Παρατηρώ τα τελευταία χρόνια την έξαρση της τάσης του face app, μιας εφαρμογής που μας μεταμορφώνει σε ηλικιωμένους, που οι περισσότεροι από εμάς το βρίσκουμε αστείο. Δεν αντιλέγω ότι είναι εν μέρει διασκεδαστικό, αλλά παράλληλα προάγει μια γεροντοφοβία, διακωμωδώντας τη διαδικασία της γήρανσης. Όντας μη χρήσιμοι για την παραγωγή κεφαλαίου, οι ηλικιωμένοι οφείλουν να καταστραφούν, υπό την σκιά την ιδεολογικής ηγεμονίας του “forever young” (aka forever productive). Από την δεκαετία του ‘60, όπου επικρατεί ο όρος “teenager” από τη βιομηχανία της μόδας, της μουσικής, του κινηματογράφου και των  διαφημίσεων, όλα απευθύνονται στους νέους.

Ο γιός του Σοφοκλή ζήτησε από τον Άρειο Πάγο να ορίσει τον πατέρα του ως μη ικανό για δικαιοπραξίες, ενώ οι Κείοι στην προκλασική Κέα συνήθιζαν να διαλέγουν το χρόνο του θανάτου τους εθελοντικά για να μην επιβαρύνουν την κοινωνία «κείον νόμιμον», δηλαδή σε εξαναγκαστική αυτοκτονία των ηλικιωμένων και όπως συνέβαινε και στην Μασσαλία για λόγους υπέρτατου χρέους στην κοινωνία, Χρησιμοποιούσαν το κώνειο ή μίγμα οίνου και παπαρούνας για να κοιμηθούν αιώνια.

Μέχρι το 2030, ο αριθμός των ατόμων ηλικίας 60 ετών και άνω θα ξεπεράσει αυτόν των νέων ηλικίας 15 έως 24 ετών, καθώς, όπως εκτιμά ο ΟΗΕ, ο αριθμός των ηλικιωμένων θα αυξηθεί κατά 56% από 901 εκατομμύρια σε πάνω από 1,4 δισεκατομμύρια το 2030. Το 2050, ένας στους πέντε ανθρώπους θα είναι άνω των 60 ετών.

Μεγάλη συζήτηση δημιουργείται σήμερα για το πώς ο κόσμος έχει παραμελήσει τους ηλικιωμένους πολίτες του. Από την πρόσβαση στην ιατρική περίθαλψη, την κακοποίηση και τις διακρίσεις, οι ηλικιωμένοι γνωρίζουν σήμερα περισσότερο από ποτέ τον πόνο του γήρατος. Ταυτόχρονα, αυτή που είναι υποτίθεται η στιγμή που θα έπρεπε να απολαμβάνουν την επιβράβευση από τους κόπους μιας ζωής, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι απλά γερνούν σε έναν κόσμο όπου η ζωή έχει γίνει πολυτέλεια.

Στο εύθραυστο και ευάλωτο στάδιο της ζωής τους, οι ηλικιωμένοι έχουν να αντιμετωπίσουν μερικές από τις πιο αποτρόπαιες παραβιάσεις. Σε ορισμένες κοινότητες οι ηλικιωμένοι συνδέονταν με τη μαγεία και καίγονταν ζωντανοί, ενώ σε άλλες περιπτώσεις, έχουν αναγκαστεί να συντηρούν τα εγγόνια και τα άνεργα παιδιά τους. Όπως όλοι γνωρίζουμε, πολλοί από τους ηλικιωμένους στη χώρα μας, χρησιμοποιούν μεγάλο μέρος της σύνταξής τους για να φροντίσουν τις οικογενειακές ανάγκες, συμπεριλαμβανομένης της υποστήριξης των νεαρών μελών που δεν έχουν δουλειά.

Η αντιμετώπιση του γήρατος διά μέσου των αιώνων

Το γήρας κατά τον Γαληνό δεν αποτελεί νόσο, αλλά ούτε και μια απολύτως φυσική κατάσταση. Είναι κατ’ αυτόν ένα ιδιάζον στάδιο της ανθρώπινης ζωής, το οποίο απαιτεί ιδιαίτερη ιατρική φροντίδα. Στην Αρχαία Αίγυπτο το γήρας ήταν σεβαστό. Την Ιατρική στη χώρα του Νείλου την ασκούσαν κυρίως οι ιερείς, οι οποίοι απέδιδαν ιδιαίτερη αξία και βαρύτητα στην υγεία των γερόντων. Στην Αρχαία Ελλάδα το γήρας ήταν επίσης ιδιαίτερα σεβαστό και άξιο τιμών. Ο ηλικιωμένος διατηρούσε αμετάβλητο το κύρος και την θέση του στην κοινωνία και πολύ συχνά δεχόταν αξιώματα και τιμές, τα οποία σπανίως θα δεχόταν στη νεότητά του. Στην Ιλιάδα εκθειάζεται η σύνεση και η σοφία των γερόντων, στο πρόσωπο του βασιλιά της Πύλου, Νέστωρα. Ο Ιπποκράτης εκφράζει την λύπη του, όταν οι γέροντες μεταφέρονται από το λειτουργικό κέντρο της κοινωνίας στο περιθώριό της. Κατά τον Πλωτίνο, το γήρας είναι περίοδος αυτογνωσίας, η οποία είναι απολύτως αναγκαία για την πνευματική ωρίμανση του ανθρώπου.

