Μία από τις πιο καθοριστικές εξελίξεις στη νέα εποχή Τραμπ είναι το πώς κορυφαίοι δισεκατομμυριούχοι της τεχνολογικής βιομηχανίας — γνωστοί και ως broligarchs — έριξαν το βάρος τους υπέρ του προέδρου. Κατά τη διάρκεια των εκλογών του 2024 προσέφεραν δημόσια στήριξη και έκαναν γενναιόδωρες δωρεές. Mετά την ορκωμοσία ανακοίνωσαν νέες εταιρικές πολιτικές που τους έφεραν πιο κοντά στις οπισθοδρομική πολιτισμική ιδεολογία του Ντόναλντ Τραμπ.
Ο Έλον Μασκ είχε ήδη μετατρέψει το Twitter σε δεξιό ηχείο από τότε που το αγόρασε το 2022 και πέρασε αρκετούς χαοτικούς μήνες νωρίτερα φέτος ως “άνθρωπος του Τραμπ” για την αποδοτικότητα της κυβέρνησης. Ο Τζεφ Μπέζος αναδιαμόρφωσε την αρθρογραφία της Washington Post ,ώστε να προωθεί τις «προσωπικές ελευθερίες και τις ελεύθερες αγορές». Ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ αποφάσισε να καταργήσει τους ελεγκτές γεγονότων στη Meta.
Ήταν μία επίδειξη δύναμης που αποκάλυψε πόσο εύκολα μπορούν αυτοί οι πλούσιοι άνδρες να αναδιαμορφώσουν τον πολιτισμό μας σύμφωνα με την εικόνα τους, αλλάζοντας τον τρόπο που επικοινωνούμε και το τι θεωρούμε αληθινό. Η χρήση αυτής της δύναμης υπέρ του Τραμπ είχε ανάμεικτα αποτελέσματα για τη Σίλικον Βάλεϊ, ωστόσο κατέστησε σαφές πόσο σημαντικό είναι να κατανοήσουμε τον κόσμο τους και το όραμά τους για το μέλλον.
Γι’ αυτό και προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός ότι ο Μασκ, ο Μπέζος και ο Ζούκερμπεργκ έχουν έναν κοινό αγαπημένο συγγραφέα: τον Ίαν Μ. Μπανκς, τον Σκωτσέζο συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, γνωστό κυρίως για τη σειρά Culture. Ο Μπανκς είναι μια παράξενη επιλογή για μια παρέα δισεκατομμυριούχων της τεχνολογίας. Ο συγγραφέας, που πέθανε το 2013 ήταν σοσιαλιστής και δηλωμένος εχθρός των υπερ-πλουσίων.
«Η σειρά Culture είναι σίγουρα από την άποψη της πιο σύγχρονης επιστημονικής φαντασίας, μία από τις απόλυτες αγαπημένες μου» είχε δηλώσει ο Μπέζος στο GeekWire το 2018, προσθέτοντας: «υπάρχει ένα ουτοπικό στοιχείο σ’ αυτήν που το βρίσκω πολύ ελκυστικό». Ο Μπέζος έχει προσπαθήσει δύο φορές να μεταφέρει τη σειρά στην τηλεόραση μέσω του Amazon, μία φορά το 2018 και ξανά τον Φεβρουάριο. Ο Ζούκερμπεργκ από την πλευρά του είχε επιλέξει το βιβλίο Player of Games της σειράς Culture για τη λέσχη βιβλίου του το 2015.
Ο πιο δηλωμένος θαυμαστής της Culture ανάμεσα στους «μπρολιγάρχες» είναι αναμφίβολα ο Μασκ. Έχει ονομάσει τα αυτόνομα διαστημόπλοια της SpaceX με ονόματα εμπνευσμένα από τα αστρόπλοια στα βιβλία της Culture. Η αρχική του ιδέα για το Neuralink — το εμφύτευμα-τσιπ στον ανθρώπινο εγκέφαλο που αναπτύσσεται από την εταιρεία νευροτεχνολογίας του — ήταν να το ονομάσει “neural lace”, δηλαδή «νευρωνική δαντέλα», μία τηλεπαθητική τεχνολογία που εμφανίζεται στα βιβλία του Μπανκς. Το 2018 ο Μασκ είχε δηλώσει πως είναι «ουτοπικός αναρχικός του είδους που περιγράφει καλύτερα ο Ίεν Μπανκς».
