Αρχικά δυο ακτιβίστριες έλουσαν με ντοματοχυμό πίνακα του Van Gogh και λίγες μέρες μετά δυο άλλες ακτιβίστριες πέταξαν πουρέ πατάτας σε πίνακα του Claude Monet. Πιθανότατα και στις δυο περιπτώσεις η ουσιαστική καταστροφή είναι πολύ μικρή, όμως η ουσία του θέματος είναι περισσότερο συμβολική. Η καταγωγή του καλλιτεχνικού βανδαλισμού (που είναι, ίσως, κάτι διαφορετικό από τον βανδαλισμό καλλιτεχνικών έργων) μάλλον θα πρέπει ν’ αναζητηθεί σε Καταστασιακούς όπως ο Guy Debord ή ο Asger Jorn.
Ο τελευταίος επιζωγράφιζε πίνακες αγνώστων που έβρισκε στα παζάρια. Η πρακτική του καταστασιακού Détournement, το ν’ αλλάζεις το νόημα των διαφημίσεων παραλλάσσοντας μεμονωμένες λέξεις ή λόγκο, είναι ασφαλώς η βάση. Όμως ιδεολογικοποιημένοι βανδαλισμοί κατά έργων τέχνης ασφαλώς προϋπήρχαν. Το πιο σημαντικό όμως, ίσως, είναι ο βαθμός κατά τον οποίον εντάθηκαν στη σύγχρονη εποχή και αποτελούν πλέον μια γενικευμένη και επαναλαμβανόμενη παρουσία στη συζήτηση για τη σύγχρονη τέχνη.
Το 1994 στη Serpentine Gallery του Λονδίνου ένα βάνδαλος έριξε μαύρο μελάνι στο ενυδρείο με το τεμαχισμένο πρόβατο του Βρετανού καλλιτέχνη Damien Hirst. Ο βάνδαλος οδηγήθηκε στο δικαστήριο, όπου ισχυρίστηκε ότι η πράξη του ήταν τέχνη. Ο υπαίτιος Mark Bridger, 35 χρονών, καλλιτέχνης και διευθυντής γκαλερί, καταδικάστηκε όμως λόγω της ένδειάς του, δεν του επιβλήθηκε πρόστιμο, ούτε καταβολή αποζημίωσης. Το έργο «Suprematist» («Λευκός Σταυρός») (1920-1927) του Kazimir Malevich υπήρξε ένα ακόμη θύμα τέτοιου βανδαλισμού, αυτή τη φορά από τον ρώσο καλλιτέχνη Alexander Brener. Ο Brener, προχώρησε σε μια πολύ πιο φορτισμένη και ριζοσπαστική χειρονομία όταν, το 1997, ζωγράφισε ένα σύμβολο δολαρίου με πράσινο σπρέι πάνω στο αρχετυπικό έργο του Malevich, που βρισκόταν στο Μουσείο Stedelijk του Άμστερνταμ. Πριν από λίγα χρόνια, o 26χρονος πολωνός Wlodzimierz Umaniec (γνωστός και ως Vladimir Umanets), υπέγραψε με το όνομά του τον καμβά του Mark Rothko στην Tate Modern, ισχυριζόμενος ότι η πράξη του είναι αντίστοιχη με τη ready made διαδικασία οικειοποίησης που λάνσαρε ο Marcel Duchamp.
