Υπάρχουν πολλές εκδοχές της αγαπημένης φιγούρας του Άγιου Βασίλη – ένας γίγαντας της ποπ κουλτούρας, που διαθέτει “θαυματουργές” δυνάμεις και συνδέεται με την γέννηση του Ιησού. Το κράμα θρησκείας και λαϊκής κουλτούρας του Άγιου Βασίλη δεν είναι, ωστόσο, καθόλου κάτι καινούργιο. Αρκετά από τα σύγχρονα χαρακτηριστικά του Αϊ-Βασίλη, όπως η γενναιοδωρία του, η θαυματουργή του δράση του και η έμφαση στην ηθική του (να είσαι “άτακτος ή καλός”), αποτελούσαν μέρος της εικόνας του από την πρώτη στιγμή. Άλλα στοιχεία, όπως οι τάρανδοι, εμφανίστηκαν αργότερα.

Ο πρώτος Άγιος Βασίλης, ο Άγιος Νικόλαος ήταν ένας χριστιανός επίσκοπος του τέταρτου αιώνα από τη μεσογειακή πόλη-λιμάνι των Μύρων (στη σημερινή Τουρκία), που ήταν γνωστός για τη γενναιοδωρία και τη θαυματουργή του δράση. Ο Άγιος Νικόλαος αποτέλεσε σημαντική προσωπικότητα στο Βυζάντιο του 8ου αιώνα, προτού γίνει διάσημος σε πανευρωπαϊκό επίπεδο γύρω στον 11ο αιώνα.

Βρέθηκε στο επίκεντρο όχι απλώς λόγω της θρησκευτικής λατρείας, αλλά και εξαιτίας των μεσαιωνικών θεατρικών παραστάσεων και των λαϊκών εορτών – ορισμένες από αυτές ήταν αρκετά δημοφιλείς ώστε να κατασταλούν κατά τη διάρκεια της Μεταρρύθμισης.

Η λίστα με τους άτακτους

Ο Άγιος Νικόλαος είχε τη δική του εκδοχή της λίστας των άτακτων, συμπεριλαμβανομένου του “αρχαίου αιρετικού” Άρειου που έζησε κατά τον τέταρτο αιώνα, οι απόψεις του οποίου ενοχλούσαν τον Άγιο Νικόλαο τόσο πολύ που λέγεται ότι χαστούκισε τον Άρειο στο πρόσωπο μπροστά στον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο και τους συγκεντρωμένους επισκόπους στη Νίκαια.

Μια ακόμη πιο απρόσμενη καταχωρημένη είναι η Ελληνίδα θεά του κυνηγιού, η Άρτεμις. Στις δημοφιλείς βυζαντινές ιστορίες, ο Νικόλαος ενεργούσε σαν ένα μονοπρόσωπο συνεργείο κατεδάφισης, γκρεμίζοντας ιδιοχείρως τους ναούς της και κατεδαφίζοντας ακόμη και τον μεγάλο ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο, ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Είναι σχεδόν κρίμα, καθώς πιθανότατα θα συμφωνούσαν για τη σπουδαιότητα των ταράνδων.

Η ιδέα της σύγκρουσης του Αγίου Νικολάου με την Άρτεμη πιθανώς να σχετίζεται με τη θρησκευτική μεταρρύθμιση στην Ανατολία, όπου η θεά ήταν εξαιρετικά δημοφιλής. Ιστορικά, ο ναός λεηλατήθηκε νωρίτερα, από μια ομάδα Γότθων επιδρομέων τη δεκαετία του 260 μ.Χ., αλλά οι αγιογράφοι είχαν άλλη άποψη γι’ αυτό. Ίσως αυτοί οι οργισμένοι βόρειοι να θεωρούνται ακόμη και οι πρώτοι “βοηθοί” του Άγιου Βασίλη. Ήταν άλλωστε ο προστάτης των Βαράγγων, της Βίκινγκ φρουράς των Βυζαντινών αυτοκρατόρων.

Ταχεία μετακίνηση

Το μεγαλύτερο θαύμα που συνδέεται με τη τον Άγιου Βασίλη και είναι συνυφασμένο με τα σύγχρονα Χριστούγεννα, είναι η ικανότητά του να φτάνει σε όλα τα παιδιά της Γης μέσα σε μια νύχτα. Η NORAD, η αεροπορική άμυνα των ΗΠΑ και του Καναδά, από τη δεκαετία του 1950 προσπαθούσε να εντοπίσει το έλκηθρο του Άγιου Βασίλη, προσπαθώντας προφανώς να ανακαλύψει το μυστικό της υπερταχύτητάς του. Στην πραγματικότητα, όμως, το μόνο που χρειαζόταν ήταν να ελέγξουν τις ιστορικές τους πηγές.

