Το σκηνικό εκ πρώτης όψεως είναι ακόμα βιομηχανικό. Εργαστήρια και βιοτεχνίες δουλεύουν καθημερινά μέχρι αργά το μεσημέρι. Διασχίζω τους δρόμους πίσω από το λιμάνι. Είναι ακόμα πρωί. Μικρά τραπεζάκια και κάποιες καρέκλες στα κατώφλια των δημιουργούν πρόχειρα υπαίθρια καθιστικά μπροστά από συνεργεία και μεταλλουργεία. Συνεχίζω να περπατώ.

Χυτήρια, ελασματουργεία και εργαστήρια κατασκευής ναυτιλιακών και βιομηχανικών ειδών συνυπάρχουν με γκαλερί και χώρους καινοτομίας. Κι έπειτα, αρκετά πιο αργά, όταν πέφτει η νύχτα, οι σύγχρονες ανάγκες μιας πόλης που ανασαίνει θάλασσα, φιλοξενούνται σχεδόν εξολοκλήρου στις παλιές αποθήκες που έχουν μεταμορφωθεί σε κυψέλες πολιτισμού, γαστρονομίας και ανάπτυξης. Κάτι συμβαίνει μέσα στα σπλάχνα του λιμανιού που αλλάζει μέσα από ιδιωτικές επενδύσεις και αστικές παρεμβάσεις ενώ παράλληλα ευτυχώς- διατηρεί ακόμα το χαρακτήρα του αναλλοίωτο. Ταυτόχρονα η  ιστορική περιοχή του Πειραιά θα γίνει όπως όλα δείχνουν σύντομα αφετηρία του παραλιακού μετώπου.

Για χρόνια η βιομηχανική ζωή αναπτυσσόταν παράκτια. Γύρω από το μεγάλο λιμάνι, οι βαριές βιομηχανικές εγκαταστάσεις και οι παλιές αποθήκες λειτουργούσαν νυχθημερόν είτε για να συντηρούν τα πλοία είτε για να φορτώνουν και να εκφορτώνουν αγαθά. Η συνοικία έσφυζε από ήχους και ζωή μέχρι το μεσημέρι και έπειτα σιωπή. Ιδίως αφότου έκλεισε ο Παπαστράτος, οι δρόμοι ερήμωσαν και η περιοχή μαράθηκε. Τι απομένει σήμερα από τη «μαύρη πόλη» όπως την αποκαλούσε ο Διονύσης Χαριτόπουλος στο βιωματικό «Εκ Πειραιώς» και κυρίως τι αλλάζει;  Η βιομηχανική συνοικία του Αγίου Διονυσίου έρχεται ξανά στο προσκήνιο μέσα από χώρους τέχνης, γεύσης και καινοτομίας. Αρκεί να έχεις τη διάθεση να ανοίξεις την πόρτα κάποιων αποθηκών…

Οδός Κάστορος, αριθμός 78.  Εκεί στεγάζεται το Piree. Μέσα σε αυτή τη αποθήκη που πλέον είναι ένας ολοζώντανος οργανισμός τέχνης, design, πολιτισμού και ψυχαγωγίας δώσαμε το πρώτο μας ραντεβού με τον Κοσμά Καράβα, τον άνθρωπο που μεταμορφώνει τις αποθήκες σε γκαλερί, σε εκθεσιακούς χώρους, σε concept store  ενώ παράλληλά διατηρεί τις στέγες και το κέλυφος ως είχαν, και τις όψεις του κάθε κτηρίου.

Ο Κοσμάς, τη δεκαετία του 80, έπαιζε, ως παιδί, στις ράγες των τρένων στην  συνοικία του Αγίου Διονυσίου, μαγνητισμένος από το βιομηχανικό τοπίο που πλαισίωνε τη μικρή ζωή του. Το σκηνικό άρχισε να λειτουργεί ως προέκταση της ψυχής του. Ήξερε, εξάλλου, τι ήθελε να κάνει: να δώσει ζωή στις αποθήκες που παρήκμαζαν και που κάποτε είχαν συνδεθεί με την εκβιομηχάνιση της χώρας. Μεγαλώνοντας ασχολήθηκε με τη διακόσμηση εσωτερικών χώρων, ίδρυσε την πρώτη του επιχείρηση πλακιδίων και διακοσμητικών υλικών – που φαινομενικά έδειχνε άσχετη με ότι θα ακολουθούσε- και δεν έπαψε ποτέ να οραματίζεται. Κι έπειτα άρχισε να δημιουργεί κάποιους πετυχημένους ιδιαίτερους χώρους- όπως το  Foyer Café Bistrot μέσα στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, το Belle Amie και το Filotimos-  στο κέντρο του Πειραιά, έχοντας πάντα το καλλιτεχνικό του αποτύπωμα. Μέχρι που αποφάσισε να δώσει ζωή στις παλιές αποθήκες στη συνοικία του Αγίου Διονυσίου. Πλέον βρίσκεται πίσω από τους περισσότερους πολυλειτουργικούς χώρους τεχνών και πολιτιστικών δρώμενων στη βιοτεχνική συνοικία ενώ τα διακοσμητικά υλικά του συνομιλούν με τις μνήμες του Πειραιά.

