Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος δεσπόζει στο Πεδίο του Άρεως και, σε συνάρτηση με τα περιστέρια και την mix grill ανρθωπογεωγραφία δημιουργεί χαρμολυπημένη εικόνα Βαλκανίων, έτοιμη για ταινία Κοστουρίτσα: ένδοξο παρελθόν φυτρωμένο σε αλλοπρόσαλλο παρόν, με ένα σωρό προβλήματα. Τον βλέπω χρόνια τον Βασιλιά, σε διαδρομές με το λεωφορείο ή σε όσα events έχει τύχει να δω στο Πεδίο. Τα Χριστούγεννα, εκεί, ο Δήμος Αθηναίων βολεύει τα λιγότερο φαντεζί προγράμματά του-όπως ακριβώς κάνει και με τις γειτονιές του Αγίο Παντελεήμονα, της Αττικής και των Πατησίων: τις στολίζει διακριτικά, σχεδόν φτωχικά, με τα πιο χλωμά και μίζερα λαμπιόνια και γιορτινά στολίδια, ίσα να μην πει κανείς ότι δεν κατάλαβε πως η Αθήνα γιορτάζει.

Έχω περάσει από το Πεδίο και για να πάρω ΚΤΕΛ για Λαύριο και Ραφήνα. Για αρκετά χρόνια, όλη την ημέρα, το Πάρκο κατοικείται από την δυστυχία των ανθρώπων που δεν χωρούν πουθενά αλλού. Την μοναξιά της τοξικοεξάρτησης, την αστεγία, την καταφρόνια και την ένδεια του τρίπτυχου ξένος-φτωχός-νηστικός. Εμπόριο ναρκωτικών και παράνομη σεξεργασία, λιωμένα σώματα σε παγκάκια, η γλυκερή μυρωδιά της βρόμικης σάρκας που γνωρίζουμε όσες και όσοι περπατάμε στην Αθήνα και μπαίνουμε στα ΜΜΜ. Οι άστεγοι δεν μπορούσαν καν να πλένονται ή να πίνουν νερό από τις βρύσες (μου χτυπάει στα μηνίγγια ένα κείμενο της Χριστιάνας Στυλιανού στο Olafaq.gr που μπορείτε να διαβάσετε εδώ) και οι τοξικοεξαρτημένοι πέθαιναν στη Μαυροματταίων καθημερινά.

Το καλοκαίρι του 2021 έκανα μια βόλτα μες στο Πάρκο μαζί με το σκυλί μου, την Χαρά, και ένωσα πως κάτι πάει να αλλάξει. Μου αρέσει να βρίσκομαι εκεί που βρίσκεται η πραγματικότητα, η αληθινή ζωή, οι άνθρωποι: παρέες Πακιστανών στα παγκάκια, οικογένειες με παιδιά, μοναχικοί δρομείς με ακουστικά, αραγμένα πιτσιρίκια προέφηβα και μετέφηβα με τσιγάρο και Monster στο χέρι, όλα cool. Το καλοκαίρι του 2022 είδα, κατά λάθος, την έκθεση Plasmata: Bodies, Dreams, and Data από την Stegi Onassis Foundation. «Αναζητούμε το σώμα, το δικό μας και το άλλο: το ατομικό και το συλλογικό, το ανθρώπινο και το μη ανθρώπινο, και τελικά το πλανητικό», διάβασα ως περιγραφή των παράξενων εικαστικών εγκαταστάσεων, οι οποίες δεν με έκαναν να νιώσω ή να σκεφτώ τίποτα, μου πέρασαν παντελώς αδιάφορες και τις βρήκα λιγάκι ενοχλητικές, επίσης. Να οικειοποιούνται μεγάλοι φορείς και ιδρύματα έναν χώρο στιγματισμένο από πόνο και να κάνουν το αρτιστίκ κομμάτι τους μου μοιάζει ένα τι εκτός πραγματικότητας, ένα τι «ήρθαν τα σαλόνια στις πλατείες να δείξουν ότι η τέχνη μπορεί να είναι κομμάτι της πόλης». Σέβομαι το έργο της Στέγης και μας εχει προσφερει αριστουργήματα σε διαφορα επίπεδα-αυτό το συγκεκριμένο με ξένισε, προσωπικά.

