«Γιατρέ, θέλω να κάνω κάτι στα χείλη μου. Είναι πολύ… vulgaire».

Αυτά είναι τα λόγια μιας ογδοντάχρονης καλοντυμένης κυρίας, η οποία πέρασε το κατώφλι του ιδιωτικού ιατρείου μιας πλαστικού χειρουργού στους Αμπελόκηπους, αγκαζέ με την εξίσου ηλικιωμένη φίλη της και συχνή πελάτισσα του ιατρείου. «Ξέρετε, σε αντίθεση με τη φίλη μου εδώ, εγώ τα φοβάμαι αυτά…».

«Δεν υπάρχει λόγος να φοβάστε τίποτα», απαντά η σοβαρή αλλά και ιδιαίτερα προσφιλής γιατρός. «Εδώ όλα τα φτιάχνουμε, με προσοχή και ασφάλεια».

Πράγματι, στο ιατρείο αυτό, σπάνια εισέρχεται απογοητευμένη ασθενής. Πολλές φορές, μάλιστα, έρχονται κυρίες οι οποίες αναζητούν «διορθωτικές» επεμβάσεις από την γιατρό, διότι άλλοι – λιγότερο προσεκτικοί – γιατροί, έκαναν κάποιο λάθος. Η φήμη της συγκεκριμένης πλαστικού είναι πολύ καλή. Παρολαυτά, παραβρέθηκα σε μια συνεδρία, όπου μια νεαρή γυναίκα λιποθύμησε μετά  από ένεση υαλουρονικού στα χείλη. Λίγα λεπτά αφού εγχύθηκε το υαλουρονικό στα χείλη, φουσκώνοντάς τα ελαφρώς, η κοπέλα έχασε τις αισθήσεις της. Η γλώσσα της κρεμάστηκε έξω από το στόμα, και η βοηθός που την είδε τσίριξε έντρομη νομίζοντας ότι η κοπέλα είχε πεθάνει.

«Συμβαίνει συχνά… ειδικά σε κοπέλες που έχουν άγχος», μου εξήγησε η γιατρός, αφού η νεαρή ασθενής είχε συνέλθει. Παρολαυτά, δεν ήμουν σίγουρη (και κανείς, πιστεύω, δεν μπορεί να είναι απόλυτα σίγουρος) ότι η λιποθυμία αυτή ήταν μοναδικό αποτέλεσμα του άγχους. Μήπως οι τόσο συχνές, «ανώδυνες», «εύκολες» και «ασφαλείς» επεμβάσεις όπως τα μπότοξ και οι ενέσεις υαλουρονικού, κρύβουν κάποιους αφανείς κινδύνους;

Κάθε μέρα, εκατοντάδες ενέσεις μπότοξ και υαλουρονικού χορηγούνται σε γυναίκες – και άντρες – όλων των ηλικιών στη χώρα μας. Λίγοι ξέρουν τις διαφορές τους, παρολαυτά πρόκειται για δυο εντελώς διαφορετικά φαρμακευτικά σκευάσματα. Το υαλουρονικό οξύ είναι πιο φυσικό, καθώς το ανθρώπινο σώμα το παράγει από μόνο του, ενώ το μπότοξ – ως πιο επικίνδυνο και με περισσότερες παρενέργειες – ταξινομείται ως φάρμακο, καθώς προέρχεται από την βοτουλινική τοξίνη Α. Μια τοξίνη που, σε πολύ μεγάλες ποσότητες, μπορεί να αποβεί θανατηφόρα.

Λίγα λεπτά αφού εγχύθηκε το υαλουρονικό στα χείλη, φουσκώνοντάς τα ελαφρώς, η κοπέλα έχασε τις αισθήσεις της. Η γλώσσα της κρεμάστηκε έξω από το στόμα, και η βοηθός που την είδε τσίριξε έντρομη νομίζοντας ότι η κοπέλα είχε πεθάνει.

Κάτι που πολλοί καταναλωτές του μπότοξ αγνοούν είναι ότι στο κουτί του συγκεκριμένου σκευάσματος αναγράφεται το λεγόμενο «Black Box Warning». Μια προειδοποίηση, δηλαδή, γραμμένη με μεγάλα μαύρα γράμματα:

«Προσοχή: Πιθανή εξάπλωση της τοξίνης. H ουσία μπορεί να εξαπλωθεί από την περιοχή της ένεσης και να προκαλέσει συμπτώματα που συνάδουν με τις επιπτώσεις της βοτουλινικής τοξίνης. Παρενέργειες έχουν αναφερθεί ώρες έως εβδομάδες μετά την ένεση. Οι δυσκολίες στην κατάποση και στην αναπνοή μπορεί να είναι απειλητικές για τη ζωή, και έχουν υπάρξει αναφορές θανάτου […]».