Η γεροντοφοβία που χαρακτηρίζει την εποχή μας

Oι Navajo Ινδιάνοι θεωρούν την κάθε μέρα ως μια μικρή νίκη. Αντίθετα, οι σύγχρονοι μεσήλικες ή ηλικιωμένοι για να μη βρεθούν στο περιθώριο της ζωής και για να μη βιώσουν τον όχι μόνο βιολογικό αλλά και κοινωνικό ευτελισμό, προσπαθούν να καλύψουν τα ίχνη του χρόνου με φάρμακα ελιξίρια, πλαστικές επεμβάσεις, σεξουαλικά σκευάσματα, εφηβικό τρόπο ντυσίματος και συμπεριφορές. Η λέξη «γέρος» που ετυμολογικά σημαίνει «ιερός», δεν λέγεται πλέον με σεβασμό, αλλά αντιθέτως απαξιωτικά, και συχνά συνοδεύεται από άκομψα συνδετικά, όπως «παλιόγερος», «γεροπαράξενος», «γεροντομουρμούρα», για να αναφερθούμε μόνο σε μερικά από αυτά. Η πνευματική ωρίμανση θεωρείται δείγμα οπισθοδρόμησης και αντιθέτως επιβραβεύονται ναρκισσιστικές συμπεριφορές που είναι και το σήμα κατατεθέν της εποχής μας. Η υπερπροστασία από τους γονείς, η έλλειψη σεβασμού για τους ηλικιωμένους και η επιβράβευση της δύναμης, καθορίζει τα σημερινά ναρκισσιστικά μας πρότυπα .

Η ανώριμη εποχή μας

Η ανωριμότητα είναι χαρακτηριστικό μιας εποχής που υμνεί την νεότητα και καταδικάζει το γήρας και οδηγεί στην αναζήτησή της μέσα από το σεξ, την αλλαγή σεξουαλικών συντρόφων και την απειθαρχία, ενώ παράλληλα εξυμνεί το σώμα και την προσκόλληση με την εξωτερική εμφάνιση.

Ως εκ τούτου, μέσα από την απεγνωσμένη αναζήτησή της ηδονής, μια γενιά ανήσυχων ανθρώπων, που δεν οδηγείται στη αυτοπραγμάτωση και την ωρίμανση, αρνείται τον ρόλο του σοφού γέροντα και υποδύεται την αέναη νιότη, ενώ η μόνη πανανθρώπινη αλήθεια -ο θάνατος- καραδοκεί πάνω και πέραν της αρχής της ναρκισσιστικής ηδονής που έχει την πρωτοκαθεδρία.

Η Diane Vreeland Διευθύντρια της αμερικανικής  Vogue εισάγει το όρο “youth quake” που υποδηλώνει την αρχή ενός παραληρήματος στην νεότητα που ηλικιωμένοι καταναλώνουν προϊόντα για νέους που οδηγούν τον ενήλικα σε Infantilisms.Τα σημάδια του γήρατος πρέπει να καλυφθούν με οποιοδήποτε τίμημα.

Αισθήματα ντροπής μας συνοδεύουν μετά τα 50 . Στα παραμύθια κακοί γέροι τρώνε παιδιά ή είναι μάγοι. Αν και η θεματολογία της TV είναι για νέους και οι ίδιοι οι ηθοποιοί είναι νέοι, η πλειοψηφία του κοινού αποτελείται κυρίως από ηλικιωμένους, χωρίς ωστόσο να αντιπροσωπεύονται επαρκώς.

Ο ηλικιωμένος ήρωας του Italo Sveno στο ερώτημα αν υπάρχει κάποιο πλεονέκτημα σε σχέση με τη νιότη, απαντά: «Κανένα». Αυτό το φιλοσοφικό «τίποτα» χαρακτηρίζει τη νεωτερικότητα. Στον 20ο αιώνα, η αποθέωση της νεότητας οδηγεί σε μια νεανίζουσα αντίληψη σε έναν κόσμο γερασμένο. Όπως λέει η Hannah Arendt, «σε ένα κόσμο απογυμνωμένο από τους οικείους μύθους» όπου όλες οι μορφές τέχνης αναφέρονται στη νεότητα σε έναν κόσμο ανοίκειο.

