Το πρώτο λούτρινο ζωάκι που αγάπησα ήταν ένα «ιπποποταμάκι». Το είχα από τότε που γεννήθηκα στο Λονδίνο και όταν σε πολύ μικρή ηλικία οι γονείς μου με έστειλαν στην Κύπρο στην γιαγιά μου, ώστε να συνεχίσουν τις σπουδές τους, το πήρα μαζί μου. Δεν ήταν διόλου όμορφο, ακόμα και όταν ήταν καινούργιο. Είχε ένα χοντροκομμένο μπορντό πρόσωπο, τα χέρια και τα πόδια του είχαν ένα περίεργο κόκκινο-λευκό καρό μοτίβο στο στήθος του και στο εσωτερικό των αυτιών του ένα μοτίβο με λουλουδάκια, σαν αγγλική -country style- ταπετσαρία τοίχου Laura Ashley. Αλλά ο μικρός αυτός ιπποπόταμος με κρατούσε ασφαλή κάθε βράδυ.

Κολυμπούσαμε μαζί κάτω από τα σκεπάσματα όταν η γιαγιά μου με έβαζε για ύπνο. Ο ιπποπόταμος και εγώ συζητούσαμε κάτω από τα σεντόνια για να βγάλουμε άκρη. Όταν έβλεπα τις κούκλες στις βιτρίνες και τις αποκαλούσα «μαμά», η γιαγιά μου χαμογελούσε και με έπαιρνε αγκαλιά και μου έλεγε κάτι να ξεχαστώ. Όλο αυτό βέβαια έβγαλε νόημα αφότου άκουσα αυτές τις διηγήσεις σε μεγαλύτερη ηλικία. Ο ιπποπόταμος λειτουργούσε κάπως παρηγορητικά σε αυτό το αίσθημα της απώλειας.

Καθώς χάζευα πρόσφατα κάτι οικογενειακές φωτογραφίες, έπεσα πάνω σε μια που ήμουν κυριολεκτικά κρεμασμένη από τη μητέρα μου σαν μικρό μαϊμουδάκι, και τότε όλα τα κομμάτια του παζλ έβγαλαν νόημα. Αμέσως γκούγκλαρα “separation anxiety” για να καταλάβω περισσότερα.

Το άγχος του αποχωρισμού περιγράφει μία κατάσταση στην οποία ένα άτομο φοβάται να χωρίσει από ένα άλλο άτομο, ένα ζώο ή ακόμα και ένα αντικείμενο και, φυσικά, εκδηλώνεται μετά από έναν θλιβερό αποχωρισμό.

Στην Κύπρο όπου μεγάλωσα, μιας και είχαν περάσει μόνο 15 περίπου χρόνια από την τουρκική κατοχή, και η απειλή του πολέμου ήταν ακόμα στον αέρα, περίπου μια φορά το χρόνο, στο δημοτικό σχολείο κάναμε ασκήσεις. Καθώς ηχούσαν οι σειρήνες συναγερμού Πολιτικής Άμυνας σε όλη την ελληνοκυπριακή επικράτεια, βγαίναμε από τις τάξεις μας αφού στοιχιζόμασταν σε σειρές κατά μήκος των τοίχων του διαδρόμου, με το κεφάλι ανάμεσα στα γόνατά μας και τα χέρια πιασμένα πίσω από το λαιμό μας, προφανώς για να τα προστατέψουμε από τα γυαλιά που πετούσαν. Μια πρόβα πολέμου αρκετά βάναυση για τις τότε παιδικές ψυχές μας.

