Ο Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος ήταν αυτοκράτορας της Ρώμης από το 161 μ.Χ. έως το θάνατό του το 180. Ο τελευταίος μιας σειράς ηγετών που οι ιστορικοί αναφέρουν σήμερα ως τους Πέντε Καλούς Αυτοκράτορες, επιλέχθηκε ως αυτοκρατορικός διάδοχος όταν ήταν ακόμη παιδί. Καθώς ανατράφηκε με γνώμονα τη μελλοντική του αποστολή, ο Αυρήλιος απομακρύνθηκε από το αμφιλεγόμενο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα της αυτοκρατορίας και μορφώθηκε στο σπίτι του από Έλληνες δασκάλους και στωικούς φιλοσόφους.

Όπως ήταν αναμενόμενο, αυτή η εκπαίδευση παγκόσμιας κλάσης κατέληξε να έχει θετική επίδραση στη βασιλεία του Μάρκου Αυρηλίου. Οι αποφάσεις του δεν καθορίζονταν από τη δίψα για εξουσία, τη ζήλια ή την απληστία -όπως συνέβαινε με πολλούς Ιουλιανο-Κλαυδιανούς αυτοκράτορες- αλλά από τη βαθιά κατανόηση του νόμου και της λογικής. Συχνά αναφέρεται ως η ίδια η ενσάρκωση του “φιλοσόφου-βασιλιά” του Πλάτωνα, ο Μάρκος Αυρήλιος ζύγιζε πάντα τις επιλογές του, πράττοντας μόνο όταν ένιωθε ότι έπαιρνε τη σωστή απόφαση.

Αναλαμπές του εσωτερικού διαλόγου του αυτοκράτορα μας αποκαλύπτονται μέσα από Τα Εις Εαυτόν, ένα ημερολόγιο που ο Μάρκος Αυρήλιος διατηρούσε κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών εκστρατειών του στην κεντρική Ευρώπη. Το περιεχόμενο του ημερολογίου -μια συλλογή αφορισμών για θέματα όπως η βραχύτητα της ζωής, η αυτογνωσία και η σχέση μεταξύ λογικής και συναισθήματος- κατά πάσα πιθανότητα δεν προοριζόταν ποτέ για δημοσίευση. Πράγματι, ο Μάρκος Αυρήλιος έγραψε Τα Εις Εαυτόν όχι για να διαφωτίσει τους άλλους, αλλά για να βοηθήσει τον εαυτό του να σηκώσει το βάρος των αυτοκρατορικών ευθυνών του.

Τόσο ο Μάρκος Αυρήλιος όσο και οι στοχασμοί του κατέχουν σημαντικό ρόλο στην ιστορία του στωικισμού. Αυτή η σχολή σκέψης, ωστόσο, χρονολογείται πολύ πιο πίσω, στην αρχαία Αθήνα, όπου ο στωικισμός ιδρύθηκε γύρω στο 300 π.Χ. από τον Ζήνωνα του Κιτίου. Μετά τον Ζήνωνα, ο στωικισμός άνθισε στην Αθήνα, ιδίως υπό τον Χρύσιππο, γνωστό ως τον δεύτερο ιδρυτή του στωικισμού. Ο στωικισμός, που φαίνεται να είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στις μέρες μας – και ιδιαίτερα η ρωμαϊκή του εκδοχή που εκπροσωπείται από τον Μάρκο Αυρήλιο – έχει ως στόχο να βοηθήσει τους ανθρώπους να ζήσουν μια ολοκληρωμένη ζωή μεγιστοποιώντας τα θετικά συναισθήματα, ελαχιστοποιώντας τα αρνητικά και καλλιεργώντας έναν ενάρετο χαρακτήρα. Καθ’ όλη τη διάρκεια του Εις Εαυτόν, ο Μάρκος Αυρήλιος δεν αναρωτιέται μόνο πώς μπορεί να γίνει καλύτερος αυτοκράτορας, αλλά και τι σημαίνει να είσαι καλός άνθρωπος γενικότερα.

