Τις τελευταίες δεκαετίες, οι εορτασμοί του Halloween έχουν κερδίσει σε δημοτικότητα, όχι μόνο στα παιδιά και στις οικογένειες τους που ζουν στις ΗΠΑ, αλλά και παγκοσμίως σε όλους εκείνους που γοητεύονται από το γκροτέσκο και τρομακτικό στοιχείο.

Καθώς πάντα έβρισκα γοητευτικούς τους μύθους και τις θρησκείες στον λαϊκό πολιτισμό, εξετάζω εδώ τη παράδοση του Halloween με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ρίχνοντας μια πιο προσεκτική ματιά στους τρόπους με τους οποίους εξελίχθηκε η σημερινή παράδοση.

Μια προχριστιανική παράδοση

Πολλές πρακτικές που συνδέονται με το Halloween έχουν τις ρίζες τους στην προχριστιανική, ή την παγανιστική θρησκεία των Κελτών, εκείνων των πρώτων κατοίκων των Βρετανικών Νήσων, καθώς και τμημάτων της Γαλλίας και της Ισπανίας.

Οι Κέλτες έκαναν μια γιορτή που ονομαζόταν Samhain – μια γιορτή για τη συγκομιδή, που γιόρταζε το τέλος του καλοκαιριού και την αλλαγή του χρόνου. Το Samhain απείχε έξι μήνες από το Beltane, έναν εορτασμό για την αρχή του καλοκαιριού, ο οποίος γινόταν την 1η Μαΐου και είναι σήμερα γνωστός ως Πρωτομαγιά. Επειδή το Samhain οδηγούσε στις κρύες, άκαρπες και σκοτεινές ημέρες του χειμώνα, η γιορτή αποτελούσε επίσης μια ευκαιρία να αναλογιστεί κανείς τον θάνατο και να θυμηθεί εκείνους που είχαν φύγει από τη ζωή.

Οι Κέλτες πίστευαν ότι κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου το πέπλο που χώριζε τους ζωντανούς από τους νεκρούς ήταν πιο λεπτό, και ότι εκείνες τις μέρες τα πνεύματα των νεκρών μπορούσαν να περπατήσουν στη Γη. Οι φωτιές άναβαν για να αποτρέψουν το επερχόμενο χειμωνιάτικο σκοτάδι, αλλά και για να θυσιάσουν ζώα και σοδειές ως προσφορές στους θεούς και στα πνεύματα.

Ορισμένοι μελετητές – λόγω της μακράς ιστορικής σύνδεσης των Κελτών με τους Ρωμαίους – έχουν επίσης συνδέσει τη σύγχρονη τέλεση του Halloween με τη ρωμαϊκή γιορτή προς τιμήν της Πομόνας, της θεάς των οπωροφόρων δέντρων. Κατά τη διάρκεια αυτής της γιορτής οι άνθρωποι ασκούσαν τελετουργίες μαντείας, που μέσω του αποκρυφισμού προσπαθούσαν να προβλέψουν το μέλλον.

Μία από τις πρακτικές ήταν παρόμοια με τη σύγχρονη παράδοση του Halloween, “το bobbing for apples” – ένα παιχνίδι που παίζεται στα πάρτι στο οποίο οι άνθρωποι προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν μόνο τα δόντια τους για να μαζέψουν τα μήλα που επιπλέουν σε μια λεκάνη με νερό. Αρχικά, πίστευαν ότι όποιος κατάφερνε να δαγκώσει πρώτος το μήλο, θα παντρευόταν το συντομότερο.

Μεταγενέστερες επιρροές

Πολλές από τις σύγχρονες πρακτικές του Halloween, ακόμη και το όνομά του, επηρεάστηκαν από τον χριστιανισμό.

Το Halloween συμπίπτει με τις χριστιανικές γιορτές προς τιμήν των νεκρών. Το φθινόπωρο, οι χριστιανοί γιορτάζουν την Ημέρα των Αγίων Πάντων – μια ημέρα προς τιμήν των μαρτύρων εκείνων που πέθαναν για την πίστη τους και όλων των αγίων. Γιορτάζουν επίσης την Ημέρα των Ψυχών – μια ημέρα για να θυμούνται τους νεκρούς και να προσεύχονται γενικότερα για τις ψυχές που αποδήμησαν.