Ο Άγιος Νικόλαος έχει παράδοση στις τηλεμεταφορές – συχνά εμφανιζόταν την τελευταία στιγμή όταν οι άνθρωποι ζητούσαν τη βοήθειά του. Επίσης, ως προστάτης άγιος των ναυτικών, συχνά το έκανε αυτό εν πλω.

Μια ιστορία αναφέρει ότι ναυτικοί σε μια άγρια καταιγίδα στην ανατολική Μεσόγειο καλούσαν την βοήθεια του ξακουστού θαυματουργού. Με το κατάρτι να σπάει στα δύο και τα πανιά να λύνονται, εμφανίστηκε ξαφνικά ένας άντρας με λευκή γενειάδα και τους βοήθησε να τραβήξουν τα σχοινιά, να σταθεροποιήσουν το τιμόνι, μεταφέροντας τους στην ακτή με ασφάλεια. Ανηφορίζοντας βιαστικά τον λόφο προς την τοπική εκκλησία για να τον ευχαριστήσουν, οι ναυτικοί έκπληκτοι συνειδητοποίησαν ότι ο Νικόλαος ήταν ήδη εκεί, στη μέση της θείας λειτουργίας.

Το να εμφανίζεται εντελώς απροσδόκητα, σώζοντας ανθρώπους, έγινε αγαπημένο τρυκ στις αφηγήσεις για τη ζωή του Αγίου και λαϊκή παράδοση. Κάποτε έσωσε τρεις αθώους από την εκτέλεση, τηλεμεταφερόμενος πίσω από τον δήμιο και αρπάζοντας το σπαθί του, προτού επιπλήξει τους δικαστές επειδή λάμβαναν δωροδοκίες.

Υπάρχει επίσης η ιστορία του ενός νεαρού αγοριού που απήχθη από επιδρομείς και τον ανάγκασαν να γίνει νεροκουβαλητής ενός δυνάστη της Ανατολής. Πολύ σύντομα, ο Άγιος Νικόλαος εμφανίστηκε από το πουθενά, άρπαξε τον νεαρό νεροκουβαλητή μπροστά στον αιφνιδιασμένο αφέντη του και τον έστειλε πίσω στο σπίτι του.

Οι καλλιτέχνες που απεικονίζουν αυτή την ιστορία σκηνοθετούν τη διάσωση με διαφορετικό τρόπο, αλλά οι Ιταλοί καλλιτέχνες που βάζουν τον Άγιο Νικόλαο να πέφτει από τον ουρανό, με πλήρη επισκοπική στολή, και να αρπάζει το αγόρι από τα μαλλιά, αξίζουν ιδιαίτερης μνείας.

Ο ιπτάμενος τάρανδος

Κανένα από τα παλαιά παραμύθια δεν παρουσιάζει τον Άγιο Νικόλαο να μεταφέρει στοίβες δώρων καθώς τηλεμεταφέρεται, γεγονός που μας φέρνει στους ταράνδους, οι οποίοι είναι σε θέση να σύρουν το έλκηθρο γεμάτο με εκατομμύρια δώρα. Η επικρατούσα σύνδεση του Άγιου Βασίλη με τα δώρα ήεθε στις αρχές του 19ου αιώνα από την επιρροή τις χριστουγεννιάτικες διαφημίσεις των καταστημάτων. Οι διαφημίσεις αυτές στηρίχθηκαν στην αυξανόμενη δημοτικότητα του γερο-ξωτικού, ενώ από τα τέλη της δεκαετίας του 1800 άρχισαν να γίνονται “ζωντανές” επισκέψεις του Άγιου Βασίλη σε πολυκαταστήματα για παιδιά.

Ο Άγιος Βασίλης συνδέθηκε με τους ταράνδους σε μεγάλο βαθμό μέσα από την επιρροή ενός ανώνυμου ποιήματος του 1823, με τίτλο “Μια επίσκεψη από τον Άγιο Νικόλαο”. Σε αυτό το ποίημα, ο “Άγιος Νικόλαος” φτάνει με οκτώ μικροσκοπικούς ταράνδους που σέρνουν ένα έλκηθρο γεμάτο παιχνίδια. Οι τάρανδοι έχουν τη θαυμαστή ικανότητα να πετούν.