Η τρομοκρατία του γήρατος στον 20ο αιώνα

To retire στα μέσα του 19ου αιώνα σημαίνει «αποσύρομαι». 80 χρόνια μετά, υποδηλώνει «όχι ικανός για ενεργείς υπηρεσίες». Το γερμανικό “Senilität” που αρχικά σήμαινε «τα σημεία του γήρατος», κατέληξε να έχει το νόημα της  «γεροντικής παραξενιάς». Ένας διάσημος ιατρός στην Αμερική το 1905 εκφώνησε μπροστά σ’ ένα νεανικό ακροατήριο έναν ιστορικό λόγο στον οποίο υποστήριξε την προκατάληψη κατά του γήρατος. Οι 60χρονοι είπε, έπρεπε άμεσα να εγκαταλείψουν εργασία τους και την πολική.

Το στερεότυπο ότι οι ηλικιωμένοι δεν μαθαίνουν και οι γνώσεις τους εκπίπτουν, επιτίθεται στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Είναι μια δυσφήμιση, μια ψευδοεπιστημονική διάγνωση, μια κοινωνική καταδίκη που οδηγεί στον απολυταρχισμό. Ας μην ξεχνάμε  διαχωρισμός των ανθρώπων με βάση τα βιολογικά κι εξωτερικά στοιχεία, αποτέλεσε και την βάση των ρατσιστικών διαδοχών του 19ου αιώνα.

Στις αρχές του 21αιώνα επικρατεί ένα καταναγκαστικό σύστημα για ομορφιά, νεότητα, σεξουαλικότητα με πρότυπο τον νέο και όμορφο, ικανό για αναπαραγωγή σε μια κοινωνία που γερνά. Οι ηλικιωμένοι νοιώθουν την απειλή της αρπακτικής νεότητας.  Πιθανόν πάντα να υπήρχε μια τέτοια βιολογικά προγραμματισμένη δυνατότητα αλλά όταν οι άνθρωποι ζούσαν μέχρις τα 30-40 έτη αυτή δεν εκδηλωνόταν.

Η Doris Roberts σε ομιλία της στην Αμερικανική Γερουσία το 2002 αναφέρθηκε ότι στο Hollywood οι 25χρονες κάνουν Botox και στα 40 είναι κατάλληλες για ρόλους γιαγιάς.  Η παραδοξότητα της αέναης αναζήτησης της ομορφιάς και της νεότητας σε μια κοινωνία ηλικιωμένων.  Η νεότητα παρουσιάζεται ως πολύτιμο πετράδι και τελικά στον 21αιώνα καταδικάζεται στην ανεργία, δηλαδή την έμμεση απόσυρση.

Το στίγμα του γήρατος δημιουργεί συναισθήματα απώλειας της αυτοπεποίθησης, του αυτοελέγχου, της αξιοπρέπειας, μείωση της δημιουργικότητας και των πνευματικών ικανοτήτων.  Οι περισσότεροι βλέπουν τους ηλικιωμένους ως ερειπωμένα σώματα και οι ίδιοι να βιώνουν την περιθωριοποίηση και να αισθάνονται πλεονάζοντες.

Γεροντική απελευθέρωση

Ο συγγραφέας του “Das Methusalem” Komplott, γράφει για μια συνωμοσία των Μαθουσάλων, όπου οι ηλικιωμένοι εναντιώνονται στην ιδεολογία της νεότητας, απελευθερώνονται και μπορούν να αναπνεύσουν ελεύθερα εκεί ακριβώς που ανήκουν : στην ηλικία τους. Προτείνει να μην ασχολούνται με τα ΜΜΕ καθημερινά και με το σώμα κάποιου άλλου, με τατουάζ ή πλαστικές. Δεν θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει τι κάνει ο καθένας με το σώμα του, αλλά τι κάνει η κοινωνία με το σώμα μας. Όπως ο Φρανκεστάιν, μας μεταμορφώνει σε τέρατα.

Ο κόσμος έχει πράγματι πολλά να μάθει από τους ηλικιωμένους. Είναι η κόλλα που συνδέει κάθε κοινωνία με τη σοφία και την ανθεκτικότητά τους. Η μετάβαση σε ένα μέλλον χωρίς αποκλεισμούς που θα λαμβάνει υπόψη τις ανάγκες κάθε πολίτη του κόσμου δεν λειτουργεί μόνο προς όφελος της γηράσκουσας γενιάς της, αλλά είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση των διαδικασιών βιώσιμης ανάπτυξης. Σύμφωνα με τα λόγια του Νοτιοαφρικανού επαναστάτη κατά του απαρτχάιντ, Νέλσον Μαντέλα, «μια κοινωνία που δεν εκτιμά τους ηλικιωμένους της, αρνείται τις ρίζες της και θέτει σε κίνδυνο το μέλλον της».