Το Piree με το θεατρικό σκηνικό χάρη στις βελούδινες υφές σε πλήρη αρμονία με το βιομηχανικό χώρο, λειτουργεί καθημερινά και ως ατμοσφαιρικό café bare ενώ παράλληλα αποτελεί μια free thinking zone.

«Το όραμα για την περιοχή προέρχεται από τα βιώματα μου με τον πατέρα μου. Ο πατέρας μου ήταν ένας απλό τεχνίτης. Μεγάλωσα εδώ κοντά στις παλιές αποθήκες. Έπαιζα εδώ. Και κάποια στιγμή αποφάσισα πως ήθελα να τους δώσω ψυχή.  Σε αυτή την περιοχή ήταν τα παλιά λαμαναράδικα του Πειραιά. Ο μπαμπάς μου είχε μια κοκκινόασπρη Lambretta. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό  μου με ανέβαζε στη Lambretta και με έφερνε είτε στο λιμάνι να δούμε τα πλοία είτε στο σταθμό που έφευγαν τα τρένα για Γερμανία. Ο Χαριτόπουλος γράφει για τον σταθμό των λυγμών. Έβλεπα σκιές και ψυχές να κινούνται. Πλούσιοι, φτωχοί, διανοούμενοι. Θυμάμαι να βγαίνει ο μηχανοδηγός και να με χαιρετάει.  Μεγαλώνοντας συνέχισα να κάνω το ίδιο πάνω σε ένα ποδήλατο. Μετά ξεκίνησα την εταιρεία μου με τα διακοσμητικά υλικά. Πάντα εμπνεόμουν από το λιμάνι, πάντα εμπνεόμουν από τα τρένα. Κάποια στιγμή είδα αυτή την αποθήκη και είπα πως θα την κάνω δική μου. Έφτιαξα το Piree.  Όλους τους χώρους που έφτιαξα και είχαν το βιομηχανικό στοιχείο, από το Π District το Σημείον Piree και τους δυο καινούργιους βιομηχανικούς χώρους που ετοιμάζονται- Π art Lofts, Piree Lab concept store café και Lab Piree Warehouse Gallery – όλα ήταν όνειρα. Οι πρώτες σκέψεις για τους καινούργιους χώρους ήρθαν κατά τη διάρκεια τη πρώτης καραντίνας, ζώντας κάπου στα Εξάρχεια με έναν  άνθρωπο. Τα ονόματα και η έμπνευση θα της ανήκουν.  Η νέα ζωή αυτών των αποθηκών έχει για μένα μια καθαρά ονειρική διάσταση».

Στη συνέχεια ο Κοσμάς αποφάσισε να μεταμορφώσει  δυο αποθήκες σε ένα βιομηχανικό κτίριο του 19ου αιώνα, στη συμβολή των οδών Δραγατσανίου και Αιτωλικού το Lab Pirée, και την Π Gallery. Στο πρώτο στεγάζει την εταιρεία του με τα διακοσμητικά υλικά και στο δεύτερο το Π Μanifesto , το οποίο σε συνεργασία με το designer Σωτήρη Λάζου, έχει ανασύρει μνήμες από τον Πειραιά του χθες και σήμερα και τις έχει μετατρέψει σε design objects και χρηστικά αντικείμενα.

Επισκεπτόμαστε το χώρο και με την εσωτερική αυλή όπου σε λίγο θα λειτουργεί το  Π Garden, ένας κατάφυτος κήπος . Σύντομα παραδίδονται προς ενοικίαση και τα Π art lofts που βρίσκονται στον επάνω όροφο. Το Lab Piree Superstudiο Warehouse  κάνει την πρώτη του έκθεση “allilepidrasis” που δείχνει μέσα από υλικά το κεραμικό, το μάρμαρο και το μέταλλο αλληλεπιδρούν οι μνήμες του Πειραιά με το σύγχρονο design.

Συνεχίζω τον περίπατο στη γειτονιά.  Γραφεία πολυεθνικών εταιρειών, μπαρ, καφέ και χώροι τέχνης, στεγάζονται μέσα σε  ψηλοτάβανες, πετρόκτιστες αποθήκες.