Η απαίτηση ενός φαρμάκου να φέρει την ειδοποίηση αυτή είναι μια από τις ισχυρότερες ενέργειες ασφαλείας που έχει κάνει ο FDA (ο αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων), αφού το black box προορίζεται συνήθως για φάρμακα με σοβαρούς ή απειλητικούς για τη ζωή κινδύνους. Τα αντικαταθλιπτικά, για παράδειγμα, φέρουν τέτοιες ειδοποιήσεις, ενημερώνοντας τους καταναλωτές για τον αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονικών σκέψεων και ενεργειών.

Ο FDA έχει δηλώσει ότι θεωρεί την χορήγηση του μπότοξ για αισθητικούς σκοπούς «ακίνδυνη», διότι η ποσότητα που χορηγείται είναι μικρή. Παρολαυτά, ο λόγος που το Black Box Warning τοποθετήθηκε πάνω στο κουτί του σκευάσματος από τον FDA ήταν αποτέλεσμα μιας καμπάνιας το 2009 από το Public Citizen, μια δημόσια ομάδα υπεράσπισης των αμερικανών πολιτών, αφού είχε λάβει αναφορές για 180 σοβαρά προβλήματα υγείας και 16 θανάτους από το 1997 έως το 2006.

Απεγνωσμένοι και μόνοι οι χρήστες που έχουν υποστεί παρενέργειες  

Ανάμεσα στα αμέτρητα γκρουπ που στεγάζει η πλατφόρμα δικτύωσης του Facebook, υπάρχουν κάποια που αφιερώνονται στις παρενέργειες των «ενέσιμων», όπως μπότοξ, dysport (το «ευρωπαϊκό» μπότοξ), και fillers υαλουρονικού.  Ένα τέτοιο γκρουπ είναι το “Botox Almost Killed Me”, και δίνει τη δυνατότητα σε άτομα τα οποία έχουν βιώσει σοβαρές (και ενίοτε, εφιαλτικές) ανεπιθύμητες ενέργειες να αλληλοβοηθηθούν. Έχοντας γίνει μέλος του γκρουπ, κατέληξα διαδικτυακός μάρτυρας τρομακτικών περιστατικών. Κάθε βδομάδα, βλέπω να αναρτώνται – συνοδεία φωτογραφιών – περιγραφές επεισοδίων όπως μούδιασμα, αδυναμία ή πλήρης ακινησία μυών, κατάθλιψη, αυπνίες, και άλλες νευρολογικές παθήσεις όπως brain fog, ατονία, έλλειψη ενέργειας και αδυναμία συγκέντρωσης. Στο συνοδευτικό φωτογραφικό υλικό, έντρομη, βλέπω πρησμένα βλέφαρα, κόκκινα μέτωπα, διογκωμένα χείλη, πόδια με πύον και κοκκινισμένες φλέβες, και διαφορετικών ειδών μώλωπες ή και δερματικούς ερεθισμούς.

Θέλοντας να μάθω περισσότερα, μίλησα με αρκετούς χρήστες του γκρουπ. Η Anne από την Tulsa της Οκλαχόμα μου απάντησε περιγράφοντας το εφιαλτικό χρονικό της αντίδρασής της στο μπότοξ. Η ίδια πιστεύει ότι έπαθε δηλητηρίαση από την τοξίνη – παρενέργεια γνωστή και ως botulism, στα αγγλικά.

«Η νοσοκόμα [που μου χορήγησε το μπότοξ] μάλλον έκανε την ένεση πάνω σε ένα νεύρο ή αγγείο. Ούρλιαξα απ’ τον πόνο. Ένιωσα ζέστη και ηλεκτρισμό στο μέτωπό μου. Αυτό έγινε Τετάρτη απόγευμα. Μέχρι το πρωί του Σαββάτου δυσκολευόμουν να τρέξω σε μια άσκηση τένις. Την επόμενη Πέμπτη τα ξημερώματα ξύπνησα με κραυγές, νομίζοντας ότι κάποιος είχε εισβάλει στο σπίτι και με μαχαίρωνε στο πόδι. Ξύπνησα και είχα πρόβλημα στο περπάτημα. Πήγα σε φυσιοθεραπευτή και μετά σε χειροπρακτικό. Κανείς δεν μπορούσε να μου βρει κάποιο πρόβλημα. Όλα έδειχναν φυσιολογικά, εγώ όμως υπέφερα. Μερικές εβδομάδες αργότερα ξεκίνησε ένα πρόβλημα και στο αριστερό μου πόδι. Μυρμήγκιασμα, μούδιασμα κλπ… εξαιρετικά επώδυνο. Πόνος στα νεύρα των ποδιών, μετά πόνος στη βουβωνική χώρα, πρήξιμο και στα πόδια. Έπρεπε να αγοράσω καινούρια ρούχα. Δυσκολία στο απλό περπάτημα. Τεράστιο και συντριπτικό άγχος και αϋπνία. Δύο μήνες μετά, τα πόδια μου κρύωσαν εντελώς, ήταν συνέχεια παγωμένα, και είχα χαμηλό σφυγμό. Τότε ο πατέρας μου, συνταξιούχος νευροχειρουργός, διέγνωσε ότι μάλλον σχετίζεται με το μπότοξ. Ήταν και πολύ απογοητευμένος που είχα κάνει την επιλογή να κάνω επανειλημμένα ένεση νευροτοξίνης στο σώμα μου! «Τι σκεφτόσουν και το έκανες αυτό, μου λες;», με ρωτούσε.

