Κάθε παιδί είναι καλλιτέχνης. Το θέμα είναι πώς θα παραμείνει καλλιτέχνης μεγαλώνοντας.

Πάμπλο Πικάσο

Στα παιδιά αρέσει να ζωγραφίζουν. Γύρω στην ηλικία των δύο ετών ανακαλύπτουν την απόλυτη ευχαρίστηση του να αφήνουν τα σημάδια τους. Παίρνουν οποιοδήποτε κραγιόν, μολύβι ή στυλό και μουτζουρώνουν ό,τι βρουν μπροστά τους. Τα νήπια δεν προσπαθούν να αναπαραστήσουν την πραγματικότητα με αυτές τις μουτζούρες. Είναι απλώς μια χαρούμενη εξερεύνηση της νέας τους δύναμης – της ικανότητας να αφήνουν ένα μόνιμο σημάδι στον κόσμο.

Η σημασία της μουτζούρας

Γύρω στην ηλικία των τριών ή τεσσάρων, οι προηγούμενες ευθείες μουτζούρες εξελίσσονται σε κυκλικές μουτζούρες και αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό ορόσημο. Οι μεγάλες, συνεχείς, στρογγυλές μουτζούρες τους αρχίζουν να ενώνονται και να σχηματίζουν κλειστά κυκλικά σχήματα.

Η ικανότητα σχεδίασης ενός κλειστού σχήματος σηματοδοτεί την αρχή της ικανότητας να αναπαριστούν τα αντικείμενα του κόσμου γύρω τους. Σηματοδοτεί επίσης την αρχή της ικανότητας να σχηματίζουν τα γράμματα του αλφαβήτου.

Δημιουργία νοήματος

Σταδιακά οι μουτζούρες εξελίσσοονται από το να αποτελούν απλώς μια εσωτερική ενστικτώδη ευχαρίστηση για τα μικρά παιδιά, καθώς οι ενήλικες στη ζωή τους αναζητούν μηνύματα και συμβολισμούς στα σημάδια τους.

Τα κυκλικά σχήματα γίνονται κεφάλια, ή ο ήλιοι, ή λουλούδια. Μαμάδες, μπαμπάδες, παππούδες και γιαγιάδες και φροντιστές αποδίδουν νόημα στις μουτζούρες τους: «Αυτή είναι η μαμά;». «Τι όμορφο λουλούδι!»

Μέσω των ενθαρρυντικών σχολίων από τους ενήλικες, οι μουτζούρες τους έχουν πλέον γίνει αναγνωρίσιμες ως «πράγματα» για τους άλλους. Πρόκειται επίσης για μια εισαγωγή στην πολύπλοκη και αφηρημένη έννοια ότι οι γραπτές λέξεις είναι επίσης σύμβολα νοήματος, κι έτσι τα παιδιά αρχίζουν να κατανοούν την επικοινωνιακή δύναμη των συμβόλων τους.

Η επόμενη σημαντική εξέλιξη είναι η ικανότητα να αναγνωρίζουν ένα «εσωτερικό» και ένα «εξωτερικό» μέρος αυτών των σχημάτων. Οι κουκκίδες στο εσωτερικό γίνονται μάτια και μύτες, οι γραμμές εκτοξεύονται από το εξωτερικό για να γίνουν χέρια, πόδια, ακτίνες του ήλιου, πέταλα και μίσχοι. Αυτές οι ίδιες δεξιότητες χρειάζονται επίσης για να τελειοποιήσουν τη γραφή των γραμμάτων του αλφαβήτου τους.

Οι ενθουσιώδεις και θετικές αντιδράσεις των ενηλίκων δίνουν μεγάλη ενθάρρυνση στα παιδιά. Οι ζωγραφιές τους επαινούνται, αναρτώνται στους τοίχους των παιδικών σταθμών, κολλιούνται στις πόρτες των ψυγείων. Και έτσι συνεχίζουν να ζωγραφίζουν.

Τι μπορεί να μην αρέσει στη ζωγραφική από τη σκοπιά ενός τετράχρονου παιδιού; Τους δίνει τεράστια εγγενή ευχαρίστηση και φαίνεται ότι κάνει ευτυχισμένους και τους αγαπημένους τους. Εκτός βέβαια από τις περιπτώσεις που μουτζουρώνουν τους τοίχους των υπνοδωματίων τους με…μαρκαδόρους!

Δεν είναι όλα ουράνια τόξα και λουλούδια

Τα πεντάχρονα και εξάχρονα τείνουν να ζωγραφίζουν λουλούδια και ουράνια τόξα επειδή είναι εύκολα σχήματα. Αν ρίξετε μια ματιά στις πόρτες των ψυγείων σε όλη τη χώρα εύλογα θα σας περνούσε από το μυαλό  ότι οι μουτζούρες εξελίσσονται σε εμμονή με λουλούδια, ήλιους, ουράνια τόξα και σπίτια με μυτερές στέγες. Τα πεντάχρονα και εξάχρονα παιδιά φαίνονται να έχουν μια προσκόλληση σε αυτά τα σχήματα.

Αποδεικνύεται ότι όλα αυτά είναι αρκετά απλά σχήματα για να τα σχεδιαστούν και αντιπροσωπεύουν πολύ εύκολα αναγνωρίσιμα σχήματα, πράγμα που σημαίνει ότι τα παιδιά παίρνουν πολλά εύσημα και εκτίμηση όταν τα ζωγραφίζουν. Η σχεδίασή τους φέρνει έπαινο και εσωτερική ευχαρίστηση που τα κάνει να αισθάνονται άξια και περήφανα.

