Έχετε σκεφτεί πώς θα ήταν η ζωή σας χωρίς αλάτι; Σίγουρα θα ήταν άνοστη και η άνωση θα ήταν αδύνατη. Προς το παρόν, δεν έχουμε αυτό το πρόβλημα. Μάλιστα, συμβαίνει το αντίθετο. Ναι, δεν πρέπει να ανησυχούμε μόνο αν το άλας ή αλλιώς το χλωριούχο νάτριο θα βλάψει την υγεία μας, αλλά και την υγεία της Γης. Η ανθρωπότητα έχει καταφέρει να διαταράξει τον “κύκλο του άλατος” του πλανήτη μας, γεγονός που σηματοδοτεί τις δυνητικά επικίνδυνες συνέπειες για τα αποθέματα πόσιμου νερού, τη φυτική παραγωγή και τα οικοσυστήματα. Αυτό προκύπτει από μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Nature Reviews Earth & Environment” και είναι πρώτη φορά που οι επιστήμονες τεκμηριώνουν την έκταση στην οποία ο άνθρωπος έχει αλλάξει την περιεκτικότητα του εδάφους, του νερού και του αέρα σε αλάτι σε ολόκληρο τον κόσμο.

Όμως πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο; Ας γυρίσουμε αρκετά πίσω στο χρόνο, στη πρώτη καταγεγραμμένη εκμετάλλευση αλατιού, στη νεολιθική περίοδο, πριν 8.000 χρόνια περίπου. Τότε, η παλαιότερη γνωστή ευρωπαϊκή πόλη, η Σολνιτσάτα στη σημερινή Βουλγαρία, ήταν το κέντρο παραγωγής αλατιού, το οποίο αποτέλεσε κίνητρο για την κατασκευή πόλεων, αλλά και για να γίνουν εξεγέρσεις και αγώνες για τον έλεγχό του. Το αλάτι δεν είναι μόνο σημαντικό για τη γεύση που δίνει στα φαγητά. Χωρίς αυτό θα ήταν αδύνατο να συντηρηθούν τα τρόφιμα -ειδικά εκείνη την εποχή- καθώς και να μεταφερθούν σε μεγάλες αποστάσεις.

Μάλιστα, επειδή ήταν τόσο πολύτιμο, οι Ρωμαίοι στρατιώτες πληρώνονταν μερικές φορές με αλάτι αντί για χρήματα. Η μηνιαία αποζημίωσή τους ονομαζόταν “salarium” (“sal” είναι η λατινική λέξη για το αλάτι) και κάπως έτσι προέκυψε και η λέξη “μισθός” στην αγγλική γλώσσα (salary).

Η δύναμη που επηρεάζει τον παγκόσμιο κύκλο του αλατιού

Ο λόγος που αγαπάμε το αλάτι είναι επειδή το ζητάει ο οργανισμός, κυριολεκτικά. Το νάτριο που περιέχει, είναι ένα απαραίτητο θρεπτικό συστατικό για τα έμβια όντα, που συμμετέχει σε αμέτρητες κυτταρικές και οργανικές διεργασίες. Επίσης, εμπλέκεται στη ρύθμιση της ομοιόστασης του σώματος -της οσμωτικής πίεσης των κυττάρων και των ιστών- και αποτελεί βασικό σηματοδότη για τη νευρωνική μετάδοση στο νευρικό σύστημα και τους μυς. Η ελλιπής πρόσληψη αλατιού μπορεί να είναι εξίσου σοβαρή με την περίσσεια.