«Οι ειδικοί λένε ότι το μπότοξ είναι ασφαλές. Δεν είναι! Είναι μια τρομερή νευροτοξίνη. Ήμουν χαζή που το έβαλα στο σώμα μου…»

Η νοσοκόμα που μου έκανε την ένεση μου απάντησε ότι λυπάται για όσα βιώνω, αλλά δεν είχε ακούσει ποτέ να έχει συμβεί κάτι τέτοιο σε κανέναν. Της απάντησα να διαβάσει την προειδοποίηση … το black box warning. Εμένα, το μπότοξ μου κατέστρεψε τη ζωή και την ψυχική μου υγεία. Είμαι θυμωμένη, πικραμένη, λυπημένη, και ξέρω ότι μάλλον έχω συντομεύσει τη ζωή μου από τη δηλητηρίαση αυτή. Το κεντρικό νευρικό μου σύστημα έχει πρόβλημα. Δεν θα είμαι ποτέ η ίδια. Προσπαθώ να προειδοποιήσω πολλούς άλλους και με απορρίπτουν! Κανείς δεν με πιστεύει. Έως ότου το πάθει κανείς, δεν μπορεί να το πιστέψει. Έχω στείλει email σε ανθρώπους για βοήθεια και καμία βοήθεια… Κανείς δεν μας δίνει σημασία εμάς. Κανείς δεν έχει απαντήσεις. Είναι ένα πραγματικά απαίσιο και μοναχικό μέρος να βρεθεί κανείς. Οι ειδικοί λένε ότι το μπότοξ είναι ασφαλές. Δεν είναι! Είναι μια τρομερή νευροτοξίνη. Ήμουν χαζή που το έβαλα στο σώμα μου…».

Όπως αποκάλυψε μια πρόσφατη μελέτη της νευρολόγου Anna Hristova (2016), η τοξικότητα από το μπότοξ μπορεί να προκαλέσει Σύνδρομο Διαταραχής Νευρωνικής Επικοινωνίας (INCS), με αποτέλεσμα ο ασθενής να αισθάνεται ότι βρίσκεται σε «ομίχλη» (brain fog). Επιπλέον παρατηρήθηκαν ψυχιατρικά συμπτώματα, όπως έντονο άγχος, κρίσεις πανικού, αίσθημα απελπισίας, καθώς και μια «βαθιά αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά». Σωματικά, σημειώθηκαν παρενέργειες όπως δύσπνοια, αρρυθμία, ταχυπαλμία, πόνος στο στήθος, ζάλη, ξηροστομία, ξηροφθαλμία […] μυϊκός πόνος, έλλειψη αντοχής και κόπωση. Ωστόσο, κλινικές δοκιμές του φαρμάκου εξακολουθούν να κρίνουν το φάρμακο αρκετά ασφαλές για κοσμητική χρήση.

Δεδομένου ότι το φάρμακο συνταγογραφείται και σε ασθενείς που αντιμετωπίζουν ιατρικά προβλήματα, όπως μυϊκούς σπασμούς και ημικρανίες, και σε αρκετά μεγάλες δοσολογίες, φαίνεται ότι το μεγάλο ερώτημα δεν είναι αν το μπότοξ είναι ασφαλές ή επικίνδυνο, αλλά πότε είναι ασφαλές και πότε επικίνδυνο. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, επομένως, είναι ότι η ευρεία χρήση του το καθιστά ολοένα και περισσότερο αξιόπιστο προϊόν χωρίς αμφιβολία, ενώ στην πραγματικότητα μπορεί να είναι απρόβλεπτο όπως κάθε φάρμακο, και τοξικό.