Πολλοί από εμάς αγαπάμε ή ακόμη και ταυτιζόμαστε με κομμάτια της ποπ κουλτούρας, παρότι διαφωνούμε με την πολιτική τους κατεύθυνση — όπως, για παράδειγμα, με τα φιλελεύθερης ιδεολογίας βιβλία “Το Μικρό Σπίτι στο Λιβάδι” ή τα χριστιανικά “Χρονικά της Νάρνια”. Η σειρά Culture όμως του Ίεν Μπανκς, που αποτελείται από 10 βιβλία που εκδόθηκαν μεταξύ 1987 και 2012 δεν κρύβει τις πολιτικές της θέσεις: αντίθετα, τις διακηρύσσει σχεδόν διδακτικά. «Η Culture είναι χίπηδες κομμουνιστές με υπερόπλα και βαθιά δυσπιστία προς τη λατρεία της αγοράς και την απληστία» είχε πει ο Μπανκς σε συνέντευξή του στο Strange Horizons το 2010.
Η σειρά διαδραματίζεται σε μια διαστρική, μετα-κοινωνία που λέγεται απλώς The Culture και βασίζεται στην ενσυναίσθηση, τον πλουραλισμό και τη συλλογική συνεργασία. Σε κάθε βιβλίο η Culture έρχεται σε αντιπαράθεση με έναν πολιτισμό λιγότερο προοδευτικό και καλείται να διαχειριστεί διλήμματα παρέμβασης: να εμποδίσει, για παράδειγμα, την εξάπλωση μιας θεοκρατικής αυτοκρατορίας ή να επέμβει σε έναν κόσμο όπου η δουλεία είναι νόμιμη.
Η πολιτική αυτών των βιβλίων δεν είναι καθόλου ασαφής — και σίγουρα δεν είναι συμβατή με την ύπαρξη δισεκατομμυριούχων. Άρα έχει ενδιαφέρον να αναρωτηθεί κανείς γιατί οι «μπρολιγάρχες» της Σίλικον Βάλει — όπως ο Μασκ, ο Μπέζος και ο Ζούκερμπεργκ — επικαλούνται συχνά τον Μπανκς ως πηγή έμπνευσης. Τι βρίσκουν γοητευτικό στο έργο του; Μήπως χάνουν το βασικό του νόημα;
Σχεδόν τα πάντα στον κόσμο της Culture αντιτίθενται στην οπτική του τεχνολογικού δεξιού ρεύματος. Ο Μπανκς ξεκινά από την αρχή ότι ένας διαστημικός πολιτισμός πρέπει να είναι σοσιαλιστικός για να επιβιώσει: στο αφιλόξενο κενό του διαστήματος η αλληλοϋποστήριξη είναι θεμελιώδης. Παράλληλα η Culture είναι αυστηρά μη ιεραρχική και αντι-ατομικιστική. Δεν υπάρχει χρήμα, δεν υπάρχει έλλειψη. Επομένως δεν υπάρχουν δισεκατομμυριούχοι, ούτε οικονομικές ανισότητες. Δεν υπάρχουν νόμοι και σχεδόν καμία εγκληματικότητα. Πρόκειται για έναν κόσμο όπου η ύπαρξη υπερπλούσιων ανθρώπων με κοινωνική επιρροή δεν έχει απολύτως καμία θέση.
«Λακωνικά: σοσιαλισμός εσωτερικά, αναρχία εξωτερικά» είχε συνοψίσει ο Ίαν Μπανκς σε μια ανάρτησή του στο Usenet το 1994, στην οποία ανέλυε πλήρως τη θεωρία πίσω από τον κόσμο της Culture.
Στον πολιτισμό αυτό αν κάποιος διαπράξει κάτι που οι περισσότεροι θεωρούν απαράδεκτο, δεν επεμβαίνει κάποιος νόμος ή τιμωρητικός θεσμός, αντίθετα η απάντηση είναι η κοινωνική ντροπή: σταματούν να τον προσκαλούν στα πάρτι. Με άλλα λόγια, όπως κάθε σωστός αριστερός κύκλος, η Culture αντιμετωπίζει την κακή συμπεριφορά με κοινωνική αποδοκιμασία — δηλαδή με μια μορφή κοινωνικής «ακύρωσης», αυτήν ακριβώς που οι «μπρολιγάρχες» έχουν ανακηρύξει ως θανάσιμο εχθρό τους.
