Είτε μας κυνηγάνε τέρατα και πνεύματα, είτε πέφτουμε από τον γκρεμό, όλοι λίγο πολύ έχουμε έναν τύπο, ένα είδος εφιάλτη που βλέπουμε ξανά και ξανά. Μπορεί κάθε φορά να αλλάζει το σκηνικό και το μέρος στον οποίο εκτυλίσσονται τα γεγονότα, όμως η θεματική είναι ίδια. Είναι το ίδιο άγχος, ο ίδιος τρόμος, για ένα συγκεκριμένο ζήτημα.

Τα τελευταία χρόνια, προσωπικά, βλέπω πως κάποιος μου επιτίθεται και παγώνω. Δεν μπορώ να αντιδράσω. Προσπαθώ να φωνάξω, να παλέψω αλλά ο φόβος μου με έχει παραλύσει και αδυνατώ να αντιδράσω. Άλλες φορές με βλέπω να είμαι στο αμάξι και κάποιος ανοίγει με βία την πόρτα. Άλλοτε, είμαι στο σπίτι και κάποιος μπαίνει από το παράθυρο, ή είμαι στο δρόμο και με αρπάζει. Διαφορετικό σκηνικό, ίδιο σενάριο. 

Οι εφιάλτες, είτε είναι επαναλαμβανόμενοι, είτε διαφορετικοί, δημιουργούν δυσφορία, άγχος και τρόμο. Σύμφωνα με μελέτες, πάνω από το 50% των ενηλίκων αναφέρουν ότι έχουν περιστασιακούς εφιάλτες. 

Το να βλέπεις το ίδιο όνειρο ξανά και ξανά είναι ένα σύνηθες φαινόμενο – σχεδόν τα 2/3 του πληθυσμού αναφέρει ότι έχει επαναλαμβανόμενα όνειρα. 

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας και όταν κοιμόμαστε έρχονται ξανά και ξανά οι ίδιες εικόνες;

Οι μελέτες δείχνουν ότι οι επαναλαμβανόμενοι εφιάλτες μπορεί να αντικατοπτρίζουν ανεπίλυτες συγκρούσεις στη ζωή του ατόμου. Τα επαναλαμβανόμενα όνειρα συμβαίνουν συχνά σε περιόδους στρες ή σε μεγάλες χρονικές περιόδους που χαρακτηρίζονται από άγχος και πίεση.

Δεν συμβαίνουν πάντα σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους – μπορεί να εμφανίζονται πολλές φορές το μήνα ή με διαφορά ετών.

Θεματική επαναλαμβανόμενων ονείρων

Αν και το ακριβές περιεχόμενο των επαναλαμβανόμενων ονείρων είναι μοναδικό για κάθε άτομο, υπάρχουν κοινά θέματα μεταξύ των ατόμων, ακόμη και μεταξύ των πολιτισμών και σε διαφορετικές περιόδους.

Για παράδειγμα, το να σε κυνηγούν, να πέσεις, να είσαι απροετοίμαστος για εξετάσεις, να φτάσεις αργά ή να προσπαθήσεις να κάνεις κάτι επανειλημμένα είναι από τα πιο διαδεδομένα σενάρια.

Η πλειοψηφία των επαναλαμβανόμενων ονείρων έχει αρνητικό περιεχόμενο που περιλαμβάνει συναισθήματα όπως φόβο, λύπη, θυμό και ενοχές. Περισσότερα από τα μισά επαναλαμβανόμενα όνειρα βάζουν το άτομο μια κατάσταση όπου βρίσκεται σε κίνδυνο. 

Αλλά ορισμένα επαναλαμβανόμενα θέματα μπορεί επίσης να είναι θετικά, ακόμη και ευφορικά, όπως τα όνειρα όπου ανακαλύπτουμε νέα δωμάτια στο σπίτι μας, ερωτικά όνειρα ή όπου πετάμε.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα επαναλαμβανόμενα όνειρα που ξεκινούν στην παιδική ηλικία και μπορεί να επιμείνουν και στην ενήλικη ζωή. Αυτά τα όνειρα μπορεί να εξαφανιστούν για μερικά χρόνια, να επανεμφανιστούν με την παρουσία μιας νέας πηγής άγχους και στη συνέχεια να εξαφανιστούν ξανά όταν η κατάσταση τελειώσει.

Τα επαναλαμβανόμενα όνειρα μπορεί να είναι τα ίδια κάθε φορά ή μπορεί απλώς να ανακυκλώνουν τους ίδιους τύπους σεναρίων ή ανησυχιών.