Οδός Πολυδεύκους , αριθμός 39. Το επόμενο ραντεβού μου είναι με τον ιδιοκτήτη του Paleo. Ο Πειραιώτης οινοχόος Γιάννης Καυμενάκης ο οποίος έχει κρατήσει το τιμόνι πιο χώρων σε πιο κοσμοπολίτικες γειτονιές μιλά για την απόφαση του να ανοίξει το Paleo στη βιομηχανική ζώνη του Πειραιά, την ίδια εποχή που Ο Κοσμάς Καράβας άνοιγε το Le Piree.

«Μεγάλωσα Νίκαια – Κορυδαλλό και μου ήταν γνώριμη η περιοχή και τα κτίρια. Δεν είχα δουλέψει στον Πειραιά και ήταν σαν να πήγαινα σε μια άλλη πόλη. Οι δραστηριότητες μου ήταν στον Λυκαβηττό , στο Καλλιμάρμαρο. Ξεκινήσαμε το 2016. Όταν ήρθαμε εδώ ήταν μια εποχή που το real estate είχε πέσει λόγω κρίσης. Σήμερα είναι πολύ ακριβά πια για να αγοράσεις. Την αποθήκη τη νοικιάζω. Η γειτνίαση με τα παιδιά από τα μηχανουργεία που δουλεύουν το πρωί μου αρέσει. Θα ήταν άστοχο να τους χρησιμοποιήσουμε ως διάκοσμο στην δουλειά μας χωρίς να έχουμε σχέση μαζί τους. Εύχομαι ο ιστορικός του μέλλοντος να αναφέρεται όμορφα σε εμάς, σε αυτή την προσπάθεια. Θέλω ότι κάνουμε να γίνει αρμονικά με σεβασμό σε αυτή τη γειτονιά για να παραμείνει γοητευτική. Θέλει προσοχή να σεβαστούμε, να ακολουθήσουμε, να μην καταστρέψουμε την περιοχή. Πολλές περιοχές της Αθήνας, όπως Ψυρρή και Γκάζι έχουν καταστραφεί από το δικό μας σινάφι. Το Γκάζι έχει καεί, έχει γίνει Disneyland της εστίασης, έχει περάσει η ακμή της και ζει την παρακμή της. Το στοίχημα είναι να συνυπάρχεις με τη γειτονιά, να βλέπεις τη ζωή της γειτονιάς. Αν φύγουν τα μηχανουργεία από το χάρτη θα χάσει κάθε γοητεία η περιοχή. Αυτό που προσθέτει γοητεία στην περιοχή είναι τα κτίρια και η κηλίδα του χρόνου. Είναι μια εργοστασιακή ζώνη έχει έντονο ιστορικό αρχείο. Το αποτύπωμα της περιοχής είναι των παιδιών που εδώ και τρεις γενιές φτιάχνουν τα μοτέρ από τις μηχανές των καραβιών. Στο Αμβούργο έχει γίνει κάτι αντίστοιχο. Υπήρχαν πολύ ωραία κτίρια, πιο επιβλητικά, υπήρχα πιο μεγάλες και πιο ψηλές αποθήκες κοντά  στο λιμάνι και τους εκμεταλλεύτηκαν για διάφορες χρήσεις, είτε ως χώρους φιλοξενίας είτε ως χώρους εστίασης»

Και οι δυο  οραματιστές και φίλοι καρδιάς- ο Γιάννης Καϋμενάκης και ο Κοσμάς Καράβας- είναι σαφείς. Δεν επιθυμούν την απομάκρυνση των μηχανουργείων από την περιοχή. Δεν επιδιώκουν τη μεταμόρφωση της περιοχής σε νέο Γκάζι. Θέλουν να διατηρήσουν ατόφιο το χαρακτήρα της περιοχής και να δημιουργήσουν κυψέλες δημιουργικότητας και τέχνης που θα εντάξουν τον πολιτισμό στην καθημερινότητα της περιοχής.