Το άλσος του Πεδίου του Άρεως σχεδιάστηκε το 1934 με σκοπό να τιμηθούν οι Ήρωες της Επανάστασης του 1821. Σε δέκα χρόνια, θα κλείσει έναν αιώνα ζωής, μες στον οποίο έχει συμβεί, και συνεχίζει, το σώσε. Είναι υπέροχο να βλέπεις τους ανθρώπους να διαμορφώνουν την ιστορία και την ιστορία να διαμορφώνει τους ανθρώπους. Μια μαμά με μαντήλα και καροτσάκι φωτογραφίζεται μπροστά στην προτομή του Μάρκου Μπότσαρη. Αυτό, για μένα, για πολλούς, είναι μια από τις δεκάδες έγκυρες περιλήψεις της Αθήνας ως πόλης και ως ιδέας. Το Πάρκο αξίζει να γίνει σημείο αναφοράς της πόλης, όπως ακριβώς εξηγεί και στο καταπληκτικό του σχετικό κείμενο στην A.V o Λουκάς Βελιδάκης. Αντλώ από εκεί (και συγκεκριμένα από τα όσα είπε στον Βελιδάκη ο δημοσιογράφος και λάτρης του Πάρκου Δημήτρης Καλαντζής) το εξής, που είναι και η πραγματικότητα:

«Τα πράγματα άρχισαν σταδιακά να αλλάζουν από το 2018, αλλά η χειροπιαστή βελτίωση ήρθε το 2019. Το Πεδίον του Άρεως εντάχθηκε στο επιχειρησιακό σχέδιο αστυνόμευσης του κέντρου Αθηνών – κοντολογίς η αστυνομία άρχισε να γίνεται ορατή εν τοις πράγμασι. Έως τότε, η ΕΛ.ΑΣ. ερχόταν μόνο για να μπορέσουν οι εργαζόμενοι στο πάρκο να καθαρίσουν, να κλαδέψουν, να καλλωπίσουν. Μετά έφευγε κι έτσι επέστρεφε το μπουλούκι με τους ζωντανούς νεκρούς, για να μετατρέψει τον χώρο σε no man land. Σταδιακά ο χώρος άδειασε και καθάρισε. Μετά ήρθε η πανδημία και ερήμωσε εκ νέου.»

Μια νέα εποχή για το Πάρκο

Μας αρέσει δεν μας αρέσει, το ίδρυμα Ωνάση έσωσε το Πάρκο από την μιζέρια: σε συνεργασία με την εξειδικευμένη εταιρεία Τοπιοδομή και το αρχιτεκτονικό γραφείο Tenon Architecture έκανε δουλειά. Και συγκεκριμένα, ένα εν εξελίξει ακόμα έργο που φιλοδοξεί να αναδείξει τον φυσικό χαρακτήρα του πάρκου, ως τόπου συνάντησης για τους Αθηναίους∙ έναν φωτεινό, πράσινο χώρο που συνδυάζει νερό και φύση, στην καρδιά του αστικού τοπίου.

Ολοκληρώθηκε θεαματική δενδροφύτευση 3.700 και πλέον φυτευμάτων (28 δέντρα, 2.651 θάμνοι και 1.028 αγρωστώδη), τόσο στο Άλσος Οικονομίδη όσο και κατά μήκος της υδάτινης διαδρομής. Στη μία πλευρά του Άλσους Οικονομίδη δημιουργήθηκε ένα οιωνεί κυκλαδίτικο σκηνικό με κυρίαρχα φυτά την ελιά, τη λυγαριά και τον σχίνο. Στο κέντρο διαμορφώθηκε ένα δασικό μεσογειακό τοπίο με φυτά όπως η χαρουπιά, η κουκουναριά και η μυρτιά. Κι από την άλλη πλευρά τοποθετήθηκαν φυτά όπως ο πλάτανος, η βελανιδιά και το σφενδάμι, συνθέτοντας την εικόνα ενός ημιορεινού τοπίου. Στην υδάτινη διαδρομή επιλέχθηκε χλοοτάπητας για τη δημιουργία χώρων που περιβάλλουν το ρυάκι, ενώ παράλληλα τοποθετήθηκαν περισσότεροι από 600 θάμνοι. Η δενδροφύτευση έκανε το Πεδίον του Άρεως πιο πράσινο, αναβαθμίζοντας αισθητικά το πάρκο με φυσικό τρόπο.

Πραγματοποιήθηκε, επίσης, συνολική ανακατασκευή της υδάτινης διαδρομής. Πλέον, οι επισκέπτες του πάρκου έχουν τη δυνατότητα να περπατήσουν κατά μήκους του νερού, χάρη σε ένα μονοπάτι με πατημένο χώμα. Επίσης, πραγματοποιήθηκε καθαρισμός, φίλτρανση και ανακυκλοφορία του νερού, ενώ το ρυάκι έγινε πιο φωτεινό.