Νόημα και εξήγηση επαναλαμβανόμενου εφιάλτη

Οτιδήποτε έρχεται επανειλημμένα αξίζει να διερευνηθεί, υποστηρίζει ο Dr. Alex Dimitriu, ιδρυτής ψυχιατρικής κλινικής ύπνου στο Menlo Park της Καλιφόρνια. «Ως ψυχίατρος, τείνω να πω ότι υπάρχει κάποιο μήνυμα που μπορεί να προσπαθεί να σας μεταδοθεί μέσα από την επανάληψη των ονείρων».

Για ορισμένα επαναλαμβανόμενα όνειρα, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο – εάν ονειρεύεστε επανειλημμένα ότι καθυστερείτε στο σχολείο ή στη δουλειά, πιθανότατα συχνά νιώθετε άγχος επειδή δεν είστε προετοιμασμένοι για αυτά τα πράγματα. Ωστόσο, μπορεί να υπάρχουν κάποια όνειρα που να μην έχουν καθολική σημασία, απαιτώντας από εσάς να ψάξετε λίγο την ψυχή σας.

Η ερμηνεία των ονείρων δεν έχει καθολικά σύμβολα, όλα εξαρτώνται από το προσωπικό σύστημα συμβολισμού του κάθε ατόμου και τις συσχετίσεις που μπορεί να έχει κάνει.

Εκτός από το να είναι κάποιος απροετοίμαστος, άλλα κοινά θέματα των επαναλαμβανόμενων ονείρων περιλαμβάνουν την κοινωνική αμηχανία, τα αισθήματα ανεπάρκειας σε σύγκριση με άλλους και τον κίνδυνο με τη μορφή τροχαίων ατυχημάτων ή φυσικών καταστροφών. 

Μερικοί άνθρωποι έχουν όνειρα που περιστρέφονται γύρω από το άγχος των εξετάσεων, ακόμα κι αν δεν έχουν πάει σχολείο για χρόνια, είπε ο Barrett. Μπορεί να αντανακλά έναν γενικό φόβο αποτυχίας ή την αίσθηση ότι κρίνονται από πρόσωπα εξουσίας. 

Τα όνειρα απώλειας ή βλάβης δοντιών μπορεί να έχουν να κάνουν με απώλεια κάτι άλλου στη ζωή σας, αισθήματα απελπισίας ή ανυπεράσπιστης κατάστασης ή ανησυχίες για την υγεία.

Όταν αντιμετωπίζετε ένα επαναλαμβανόμενο όνειρο, αναρωτηθείτε ποιο θα μπορούσε να είναι το μήνυμα, είπε ο Dimitriu. Ποια είναι η σχέση σας με τα πράγματα ή τους ανθρώπους στο όνειρο; Ποιοι είναι οι φόβοι και τα συστήματα πεποιθήσεων σας για αυτά τα πράγματα; Ποια είναι τα κορυφαία πέντε πράγματα στη ζωή σας που μπορεί να το πυροδοτούν ή να σχετίζονται με αυτό; Τι πραγματικά σας ανησυχεί;

Καμιά φορά, το να συζητήσεις με κάποιον κοντινό σου άνθρωπο το όνειρο μπορεί να βοηθήσει καθώς μπορεί να διακρίνει συσχετισμούς που εσείς αδυνατείτε να κάνετε ή να αμφισβητήσει κάποιες παγιωμένες αντιλήψεις σας.

Στρες, ζητήματα υγείας, τραύμα

Τα άτομα με διαταραχή μετατραυματικού στρες ή άγχος είναι πιο πιθανό να έχουν επαναλαμβανόμενα όνειρα, ειδικά όσοι από τη φύση τους είναι αγχώδεις. Εικόνες που προέρχονται από ένα σοβαρό τραύμα, μπορεί να συνεχίσει να επιστρέφει ως εφιάλτης.

«Ο εγκέφαλος προσπαθεί να λύσει κάτι και να το αφήσει να ξεκουραστεί», πρόσθεσε. Αλλά «σε άτομα με PTSD, τα όνειρά τους είναι τόσο ζωντανά που τους ξυπνούν από τον ύπνο. Και αυτό γίνεται το πρόβλημα γιατί το όνειρο δεν επεξεργάζεται ποτέ. … Και γι’ αυτό επαναλαμβάνεται — είναι ημιτελές έργο».

Μερικές φορές τα επαναλαμβανόμενα όνειρα μπορούν επίσης να έχουν τη βάση τους σε βιολογικές πηγές. «Τα άτομα με υπνική άπνοια θα αναφέρουν όνειρα, όπως πνιγμό, ασφυξία, γιγάντια κύματα, λαχάνιασμα», είπε ο Dimitriu, όταν στην πραγματικότητα αντιμετωπίζουν διακοπές στην αναπνοή λόγω της κατάστασής τους.

