Σήμερα, πάνω από 36 εκατομμύρια πολίτες της ΕΕ δεν έχουν αρκετά χρήματα για ένα ποιοτικό γεύμα κάθε δεύτερη μέρα, ενώ η άνοδος των τιμών των τροφίμων προκαλεί αυξανόμενη ανησυχία.

Στην Ελλάδα που το 17,4% του πληθυσμού απειλείται από τον κίνδυνο της φτώχειας -όπως δείχνουν τα αποτελέσματα της έρευνας της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ) για τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς το 2022- το να πετιέται φαγητό στα σκουπίδια είναι τουλάχιστον ανήθικο και προκλητικό.

Σύμφωνα με μελέτη που εκπονήθηκε από το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, στην Ελλάδα, κάθε κάτοικος παράγει σχεδόν 90 κιλά αποβλήτων τροφίμων το έτος, εκ των οποίων τα 40 είναι βρώσιμα.

To Food Waste ή αλλιώς η σπατάλη των τροφίμων δεν αποτελεί μόνο οικονομικό και ηθικό πρόβλημα, αλλά επιδεινώνει επίσης την κλιματική αλλαγή και εξαντλεί τους περιορισμένους φυσικούς πόρους του περιβάλλοντος.

Με τις ανατιμήσεις, τα τρομακτικά επίπεδα του πληθωρισμού και την παγκόσμια επισιτιστική κρίση, η σπατάλη τροφίμων αποτελεί ένα εξαιρετικά σημαντικό πρόβλημα και απαιτεί άμεση επίλυση.

Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη υπάρχουν δύο βασικά είδη Food Waste: η απώλεια τροφής και η σπατάλη τροφής.

Η απώλεια τροφίμων είναι η μεγαλύτερη κατηγορία και ενσωματώνει κάθε  τρόφιμο που χαλάει και δεν καταναλώνεται σε οποιοδήποτε στάδιο. Εκτός από τα τρόφιμα που δεν καταναλώνονται σε σπίτια και καταστήματα και αλλοιώνονται, αυτό περιλαμβάνει καλλιέργειες που έχουν απομείνει στο χωράφι, τρόφιμα που χαλούν στη μεταφορά και όλα τα άλλα τρόφιμα που δεν φτάνουν σε ένα κατάστημα. Κάποια ποσότητα τροφής χάνεται σχεδόν σε κάθε στάδιο της παραγωγής τροφίμων.

Η σπατάλη τροφίμων αναφέρεται σε τρόφιμα που είναι απολύτως κατάλληλα για ανθρώπινη κατανάλωση, αλλά απορρίπτονται για διαφορετικό λόγο. Πρόκειται για τρόφιμα που απορρίπτονται από τους λιανοπωλητές λόγω χρώματος ή εμφάνισης και από τα υπολείμματα φαγητού από τα γεύματα των καταναλωτών.

Τα υπολείμματα φαγητού περιλαμβάνουν το μισοφαγωμένο γεύμα που έχει μείνει στο πιάτο σε ένα εστιατόριο,το περίσσευμα φαγητού από την προετοιμασία ενός γεύματος στο σπίτι.

Η μείωση της σπατάλης τροφίμων είναι ζωτικής σημασίας για τη δημιουργία βιώσιμων συστημάτων τροφίμων και την ανάπτυξη μιας κυκλικής βιοοικονομίας στην οποία οι βιολογικοί πόροι χρησιμοποιούνται με βιώσιμο τρόπο.

Σπατάλη τροφίμων και παγκόσμιος υποσιτισμός

Τα εγχώρια απορρίμματα τροφίμων στην Ελλάδα ανέρχονται σε περισσότερους από 300.000 τόνους ετησίως, σύμφωνα με μελέτη που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Ερευνών Λιανικής Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ). Κατά μέσο όρο, αυτό αντιστοιχεί στο 6% της κατανάλωσης, που ισοδυναμεί με αυτό που θα έτρωγαν 200.000 καταναλωτές.