Αλλά μια πιο προσεκτική ματιά στις ζωγραφιές των παιδιών των πέντε, έξι και επτά ετών μπορούν να αποκαλύψουν πολύ περισσότερα από ήλιους, γλειφιτζούρια και ουράνια τόξα. Η αναλογία των αντικειμένων στις ζωγραφιές τους έχει ελάχιστη σχέση με την πραγματική ζωή.

Τα πράγματα που τους κάνουν εντύπωση ξεπροβάλλουν μεγεθυμένα στο χαρτί. Ως εκ τούτου, τα κουμπιά και οι βλεφαρίδες συχνά κατέχουν εξέχουσα θέση στις ζωγραφιές των μικρών παιδιών, και ειδικά όταν πρόκειται για τις αυτοπροσωπογραφίες τους.

Περίπου στην ηλικία των επτά ετών, τα παιδιά φτάνουν σε ένα άλλο σημείο ορόσημο στη ζωγραφική, καθώς αρχίζουν να πλαισιώνουν τα σχέδιά τους στη σελίδα, ενώ προηγουμένως τα αντικείμενά τους αιωρούνταν τυχαία στο στην επιφάνεια του χαρτιού.

Σχεδιάζουν βασικές γραμμές και ορίζοντες, συνήθως λεπτές γραμμές πράσινου γρασιδιού και μπλε ουρανού, καθώς προσπαθούν να αναπαραστήσουν τον κόσμο που βλέπουν γύρω τους.

Γιατί τα παιδιά σταματούν να ζωγραφίζουν;

Μέχρι την ηλικία των εννέα ή δέκα ετών, για πολλά παιδιά, η έξαλλη χαρά της ζωγραφικής αρχίζει να φθίνει. Αρχίζουν να βλέπουν τις ζωγραφιές τους μέσα από αυστηρά αυτοκριτικά μάτια, καθώς προσπαθούν να αναπαραστήσουν την πραγματικότητα διαπιστώνοντας ότι δεν έχουν τις ικανότητες να το κάνουν.

Τα όμορφα σχήματα λουλουδιών που ξεπροβάλλουν από μια γραμμή πράσινου γρασιδιού δεν φαίνονται πλέον αληθινά. Ξέρουν ότι τα χέρια δεν είναι κύκλοι με πέντε γραμμές κολλημένες πάνω τους, και αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι δεν μπορούν να σχεδιάσουν πραγματικά χέρια.

Στο σχολείο οι δάσκαλοι δεν ενθαρρύνουν πλέον τη ζωγραφική, ακόμα και πολλοί την αποθαρρύνουν – «μπορείς να ζωγραφίσεις εφόσον τελειώσεις τα μαθήματά σου».  Όλα φαίνεται να συνωμοτούν εναντίον της ζωγραφικής.

Πρέπει να διδάξουμε σχέδιο

Όταν τα δεκάχρονα παιδιά σταματούν να ζωγραφίζουν λέγοντας «δεν είμαι καλός σε αυτό», «δεν μπορώ να το ζωγραφίσω», χάνουν ένα σημαντικό εργαλείο μάθησης. Όταν το σχέδιο και η ζωγραφική απουσιάζει από τη δημιουργική απασχόληση των παιδιών, αυτό είναι ένα σοβαρό μειονέκτημα.

Το σχέδιο μας επιτρέπει να δοκιμάζουμε και να παίζουμε με συναισθήματα και ιδέες. Καλλιεργεί τις λεκτικές δεξιότητες της ανάγνωσης, της γραφής και της ομιλίας.

Το σχέδιο είναι ένα μέσο για να παρατηρούμε προσεκτικά τον κόσμο γύρω μας, να καταγράφουμε αυτό που παρατηρούμε και να το χρησιμοποιούμε ως βάση για περαιτέρω έρευνα. Μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στον εσωτερικό μας διάλογο καθώς επεξεργαζόμαστε τις εννοιολογικές προκλήσεις γύρω μας.

Το σχέδιο είναι μια δεξιότητα που μαθαίνεται– και με τη διδασκαλία βελτιωνόμαστε. Ωστόσο, αποφεύγουμε τη διδασκαλία της ζωγραφικής στα παιδιά, καθώς υπάρχει ένας λανθασμένος φόβος ότι η διδασκαλία θα καταπνίξει τη δημιουργικότητα τους αν παρέμβουμε με οδηγίες ζωγραφικής.

Αλλά η πραγματικότητα είναι ότι τα περισσότερα παιδιά απλά εγκαταλείπουν το σχέδιο ακριβώς για τον λόγο ότι δεν λαμβάνουν καμία σχετική διδασκαλία.

Δεν είναι απαραίτητο να γίνουν μεγάλοι καλλιτέχνες

Δεν θα γίνουν όλα τα παιδιά σπουδαίοι μυθιστοριογράφοι, ωστόσο τους διδάσκουμε δεξιότητες γραφής, καθώς είναι κοινά αποδεκτό ότι τα οφέλη της γραφής είναι πολύ περισσότερα από την πολύ μικρή πιθανότητα να γίνουν όλοι επαγγελματίες συγγραφείς. Σε ανάλογο σκεπτικό, αν και δεν πρόκειται όλα τα παιδιά να γίνουν σπουδαίοι καλλιτέχνες, δεν τα διδάσκουμε ζωγραφική. Πρέπει να καταλάβουμε ότι τα οφέλη της ζωγραφικής στα παιδιά είναι πολύ περισσότερα σαν εργαλείο μάθησης, αλλά και ως μέσο ανάπτυξης της αντιληψιακής τους ικανότητας, από την πολύ μικρή πιθανότητα του να γίνουν επαγγελματίες καλλιτέχνες.