To 1995 o Kινέζος (μετέπειτα) σουπερστάρ καλλιτέχνης Ai Weiwei έσπασε ένα πολύτιμο παλαιό κινεζικό βάζο της Δυναστείας των Χαν, ως καλλιτεχνική πράξη. Η καταστροφή αυτού του έργου τέχνης προβάλλεται σε μια σειρά από τρεις ασπρόμαυρες φωτογραφίες που δείχνουν ότι ο Άι ρίχνει μια τελετουργική Χαν. Η πρώτη φωτογραφία δείχνει τον Ai να κρατάει το βάζο. το δεύτερο το δείχνει στον αέρα και το τελευταίο δείχνει το βάζο θρυμματισμένο σε κομμάτια στο πάτωμα. Ο Ai ισχυρίζεται ότι κατέστρεψε πραγματικά δύο δοχεία στη διαδικασία δημιουργίας του έργου τέχνης, αλλά ο φωτογράφος του δεν μπόρεσε να συλλάβει τη συντριβή του πρώτου δοχείου. Λόγω αυτής της πράξης καταστροφής του ιστορικού αντικειμένου, οι εικόνες έγιναν πιο πολύτιμες από το αρχικό αντικείμενο. Η Θραύση ενός τέτοιας ιστορικής σημασίας βάζου είναι ίσως μια ευφυής καλλιτεχνική πράξη, όμως, λέει πολλά για τον καλλιτέχνη: την επιθυμία του για δικαστική διαμάχη. Η επιστροφή του Ai Weiwei στην Κίνα αφού έζησε στη Νέα Υόρκη για περισσότερο από μια δεκαετία το 1981-1993 σηματοδότησε την αρχή μιας νέας μορφής τέχνης, αφιερώνοντας μερικά από τα έργα του στα θέματα του μετασχηματισμού και της καταστροφής. Ξεκίνησε να συλλέγει αρχαία αγγεία με σκοπό τη μετατροπή τους σε έργα σύγχρονης τέχνης. Μερικοί άνθρωποι θεώρησαν αυτήν την πράξη ως έναν τρόπο συνύπαρξης με το έργο των παλιών καλλιτεχνών, αλλά μερικοί ισχυρίστηκαν ότι κακοποίησε το έργο των καλλιτεχνών χωρίς την έγκρισή τους.
Το 1986, ένας άλλος καλλιτέχνης έκοψε σε κομμάτια τον αφηρημένο καμβά του Barnett Newman «Ποιος φοβάται το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε III» (επίσης στο Μουσείο Stejdeljk). Συνελήφθη, φυλακίστηκε και εννέα χρόνια αργότερα επέστρεψε στο μουσείο για να κόψει μια άλλη εικόνα. Το 2006 ο καλλιτέχνης Pierre Pinoncelli κατέστρεψε το αντίτυπο του Ουρητήρα του Marcel Duchamp που βρισκόταν στο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι μ’ ένα σφυρί. Καταδικάστηκε με τρεις μήνες αναστολή και διατάχθηκε να πληρώσει πάνω από 14.000 ευρώ για την επισκευή του. Ήδη όμως πριν από την επίθεση του Pinoncelli είχαμε μια περίπτωση καλλιτεχνικού Βανδαλισμού από ένα άτομο που δε δήλωνε καλλιτέχνης, κάθε άλλο: «Ο φανατισμός και ο βανδαλισμός χτύπησαν χθες δύο φορές την πόρτα της διεθνούς εικαστικής έκθεσης “Outlook”». Προτού προλάβει να καταλαγιάσει ο θόρυβος που προκλήθηκε από την αποκαθήλωση, ως «προσβλητικού», του πίνακα του Βέλγου καλλιτέχνη, Τιερί Ντε Κορντιέ, μία 37χρονη γυναίκα αγνώστων λοιπών στοιχείων επιτέθηκε χθες το πρωί σε άτιτλο φωτογραφικό έργο του Θανάση Τότσικα. Στη μία από τις πέντε φωτογραφίες που ο Έλληνας δημιουργός είχε φιλοτεχνήσει για το “Outlook” και απεικόνιζε τον ίδιο τον καλλιτέχνη γυμνό να συνουσιάζεται με ένα καρπούζι. Και λίγο πριν κλείσει η έκθεση, δεύτερο θύμα βανδαλισμού έπεσε ένα από τα τριάντα έργα του Αμερικανού καλλιτέχνη Ρεϊμόν Πετιμπόν, στο νέο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη.