Παράλληλα, σε όλη την έκταση του πάρκου αντικαταστάθηκαν 250 μαρμάρινες πλάκες, που αποτελούσαν τα καλύμματα στα κανάλια εκροής των υδάτων και είχαν καταστραφεί με το πέρασμα του χρόνου. Με την αντικατάστασή τους, αναβαθμίστηκε η εικόνα του πάρκου, ενώ ταυτόχρονα η διαδρομή έγινε πιο όμορφη και προσβάσιμη. Επίσης, ο χώρος στις Αριές έγινε πιο φιλόξενος, καθώς σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν καθίσματα και τραπέζια από μέταλλο και ξύλο, για να ξεκουράζονται οι περαστικοί κάτω από τη σκιά των δέντρων.

Ο εκδότης και κάτοικος κέντρου Χρύσανθος Ξάνθης γράφει για το Πάρκο στο “Η Πόλη Ζει” πολλές αλήθειες. Παραθέτω:

«Από τα τέλη της δεκαετίας του 2000 οι Έλληνες σνόμπαραν το Πεδίον του Άρεως. Τα παιδιά τους τα πήγαιναν σε παιδότοπους, σε λούνα παρκ, σε μαθήματα ιππασίας κ.λπ. κ.λπ. Στο Πεδίον πήγαιναν κατά βάση οι μετανάστες –κυρίως Αλβανοί– που έφεραν μαζί τους όλες τις συνήθειές τους: τάβλι, ντόμινο, πικ νικ, τρέξιμο και μπάλα τα παιδιά.
Οι εκθέσεις που πραγματοποιούνταν εντός του πάρκου καταγγέλθηκαν από διάφορες επιτροπές με σθεναρή όμως διαφορετική γνώμη από τους συμμετέχοντες σε αυτές τις επιτροπές. Τι μας πείραζαν οι εκθέσεις βιβλίου, η ανθοκομική, οι συναυλίες και τα παζάρια των Χριστουγέννων και του Πάσχα; Η εναντίωση στην ”εμπορευματοποίηση” μαζί με την οικονομική κρίση έφερε το κλείσιμο όλης αυτής της δραστηριότητας. Μία αναδιαμόρφωση του Πεδίου βασίστηκε σε τόνους χάλυβα, σίδερου, τιτάνιου κ.λπ., αμφιβόλου αισθητικής. Την ίδια περίοδο, ειδικά σε κάποια σημεία του, εμφανίστηκαν δεκάδες – ίσως και εκατοντάδες– άστεγοι, μετανάστες και ναρκομανείς που διώχθηκαν από διάφορες άλλες πιάτσες. Αυτή η δεκαετία χαρακτηρίστηκε από παραίτηση (καθόλου εμπορευματοποίηση), συμμοριτισμό, υποβάθμιση και μια μεγάλη αντιπαράθεση για το αν θα μπουν κάγκελα, αν χρειάζεται φύλαξη, ωράριο λειτουργίας κ.λπ. Σε μια επόμενη φάση και βγαίνοντας από την κρίση άνοιξαν μερικά κέντρα, θέατρα κ.λπ. Σε αρκετά από αυτά οι τιμές είναι ακριβές και είναι φανερό πως δεν απευθύνονται στον κόσμο των γύρω περιοχών. Επίσης κάποιοι μεγα-παίκτες έχουν αρχίσει με «πολιτιστικούς» τρόπους να ακουμπάνε την περιοχή, η οποία θα «αναβαθμιστεί» και με βάση το μετρό.Το πάρκο απέκτησε χρηστικότητα για τους κατοίκους κυρίως την περίοδο του κορονοϊού. Και εδώ πήραν μέρος και οι Έλληνες και μάλιστα και η νεολαία με παρέες, πικ νικ, δρώμενα κ.ά.»