Όταν κοιμόμαστε, ο εγκέφαλός μας δεν είναι εντελώς αποκομμένος από τον έξω κόσμο. Συνεχίζει να αντιλαμβάνεται εξωτερικά ερεθίσματα, όπως ήχους ή μυρωδιές ή εσωτερικές αισθήσεις του σώματος. Αυτό σημαίνει ότι άλλα θέματα, όπως το να μην μπορείς να βρεις τουαλέτα ή να είσαι γυμνός σε δημόσιο χώρο, θα μπορούσαν στην πραγματικότητα να προκληθούν από την ανάγκη για ούρηση κατά τη διάρκεια της νύχτας. 

Μπορεί να υπάρχουν και περιβαλλοντικοί ερεθισμοί, όπως ένας συναγερμός αυτοκινήτου στο δρόμο ή μια βρύση που στάζει, που μπορεί να εκκινήσει όνειρα με εικόνες αυτών των πραγμάτων.

Τα επαναλαμβανόμενα όνειρα θα μπορούσαν επίσης να προέρχονται από κακές συνήθειες πριν τον ύπνο. Η κατανάλωση καφέ πολύ αργά, ή μεγάλης ποσότητας αλκοόλ μπορεί να δημιουργήσουν εφιαλτικές εικόνες κατά τη διάρκεια του ύπνου που σίγουρα θα είναι ανήσυχος.  

«Ο θεμελιώδης πυρήνας και η βάση της υγιούς ονειρεμένης ζωής ξεκινά με τον υγιή ύπνο».

Εφιάλτης και νυχτερινός τρόμος

Αν και οι εφιάλτες και οι νυχτερινοί τρόμοι μπορεί να φαίνονται παρόμοιοι, είναι πολύ διαφορετικές εμπειρίες. Οι εφιάλτες είναι τρομακτικά, ζωντανά όνειρα που συνήθως προκαλούν το άτομο να ξυπνήσει αμέσως. Είναι τόσο έντονα, που οι εικόνες έρχονται στο συνειδητό κομμάτι του εγκεφάλου και έτσι μπορούμε και θυμόμαστε πώς νιώσαμε και τι είδαμε. 

Οι νυχτερινοί τρόμοι είναι διαφορετικοί. Ένα άτομο μπορεί να βιώσει ακραία διέγερση, όπως πέταγμα, ουρλιαχτά ή ακόμα και υπνοβασία. Παρά αυτές τις σωματικές αντιδράσεις, οι άνθρωποι που βιώνουν νυχτερινούς τρόμους συνήθως δεν ξυπνούν, αλλά κοιμούνται βαθιά κατά τη διάρκεια τους. 

Οι άνθρωποι που βιώνουν έναν επαναλαμβανόμενο εφιάλτη έχουν με κάποιο τρόπο κολλήσει σε έναν συγκεκριμένο τρόπο να ανταποκρίνονται στο σενάριο του ονείρου. Έχουν αναπτυχθεί θεραπείες για να προσπαθήσουν να επιλύσουν αυτή την υποτροπή και να σπάσουν τον φαύλο κύκλο των εφιαλτών.

Μια τεχνική είναι να οραματιστείτε τον εφιάλτη ενώ είστε ξύπνιος και μετά να τον ξαναγράψετε, δηλαδή να τροποποιήσετε την αφήγηση αλλάζοντας μια πτυχή, για παράδειγμα, το τέλος του ονείρου σε κάτι πιο θετικό. Το συνειδητό όνειρο μπορεί επίσης να είναι μια λύση.

Στα συνειδητά όνειρα αντιλαμβανόμαστε ότι ονειρευόμαστε και μερικές φορές μπορεί να επηρεάσουμε το περιεχόμενο του ονείρου. Το να αντιδράσουμε συνειδητά σε ένα επαναλαμβανόμενο όνειρο μπορεί να μας επιτρέψει να σκεφτούμε ή να αντιδράσουμε διαφορετικά στο όνειρο και έτσι να αλλάξουμε την επαναλαμβανόμενη φύση του.

Ωστόσο, δεν είναι όλα τα επαναλαμβανόμενα όνειρα από μόνα τους κακά. Μπορούν ακόμη και να μας βοηθήσουν ενημερώνοντάς μας για τις προσωπικές μας συγκρούσεις και ανησυχίες. Η προσοχή στα επαναλαμβανόμενα στοιχεία των ονείρων θα μπορούσε να είναι ένας τρόπος για να κατανοήσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και να επιλύσουμε τα απωθημένα μας και τα τραύματά μας.