Μια νέα μελέτη έδειξε τις νοητικές επιδράσεις του LSD στον σκηνοθέτη Φεντερίκο Φελίνι, ο οποίος αναμφισβήτητα δημιούργησε μερικές από τις σημαντικότερες ταινίες του 20ού αιώνα και επηρέασε πολλούς μελλοντικούς σκηνοθέτες.

Ο Φεντερίκο Φελίνι, ένας από τους σπουδαιότερους σκηνοθέτες του 20ού αιώνα, αποδίδει μεγάλο μέρος της επιτυχίας του σε μια μοναδική δόση LSD που πήρε το καλοκαίρι του 1964 «κατά τη διάρκεια μιας περιόδου δημιουργικής έξαρσης». Σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη που εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο η εμπειρία αυτή επηρέασε το έργο του, η δόση χορηγήθηκε από τον δρα Emilio Servadio, έναν από τους σημαντικότερους Ιταλούς ψυχαναλυτές της εποχής. Προκάλεσε ένα trip τόσο έντονο που αργότερα ο σκηνοθέτης χρειάστηκε ηρεμιστικά φάρμακα για να το τερματίσει.

Αμέσως μετά την ολοκλήρωση του αριστουργήματος 8½ και πριν αρχίσει να γράφει την επόμενη ταινία του Giulietta degli Spiriti, Φελίνι έκανε μια συνεδρία ψυχοθεραπείας. Η συνεδρία που έλαβε χώρα μετά τη δόση LSD μαγνητοφωνήθηκε. Οι κασέτες δεν βρέθηκαν ποτέ από τους ερευνητές, αλλά σε συνέντευξή του στο BBC ένα χρόνο αργότερα, ο σκηνοθέτης εξήγησε πώς η εμπειρία αυτή τόνωσε τη δημιουργικότητά του και άλλαξε επίσης την αντίληψή του για τα χρώματα, επιτρέποντάς του να τα αντιλαμβάνεται με εντελώς διαφορετικό τρόπο.

«Ο γιατρός μου έδωσε μια ερμηνεία και συμφωνώ μαζί του», είπε σε έναν δημοσιογράφο το 1965. «Είπε ότι ένας καλλιτέχνης ζει πάντα μέσα στη φαντασία, οπότε το φράγμα μεταξύ της αισθητηριακής πραγματικότητας και της φαντασίας του είναι πολύ ασαφές… Είδα τα χρώματα με πολύ διαφορετικό τρόπο – βλέπουμε τα χρώματα στα αντικείμενα, ξέρετε – βλέπουμε αντικείμενα που έχουν χρώμα. Είδα τα χρώματα αποκομμένα από τα αντικείμενα. Είχα για πρώτη φορά την αίσθηση της παρουσίας των χρωμάτων με τρόπο αποσπασματικό». Το έργο του Φελίνι μετά το trip με LSD επαινέθηκε αργότερα από τους κριτικούς για τα «υπερφυσικά και λαμπερά του χρώματα».

Η αντίληψη του Φελίνι για τον χρόνο μεταβλήθηκε επίσης κατά τη διάρκεια του trip του, γεγονός που μετά το LSD trip αποκρυσταλλώνεται στο έργο του – οι συγγραφείς της μελέτης δήλωσαν ότι οι ταινίες του άρχισαν να ενσωματώνουν πλοκές που περιλαμβάνουν «αινιγματικές και αποπροσανατολιστικές αναδρομές». Ο σκηνοθέτης λέγεται επίσης ότι κατά τη διάρκεια του trip του, είχε εκλάμψεις σχετικά με τον χώρο και την αντίληψη του εαυτού, οι οποίες ήταν εμφανείς στο μετέπειτα έργο του. «Ο κόσμος που απεικονίζεται στις ταινίες του μετά τη χρήση LSD περιλαμβάνει σημαντικές αλλαγές στην αντίληψη του χώρου, του χρόνου και των άλλων», κατέληξε η μελέτη.

Η συνεδρία ψυχεδελικής θεραπείας του Φελίνι έλαβε χώρα πριν από την απαγόρευση του LSD τη δεκαετία του ’70. Τη δεκαετία του ’50 και το πρώτο μισό της δεκαετίας του ’60, το ναρκωτικό χρησιμοποιούνταν κυρίως από ακαδημαϊκούς, καλλιτέχνες και επιστήμονες που γοητεύονταν από τα πιθανά θεραπευτικά του οφέλη. Όλα αυτά άλλαξαν χρόνια μετά το trip του Φελίνι, επειδή το LSD άρχισε να εμφανίζεται στη χίπικη σκηνή στα τέλη της δεκαετίας του ’60. Ο Τίμοθι Λίρι, ο οποίος ήταν τότε καθηγητής ψυχολογίας στο Χάρβαρντ, παραιτήθηκε ως γνωστόν από τη δουλειά του για να εκθειάσει τις αρετές αυτού που περιέγραψε ως «ψυχεδελικά μυστήρια» και να βοηθήσει τους ανθρώπους να «ενεργοποιηθούν, να συντονιστούν και να αποσυρθούν».

Πολύ σύντομα, ο Λίρι δημιούργησε ένα πλήθος αφοσιωμένων πιστών που άρχισαν να μακραίνουν τα μαλλιά τους, να εγκαταλείπουν τη συμβατική κοινωνία και να διαμαρτύρονται κατά του πολέμου του Βιετνάμ. Αυτό φάνηκε να ενοχλεί αρχές, οι οποίες απάντησαν με την απαγόρευση του LSD, βάζοντας σε τέλος στην ακαδημαϊκή έρευνα για τις θεραπευτικές εφαρμογές των ψυχεδελικών φαρμάκων, μέχρι που η «ψυχεδελική αναγέννηση» άρχισε να την αναβιώνει πριν από δύο δεκαετίες.