Καθώς φαίνεται, ένα κράμα δημόσιου χώρου με ιδιωτικές πρωτοβουλίες (από μικρές επιχειρήσεις εστίασης μέχρι διοργανώσεις όπως η ανθοκομική έκθεση ή η Έκθεση Βιβλίου) μπορούν να κάνουν το Πεδίο Άρεως σοβαρό προορισμό για τους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης. Η πόλη, σε έναν μεγάλο βαθμό, βρίσκεται στα χέρια μας. Και η εικόνα το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, με τους εκδοτικούς οίκους, τα περίπτερα με τα βιβλία, το υπέροχο αλισβερίσι φίλων και συνεργατών, ανθρώπων της λογτεχνίας και των εκδόσεων, ήταν αν μη τι άλλο ενθαρρυντική. Σκυλιά έτρεχαν ευτυχισμένα, παιδάκια ξεσάλωναν, μπαμπάδες έπιναν καφέ, μαμάδες ξεφύλλιζαν βιβλία και νεαρά ζευγάρια καλωσόριζαν τον Σεπτέμβριο στην Αθήνα.

Το έργο του Ιδρύματος, που, πρέπει να τονιστεί, βρίσκεται εν εξελίξει, δηλαδή δεν έχει αποπερατωθεί, χρειάζεται συντήρηση. Το Πάρκο χρειάζεται επισκέπτες, καθημερινούς υποστηρικτές. Η πόλη χρειάζεται καλή, έντιμη, διαφανή διοίκηση, αλλά και ενεργούς πολίτες, δημότες με άποψη. Υπάρχει αυτή η ανάρτηση που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας:

Το Πάρκο δεν πρέπει να ξαναφεθεί στην τύχη του. Αναρωτιέμαι πάντως για τις ψυχές που ζούσαν εκεί και εκεί γύρω, τι απέγιναν. Υπάρχουν φορείς και ξενώνες και κέντρα απεξάρτησης. Ξέρουμε, όμως, ότι τα πράγματα δεν είναι ονειρικά πλασμένα. Καμιά φορά, κάποιες υποθέσεις δεν μπορούν να σωθούν. Κάποιες ανθρώπινες ζωές δεν μπορούν να σωθούν, επίσης. Το Κοιμητήριο του Δήμου Αθηναίων λειτουργεί υπό συγκεκριμένους όρους και η αστεγία είναι όρος και έννοια πολύ σύνθετη, που ήδη εξετάζεται εδώ και χρόνια από το κοινωνικό κράτος, νομικά και ανθρώπινα, εδώ και χρόνια. Η θέση των τοξικοεξαρτημένων/αστέγων/ταλαιπωρημένων/(αυτο)εξόριστων κοινωνικά ψυχών δεν είναι στα παγκάκια ενός πάρκου -αυτά μπορεί να αφορούν τις αναλύσεις ανθρώπωον που τους αρέσει να έχουν άποψη για αυτά καθώς πίνουν την τρίτη μπίρα τους σε ένα μπαρ. Το εμπόριο ναρκωτικών χρειάζεται πάταξη. Οι λύσεις του ανακατέματος στην τράπουλα των πιατσών στην Αθήνα δεν αρκούν, είναι προσωρινές. Το θέμα δεν είναι να μην το βλέπουμε, είναι να μην υπάρχει.

Το μέλλον του Πάρκου στο Πεδίο του Άρεως, το μέλλον των δημόσιων χώρων στην Αθήνα και την Ελλάδα παίζεται σε σχέση με κυβερνητικές αποφάσεις, συνεργασία φορέων, ιδιωτικών και μη, δράση πολιτών και εξοικείωση των παιδιών με αυτούς. Αντί για Σαββατοκύριακο στο τάμπλετ, Σαββατοκύριακο στο πάρκο -όπως παλιά.

Καμιά φορά, το «όπως παλιά», αλλά με «φρέσκα μυαλά» αποτελεί μια χαρά λύση. Σίγουρα καλύτερη από την λογική «το ένα μας ξινίζει, το άλλο μάς βρωμάει». Η αλλαγή από κάπου πρέπει να ξεκινήσει και δεν βγαίνει η ζωή αν είμαστε συνεχώς καχύποπτοι και αρνητές για τα πάντα και στα πάντα. Ας βάλουμε τ’ αθλητικά μας και ας πάμε μια βόλτα να δούμε ιδίοις όμμασι τι έχει αλλάξει, τι μπορεί να βελτιωθεί και τι άλλο μπορεί να γίνει. Δεν μπορούμε να νιώσουμε ευτυχείς που συμβαίνουν τα αυτονόητα, με πολλά πολλά χρόνια καθυστέρηση, αλλά το να νιώθουμε συνεχώς δυσαρέσκεια τείνει να γίνει η δεύτερη φύση μας και αυτό δεν είναι καθόλου γόνιμο ούτε επιδιορθωτικό προβληματικών καταστάσεων.

Ραντεβού στο Πάρκο. Στην ζωή-όσο την έχουμε ακόμα…