Επομένως, η σωστή ποσότητα αλατιού δεν είναι απλώς ένα μαγειρικό ζήτημα, αλλά ζήτημα επιβίωσης. Το αλάτι πρέπει να βρίσκεται στις σωστές αναλογίες αλλά και στα σωστά μέρη. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να περιέχεται στο πόσιμο νερό, ούτε στην παραγωγή τροφίμων. Μπορεί να σκέφτεστε ότι το μεγαλύτερο μέρος της Γης αποτελείται από νερό οπότε δεν υπάρχει κάποιο πρόβλημα. Κι όμως, υπάρχει, αφού το υγρό γλυκό νερό αντιπροσωπεύει μόνο το 0,77% του συνόλου- και δεδομένου ότι το 99% αυτού είναι υπόγειο, αυτό αφήνει μόνο το 0,0077% του χερσαίου νερού σε λίμνες και ποτάμια, τα οποία συντηρούν τα οικοσυστήματα και τη γεωργία. Το συγκεκριμένο ποσοστό, ίσως, έφτανε για όλα τα έμβια όντα, αν ό άνθρωπος δεν παρενέβαινε συνεχώς και, δυστυχώς αυτός ευθύνεται για την ερημοποίηση από την οποία απειλούμαστε.

Πιο συγκεκριμένα, είναι υπεύθυνος για το 60% των διακυμάνσεων στο επίπεδο των παγκόσμιων αποθεμάτων γλυκού νερού, όπως αποκάλυψε το 2021 μια μελέτη που χρησιμοποίησε δορυφορικά δεδομένα της NASA και σύμφωνα με τους επιστήμονες: αλατίζουμε το γλυκό νερό σε επίπεδα που συνιστούν “υπαρξιακή απειλή” και δεν αναφέρονται στο αλάτι που ρίχνουμε κατά τον βρασμό.

Αυτό είναι το συμπέρασμα μιας επιστημονικής ανασκόπησης του 2023 με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο του Maryland και το Virginia Tech. Οι ερευνητές εξηγούν ότι το αλάτι έχει τον δικό του φυσικό γήινο κύκλο, «που καθοδηγείται κυρίως από σχετικά αργές γεωλογικές και υδρολογικές διεργασίες που φέρνουν διαφορετικά άλατα στην επιφάνεια της Γης». Τα άλατα, συμπεριλαμβανομένων όχι μόνο του χλωριούχου νατρίου, αλλά και άλλων τύπων, φθάνουν από εκτεθειμένα στρώματα πετρωμάτων, υποβάλλονται σε διεργασίες αποσάθρωσης και μεταφοράς που τα μεταφέρουν στην ατμόσφαιρα και τους ωκεανούς, καθώς και μέσω ζωντανών οργανισμών. «Οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες έχουν επιταχύνει τις διαδικασίες, τις χρονικές κλίμακες και τα μεγέθη των ροών αλάτων και έχουν αλλάξει την κατεύθυνσή τους, δημιουργώντας έναν ανθρωπογενή κύκλο αλάτων», γράφουν οι συγγραφείς.

Το σύνδρομο της αλάτωσης των γλυκών υδάτων

Αυτό είναι αποτέλεσμα της ακόρεστης ζήτησής μας για αλάτι: η παραγωγή έχει εκτοξευθεί στα ύψη τον τελευταίο αιώνα, φθάνοντας τα 300 εκατομμύρια τόνους άλατος ετησίως και, προφανώς δεν καταναλώνουμε όλη αυτή τη ποσότητα μόνο στο φαγητό. Έχετε σκεφτεί πόσο αλάτι χρειάζεται για λιώσει το χιόνι στους δρόμους; Στις ΗΠΑ για παράδειγμα, εκτιμάται ότι σχεδόν 20 εκατομμύρια τόνοι αλατιού διασκορπίζονται κάθε χρόνο, αντιπροσωπεύοντας το 44% της κατανάλωσης της χώρας και το 14% του συνόλου των διαλυμένων στερεών που εισέρχονται στα ρεύματα. Επίσης, η αλατοποίηση έχει υπερφορτιστεί και από την άρδευση, την επεξεργασία λυμάτων, ακόμη και από τη χρήση οικιακών ειδών με αλάτι, όπως το απορρυπαντικό.