Ακόμα και η ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής στη Culture συγκρούεται με την ηθική του Σίλικον Βάλει. Οι πολίτες της έχουν εφεύρει υπερ-ισχυρή τεχνητή νοημοσύνη που αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση, αφήνοντάς τους ελεύθερους να αφοσιωθούν σε ό,τι έχει πραγματικά αξία στη ζωή, σύμφωνα με τον Μπανκς: «αθλήματα, παιχνίδια, έρωτα, μελέτη νεκρών γλωσσών και βαρβαρικών κοινωνιών, άλυτα προβλήματα και ανάβαση σε ψηλά βουνά χωρίς εξοπλισμό ασφαλείας». Όσοι δεν ικανοποιούνται με έναν τόσο «μαλακό» βίο και έχουν υπερβολική φιλοδοξία, αναλαμβάνουν εθελοντικά (και απλήρωτα) καθήκοντα διαχείρισης των σχέσεων της Culture με άλλους πολιτισμούς — κυρίως για το γόητρο και την αδρεναλίνη.
Αυτή η οπτική φαίνεται να έχει επηρεάσει τον Μασκ, ο οποίος έχει περιγράψει ένα μέλλον όπου η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει καταστήσει την εργασία «προαιρετική»: «Αν θέλεις να κάνεις μια δουλειά σαν χόμπι, μπορείς να την κάνεις», έχει δηλώσει. Παραδέχεται πως ένα τέτοιο σύστημα απαιτεί «καθολικό υψηλό εισόδημα», αλλά δεν δίνει καμία ουσιαστική πρόταση για την εφαρμογή μιας τέτοιας πολιτικής. Στον δικό μας κόσμο, ωστόσο, οι ίδιες οι εταιρείες του — Amazon, Meta και Tesla — είναι διαβόητες για τις εξαντλητικές ώρες εργασίας που απαιτούν από τους υπαλλήλους τους.
Τέλος, και ίσως πιο δυσαρμονικά σε σχέση με τη σημερινή πολιτική στάση των «μπρολιγάρχων» γύρω από το φύλο, η Culture είναι πλήρως genderfluid. Ο καθένας μπορεί να αλλάξει φύλο απλώς με τη σκέψη του και οι περισσότεροι το κάνουν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους — μια κατάσταση που, σύμφωνα με τον Μπανκς, εξασφαλίζει την αυστηρή ισότητα των φύλων στην κοινωνία. Την ίδια στιγμή ο Μασκ είναι διαβόητος για τις αντι-τρανς απόψεις του, ο Ζούκερμπεργκ υιοθετεί όλο και πιο ξεπερασμένες και μισογυνικές ιδεολογίες της «manosphere», τροποποιώντας τις πολιτικές της Meta για να επιτρέπουν περισσότερο λόγο μίσους κυρίως προς τα LGBTQ+ άτομα, ενώ η Amazon έχει αφαιρέσει την υποστήριξή της προς τα δικαιώματα της LGBTQ+ κοινότητας από την ιστοσελίδα της.
Αλλά δεν πρόκειται μόνο για μια αντίθεση ιδεολογιών. Ο πιο απεχθής κακός της σειράς Culture είναι ο Joiler Veppers, ένας πλούσιος άντρας σε έναν πολιτισμό λιγότερο εξελιγμένο από την Culture, που χρησιμοποιεί την περιουσία του για να αγοράσει και να επηρεάσει μέσα ενημέρωσης, να υπονομεύσει συνδικάτα και να κακοποιήσει σεξουαλικά τις υπηρέτριές του. Η περιουσία του βασίζεται σε μια οικογενειακή αυτοκρατορία που ξεκίνησε από τη βιομηχανία των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και την επεκτείνει επενδύοντας σε διακομιστές που φιλοξενούν ψηφιακά βασανιστήρια — εικονικές «κόλασεις» όπου άνθρωποι βασανίζονται αιωνίως.
Αν θέλεις να καταλάβεις πως βλέπει ο Μπανκς τους καπιταλιστές δισεκατομμυριούχους της τεχνολογίας, δεν χρειάζεται να ψάξεις πολύ. Στον κόσμο της Culture, ένας τέτοιος δισεκατομμυριούχος είναι κυριολεκτικά ο διάβολος — απλώς δεν μπαίνει καν στον κόπο να φτιάξει την κόλαση ο ίδιος.
Τι είναι αυτό που τους ελκύει, λοιπόν, αν στην πραγματικότητα ταυτίζονται με τους «κακούς» του Μπανκς; Πιθανότατα, η ίδια η τεχνολογία.
Αν τα πολιτικά μηνύματα των βιβλίων δίνουν το ιδεολογικό τους πλαίσιο, η τεχνολογία είναι αυτή που τους προσδίδει λάμψη, εντυπωσιασμό, φαντασία. Ο Μπανκς γεμίζει τις σελίδες του με φαντασμαγορικά διαστημόπλοια, τεχνητούς πλανήτες, γκάτζετ και εφευρέσεις. Συνήθως, η Culture κερδίζει τις κρίσιμες μάχες χάρη σε κάποιο τεχνολογικό τέχνασμα.