Τα πάντα είχαν γίνει μια σούπα στο παιδικό μου μυαλό. Ο πόλεμος, οι Τούρκοι, η έννοια του έθνους και του εχθρού. Αλλά ο ιπποπόταμος και εγώ το καταλάβαμε. Τη νύχτα, κάθε φορά που ακούγαμε ένα αεροπλάνο από πάνω μας, υποθέταμε ότι ήταν οι Τούρκοι, έτοιμοι να μας επιτεθούν. Αλλά ο ιπποπόταμος και εγώ καταλάβαμε ότι αν μέναμε εντελώς ακίνητοι, χωρίς να κουνήσουμε ούτε ένα μυ και κρατώντας την αναπνοή μας, οι Τούρκοι δεν θα μας έβλεπαν και θα πετούσαν κάπου αλλού.

Κοιτάζοντας πίσω, βλέπω ότι αυτό ήταν ένα πρώιμο σημάδι μιας εκκολαπτόμενης αγχώδους διαταραχής. Αλλά τότε, αν εξέφραζα φόβο, μου έλεγαν να «σταματήσω να είμαι τόσο ανήσυχη», και ότι τίποτα δεν πρόκειται να συμβεί!

Βέβαια οι γονείς μου είχαν επιστρέψει πλέον στην Κύπρο και δεν αναζητούσα τη μητρική φιγούρα στις βιτρίνες των καταστημάτων.

Τέλος πάντων, ο ιπποπόταμος ήταν η μόνιμη παρηγοριά μου όταν μεγάλωνα. Μέχρι να γίνω έφηβη,  ο ιπποπόταμος βρισκόταν σε μια κατάσταση που έμοιαζε με τον λαγό Velveteen Rabbit σε προχωρημένο στάδιο. Είχε ραφτεί τόσες πολλές φορές που οι ραφές δεν κρατούσαν και το γέμισμά του έσκασε από τα πολλά ράμματα. Σχεδόν όλη η γούνα του είχε φθαρεί. Είχε χάσει τη μύτη του από έναν επιθετικό σκύλο και το ένα του μάτι σε ένα περιστατικό που δεν μπορώ πλέον να θυμηθώ.

Θυμάμαι ωστόσο αυτήν την έντονη αίσθηση αλλοτρίωσης και την ανοίκεια σχέση με τον κόσμο να συνεχίζεται και στην εφηβεία. Σα να μην ανήκεις πουθενά, σε κάποια κοινότητα, μια οικογένεια, ένα clan, μια παρέα. Σαν εξωγήινος ότι σε ξέβρασε ένα ουράνιο big bang. Όσο κι αν αυτή η παιδική φοβία μπορεί να ορθολογικοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό, δεν είμαι σίγουρη αν ξεπερνιέται ποτέ εντελώς. Και δεν ξέρω αν στην μετέπειτα ενήλικη ζωή μου αντικατέστησα τον μικρό αυτόν ιπποπόταμο με άλλα, ανθρώπινα και μη όντα, όπως τη μουσική, τους φίλους, το φαγητό, τους συντρόφους ή το αλκοόλ. Οι ερωτήσεις θα απαντηθούν μάλλον στις συνεδρίες ψυχανάλυσης.

Μπορεί να φαίνεται παράδοξο ότι οι ενήλικες υποφέρουν από αυτή τη διαταραχή, δεδομένου ότι καταλαβαίνουν ότι οι άνθρωποι, γύρω τους, μπορούν να φύγουν και να επιστρέψουν. Ωστόσο, το άγχος τους προέρχεται από την αβεβαιότητα του πότε θα δουν ξανά αυτό το άτομο, το μέρος ή το αντικείμενο. Αυτή η αβεβαιότητα μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονη, ανάλογα την κατάσταση.

Σίγουρα δεν μπορούμε να απαλλαγούμε τόσο εύκολα και ως διά μαγείας από τον φόβο της μοναξιάς, απλά και μόνο επειδή «μεγαλώσαμε». Άλλωστε, το νούμερο ένα χαρακτηριστικό της διαταραχής άγχους αποχωρισμού σε ενήλικες είναι η υπερβολική ανησυχία του να μη μείνουν μόνοι. Αλλά πού είναι το όριο, μεταξύ της αρκετά φυσιολογικής ανησυχίας για τη μοναξιά και μιας διαταραχής άγχους;

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία (American Psychological Association = APA), ένα άτομο διαγιγνώσκεται με άγχος αποχωρισμού, όταν εμφανίζει τα ακόλουθα συμπτώματα:

• Υπερβολικό άγχος για τον αποχωρισμό από ένα άτομο, ζώο ή αντικείμενο
• Φόβος μοναξιάς
• Η πολύ έντονη ανάγκη να γνωρίζει πού βρίσκεται ένα άλλο άτομο, ανά πάσα στιγμή.