H πρώτη επίθεση έγινε χθες νωρίς το πρωί, πριν οι φύλακες της έκθεσης προλάβουν να αντιδράσουν. H άγνωστη γυναίκα ξήλωσε, τσαλάκωσε και έσκισε εν μέρει τη φωτογραφία, που εκτίθετο σε κλειστό χώρο στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων. Οι αστυνομικοί πήραν τα στοιχεία της, αλλά την άφησαν ελεύθερη, καθώς δεν ασκήθηκε μήνυση εις βάρος της, ενώ λίγο αργότερα οι διοργανωτές υποστήριζαν πως σκόπευαν να συντηρήσουν το έργο και να το επανεκθέσουν. Αντίθετη γνώμη είχε όμως ο καλλιτέχνης Θανάσης Τότσικας. «Σκοπεύω να αποσύρω όλες τις φωτογραφίες μου από το Outlook, διότι αποτελούν ενιαίο έργο», δήλωνε χθες στα «NEA». «Δεν μπορώ να το ανατυπώσω, διότι είναι μοναδικό. Θα το αφήσω ως έχει. Και γιατί δεν έχω διάθεση να το συντηρήσω, αλλά και γιατί θέλω αυτό που συνέβη να παραμείνει». Δεν σκοπεύει να ζητήσει αποζημίωση δε, διότι το έργο είναι ασφαλισμένο.
Όσο για την επίθεση βανδαλισμού; «Δεν ξέρω τι να πω. Ποιον να κρίνεις; Υπάρχει κόσμος που δεν έχει παιδεία», λέει ο καλλιτέχνης. «Δεν το περίμενα. Όταν πηγαίνεις σε ένα αρχαιολογικό μουσείο βλέπεις… Και σε τελική ανάλυση δεν το εξέθεσα σε εκκλησία, αλλά σε χώρο σύγχρονης τέχνης». Τη γυναίκα που κατέστρεψε το έργο του δεν έχει ακόμη αποφασίσει αν θα την μηνύσει. Από σήμερα στη θέση των πέντε φωτογραφιών του Θανάση Τότσικα το κοινό θα βρίσκει την παρακάτω ανακοίνωση: «Το έργο του Θανάση Τότσικα υπέστη την Πέμπτη 11 Δεκεμβρίου βανδαλιστική επέμβαση. Κατόπιν αυτού έχει προσωρινά αποσυρθεί για να συντηρηθεί». Κείμενο που δεν πρόκειται να αλλάξει, καθώς οι διοργανωτές αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο ο καλλιτέχνης να αλλάξει γνώμη και τελικώς να μην αποσύρει το έργο.
Αρχικά δυο ακτιβίστριες έλουσαν με ντοματοχυμό πίνακα του Van Gogh και λίγες μέρες μετά δυο άλλες ακτιβίστριες πέταξαν πουρέ πατάτας σε πίνακα του Claude Monet. Πιθανότατα και στις δυο περιπτώσεις η ουσιαστική καταστροφή είναι πολύ μικρή, όμως η ουσία του θέματος είναι περισσότερο συμβολική. Η καταγωγή του καλλιτεχνικού βανδαλισμού (που είναι, ίσως, κάτι διαφορετικό από τον βανδαλισμό καλλιτεχνικών έργων) μάλλον θα πρέπει ν’ αναζητηθεί σε Καταστασιακούς όπως ο Guy Debord ή ο Asger Jorn.
Ο τελευταίος επιζωγράφιζε πίνακες αγνώστων που έβρισκε στα παζάρια. Η πρακτική του καταστασιακού Détournement, το ν’ αλλάζεις το νόημα των διαφημίσεων παραλλάσσοντας μεμονωμένες λέξεις ή λόγκο, είναι ασφαλώς η βάση. Όμως ιδεολογικοποιημένοι βανδαλισμοί κατά έργων τέχνης ασφαλώς προϋπήρχαν. Το πιο σημαντικό όμως, ίσως, είναι ο βαθμός κατά τον οποίον εντάθηκαν στη σύγχρονη εποχή και αποτελούν πλέον μια γενικευμένη και επαναλαμβανόμενη παρουσία στη συζήτηση για τη σύγχρονη τέχνη.