Το περισσευούμενο αλάτι που καταλήγει στο περιβάλλον προκαλεί αυτό που οι συγγραφείς αποκαλούν «σύνδρομο αλάτωσης του γλυκού νερού». Τα συμπτώματά του είναι ανησυχητικά: περισσότερα από 10 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα παγκοσμίως, μια έκταση περίπου στο μέγεθος των Ηνωμένων Πολιτειών, υποφέρουν από την ανθρωπογενή αλάτωση του εδάφους. Τον τελευταίο μισό αιώνα, η αλατότητα των ποταμών έχει αυξηθεί και έχεις άμεσες συνέπειες για το περιβάλλον.

Εκτός από τη βλάβη του πόσιμου νερού, των οικοσυστημάτων και της γεωργίας, διαβρώνονται οι υποδομές, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής ενέργειας, αλλά και ρυπαίνεται ο αέρας. Σε άνυδρες περιοχές, «οι λίμνες στεγνώνουν και στέλνουν στην ατμόσφαιρα αλατούχα σκόνη», όπως η Θάλασσα Αράλ στην Κεντρική Ασία, αναφέρει η μελέτη. Η αλατούχος σκόνη συνεχίζει να κυκλοφορεί ως ρύπος που συνδυάζεται με άλλους και, με τη μορφή αερολυμάτων, επιδεινώνει την ποιότητα του αέρα.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι 2,5 δισεκατομμύρια στρέμματα εδάφους σε όλο τον κόσμο έχουν γίνει πιο αλατούχα, μια έκταση περίπου όσο το μέγεθος ολόκληρων των Ηνωμένων Πολιτειών, και αυτό προκαλεί στρες στα φυτά, με αποτέλεσμα να βλάπτονται κι αυτά.

Επίσης, το χλωριούχο νάτριο έχει την ικανότητα να διαβρώνει τους σωλήνες πόσιμου νερού, επιδεινώνοντας τη μόλυνση από μόλυβδο στα αποθέματα νερού, όπως συνέβη στο Flint του Michigan. «Είχαν όλους αυτούς τους μολύβδινους σωλήνες στα σπίτια τους και το χλώριο ουσιαστικά τραβούσε το μόλυβδο σε διάλυμα», δήλωσε στην Washington Post ο Sujay Kaushal, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. «Δεν είχαν προσθέσει αρκετό αναστολέα διάβρωσης και τότε τα παιδιά είχαν υψηλά επίπεδα μολύβδου στο αίμα τους». Οι ερευνητές εξέτασαν πολλά διαφορετικά είδη αλάτων, όπως το ασβέστιο και το μαγνήσιο, όχι μόνο το χλωριούχο νάτριο που βρίσκεται στον πάγκο της κουζίνας μας και, βρήκαν τόσα πολλά από αυτά, που ανησύχησαν ότι το αλάτι θα μπορούσε να προκαλέσει «σοβαρές ή μη αναστρέψιμες βλάβες σε όλα τα γήινα συστήματα».

Οι συγγραφείς της εργασίας θεωρούν ότι υπάρχει μεγάλη ανάγκη «να προσδιοριστούν τα περιβαλλοντικά όρια και τα κατώτατα όρια για τα αλμυρά ιόντα προκειμένου να να μειωθεί η αλάτωση πριν ξεπεραστούν τα πλανητικά όρια, προκαλώντας σοβαρές ή μη αναστρέψιμες βλάβες σε όλα τα γήινα συστήματα». Όπως καταλήγει ο Sujay Kaushal, «το θέμα είναι να βρεθεί η σωστή ισορροπία»- ένας κόσμος με τη σωστή ποσότητα αλατιού.

Πηγές: Open Mind και Grist

✥ Δείτε επίσης: Φωτεινές πόλεις, σκοτεινές συνέπειες: Πώς η φωτορύπανση επηρεάζει τη ζωή μας