Στους ενήλικες, αυτά τα συμπτώματα μπορούν να διαρκέσουν για έξι μήνες ή περισσότερο, ενώ μπορούν να προκαλέσουν σημαντική αγωνία και άγχος και να επηρεάσουν την κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή.

Ο «Ιπποπόταμος» σήμερα

Κάποια στιγμή, σταμάτησα να κοιμάμαι με τον ιπποπόταμο. Μετακόμισα και πάλι στο Λονδίνο για σπουδές. Φυσικά, δεν με συνόδευσε στο πανεπιστήμιο, πόσο μάλλον στο μεταπτυχιακό. Δεν θυμάμαι να τον είχα όταν μετακόμισα στο πρώτο μου διαμέρισμα στον Νέο Κόσμο, ή στο δεύτερο στην Πλατεία Αμερικής, ή στο τρίτο στα Εξάρχεια, στο τέταρτο στο Παγκράτι κοκ. Πιθανότατα, να βρισκόταν στην αποθήκη των γονιών μου για δεκαετίες. Τελικά, όμως, ο ιπποπόταμος πήρε το δρόμο του για το σπίτι που μένω τώρα. Τον έβαλα σε ένα ψηλό ράφι στην ντουλάπα του υπνοδωματίου και σπάνια τον σκεφτόμουν.

Πριν από δύο χρόνια, όταν κόλλησα Covid (για πρώτη φορά), το πέρασα πολύ δύσκολα. Δύσπνοια, πυρετοί, έντονη μυαλγία και συνεχής εφίδρωση και βήχας. Το στομάχι μου βρισκόταν συνεχώς σε περίεργη κατάσταση. Έχασα εντελώς την όσφρησή μου και δεν είχα όρεξη. Όταν έτρωγα, δεν μπορούσα να χωνέψω το φαγητό μου κι έχασα αρκετό βάρος. Και το περνούσα όλο αυτό στο σπίτι μόνη μου.

Αλλά μια μέρα, εν μέσω αυτού, όταν ήμουν πολύ αδύναμη για να σηκωθώ από το κρεβάτι, ο κολλητός μου ο Δ., -είχε πεθάνει μερικούς μήνες αργότερα μετά από μάχη με την επάρατη νόσο, μου έστειλε ένα πακέτο.

«Δεν ξέρω αν έκανα κάτι καλό ή κακό», έγραφε. «Αλλά σου πήρα κάτι». Και συνέχιζε «στην τουρίστρια της καρδιάς μας»…

Άνοιξα το πακέτο και μέσα βρίσκονταν 6-7 βιβλία του Γιώργου Μακρή και μια σπιτική τυρόπιτα που είχε φτιάξει η μητέρα του. Ξέσπασα σε κλάματα. Το θέμα με τα βιβλία και την τυρόπιτα είναι ότι μου έφεραν την ίδια αίσθηση παρηγοριάς με τον ιπποπόταμο. Κρατώντας τα δώρα στην αγκαλιά μου, ένιωσα να με κυριεύει μια γαλήνη που είχα χρόνια να βιώσω. Ένιωθα τόσο καλά με έναν κυριολεκτικά, φυσικό τρόπο. Αυτά τα δώρα ήταν απίστευτη παρηγοριά.