Η προέλευση της ικανότητας των ζώων να πετάνε συνδέεται με τους βοσκούς ταράνδων Σαάμι της βόρειας Σκανδιναβίας. Λέγεται ότι οι κτηνοτρόφοι τάιζαν τους ταράνδους τους με ένα είδος ερυθρόλευκου μανιταριού με ψυχεδελικές ιδιότητες, γνωστό ως Αμανίτης ο μυγοκτόνος (Amanita muscaria). Τα μανιτάρια έκαναν τους ταράνδους να χοροπηδούν, δίνοντας την εντύπωση ότι πετούν.

Στη συνέχεια, οι βοσκοί συνέλεγαν και κατανάλωναν τα ούρα των ταράνδων, με τις τοξίνες τους να καθίστανται ασφαλείς εξαιτίας του μεταβολισμού των ταράνδων. Μετά από αυτό, οι βοσκοί μπορούσαν ενδεχομένως να φαντασιώνονται ταράνδους που πετάνε, χάρη στις ψυχεδελικές ιδιότητες των μανιταριών.

Ο ένατος τάρανδος, ο Ρούντολφ, δημιουργήθηκε ως μέρος μιας διαφημιστικής καμπάνιας για το πολυκατάστημα Montgomery Ward από τον Robert Lewis May το 1939. Ο ίδιος ο May ήταν ένα μικρό, ευαίσθητο παιδί, που αγαπούσε τα αδύναμα ζωάκια. Στην ιστορία του May, «Ο Ρούντολφ λάμπει ξανά» του 1954, ένας άγγελος βοηθά τον μικρό τάρανδο να σώσει μερικά χαμένα κουνελάκια, συνδυάζοντας για άλλη μια φορά τη θρησκευτική με τη λαϊκή πλευρά του Αϊ-Βασίλη.

Και … αόρατες πολικές αρκούδες

Ορισμένες πιο σύγχρονες απεικονίσεις συνδέουν τον Άγιο Βασίλη με τις πολικές αρκούδες, όπως η ταινία του 1994 The Santa Clause (Ο Άγιος Βασίλης). Ορισμένες σύγχρονες απεικονίσεις έχουν συνδέσει τον Άγιο Βασίλη με τις πολικές αρκούδες, όπως η ταινία του 1994 The Santa Clause (Ο Άγιος Βασίλης). Φαίνεται πιθανό ότι ο συσχέτισμός προέκυπτε καθώς ως πατρίδα του Άγιου Βασίλη καθιερώθηκε ο Βόρειος Πόλος – αν και σε μια από τις παλαιότερες ιστορίες, ο Άγιος Νικόλαος σώζει τρεις Ρωμαίους στρατιώτες, ένας από τους οποίους ονομάζεται Ursus (“Αρκούδα” στα λατινικά).

Οι πολικές αρκούδες είναι αναμφίβολα χρήσιμοι σύντροφοι για τον μυστικοπαθή Άγιο Βασίλη, και δεν χρειάζονται καν τις δυνάμεις του για να κινούνται μυστικά, καθώς οι ιδιότητες της γούνας τους τούς δίνουν την δυνατότητα να κρύβονται ακόμα κι από γυαλιά νυχτερινής όρασεως.

Στο βιβλίο του J.R.R. Tolkien, «Γράμματα από τον Άγιο Βασίλη» του 1976, που έγραψε ο συγγραφέας του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών στα παιδιά του, παρουσιάζονται οι περιπέτειες ενός Πολικού Αρκούδου  του Βόρειου Πόλου. Όπως και ο Άγιος Νικόλαος, αυτός ο αρκούδος δεν διστάζει να χειροδικήσει εναντίον όσων θεωρεί ότι πράττουν λανθασμένα. Σε μια επιστολή, ο Πολικός Αρκούδος σώζει τον Άγιο Βασίλη, τα ξωτικά του και τα Χριστούγεννα από μια δολοφονική ομάδα καλικάντζαρων.

Επομένως, καθώς ο Άγιος Βασίλης έρχεται και πάλι στην πόλη, κάντε τα αδύνατα δυνατά σε καμία περίπτωση να μην συμπεριληφθείτε στη λίστα με τους «άτακτους», αυτού του τηλεμεταφερόμενου αγίου και του ετερόκλητου πληρώματος του -για το δικό σας καλό.

❇︎ Δείτε επίσης: Η μέρα που καταργήθηκαν τα Χριστούγεννα

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News