Το 1994 στη Serpentine Gallery του Λονδίνου ένα βάνδαλος έριξε μαύρο μελάνι στο ενυδρείο με το τεμαχισμένο πρόβατο του Βρετανού καλλιτέχνη Damien Hirst. Ο βάνδαλος οδηγήθηκε στο δικαστήριο, όπου ισχυρίστηκε ότι η πράξη του ήταν τέχνη. Ο υπαίτιος Mark Bridger, 35 χρονών, καλλιτέχνης και διευθυντής γκαλερί, καταδικάστηκε όμως λόγω της ένδειάς του, δεν του επιβλήθηκε πρόστιμο, ούτε καταβολή αποζημίωσης. Το έργο «Suprematist» («Λευκός Σταυρός») (1920-1927) του Kazimir Malevich υπήρξε ένα ακόμη θύμα τέτοιου βανδαλισμού, αυτή τη φορά από τον ρώσο καλλιτέχνη Alexander Brener. Ο Brener, προχώρησε σε μια πολύ πιο φορτισμένη και ριζοσπαστική χειρονομία όταν, το 1997, ζωγράφισε ένα σύμβολο δολαρίου με πράσινο σπρέι πάνω στο αρχετυπικό έργο του Malevich, που βρισκόταν στο Μουσείο Stedelijk του Άμστερνταμ. Πριν από λίγα χρόνια, o 26χρονος πολωνός Wlodzimierz Umaniec (γνωστός και ως Vladimir Umanets), υπέγραψε με το όνομά του τον καμβά του Mark Rothko στην Tate Modern, ισχυριζόμενος ότι η πράξη του είναι αντίστοιχη με τη ready made διαδικασία οικειοποίησης που λάνσαρε ο Marcel Duchamp.
To 1995 o Kινέζος (μετέπειτα) σουπερστάρ καλλιτέχνης Ai Weiwei έσπασε ένα πολύτιμο παλαιό κινεζικό βάζο της Δυναστείας των Χαν, ως καλλιτεχνική πράξη. Η καταστροφή αυτού του έργου τέχνης προβάλλεται σε μια σειρά από τρεις ασπρόμαυρες φωτογραφίες που δείχνουν ότι ο Άι ρίχνει μια τελετουργική Χαν. Η πρώτη φωτογραφία δείχνει τον Ai να κρατάει το βάζο. το δεύτερο το δείχνει στον αέρα και το τελευταίο δείχνει το βάζο θρυμματισμένο σε κομμάτια στο πάτωμα. Ο Ai ισχυρίζεται ότι κατέστρεψε πραγματικά δύο δοχεία στη διαδικασία δημιουργίας του έργου τέχνης, αλλά ο φωτογράφος του δεν μπόρεσε να συλλάβει τη συντριβή του πρώτου δοχείου. Λόγω αυτής της πράξης καταστροφής του ιστορικού αντικειμένου, οι εικόνες έγιναν πιο πολύτιμες από το αρχικό αντικείμενο. Η Θραύση ενός τέτοιας ιστορικής σημασίας βάζου είναι ίσως μια ευφυής καλλιτεχνική πράξη, όμως, λέει πολλά για τον καλλιτέχνη: την επιθυμία του για δικαστική διαμάχη. Η επιστροφή του Ai Weiwei στην Κίνα αφού έζησε στη Νέα Υόρκη για περισσότερο από μια δεκαετία το 1981-1993 σηματοδότησε την αρχή μιας νέας μορφής τέχνης, αφιερώνοντας μερικά από τα έργα του στα θέματα του μετασχηματισμού και της καταστροφής. Ξεκίνησε να συλλέγει αρχαία αγγεία με σκοπό τη μετατροπή τους σε έργα σύγχρονης τέχνης. Μερικοί άνθρωποι θεώρησαν αυτήν την πράξη ως έναν τρόπο συνύπαρξης με το έργο των παλιών καλλιτεχνών, αλλά μερικοί ισχυρίστηκαν ότι κακοποίησε το έργο των καλλιτεχνών χωρίς την έγκρισή τους.