Γνωρίζω για τα μεταβατικά αντικείμενα, συνήθως μαλακά ή χαριτωμένα αντικείμενα που βοηθούν τα παιδιά με το άγχος αποχωρισμού. Ο ιπποπόταμος ήταν σαφώς ένα από αυτά για μένα. Και προφανώς, το ίδιο και τα βιβλία του Γιώργου Μακρή και η τυρόπιτα. 2 χρόνια μετά, η τυρόπιτα ακόμα βρίσκεται στην κατάψυξη και αρνούμαι να την πετάξω.

Αυτό με κάνει μίζερη και αξιολύπητη; Δεν νομίζω. Και δεν με νοιάζει. Ο ιπποπόταμος με έχει δει να ξεπερνάω τον θάνατο του παππού μου, τον θάνατο του καλύτερου μου φίλου, την αργή παρακμή της γιαγιάς μου, το Covid, την άθλια κατάσταση της χώρας μας και αμέτρητα άλλα πράγματα που μου προκαλούν άγχος.

Στο μυαλό μου, το να είσαι ενήλικας – είναι ένα μακρύ ταξίδι άγχους αποχωρισμού. Χάνεις συνεχώς εκείνα τα πράγματα και τους ανθρώπους με τους οποίους ήσουν δεμένος, είτε πρόκειται για ανθρώπους που αγάπησες, είτε για δουλειές που σου έδιναν νόημα, είτε για την ίδια σου τη σωματική σου ευεξία.

Ο ιπποπόταμος ζει σήμερα σε ένα κουτί παπουτσιών, τυλιγμένος σε χαρτί που έχει σκοπό να τον διατηρήσει – τουλάχιστον για λίγο ακόμα στη ζωή. Τον βγάζω που και που όποτε το έχω ανάγκη. Αλλά έχω άγχος να τον εκθέσω στην πολλή υγρασία του σπιτιού μου και δε θέλω να τον πιάσουν οι γάτες που μπαινοβγαίνουν στο σπίτι.

Η τυρόπιτα βρίσκεται ακόμα στην κατάψυξη του ψυγείου μου, και αν και έχει περάσει 2-3 διακοπές ρεύματος, φαίνεται ακόμα οκ.

Ξέρω ότι ο ιπποπόταμος είναι απλά μια συναρμολόγηση από ύφασμα και γέμιση και η τυρόπιτα μια αντίστοιχη από φύλλο κρούστας και τυρί. Αλλά ξέρω επίσης ότι είναι κάτι περισσότερο. Ο ιπποπόταμος και τα βιβλία του Γιώργου Μακρή, όπως και η ύπαρξη και μόνο της τυρόπιτας στην κατάψυξη, μου έχουν προσφέρει παρηγοριά για αμέτρητες μέρες και νύχτες.

Εμείς οι Λίγοι

Είμαστε εμείς οι ονειροπαρμένοι τρελοί της γης
με τη φλογισμένη καρδιά και τα έξαλλα μάτια.
Είμαστε οι αλύτρωτοι στοχαστές και οι τραγικοί ερωτευμένοι.
Χίλιοι ήλιοι κυλούνε μες το αίμα μας
κι ολούθε μας κυνηγά το δράμα του άπειρου.
Η φόρμα δεν μπορεί να μας δαμάσει.
Εμείς ερωτευτήκαμε την ουσία του είναι μας
και σ΄ όλους μας τους έρωτες αυτήν αγαπούμε
Είμαστε οι μεγάλοι ενθουσιασμένοι και οι μεγάλοι αρνητές.
Κλείνουμε μέσα μας τον κόσμο όλο και δεν είμαστε τίποτα απ’ αυτόν
τον κόσμο.
Οι μέρες μας είναι μια πυρκαγιά και οι νύχτες μας ένα πέλαγο.
Γύρω μας αντηχεί το γέλιο των ανθρώπων.
Είμαστε οι προάγγελοι του χάους.

Γιώργος Μακρής, 1950

 

Στη μνήμη του φίλου μου Δ. ♡

 

Δείτε επίσης: David Bowie, ο μέγας ψυχοθεραπευτής