Ο Μάρκος Αυρήλιος δεν ήταν πρωινός τύπος

Σύμφωνα με τον Μάρκο Αυρήλιο, η αυτοβελτίωση πρέπει να ξεκινάει τη στιγμή που ξυπνάτε. Αυτό βέβαια ήταν πιο εύκολο να ειπωθεί παρά να γίνει. ‘Όντας νυχτοπούλι σε μια κοινωνία που πήγαινε για ύπνο το σούρουπο και σηκωνόταν τα χαράματα, ο αυτοκράτορας συχνά δυσκολευόταν να σηκωθεί το πρωί από το κρεβάτι το πρωί. Για τη συντριπτική πλειονότητα των Ρωμαίων, το ξύπνημα δεν αποτελούσε επιλογή. Οι φτωχοί των πόλεων έπρεπε να σηκωθούν από το κρεβάτι επειδή έπρεπε να παρουσιαστούν στη δουλειά τους. Η μεσαία τάξη, που δεν αποτελούσε μέρος του εργατικού δυναμικού, έπρεπε να σηκωθεί από το κρεβάτι για να συναντηθεί με τους πλούσιους πάτρωνες που τους χρηματοδοτούσαν έναν τον τρόπο ζωής που δεν απαιτούσε να εργαστούν, και οι πλούσιοι έπρεπε να σηκωθούν από το κρεβάτι για να υποδεχτούν τους μεσοαστούς πελάτες τους.

Ως αυτοκράτορας, ο Μάρκος Αυρήλιος ήταν σχεδόν το μόνο άτομο στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία που δεν χρειαζόταν να κάνει το παραμικρό. Πολλοί από τους προκατόχους του, συμπεριλαμβανομένων του Νέρωνα και του Καλιγούλα, πέρασαν τη βασιλεία τους αποφεύγοντας τις κρατικές υποθέσεις, αράζοντας στα κτήματά τους και αδειάζοντας τα αυτοκρατορικά ταμεία – και όλα αυτά χωρίς ούτε μια λέξη διαμαρτυρίας από τους ακολούθους τους. Αν ο Μάρκος Αυρήλιος ήθελε απλώς να πάρει ρεπό και να συνεχίσει να κοιμάται, κανείς δεν θα μπορούσε να τον εμποδίσει να το κάνει.

Ωστόσο, ο αυτοκράτορας δεν έπαιρνε ρεπό. Όσο κουρασμένος κι αν ήταν, σηκωνόταν πάντα από το κρεβάτι. Στα ημερολόγιά του, αποκαλύπτει πώς κατάφερνε να κινητοποιεί κάθε πρωί τον εαυτό του:

Την αυγή, όταν δυσκολεύεστε να σηκωθείτε από το κρεβάτι, πείτε στον εαυτό σας: «Πρέπει να πάω στη δουλειά – σαν άνθρωπος. Γιατί να παραπονιέμαι, αν πρόκειται να κάνω αυτό για το οποίο γεννήθηκα – αυτά για τα οποία ήρθα στον κόσμο για να κάνω; Ή μήπως ήρθα στη ζωή για να χουχουλιάζω κάτω από ζεστές τις κουβέρτες;»

Αν οι τεμπέλικες παρορμήσεις του αρνούνταν να ακούσουν τη λογική, ο Μάρκος Αυρήλιος θα ανταπαντούσε:  

Δηλαδή γεννήθηκες για να αισθάνεσαι “ωραία”; Αντί να κάνεις πράγματα και να τα βιώνεις; Δεν βλέπεις τα φυτά, τα πουλιά, τα μυρμήγκια, τις αράχνες και τις μέλισσες να επιτελούν τα επιμέρους καθήκοντά τους, βάζοντας τον κόσμο σε τάξη, όσο καλύτερα μπορούν; Κι εσύ δεν είσαι πρόθυμος να κάνεις τη δουλειά σου ως άνθρωπος; Γιατί δεν σπεύδετε να κάνετε αυτό που απαιτεί η φύση σας;

