Μια έρευνα επτά δεκαετιών μελέτησε την επίδραση της πνευματικής ενασχόλησης στην νοητική κατάσταση 498 ατόμων στη Σκωτία.Όλοι τους γεννήθηκαν στη Σκωτία το 1936. Και σύμφωνα με τα αρχεία του Συμβουλίου της Σκωτίας για την Έρευνα στην Εκπαίδευση, όλοι τους έκαναν το ίδιο τεστ νοημοσύνης στις 4 Ιουνίου 1947, όταν ήταν 11 ή 12 ετών, ανάλογα με το πού έπεφταν τα γενέθλιά τους στο ημερολόγιο. (Τα τεστ αποτελούσαν μέρος μιας πανεθνικής έρευνας.) Λίγο περισσότερο από μισό αιώνα αργότερα, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Αμπερντίν αποφάσισαν να εκμεταλλευτούν αυτό το αξιοσημείωτο σύνολο δεδομένων και προσέλαβαν 498 από τους 64χρονους πλέον, για να μελετήσουν την επίδραση της πνευματικής ενασχόλησης στην νοητική κατάσταση του ατόμου κατά τα μετέπειτα χρόνια. Η μελέτη τους, η οποία δημοσιεύθηκε online στο Βritish Medical Journal, κατέληξε σε δύο συμπεράσματα:

Η διατήρηση της πνευματικής δραστηριότητας δεν επηρεάζει την πιθανότητα εμφάνισης άνοιας ούτε επιβραδύνει τη φυσιολογική εξέλιξή της, σε αντίθεση με τα ευρήματα ορισμένων άλλων μελετών. Ο εγκέφαλος ωφελείται ωστόσο από την άσκηση. Σε περίπτωση που τελικά εμφανιστεί άνοια, οι διανοητικά δραστήριοι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερο «γνωστικό απόθεμα»  και έτσι αργούν περισσότερο να γίνουν αντιληπτά τα συμπτώματα της πάθησης.
Όπως γράφουν οι συγγραφείς της μελέτης, είναι τελικά παραδεδομένη σοφία όταν πρόκειται για τη γνωστική ικανότητα του ατόμου και της σχέσης με το γήρας. Υπάρχει όμως κάποια αλήθεια σε αυτή την παλιά άποψη; Η τελευταία μελέτη δείχνει ότι εξαρτάται από το πόσο «μυαλό» έχετε για να ξεκινήσετε.

Η μελέτη

Όταν τα άτομα της μελέτης συμμετείχαν για πρώτη φορά το 1999, τους χορηγήθηκε το πρώτο από μια σειρά γνωστικών τεστ. Τα τεστ επαναλαμβάνονταν σε τακτά χρονικά διαστήματα έως ότου τα υποκείμενα έφταναν στην ηλικία των 78 ετών ή πέθαιναν, όπως έκαναν 57 από αυτά.

Κάθε εξέταση 16 ερωτήσεων αξιολογούσε την πνευματική κατάσταση του υποκειμένου κατά την εκτέλεση τεσσάρων βασικών τύπων νοητικών εργασιών:

Οι ερωτήσεις ανάγνωσης εκτιμούσαν το ενδιαφέρον, τη δραστηριότητα και την απόλαυση που αποκόμιζαν από την ανάγνωση. Οι ερωτήσεις επίλυσης προβλημάτων αξιολογούσαν τη διάθεση του ατόμου να συμμετέχει και να απολαμβάνει την επίλυση περίπλοκων προβλημάτων.
Οι αφηρημένες ερωτήσεις εκτιμούσαν την τάση του ατόμου να εξετάζει ιδέες και έννοιες σε βάθος.
Οι ερωτήσεις περί της «διανοητικής περιέργειας» αξιολογούσαν την προδιάθεση του ατόμου να μαθαίνει για νέα θέματα μέσω διαφόρων μέσων. Στο τέλος, αποδόθηκε σε κάθε συμμετέχοντα μια συνολική τυπική βαθμολογία διανοητικής δραστηριότητας.

Τα αποτελέσματα της έρευνας

Ένας τύπος πνευματικής δραστηριότητας φάνηκε να δίνει στα υποκείμενα το καλύτερο αποτέλεσμα για το νοητικό τους κέρδος: η επίλυση προβλημάτων. «Η ενασχόληση με την επίλυση προβλημάτων είναι ένας ανεξάρτητος παράγοντας που συμβάλλει στη νόηση στα τέλη της ζωής και έχει μια μοναδική επίδραση πέρα και πάνω από την επίδραση άλλων μεταβλητών της ζωής», γράφουν οι ερευνητές. Αντιθέτως η μνήμη και η γνωστική ταχύτητα επηρεάστηκαν σημαντικά από την ηλικία.