Εδώ αξίζει να δούμε την ιστορία του πώς συνέπεσαν αυτές οι ημερομηνίες, καθώς υποδεικνύει τους τρόπους με τους οποίους η ειδωλολατρική γιορτή μπορεί να ενσωματωθεί από τον Χριστιανισμό, ώστε να την εξαφανίσει από το προσκήνιο. Ξεκινώντας γύρω στον έβδομο αιώνα μ.Χ., οι Χριστιανοί γιόρταζαν την Ημέρα των Αγίων Πάντων στις 13 Μαΐου. Στα μέσα του όγδοου αιώνα, ωστόσο, ο Πάπας Γρηγόριος Γ’ μετέφερε την Ημέρα των Αγίων Πάντων από τις 13 Μαΐου στην 1η Νοεμβρίου, έτσι ώστε να συμπίπτει με την ημερομηνία του Samhain (το αντίστοιχο βέβαια έχει συμβεί και με τη γιορτή των Χριστουγέννων και του Πάσχα).

Αν και υπάρχει διαφωνία σχετικά με το αν η κίνηση αυτή έγινε σκόπιμα για να επισκιαστεί η ειδωλολατρική πρακτική, η αλήθεια είναι ότι από τότε οι χριστιανικές και οι ειδωλολατρικές παραδόσεις άρχισαν να συγχωνεύονται. Στην Αγγλία, για παράδειγμα, η Ημέρα των Αγίων Πάντων έγινε γνωστή ως All Hallows Day. Η προηγούμενη νύχτα ονομάστηκε All Hallows Eve, Hallowe’en, ή Halloween, όπως έχει επικρατήσει μέχρι τις μέρες μας.

Γύρω στο 1000 μ.Χ., η 2α Νοεμβρίου καθιερώθηκε ως Η Μέρα των Ψυχών. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα, αυτό το τριήμερο εορταζόταν με λειτουργίες. Όμως η παγανιστική παράδοση για που αποσκοπούσε να κατευνάσει τα πνεύματα των νεκρών παρέμεινε, συμπεριλαμβανομένης της χριστιανικής και της καθολικής – πρακτικής του ανάμματος κεριών για τις ψυχές στο Καθαρτήριο. Σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση, τα κεριά ανάβονται για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες εκείνων που ανάβουν το κερί και εκείνων υπέρ των οποίων το ανάβουν. Γι’ αυτό σε πολλούς ναούς διαφόρων περιοχών υπάρχουν ξεχωριστά μανουάλια όπου ανάβονται τα κεριά για τους ζωντανούς και για τους κεκοιμημένους.

Οι άνθρωποι εξακολουθούν να ανάβουν φωτιές στις 31 Οκτωβρίου, ιδίως στις περιοχές όπου αρχικά εγκαταστάθηκαν οι Κέλτες. Στην Ιρλανδία, παραδοσιακά οι φωτιές ανάβουν κατά την περίοδο του Halloween. Στην Αγγλία, η παράδοση της φωτιάς έχει μεταφερθεί στις 5 Νοεμβρίου. Αυτή είναι γνωστή ως Ημέρα του Guy Fawkes και τιμάται η «συνωμοσία της πυρίτιδας», μια αποτυχημένη απόπειρα των καθολικών, με επικεφαλής τον Guy Fawkes να ανατινάξουν το Κοινοβουλίο στα 1605.

Υπάρχουν και άλλες πρακτικές που συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. Στην Αγγλία, για παράδειγμα, μια από τις πρακτικές την παραμονή του Halloween ήταν να πηγαίνουν από πόρτα σε πόρτα ζητώντας μικρά μπισκότα σταφίδας που ονομάζονταν soul cakes, τα οποία προσφέρονταν ως αντάλλαγμα για προσευχές. Αν και δεν συμφωνούν όλοι οι μελετητές, αποτελεί μέρος της λαϊκής πεποίθησης ότι η πρακτική αυτή προοιωνίζει τη σύγχρονη παράδοση του “trick-or-treat”.

