Ένα διεγερτικό φάρμακο που επιλέχθηκε από την γερμανική Luftwaffe για την καταπολέμηση της κόπωσης των αεροπόρων και των πιλότων της στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έγινε ξανά δημοφιλές τα τελευταία χρόνια από τους πιλότους στρατιωτικών και εμπορικών αεροσκαφών.

Ως γνωστόν, οι Ναζί ήταν πρωτοπόροι στο θέμα της χρήσης φαρμάκων και ναρκωτικών σε πολεμικές επιχειρήσεις.

Το Pervitin (Crystal Meth) εξυμνήθηκε για τις δυνατότητες που μπορούσε να ενσταλάξει στους στρατιώτες. Το ναρκωτικό διοχευτέθηκε σωρηδόν στο στράτευμα για χρήση για να αποδειχτεί ιδιαιτέρως επωφελές καθώς του αποδόθηκαν στρατιωτικά επιτεύγματα πρωτοφανών διαστάσεων.

Σύμφωνα με τον Norman Ohler, συγγραφέα του Blitzed: Drugs in the Third Reich, η κατακλυσμιαία εισβολή των Γερμανών στη Γαλλία και η επακόλουθη άμεση νίκη τους οφείλεται σε μεγάλο ποσοστό στη χρήση του ναρκωτικού. Αυτό που έμεινε στην στρατιωτική ιστορία ως Blitzkrieg, η πολεμική τακτική που έγινε συνώνυμο της καταιγιστικής επέλασης του γερμανικού στρατού και διέλυσε τους αμυνόμενους Γάλλους μην αφήνοντας τους άλλη λύση πέραν εκείνης της συνθηκολόγησης, ήταν αποτέλεσμα της ευδαιμονικής εγρήγορσης που προκάλεσε το Pervitin στους στρατιώτες.

Στον αντίποδα, το ίδιο φάρμακο, δεν μπόρεσε να βοηθήσει στο καινούργιο πεδίο μάχης που έμελλε να εκτυλιχθεί στην πιο αιματηρή αναμέτρηση του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου. Τo Pervitin κατηγορήθηκε πως δυσχέρανε την εισβολή στην Σοβιετική Ένωση οπού επικρατούσαν εκ διαμέτρου διαφορετικές συνθήκες. Στο αχανές και παγωμένο νέο μέτωπο οι στρατιώτες έπρεπε να πολεμήσουν για χρόνια υπο άθλιες συνθήκες με την επίδραση του ναρκωτικού να επιτείνει το καταθλιπτικό γενικευμένο φρόνημα συμβάλλοντας προς στην τελική ήττα.

Οι Αμερικανοί, πάλι, έδιναν τεράστιες ποσότητες speed στους πιλότους τους κατά τη διάρκεια του πολέμου της Κορέας, ενώ έχουν χρησιμοποιήσει και το modafinil, μια ουσία που σε βοηθάει να μείνεις ξύπνιος, στον Πόλεμο του Κόλπου.

Αυτό είναι το άγνωστο φάρμακο που παίρνουν οι πιλότοι για να μένουν ξύπνιοι πολλές ώρες.

Το φάρμακο modafinil σε κρατάει ξύπνιο και σου δίνει ενέργεια ενώ υποτίθεται ότι δεν έχει παρενέργειες.

Κάπως έτσι δημιουργήθηκαν, αρχικά πιλοτικά και μετά ευρέως, τα λεγόμενα «go/no-go pills» (με βάση το Modafinil), όπου πρώτα μέσα από τους εξομοιωτές πτήσεων και μετά σε αποστολές (πιστεύουν ότι) βρήκαν τον σωστό συνδυασμό χαπιών όπου το ένα δίνει όση αντοχή χρειάζεται και μετά με ένα άλλο χάπι επιβάλλεται στον οργανισμό να αναπαυθεί.

Το φάρμακο κατά της ναρκοληψίας

Η μονταφινίλη είναι ένα διεγερτικό που αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1970 αρχικά για τη θεραπεία της ναρκοληψίας.

Πέρα από την πρόληψη του ύπνου, διαπιστώθηκε ότι η μονταφινίλη ενισχύει γνωστικές λειτουργίες όπως ο χωροταξικός σχεδιασμός και η μνήμη εργασίας, καθιστώντας την ελκυστική επιλογή για στρατιωτική χρήση. Παρά τις παρενέργειές της, οι οποίες μπορεί να κυμαίνονται από εφίδρωση έως ψευδαισθήσεις, η μονταφινίλη αποτελεί σημαντική πρόοδο στη φαρμακολογική αντιμετώπιση της κόπωσης των πιλότων.