Πώς να γίνετε άτρωτοι

Για τον Μάρκο Αυρήλιο, το πρωινό ξύπνημα ήταν κάτι περισσότερο από το να αξιοποιείτε στο έπακρο τη μέρα σας. Αναγκάζοντας τον εαυτό σας να σηκωθεί από το κρεβάτι, ακόμη και όταν δεν το θέλετε, ζείτε τη ζωή όπως πρέπει να την ζείτε, όπως -όπως το θέτει ο αυτοκράτορας- ορίζει η φύση. Υπό αυτή την έννοια, οι παρατηρήσεις του για την πρωινή του ρουτίνα οδηγούν σε μια πολύ ευρύτερη συζήτηση για την αρετή, η οποία στα ημερολόγιά του ορίζεται ως η επιδίωξη ιδιοτήτων όπως η σοφία, το θάρρος, η δικαιοσύνη και η εγκράτεια.

Ο Μάρκος Αυρήλιος, θα πρέπει να σημειωθεί, ορίζει την αρετή με τον ίδιο τρόπο που την ορίζει και ο Σωκράτης στους Πλατωνικούς Διαλόγους. Αυτό δεν θα πρέπει να προκαλεί μεγάλη έκπληξη, καθώς ο αυτοκράτορας εκφράζει επανειλημμένα τον θαυμασμό του για τον φιλόσοφο. «Τι είναι ο Αλέξανδρος, ο Ιούλιος Καίσαρας και ο Πομπήιος», γράφει στα ημερολόγιά του, «μπροστά στον Διογένη, τον Ηράκλειτο και τον Σωκράτη;». Σύμφωνα με τον κλασικιστή John Sellars, ο αυτοκράτορας υποστηρίζει ότι η ζωή ενός φιλοσόφου είναι προτιμότερη από εκείνη ενός μεγάλου πολιτικού «επειδή είναι πιο αυτόνομη και περιλαμβάνει λιγότερες εξωγενείς απαιτήσεις». Όπως ακριβώς και ο Σωκράτης, ο Μάρκος Αυρήλιος πιστεύει ότι το κακό είναι μια μορφή άγνοιας και ότι η ακλόνητη εμπιστοσύνη στη λογική μπορεί να κρατήσει και τα δύο μακριά. Όπως ο Σωκράτης, ο αυτοκράτορας πιστεύει επίσης ότι η άσκηση αυτοελέγχου οδηγεί τόσο στην ελευθερία όσο και στην ευτυχία. Επειδή οι σωματικές επιθυμίες δεν μπορούν ποτέ να ικανοποιηθούν πλήρως, οι άνθρωποι πρέπει να ασκούν το μέτρο και όχι την υπερβολή.

Ο Μάρκος Αυρήλιος ανατρέχει στους Πλατωνικούς Διαλόγους:

Όσα καταγράφονται για τον Σωκράτη ταιριάζουν ακριβώς σε αυτόν: θα μπορούσε εξίσου να απέχει ή να απολαμβάνει αυτά που πολλοί είναι πολύ αδύναμοι για να απέχουν και πολύ εγωιστές για να απολαμβάνουν. Το να είναι κανείς δυνατός, να υπομένει και σε οποιαδήποτε από τις δύο περιπτώσεις να είναι εγκρατής ανήκει στον άνθρωπο με τέλειο και αήττητο πνεύμα.

Αυτό το τέλειο και αήττητο πνεύμα, εξηγεί ο αυτοκράτορας, είναι η απόλυτη ανταμοιβή για όσους ζουν μια ενάρετη ζωή, επειδή τους καθιστά άτρωτους στον πόνο, τη δυστυχία, τη δυσφορία και άλλα παρόμοια αρνητικά συναισθήματα που η στωική φιλοσοφία επιδιώκει να μηδενίσει. «Υπό την προϋπόθεση πως κάνεις σωστά το καθήκον σου», καταλήγει ο Μάρκος Αυρήλιος, «θα πρέπει να σου είναι αδιάφορο αν κρυώνεις ή αν είσαι κάπου ζεστά και αναπαυτικά, αν νυστάζεις ή αν κοιμάσαι επαρκώς».