Στην Ιρλανδία, οι άνθρωποι περπατούσαν στους δρόμους μεταφέροντας κεριά μέσα σε μια κομμένη κολοκύθα, τον πρόδρομο του σημερινού jack o’lantern ή της σκαλιστής κολοκύθας.

Όταν η παράδοση ήρθε στις ΗΠΑ

Το Halloween, ωστόσο, δεν έφτασε στις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι τη δεκαετία του 1840, όταν έφτασαν κύματα μεταναστών από τις κελτικές χώρες της Ιρλανδίας και της Σκωτίας. Αυτοί οι μετανάστες έφεραν μαζί τους την παράδοσή τους για το Halloween, που περιλάμβανε χορό, μεταμφιέσεις, παιχνίδια μαντείας και – σε ορισμένα μέρη – παρελάσεις στη γειτονιά ζητώντας κεράσματα, όπως ξηρούς καρπούς, φρούτα και νομίσματα.

Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, ορισμένα καταστήματα άρχισαν να προσφέρουν γλυκά για τι κέρασμα του Halloween.

Ο βορειοαμερικανικός εορτασμός του Halloween περιλάμβανε επίσης πρακτικές που ξεκινούσαν από μικρές φάρσες μέχρι κάποιους σοβαρούς βανδαλισμούς, καθώς και την κατανάλωση μεγάλης ποσότητας αλκοόλ. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, ωστόσο, πολλοί δήμοι και εκκλησίες προσπάθησαν να περιορίσουν τις συνήθειες αυτές, μετατρέποντας το Halloween σε μια οικογενειακή γιορτή με παιδικά πάρτι και, τελικά, την πρακτική του “trick-or-treat” όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.

Το Halloween σήμερα

Σήμερα, το Halloween έχει εξελιχθεί σε μια βιομηχανία πολλών εκατομμυρίων δολαρίων.

Οι πωλήσεις γλυκών, οι στολές, οι διακοσμήσεις, τα εποχιακά θεματικά πάρκα, τα ετήσια τηλεοπτικά αφιερώματα και οι πρεμιέρες ταινιών τρόμου τον Οκτώβριο είναι μόνο μερικοί από τους πολλούς τρόπους με τους οποίους οι Βορειοαμερικανοί ξοδεύουν τα χρήματά τους για να το γιορτάσουν.

Όμως το Halloween εξακολουθεί να έχει μεγάλη σημασία σε ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Οι Ρωμαιοκαθολικοί, οι Χριστιανοί και πολλοί Προτεστάντες, για παράδειγμα, συνεχίζουν να γιορτάζουν την Ημέρα των Αγίων Πάντων για την πνευματική της σημασία. Στην Καθολική Εκκλησία θεωρείται ιερή ημέρα υποχρεώσεων, κατά την οποία οι άνθρωποι υποχρεούνται να παραβρεθούν στη λειτουργία, ενώ η Ημέρα των Αγίων Πάντων γιορτάζεται την αμέσως επόμενη ημέρα. Στην πραγματικότητα, ολόκληρος ο μήνας Νοέμβριος έχει οριστεί ως χρόνος προσευχής, προσφοράς και μνήμης των νεκρών.

Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι άνθρωποι απορρίπτουν το Halloween λόγω της παγανιστικής του προέλευσης και της υποτιθέμενης σύνδεσής του με τη μαγεία και το διάβολο. Άλλοι τη θεωρούν υπερβολικά εμπορική, και άλλοι ότι αφορά κατ’ εξοχήν τα μικρά παιδιά.

Παρ’ όλα αυτά, είτε οι άνθρωποι το βλέπουν ως μια παιδική γιορτή, ιερή τελετουργία, γιορτή συγκομιδής, μια νύχτα για σκανταλιές, είτε ως μια εμπορική γιορτή που γίνεται η αφορμή για να βγάλουν χρήματα ορισμένοι, το Halloween έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης κουλτούρας.

 

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News