Οι θεωρίες συνωμοσίας αφορούν πάντα περίεργες πεποιθήσεις και ένα καλό ερώτημα είναι αν  πρέπει και σε πιο βαθμό να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντί τους. Μια πιθανή απάντηση θα ήταν ότι οι περισσότερες θεωρίες συνωμοσίας είναι ψευδείς  για δύο κυρίως λόγους:  Καταρχάς για το ζήτημα της εγκυρότητάς τους και δευτερευόντως για τι ζήτημα της διαρροής τους. Οι περισσότεροι συνωμοσιολόγοι, είναι συνήθως κάποιοι, δεξιοί, αδέξιοι και ηλίθιοι που δεν μπορούν να κρατήσουν το στόμα τους κλειστό .

Ωστόσο, κάποιες θεωρίες συνομωσίας αποδεικνύονται αληθινές και όντως συμβαίνουν. Επομένως, δεν μπορούμε να τις απορρίψουμε όλες. Πώς μπορούμε λοιπόν να διακρίνουμε τη διαφορά μεταξύ μιας αληθινής και μιας ψευδούς θεωρίας συνωμοσίας; Ποιος αλγόριθμος ή κανόνας μπορεί να εφαρμοστεί σε μια θεωρία συνωμοσίας για να καθορίσουμε αν είναι αληθινή ή ψευδής;

Λάβετε υπόψη ότι επειδή οι θεωρίες συνωμοσίας ποικίλλουν τόσο πολύ μεταξύ τους, που δεν υπάρχει κανένα σύνολο κριτηρίων που να μπορεί να αξιολογήσει με ακρίβεια την αληθοφάνεια της κάθε θεωρίας. Επίσης, δεδομένου ότι οι θεωρίες αυτές εμπίπτουν σε ένα φάσμα αληθοφάνειας, η ανίχνευσή τους αφορά μια πολύ δύσκολη υπόθεση.

Αυτό που ακολουθεί είναι ένας κατάλογος 10 σημείων ως ένα «κιτ ανίχνευσης συνωμοσίας» που ίσως σας φανεί χρήσιμο! Όσο περισσότερο μια θεωρία συνωμοσίας εκδηλώνει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να πρόκειται για πραγματική συνωμοσία.

1. Μοτίβο

Η απόδειξη της συνωμοσίας υποτίθεται ότι προκύπτει από ένα μοτίβο «σύνδεσης των σημείων» μεταξύ γεγονότων που δεν χρειάζεται να συνδέονται αιτιωδώς. Όταν κανένα στοιχείο δεν υποστηρίζει αυτές τις συνδέσεις εκτός από τον ισχυρισμό της συνωμοσίας, ή όταν τα στοιχεία ταιριάζουν εξίσου καλά σε άλλα μοτίβα – ή στην τυχαιότητα – η θεωρία συνωμοσίας είναι πιθανότατα ψευδής.

2. Πράκτορας

Οι πράκτορες που κρύβονται πίσω από το μοτίβο της συνωμοσίας θα χρειαζόταν σχεδόν υπεράνθρωπη δύναμη για να το καταφέρουν. Τις περισσότερες φορές, στις περισσότερες περιστάσεις, οι άνθρωποι, οι οργανισμοί και οι εταιρείες δεν είναι ούτε κατά διάνοια τόσο ισχυροί όσο νομίζουμε ότι είναι. Εάν η θεωρία συνωμοσίας περιλαμβάνει υπερδύναμους πράκτορες, είναι πιθανότατα ψευδής.

3. Πολυπλοκότητα

Η θεωρία συνωμοσίας είναι πολύπλοκη και η επιτυχής ολοκλήρωσή της απαιτεί έναν μεγάλο αριθμό στοιχείων που θα συναντηθούν ακριβώς τη σωστή στιγμή και με την κατάλληλη σειρά. Όσο περισσότερα στοιχεία εμπλέκονται και όσο πιο λεπτός είναι ο συγχρονισμός της ακολουθίας με την οποία πρέπει να συνδυαστούν, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να αυτή η θεωρία συνωμοσίας να είναι αληθινή.

4. Άνθρωποι

Όσο περισσότεροι άνθρωποι εμπλέκονται στη θεωρία συνωμοσίας, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να είναι αληθινή. Οι συνωμοσίες στις οποίες εμπλέκεται μεγάλος αριθμός ανθρώπων όπου όλοι τους, ένας προς έναν θα έπρεπε να κρατήσουν το στόμα τους κλειστό κρατώντας επτασφράγιστα μυστικά, συνήθως αποτυγχάνουν. Οι άνθρωποι είναι ανίκανοι να κρατήσουν μυστικά, συνήθως παρορμητικοί και συναισθηματικοί. Τα κάνουν θάλασσα, δειλιάζουν, αλλάζουν γνώμη, έχουν ηθικούς ενδοιασμούς. Όπως είπε και ο Μπέντζαμιν Φράνκλιν, «Τρεις μπορούν να κρατήσουν ένα μυστικό, αν οι δυο απ’ αυτούς είναι πεθαμένοι». Αντιθέτως, οι θεωρίες συνωμοσίας αντιμετωπίζουν τους ανθρώπους ως αυτόματες μηχανές ή σκληροπυρηνικούς πολεμιστές της Μαντζουρίας που λειτουργούν σαν προγραμματισμένα ρομπότ και εκτελούν πιστά εντολές. Αυτό είναι μη ρεαλιστικό.