Αποδείχθηκε επίσης ότι τα άτομα με υψηλότερες βαθμολογίες στη νεότητα έτειναν να έχουν μεγαλύτερη βαθμολογία και σε μεγαλύτερες ηλικίες. «Η νοημοσύνη στην παιδική ηλικία συσχετίστηκε με την διανοητική ενασχόληση με κάτι», γράφουν οι συγγραφείς της μελέτης, «γεγονός που εγείρει το ερώτημα: Οι εξυπνότεροι άνθρωποι ασχολούνται περισσότερο ή είναι εξυπνότεροι επειδή ασχολούνται;».

Φαίνεται να είναι το πρώτο, αφού, «Αν το δεύτερο ίσχυε, στα τέλη της ζωής, τότε θα περιμέναμε κάποια επιρροή στο ρυθμό κατάπτωσης της νόησης». Και δεν παρατηρήθηκε καμία τέτοια επίδραση.

Τι μας λέει αυτό για το μέλλον;

Εφόσον το να παραμείνει κάποιος διανοητικά ενεργός καθώς γερνά, δεν αναιρεί το γεγονός πως διατρέχει κίνδυνο να αποκτήσει άνοια, γιατί να μπει κάποιος στο κόπο; Λοιπόν, πέρα από την ευχαρίστηση που αποκομίζουμε από το να παραμένουμε σε εγρήγορση και να ασχολούμαστε – για να μην αναφέρουμε τη χαρά του να λύνει κάποιος ένα σταυρόλεξο ή Sudoku – η εξάσκηση μπορεί να παρέχει μια ουσιαστική άμυνα ενάντια στα καταστροφικά συμπτώματα της άνοιας.

Η εξάσκηση του μυαλού, σύμφωνα με τους ερευνητές, δεν μπορεί να σταματήσει πραγματικά την πορεία προς την άνοια, όμως δεν είναι περιττή, καθώς «ανεβάζει τον πήχη», έτσι ώστε, όταν αρχίσει η «κατηφόρα» του νου, να πάρει περισσότερο χρόνο εωσότου εκδηλωθούν πιο αισθητά τα συμπτώματα, όπως η απώλεια μνήμης, η πιο αργή σκέψη κ.α.

Μερικές προηγούμενες μελέτες είχαν δείξει ότι η εξάσκηση του νου μπορεί να βελτιώσει σε ένα βαθμό τη νόηση και τη μνήμη σε ανθρώπους μέσης και τρίτης ηλικίας. Όμως καμία μελέτη δεν έχει δείξει ότι μπορεί πραγματικά να αποτρέψει την άνοια και η νέα έρευνα το επιβεβαιώνει αυτό. Όσο νωρίτερα στη ζωή του ένας άνθρωπος εξασκεί το νου του (μαθαίνοντας ξένες γλώσσες, ένα μουσικό όργανο, διαβάζοντας κ.ά.), τόσο πιθανότερο είναι ότι το μυαλό του θα λειτουργεί καλύτερα όσο γερνάει. Αλλά, αν πρόκειται να πάθει άνοια, τελικά δεν θα τη γλιτώσει χάρη στη νοητική άσκηση.

Πέρα από τα σταυρόλεξα, η σωματική άσκηση, η υγιεινή διατροφή, η διακοπή καπνίσματος, η κατανάλωση αλκοόλ με μέτρο, η διατήρηση κανονικού βάρους, η διατήρηση κανονικών επιπέδων χοληστερίνης και αρτηριακής πίεσης είναι παράγοντες που από κοινού συμβάλλουν ώστε να παραμένει σε καλή κατάσταση ο εγκέφαλος ενός ηλικιωμένου.

«Σε αυτό το στάδιο, μπορούμε να προβλέψουμε πώς η δια βίου νοητική ενασχόληση συμβάλλει στην προστασία από το να πέσετε κάτω από κάποιο πνευματικό όριο όπου θα θεωρούταν ότι δείχνει μια εξασθένηση. Αυτό επιτυγχάνεται ξεκινώντας από ένα υψηλότερο αρχικό σημείο», λένε οι επιστήμονες. Με λίγα λόγια, η εξάσκηση δεν αποτρέπει την εμφάνιση της ασθένειας, αλλά η ασθένεια όταν εμφανιστεί θα πρέπει να διανύσει «μεγαλύτερο δρόμο» σε ένα εξασκημένο μυαλό, απ’ ότι σε ένα μη εξασκημένο, ώστε τελικά να φτάσει σε ένα επίπεδο το άτομο που να μην είναι λειτουργικό και να θεωρείται πως τα συμπτώματα των έχουν καταβάλει νοητικά. Οπότε, διαβάστε, σκεφτείτε, και λύστε όσο περισσότερο μπορείτε!