Η κατάσταση των αποβλήτων επιδεινώνεται σε πολλές χώρες της Νότιας Ευρώπης, όπου καταγράφονται υψηλότερα ποσοστά: 14% στη Γαλλία και το Βέλγιο, 13% στην Ιταλία και την Αυστρία κ.λπ.  Πράγματι, υπολογίζεται ότι το 20% των τροφίμων που παράγονται στην ΕΕ χάνεται ή σπαταλάται, ενώ την ίδια στιγμή περίπου εκατομμύρια άνθρωποι δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά ένα ποιοτικό γεύμα.

1,3 δισ. τόνοι τροφής σπαταλώνται ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο, αξίας 750 δισ. δολαρίων, όσο σχεδόν το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της 18ης πιο πλούσιας χώρας του κόσμου (Τουρκία). Αριθμός τρομακτικός αν αναλογιστεί κανείς ότι 9 εκατ. παιδιά πεθαίνουν από πείνα κάθε χρόνο τη στιγμή που η παραγωγή τροφής αρκεί για να ταΐσει ολόκληρο το πληθυσμό της γης.

«Για πολλά χρόνια η εξέταση του φαινομένου της σπατάλης τροφίμων εστίαζε κυρίως στις οικονομικά λιγότερο αναπτυγμένες χώρες, όπου συναντάται και πιο έντονα το φαινόμενο της πείνας και του υποσιτισμού.

Όμως, τις τελευταίες δύο δεκαετίες το φαινόμενο έχει αρχίσει και εξετάζεται και στις αναπτυγμένες χώρες καθώς αλλάζει σταδιακά η κοινή γνώμη σχετικά με τη σπατάλη πόρων γενικότερα, αλλά και επειδή όλο και περισσότεροι άνθρωποι στις πλούσιες χώρες αναγκάζονται να ζητήσουν στήριξη για την εξασφάλιση των διατροφικών τους αναγκών»,

αναφέρει η Μαρία Δανδουλάκη, Κοινωνική Λειτουργός, υπεύθυνη εκπαιδευτικού προγράμματος της ΜΚΟ “Μπορούμε” που έχει σκοπό τον περιορισμό της σπατάλης τροφίμων και την καταπολέμηση του υποσιτισμού στην Ελλάδα.

Στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες η σπατάλη τροφίμων προσεγγίζεται ως φαινόμενο συνήθως από την σκοπιά των σημαντικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

«Σε αντίθεση με άλλες αναπτυγμένες χώρες, στην Ελλάδα, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης των τελευταίων ετών, το φαινόμενο προσεγγίζεται συνήθως από την ανθρωπιστική σκοπιά του προβλήματος, δηλαδή της αντίφασης της σπατάλης τροφίμων όταν πολλοί συνάνθρωποι μας βρίσκονται σε διατροφική ανασφάλεια»

Είναι ενδεικτικό ότι η παχυσαρκία έχει γίνει παγκόσμια μάστιγα αφού αφορά 1,7 δισ. ανθρώπους αλλά ταυτόχρονα περίπου 870 εκατ. άνθρωποι υποσιτίζονται.

Σε ετήσια βάση, καταλήγουν στα σκουπίδια 88 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων στην Ε.Ε , τροφή αξίας  100 δισ. ευρώ χωρίς σε αυτή την ποσότητα να συμπεριλαμβάνονται τα τρόφιμα που απορρίπτονται στην αγροτική παραγωγή και διαλογή.

Η ετήσια σπατάλη τροφίμων στις ΗΠΑ είναι 40 εκατ. τόνοι τροφίμων, αρκετή για να μην πεινάσει κανένας από τους υποσιτιζόμενους ανθρώπους του κόσμου.

Περιβαλλοντικές επιπτώσεις 

Η απόρριψη φαγητού που δεν καταναλώνεται μπορεί να φαίνεται σαν μια πενιχρή ζημιά στον πλανήτη σε σύγκριση με άλλα ζητήματα, αλλά σύμφωνα με τα στατιστικά, αποδεικνύεται είναι εξίσου σημαντική.

Όταν πετάμε τρόφιμα, πετάμε επίσης τους πολύτιμους πόρους που χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή αυτού του φαγητού . Αυτό περιλαμβάνει τη χρήση της γης και των φυσικών πόρων, το κοινωνικό κόστος για το περιβάλλον και τη βιοποικιλοτητα μας.