5. Υπερβολές

Αν η θεωρία συνωμοσίας περιλαμβάνει κάποια μεγαλεπήβολη φιλοδοξία για τον έλεγχο ενός έθνους, μιας οικονομίας ή ενός πολιτικού συστήματος, και ιδίως αν στοχεύει στην παγκόσμια κυριαρχία, είναι σχεδόν σίγουρα ψευδής. Όσο μεγαλύτερη είναι η συνωμοσία, τόσο πιο πιθανό είναι να αποτύχει για τους παραπάνω λόγους της πολυπλοκότητας και των ανθρώπινων αδυναμιών.

6. Κλίμακα

Όταν η θεωρία συνωμοσίας κλιμακώνεται από μικρά αληθοφανή γεγονότα σε πολύ μεγαλύτερα γεγονότα που έχουν πολύ μικρότερες πιθανότητες να είναι αληθινά, είναι πολύ πιθανό αυτή η συνομωσία να είναι ψευδής. Οι περισσότερες πραγματικές συνωμοσίες αφορούν πολύ συγκεκριμένα γεγονότα και στόχους, όπως για παράδειγμα πληροφορίες για δολοπλοκίες στη Wall Street, ο καθορισμός τιμών σε μια βιομηχανία, η φοροδιαφυγή από μια εταιρεία ή ένα άτομο, η κυβερνητική βοήθεια προς έναν πολιτικό σύμμαχο σε μια άλλη χώρα, και, ναι, ακόμα και η δολοφονία ενός πολιτικού ηγέτη, αλλά πάντα συνδεδεμένη με έναν πολύ στενό στόχο, την κατάληψη της εξουσίας ή τον τερματισμό της τυραννίας.

7. Σημασία

Εάν η θεωρία συνωμοσίας αποδίδει δυσοίωνες και σκοτεινές ερμηνείες σε γεγονότα που πιθανότατα είναι αθώα ή ασήμαντα, είναι πιθανότατα ψευδής. Και πάλι, οι περισσότερες συνωμοσίες είναι στενά εστιασμένες και σημαντικές μόνο για εκείνους που θα ωφεληθούν ή θα πληγούν. Οι περισσότερες αληθινές συνωμοσίες δεν αλλάζουν τον κόσμο, αν και υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις, όπως για παράδειγμα η συνωμοσία που ξεκίνησε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

8. Ακρίβεια

Εάν η θεωρία συνωμοσίας αναμειγνύει γεγονότα και εικασίες χωρίς να κάνει διάκριση μεταξύ των δύο και χωρίς να αποδίδει τον βαθμό  πιθανότητας ή αληθοφάνειας στο πλαίσιο του ισχυρισμού της, είναι πιθανό να είναι ψευδής. Οι συνωμοσιολόγοι είναι πασίγνωστοι για το ότι πασπαλίζουν μια χούφτα επαληθεύσιμα γεγονότα μέσα σε μια τεράστια σειρά εικασιών και υποθέσεων, οι οποίες θολώνουν την πραγματικότητα και μπερδεύουν τους ακροατές ώστε να νομίζουν ότι η θεωρία έχει περισσότερα στοιχεία από όσα πραγματικά υπάρχουν.

9. Παράνοια

Ο συνωμοσιολόγος  είναι εξαιρετικά και αδιακρίτως καχύποπτος απέναντι σε όλες τις κυβερνητικές υπηρεσίες ή τις ιδιωτικές εταιρείες, γεγονός που υποδηλώνει μια  ελλιπή κατανόηση του πώς λειτουργεί ο κόσμος. Ναι, μερικές φορές «αυτοί οι κακοί»  πραγματικά θέλουν να σας βλάψουν, αλλά συνήθως όχι, ή τουλάχιστον όχι εσάς συγκεκριμένα, γιατί πιθανόν να μην είστε κάποιος σημαντικός πολιτικός ή κάποιος πολύ επικίνδυνος τρομοκράτης . Όταν συνδυάζετε τα παραπάνω στοιχεία σε μια θεωρία συνωμοσίας, σχεδόν πάντα αυτό που μοιάζει με προφητική συνωμοσία είναι στην πραγματικότητα είτε ένα τυχαίο γεγονός, είτε έχει μια πολύ πιο πεζή εξήγηση.

10. Διαψευσιμότητα

Οι θεωρητικοί της συνωμοσίας συνήθως αρνούνται να εξετάσουν εναλλακτικές εξηγήσεις, απορρίπτοντας όλα τα αποδεικτικά στοιχεία που διαψεύδουν τη θεωρία τους και αναζητώντας απροκάλυπτα μόνο επιβεβαιωτικά στοιχεία για να υποστηρίξουν αυτό που έχει a priori καθοριστεί ως αλήθεια. Για να επιστρέψουμε στον Καρλ Πόπερ και τη διαχωριστική γραμμή που χαράσσεται στη διαψευσιμότητα ενός ισχυρισμού, αν μια θεωρία συνωμοσίας δεν μπορεί να διαψευστεί, τότε είναι μάλλον ψευδής.

Σε αυτούς τους παράγοντες θα πρέπει να προσθέσουμε έναν ακόμη: το είδος της χώρας ή της κοινωνίας στην οποία φέρεται να εκτυλίσσεται η κάθε συνωμοσία. Οι ανοικτές, διαφανείς και φιλελεύθερες δημοκρατίες καθιστούν πιο δύσκολη την πραγματοποίηση μιας ψευδούς συνωμοσίας, λόγω του μηχανισμού που υπάρχει για να αποτρέψει τη δημιουργία παράνομων ή ανήθικων σκευωριών που έχουν σκοπό να εξαπατήσουν το σύστημα. Αντιθέτως, οι κλειστές, αυταρχικές κοινωνίες προστατεύουν και επιτρέπουν συνωμοτικές απάτες, και σε ορισμένες περιπτώσεις η ίδια η κυβέρνηση αποτελεί την πιο επικίνδυνη συνωμοσία που αντιμετωπίζουν οι πολίτες.