Τι συνέβη λοιπόν από ψυχολογικής άποψης όταν ο Φελίνι ξεκίνησε την ψυχεδελικά υποβοηθούμενη θεραπεία του; «Φαίνεται ότι όταν παίρνεις ψυχεδελικές ουσίες κατά κάποιον τρόπο κλείνει το προεπιλεγμένο νευρωνικό δίκτυο», αναφέρει ο Antonio Metastasio, επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. «Τα δίκτυα που δουλεύουν συνεχώς στο παρασκήνιο κλείνουν και ο εγκέφαλος μπορεί να κάνει νέες συνδέσεις», προσθέτοντας: «… γιατί με κάποιο τρόπο βλέπεις ένα πρόβλημα ή ένα αντικείμενο από μια διαφορετική οπτική γωνία. Τότε μπορεί να κάνεις μια σύνδεση ή να έχεις ιδέες που δεν θα είχες αν συνέχιζες να βλέπεις το αντικείμενο ή το πρόβλημα με τον ίδιο τρόπο που το έβλεπες πάντα».

Ωστόσο, η αυτοχορήγηση ψυχεδελικών ουσιών είναι απίθανο να έχει μεγάλο θεραπευτικό όφελος, καθώς δεν συνδυάζεται με οποιαδήποτε θεραπεία, η οποία θεωρείται απαραίτητη για τη διαδικασία της ψυχεδελικά υποβοηθούμενης θεραπείας. Υπάρχει μάλιστα η πιθανότητα να βλάψει και την ψυχική σας υγεία. Σε μια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2023, ο συν-συγγραφέας Ζιλ Έβανς, ερευνητής και διευθυντής του Challenging Psychedelic Experiences Project, αμφισβήτησε την «ψυχεδελική επανάσταση» για την ψυχική υγεία. Τα ευρήματά του αφορούσαν 608 συμμετέχοντες που είχαν λάβει ψυχεδελικές ουσίες «σε κλινική δοκιμή», «σε συνεδρία ψυχεδελικής θεραπείας», «σε ψυχεδελικό καταφύγιο», «σε ρέιβ, νυχτερινό club ή φεστιβάλ» ή «σε πάρτι». Το 26% ανέφερε μακροχρόνιο «άγχος ή/και φόβο» μετά τη χρήση ψυχεδελικών, ενώ το 16% υπέστη «αποπροσωποποίηση» και το 15% «αποπραγματοποίηση».

Οπότε, σας παρακαλώ μην το διαβάσετε το παρόν κείμενο και πέσετε με τα μούτρα στο LSD επειδή νομίζετε ότι θα σας κάνει να μεγαλουργήσετε ή να γράψετε το καλύτερο σενάριο για το Netflix, γιατί…

• Πιθανότατα δεν θα λειτουργήσει ούτως ή άλλως, εκτός αν συμβεί σε κλινικό περιβάλλον.
• Πρέπει να ελεγχθείτε για διάφορε θέματα, όπως η προδιάθεση για ψύχωση.
• Αν είστε πολύ νέος, ο εγκέφαλός σας αναπτύσσεται ακόμη, γεγονός που θα μπορούσε να αυξήσει τους κινδύνους.

Ποτέ δεν θα μάθουμε πραγματικά τι επίδραση είχε το LSD στις τέχνες. Σύμφωνα με το Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου, η ταινία του Φελίνι ενέπνευσε το έργο άλλων εμβληματικών σκηνοθετών όπως ο Τιμ Μπάρτον, ο Γούντι Άλεν και ο Τέρι Γκίλιαμ – και μπορείτε να δείτε την επιρροή του στο Χόλιγουντ σε ταινίες όπως το The Trip (1967), το Altered States (1980) και το Fear and Loathing in Las Vegas (1998).

Στο μέλλον, όταν οι άνθρωποι που πάσχουν από «συγγραφικό μπλοκάρισμα» θα παίρνουν μια δόση LSD για να απελευθερώνουν τη δημιουργικότητά τους; Αυτό είναι ασαφές – προς το παρόν τουλάχιστον. Αν και με την άνοδο της ψυχεδελικής επανάστασης και τα εργαστήρια θεραπείας με τη βοήθεια κεταμίνης που ξεμυτίζουν στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο podcast του Goop και σε ντοκιμαντέρ του Netflix όπως το How to Change Your Mind, δεν θα ήταν και τόσο περίεργο.

Ως κοινωνία, όμως, είναι απαραίτητο να εξετάσουμε τους μηχανισμούς που προσφέρουν σε ορισμένους ανθρώπους τόσο ισχυρά ευεργετικά αποτελέσματα. «Δεν ανακαλύπτουμε ξανά τον τροχό», λέει ο Metastasio. «Η χρήση αυτών των ενώσεων σε θεραπευτικό πλαίσιο δεν είναι κάτι καινούργιο, χρονολογείται τουλάχιστον 60 ή 70 χρόνια πριν. Είναι σημαντικό να εξετάσουμε αυτές τις παλιές ιστορίες και να τις χρησιμοποιήσουμε για να διαμορφώσουμε τον σχετικό δημόσιο διάλογο».

➳ Δείτε επίσης: «Lucy In The Sky With Diamonds»: Άλλο ένα τραγούδι για το LSD?