Το 1986, ένας άλλος καλλιτέχνης έκοψε σε κομμάτια τον αφηρημένο καμβά του Barnett Newman «Ποιος φοβάται το κόκκινο, το κίτρινο και το μπλε III» (επίσης στο Μουσείο Stejdeljk). Συνελήφθη, φυλακίστηκε και εννέα χρόνια αργότερα επέστρεψε στο μουσείο για να κόψει μια άλλη εικόνα. Το 2006 ο καλλιτέχνης Pierre Pinoncelli κατέστρεψε το αντίτυπο του Ουρητήρα του Marcel Duchamp που βρισκόταν στο Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι μ’ ένα σφυρί. Καταδικάστηκε με τρεις μήνες αναστολή και διατάχθηκε να πληρώσει πάνω από 14.000 ευρώ για την επισκευή του. Ήδη όμως πριν από την επίθεση του Pinoncelli είχαμε μια περίπτωση καλλιτεχνικού Βανδαλισμού από ένα άτομο που δε δήλωνε καλλιτέχνης, κάθε άλλο: «Ο φανατισμός και ο βανδαλισμός χτύπησαν χθες δύο φορές την πόρτα της διεθνούς εικαστικής έκθεσης “Outlook”». Προτού προλάβει να καταλαγιάσει ο θόρυβος που προκλήθηκε από την αποκαθήλωση, ως «προσβλητικού», του πίνακα του Βέλγου καλλιτέχνη, Τιερί Ντε Κορντιέ, μία 37χρονη γυναίκα αγνώστων λοιπών στοιχείων επιτέθηκε χθες το πρωί σε άτιτλο φωτογραφικό έργο του Θανάση Τότσικα. Στη μία από τις πέντε φωτογραφίες που ο Έλληνας δημιουργός είχε φιλοτεχνήσει για το “Outlook” και απεικόνιζε τον ίδιο τον καλλιτέχνη γυμνό να συνουσιάζεται με ένα καρπούζι. Και λίγο πριν κλείσει η έκθεση, δεύτερο θύμα βανδαλισμού έπεσε ένα από τα τριάντα έργα του Αμερικανού καλλιτέχνη Ρεϊμόν Πετιμπόν, στο νέο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη.
H πρώτη επίθεση έγινε χθες νωρίς το πρωί, πριν οι φύλακες της έκθεσης προλάβουν να αντιδράσουν. H άγνωστη γυναίκα ξήλωσε, τσαλάκωσε και έσκισε εν μέρει τη φωτογραφία, που εκτίθετο σε κλειστό χώρο στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων. Οι αστυνομικοί πήραν τα στοιχεία της, αλλά την άφησαν ελεύθερη, καθώς δεν ασκήθηκε μήνυση εις βάρος της, ενώ λίγο αργότερα οι διοργανωτές υποστήριζαν πως σκόπευαν να συντηρήσουν το έργο και να το επανεκθέσουν. Αντίθετη γνώμη είχε όμως ο καλλιτέχνης Θανάσης Τότσικας. «Σκοπεύω να αποσύρω όλες τις φωτογραφίες μου από το Outlook, διότι αποτελούν ενιαίο έργο», δήλωνε χθες στα «NEA». «Δεν μπορώ να το ανατυπώσω, διότι είναι μοναδικό. Θα το αφήσω ως έχει. Και γιατί δεν έχω διάθεση να το συντηρήσω, αλλά και γιατί θέλω αυτό που συνέβη να παραμείνει». Δεν σκοπεύει να ζητήσει αποζημίωση δε, διότι το έργο είναι ασφαλισμένο.
Όσο για την επίθεση βανδαλισμού; «Δεν ξέρω τι να πω. Ποιον να κρίνεις; Υπάρχει κόσμος που δεν έχει παιδεία», λέει ο καλλιτέχνης. «Δεν το περίμενα. Όταν πηγαίνεις σε ένα αρχαιολογικό μουσείο βλέπεις… Και σε τελική ανάλυση δεν το εξέθεσα σε εκκλησία, αλλά σε χώρο σύγχρονης τέχνης». Τη γυναίκα που κατέστρεψε το έργο του δεν έχει ακόμη αποφασίσει αν θα την μηνύσει. Από σήμερα στη θέση των πέντε φωτογραφιών του Θανάση Τότσικα το κοινό θα βρίσκει την παρακάτω ανακοίνωση: «Το έργο του Θανάση Τότσικα υπέστη την Πέμπτη 11 Δεκεμβρίου βανδαλιστική επέμβαση. Κατόπιν αυτού έχει προσωρινά αποσυρθεί για να συντηρηθεί». Κείμενο που δεν πρόκειται να αλλάξει, καθώς οι διοργανωτές αφήνουν ανοιχτό το ενδεχόμενο ο καλλιτέχνης να αλλάξει γνώμη και τελικώς να μην αποσύρει το έργο.