Το νερό χρειάζεται για όλα τα στάδια της διαδικασίας παραγωγής τροφίμων, καθώς και σε όλα τα είδη τροφίμων που παράγονται. Η γεωργία απορροφά το 70% του νερού που χρησιμοποιείται σε όλο τον κόσμο. Αυτό περιλαμβάνει την άρδευση και τον ψεκασμό που απαιτείται για τις καλλιέργειες και το νερό που απαιτείται για την εκτροφή βοοειδών, πουλερικών και ψαριών.

Η παραγωγή κρέατος απαιτεί περισσότερη παροχή νερού, ωστόσο το κρέας είναι η τροφή που πετιέται περισσότερο. Με τη σπατάλη τροφίμων, σπαταλάμε το γλυκό νερό. Δεδομένου ότι οι χώρες έχουν σοβαρή έλλειψη νερού, με ορισμένες περιοχές να προβλέπεται ότι θα είναι ακατοίκητες σε μερικές δεκαετίες, η διατήρηση του γλυκού νερού θα πρέπει να είναι μια παγκόσμια αποστολή.

Τα απόβλητα τροφίμων ευθύνονται για το 1/3 όλων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούνται από τον άνθρωπο και παράγουν το 8% των αερίων του θερμοκηπίου ετησίως.

Όταν τα τρόφιμα αφήνονται να σαπίσουν στις χωματερές μας, στη συνέχεια απελευθερώνουν μεθάνιο, ένα ισχυρό αέριο θερμοκηπίου 25 φορές ισχυρότερο από το διοξείδιο του άνθρακα. Όταν το μεθάνιο απελευθερώνεται, παραμένει για 12 χρόνια και παγιδεύει τη θερμότητα από τον ήλιο.

«Το φαινόμενο της σπατάλης τροφίμων έχει πολύ μεγάλες διαστάσεις παγκοσμίως και στην Ελλάδα, αλλά μετά τα πρώτα βήματα της αναγνώρισης του προβλήματας, έρχονται τώρα τα επόμενα βήματα της αλλαγής προσέγγισης του φαινομένου, της ενημέρωσης της κοινής γνώμης, της αλλαγής νοοτροπιών και της εμφανούς δραστηριοποίησης κρατικών και υπερκρατικών μηχανισμών»

Το πρόγραμμα εκπαίδευσης της ΜΚΟ Μπορούμε, έχει καταφέρει να ενημερώσει πάνω από 27.000 μαθητές από την αρχή του προγράμματος το 2015, ενω η Μαρία Δανδουλάκη υπολογίζει ότι το 2023 θα ξεπεράσουν τους 6000.

Τα παιδιά έχουν την ικανότητα να είναι ο δίαυλος αλλαγής συμπεριφορών σχετικά με τη σπατάλη τροφίμων στο σπίτι τους

Η εκπαίδευση των παιδιών στις παραπάνω αξίες είναι προϋπόθεση για την ανάπτυξη μίας κοινωνίας που θα τις ενστερνίζεται στο μέλλον. Μέσα από τις βιωματικές δραστηριότητες των προγραμμάτων τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να μάθουν για το πρόβλημα της σπατάλης φαγητού, να διερευνήσουν και να γνωρίσουν τα αίτια του και να μάθουν ποιες είναι οι πιθανές λύσεις και οι τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος.

Με αυτόν τον τρόπο, συνθέτουμε ένα συνθέτοντας ένα αισιόδοξο μήνυμα, πως η υφιστάμενη κατάσταση μπορεί στα άμεσο μέλλον να βελτιωθεί δραστικά προς όφελος των ανθρώπων και του περιβάλλοντος», υπογραμμίζει η υπεύθυνη του προγράμματος.

Η δράση των ΜΚΟ είναι εξαιρετικά σημαντική αλλά σίγουρα δεν είναι ικανή από μόνη της να αλλάξει τα δεδομένα. Είναι σημαντικό, η καταπολέμηση της σπατάλης τροφίμων να ενταχθεί στις προτεραιότητες των κυβερνητικών σχεδιασμών ώστε καμία μερίδα φαγητού να μην πηγαίνει χαμένη και κάθε σχολείο να ενσωματώσει στο εκπαιδευτικό υλικό ενημέρωση και τρόπους καταπολέμησης της σπατάλης.