Η μονταφινίλη λειτουργεί με την αύξηση της δραστηριότητας του κεντρικού νευρικού συστήματος, ένα χαρακτηριστικό που μοιράζεται με τις αμφεταμίνες, εξ ου και το παρατσούκλι της: «χάπι για το δρόμο».

Η αποτελεσματικότητα της μονταφινίλης αποδείχθηκε σε μια μελέτη που διεξήχθη από τη Βασιλική Πολεμική Αεροπορία της Ολλανδίας, όπου βελτίωσε σημαντικά την εγρήγορση και μείωσε την υπνηλία σε εθελοντές που στερήθηκαν τον ύπνο για 17 ώρες.

Τέτοιες έρευνες υπογραμμίζουν τη δυνατότητα της μονταφινίλης να μετριάσει τους κινδύνους της κόπωσης, όχι μόνο στους πιλότους αλλά για όλο το προσωπικό που εμπλέκεται σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων των ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας.

Η μονταφινίλη, που πωλείται με την επωνυμία Modiodal μεταξύ άλλων, είναι φάρμακο για τη θεραπεία της υπνηλίας λόγω ναρκοληψίας, της διαταραχής του ύπνου κατά τη διάρκεια της εργασίας σε βάρδιες ή της αποφρακτικής υπνικής άπνοιας.

Ενώ χρησιμοποιείται εκτός ετικέτας ως ενισχυτής γνωσιακών λειτουργιών, η έρευνα σχετικά με την αποτελεσματικότητά της για αυτήν τη χρήση δεν είναι καλά τεκμηριωμένη. Λαμβάνεται από το στόμα.

Συχνές παρενέργειες περιλαμβάνουν πονοκέφαλο, άγχος, προβλήματα ύπνου και ναυτία. Οι σοβαρές παρενέργειες μπορεί να περιλαμβάνουν αλλεργικές αντιδράσεις όπως αναφυλαξία, σύνδρομο Stevens-Johnson και ψευδαισθήσεις.

Δεν είναι σαφές εάν η χρήση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι ασφαλής. Η ποσότητα του φαρμάκου που χρησιμοποιείται μπορεί να χρειαστεί να προσαρμοστεί σε άτομα με νεφρικά ή ηπατικά προβλήματα.

Δεν συνιστάται σε άτομα με αρρυθμίες, σημαντική υπέρταση ή υπερτροφία της αριστερής κοιλίας. Το πώς λειτουργεί δεν είναι απολύτως σαφές. Μια πιθανότητα είναι ότι μπορεί να επηρεάσει τις περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται στον κύκλο ύπνου.

Η μονταφινίλη εγκρίθηκε για ιατρική χρήση στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1998. Στις Ηνωμένες Πολιτείες ταξινομείται ως ουσία ελεγχόμενη από το παράρτημα IV. Στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι φάρμακο διαθέσιμο μόνο με ιατρική συνταγή.

Μια διαφορετική πρόταση για την μονταφινίλη

Μπορεί η μονταφινίλη να δοθεί ως φάρμακο και τους εμπορικούς πιλότους ή και σε άλλα επαγγέλματα με παρόμοιες απαιτητικές συνθήκες εργασίας;

Μια έρευνα του 2023 σε 6.900 πιλότους που εργάζονταν στην Ευρώπη διαπίστωσε ότι το 72,9% αισθάνθηκε ότι «δεν είχαν επαρκή ανάπαυση για να ανακάμψουν μεταξύ των βαρδιών». 

Κατά τη γνώμη των ειδικών και των επιστημόνων, αν και τα οφέλη της modafinil για τους στρατιωτικούς πιλότους θα έπρεπε να ισχύουν και για την εμπορική αεροπορία, πρέπει να γίνουν περαιτέρω έρευνες, όπως επισημαίνει το σχετικό άρθρο του BBC.

Αντιθέτως, οι επιστήμονες θεωρούν ότι το modafinil μπορεί να έχει κάποια αξία για άλλα επαγγέλματα με πολλές ώρες εργασίας, όπως η πυρόσβεση. «Για αυτές τις γραμμές εργασίας είναι πέρα από κάθε αμφιβολία ότι πρέπει να είναι σε θέση να αποδίδουν βέλτιστα ακόμη και σε ώρες που κάποιος είναι ήδη κουρασμένος», λένε οι γιατροί.

Μια έτερη μελέτη διαπίστωσε ότι οι γιατροί που είχαν μείνει ξύπνιοι όλη τη νύχτα είχαν καλύτερες επιδόσεις σε μια σειρά από εργασίες που μπορεί να είναι σχετικές με τα καθήκοντά τους, όταν είχαν λάβει μονταφινίλη.