Το αήττητο πνεύμα του αυτοκράτορα του επέτρεψε να υπομείνει τις κακουχίες και να ξεπεράσει προκλήσεις που θα είχαν συντρίψει λιγότερο ενάρετους ανθρώπους. Αποδεχόμενος την αδιαλλαξία της φύσης της και της ιστορίας, ο μοναδικός αληθινός φιλόσοφος-βασιλιάς της Ρώμης διατηρούσε την ψυχραιμία του καθώς πήγαινε από τη μία στρατιωτική εκστρατεία στην άλλη, αντιμετώπιζε τις προδοσίες των στενών του φίλων και δεχόταν τους θανάτους των αγαπημένων του προσώπων. Ως αποτέλεσμα, δεν τον θυμόμαστε μόνο ως μεγάλο αυτοκράτορα, αλλά και ως καλό άνθρωπο.

Σύμφωνα με τον Γάλλο φιλόσοφο Pierre Hadot, ο απόλυτος σοφός θα ήταν κάποιος που «θα μπορούσε οποιαδήποτε στιγμή και οριστικά, να ευθυγραμμίσει το Νου του με τη συμπαντική διάνοια η οποία σκέφτεται και παράγει τον κόσμο». Ο σοφός, όπως και αυτή η διάνοια, εύχεται απλώς κάθε στιγμή να συμβαίνει όπως συμβαίνει, εφόσον έτσι πρέπει να συμβαίνει. Οι σοφοί είναι εναρμονισμένοι με τη φύση τους, την αγαπούν και ζουν σύμφωνα με αυτή, ακόμα και όταν θα ήταν ωραίο να μείνουν στο κρεβάτι τους.

Ο Μάρκος Αυρήλιος αναπτύσσει αυτή την ιδέα και σε άλλο μέρος του ημερολογίου του, μιλώντας ως μοιρολάτρης, δηλαδή ως κάποιος που προσπαθεί να δει ό, τι του φέρνει η μοίρα ως καλό και αναγκαίο:

«Ό, τι είναι σύμφωνο με Εσένα, είναι σύμφωνο με μένα, Ω κόσμε! Τίποτα που συμβαίνει τη σωστή στιγμή για Εσένα, δεν έρχεται πολύ νωρίς ή πολύ αργά για μένα. Ό,τι παράγουν οι εποχές Σου, Ω φύση, είναι καρπός για εμένα. Είναι από Εσένα που προέρχονται τα πάντα: τα πάντα βρίσκονται μέσα Σου, και τα πάντα πορεύονται προς Εσένα».

Παρόλα αυτά, ήξερε ότι δεν ήταν σοφός και ότι θα έπρεπε κάθε φορά να θυμίζει στον εαυτό του γιατί πρέπει να σηκώνεται από το κρεβάτι.

Όλοι μπορούμε να μάθουμε από τη σοφία του Μάρκου Αυρήλιου και τη μέθοδό του ως προς το πώς να σηκωνόμαστε λίγο πιο εύκολα το πρωί από το κρεβάτι. Ίσως να μην μπορέσουμε να γίνουμε σοφοί, ούτε καν στο ελάχιστο απ’ όσο ήταν αυτός, αλλά ίσως πάρουμε κουράγιο απ’ τη γνώση ότι ακόμα και αυτός χρειαζόταν λίγη βοήθεια να σηκωθεί το πρωί από το κρεβάτι, ακριβώς όπως κι εμείς.

Θυμήσου το αυτό, την επόμενη φορά που δε θα θες να σηκωθείς το πρωί.

❇︎ Δείτε επίσης: #stoicquotes και #daily_stoic – Ο στωικισμός στο Tiktok μας υπόσχεται ευτυχία

 

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News