Οι συντεταγμένες πολιτισμού και τέχνης στην περιοχή είναι ατελείωτες. Η περιοχή του Αγίου Διονυσίου έχει τη δική της ιστορία και είναι μεγάλη

Πολυδεύκους 41, Πειραιάς. Σε μια ανακαινισμένη αποθήκη του 1900, πίσω από την Ακτή Κονδύλη, στεγάζεται η γκαλερί Rodeo. Η Σύλβια Κούβαλη  αποφάσισε να στεγάσει τη γκαλερί της όταν είδε το συγκεκριμένο χώρο με τα ψηλά ταβάνια και τους πέτρινους τοίχους και ένιωσε την ενέργεια του λιμανιού, στοιχεία που της θύμιζαν την Κωσνταντινούπολη. Το άνοιγμα της Rodeo  έχει ήδη συμβάλλει δυναμικά στη νέα εποχή του Πειραιά, μια εποχή που σηματοδοτήθηκε από  εμβληματικό έργο αστικής ανάπλασης της Dimand στην περιοχή του Αγίου Διονυσίου, στο Παπαστράτειο.

Η εταιρεία ανάπτυξης ακινήτων Dimand, αντιμετώπισε τον Πειραιά ως «τόπος άνθισης» για εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, αγόρασε τα κτίρια του Παπαστράτου, τα οποία εκτείνονται σε τρία οικοδομικά τετράγωνα, αποφασίζοντας να προχωρήσει σε ένα φιλόδοξο έργο αναγέννησης της περιοχής και φυσικά αναβίωσης των εγκαταστάσεών του.

Στην οδό Γραβιάς, συναντάμε το Piraeus Port Plaza 2 που αποτελείται από τρία κτίρια: Το πρώην κτίριο λιθογραφίας καπνού Παπαστράτου, ΡΡΡ2Ζ- νεόδμητο κτίριο, ΡΡΡ2Δ-διατηρητέο κτίριο πρώην οικίας Παπαστράτου αλλά και της ηθοποιού και υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού στην Ελλάδα Μελίνας Μερκούρη.   Το τριώροφο νεοκλασσικό  στολίδι του 1910-20, που υπήρξε πρώην οικία Παπαστράτου αλλά και της Μελίνας Μερκούρη, αποκαταστάθηκε και ανακατασκευάστηκε εξ΄ ολοκλήρου με πλήρη σεβασμό στην ιστορία και την πολιτιστική του αξία.  Σε όλα τα  αναγεννημένα κτίρια ο πλούσιος φυσικός φωτισμός και αερισμός των κτισμάτων επιτρέπει στην αύρα της θάλασσας να διέρχεται στο εσωτερικό.

Συνεχίζοντας την περιπλάνηση μου στα δρομάκια της περιοχής του Αγίου Διονυσίου, με το φως να δίνει άλλη μορφή στο βιομηχανικό διάκοσμο,  μου έρχονται στο νου περιγραφές από τα βιβλία του Δ. Χαριτόπουλου, εκεί που ζει ο παλιός Πειραιάς σήμερα, για όσους δεν πρόλαβαν να τον ζήσουν  στην πραγματική τους ζωή. Ο συγγραφέας ξεδιπλώνει την ανθρωπογεωγραφία  της γενέθλιας πόλης και  καταδύεται στον βυθό του μεγάλου Λιμανιού.

Τα βήματα με οδηγούν στην οδό Παπαστράτου, στον αριθμό 11, σε μια παλιά αποθήκη, όπου λειτουργεί το Blue Cycle ένα πρότυπο κέντρο, με όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό για την αξιοποίηση των θαλάσσιων πλαστικών απορριμμάτων, τη δημιουργία και την έρευνα. Πρόκειται για τον πρώτο χώρο στην Ελλάδα για την επεξεργασία και ανακύκλωση του πλαστικού εξοπλισμού από την αλιευτική και ναυτιλιακή δραστηριότητα έχει ανοίξει τις πόρτες του στον Πειραιά!

Φτάνω στον πράσινο Πύργο ή αλλιώς Piraeus Tower, τον κοιμώμενο γίγαντα του Πειραιά που αποκτά επιτέλους ζωή και αναδεικνύεται στο σύμβολο αναγέννησης της πόλης. Ανεβαίνω στον τελευταίο όροφο και βλέπω από ψηλά την ανάπλαση της βιομηχανικής ζώνης  που ξαναγεννά τις γειτονιές   ενώ η περιοχή  εξελίσσεται σε κύτταρο πολιτισμού και επιχειρηματικότητας με υπερσύγχρονα hub στεγάζοντας χιλιάδες εργαζόμενους.  Είναι πολλά ακόμα αυτά που έχουμε να εξερευνήσουμε…

Είναι ξεκάθαρο πως στόχος όλων παραμένει να μη χαθεί αυτή η ιδιαίτερη βιομηχανική αρχιτεκτονική, να μη χαθεί η σαγήνη που ασκεί η ιστορική περιοχή σήμερα περισσότερο από ποτέ όσο η πόλη, η θάλασσα και η τέχνη θα συναντιούνται στα σπλάχνα του Λιμανιού.