Διαβάζοντάς τα από αυτή τη σκοπιά, η τεχνολογική υπεροχή της Culture είναι η δύναμη που στηρίζει τη ρομαντική της ηθική. Η Culture έχει την πολυτέλεια να είναι ηθική και ιδεαλιστική επειδή μπορεί πάντα να νικήσει — έχει απλώς την καλύτερη τεχνολογία.
Αν θεωρείς τον εαυτό σου βιομήχανο που φτιάχνει την τεχνολογία για τη δική του «κουλτούρα» — αυτόν που παρέχει τη δύναμη για να υπάρχει ο ηθικός προβληματισμός — τότε νιώθεις πως είσαι στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Γιατί είσαι αυτός που χτίζει το μέλλον, ένα μέλλον που θα σε δικαιώσει, όχι λόγω των αξιών σου, αλλά επειδή η τεχνολογία σου είναι απλώς η πιο ισχυρή.
Κι όμως μέσα στο ευρύτερο μεταφορικό σχήμα που χτίζει ο Μπανκς, η σχέση μεταξύ πολιτικής και ισχύος προορίζεται να λειτουργεί αντίστροφα. Η Culture δεν είναι «καλή» επειδή είναι ισχυρή. Είναι ισχυρή επειδή είναι καλή. Η υπεροχή της σε τεχνολογία λειτουργεί ως αλληγορία για την ηθική και πολιτική της υπεροχή: διαθέτει την καλύτερη τεχνολογία γιατί αυτό αποδεικνύει ότι είναι ένας πολιτισμός λογικής που εκτιμά τη νοημοσύνη και έχει ως πρωταρχικό του κίνητρο την προσφορά της καλύτερης δυνατής ποιότητας ζωής στους πολίτες του.
Για να αποφύγει κανείς αυτήν την ιδέα διαβάζοντας τον Μπανκς, θα πρέπει να είναι εξαιρετικά ευαίσθητος στο θέαμα της τεχνολογίας και της δύναμης που αυτή προσφέρει στους χρήστες της — και ταυτόχρονα να αγνοήσει πλήρως όλα τα υπόλοιπα.
Σε αυτή την περίπτωση, αυτό που αποκαλύπτει η αγάπη των broligarchs για τη σειρά Culture είναι ότι βλέπουν τον κόσμο κυρίως μέσα από το πρίσμα της ισχύος και του θεάματος, χωρίς να νιώθουν καμία ιδιαίτερη υποχρέωση να εμπλακούν με το βαθύτερο νόημα του έργου. Γι’ αυτό και αυτή η ομάδα έχει μια τάση προς μεγάλα, χωρίς ουσία θεάματα: ταξίδια στο σχεδόν-διάστημα κι απειλές για δημόσιες μπουνιές μεταξύ τους. Είναι σαν να πιστεύουν ότι αξίζουν την εξουσία τους επειδή το αγαπημένο τους βιβλίο τους δίδαξε ότι η πλευρά με την καλύτερη τεχνολογία πάντα νικά — κι ότι το πιο σημαντικό πράγμα που μπορείς να κάνεις με αυτή την τεχνολογία είναι να κάνεις σόου. Δεν φαίνεται να έχουν διαβάσει αρκετά βαθιά ώστε να καταλάβουν τι προσπαθούσε πραγματικά να πει το βιβλίο: ότι το πιο ουσιαστικό πράγμα που μπορούν να κάνουν οι ισχυροί είναι να χρησιμοποιήσουν την εξουσία τους για να κάνουν τον κόσμο πιο ελεύθερο, πιο δίκαιο και πιο απολαυστικό για όλους τους άλλους.
*Με στοιχεία από το Vox.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Μία από τις πιο καθοριστικές εξελίξεις στη νέα εποχή Τραμπ είναι το πώς κορυφαίοι δισεκατομμυριούχοι της τεχνολογικής βιομηχανίας — γνωστοί και ως broligarchs — έριξαν το βάρος τους υπέρ του προέδρου. Κατά τη διάρκεια των εκλογών του 2024 προσέφεραν δημόσια στήριξη και έκαναν γενναιόδωρες δωρεές. Mετά την ορκωμοσία ανακοίνωσαν νέες εταιρικές πολιτικές που τους έφεραν πιο κοντά στις οπισθοδρομική πολιτισμική ιδεολογία του Ντόναλντ Τραμπ.
Ο Έλον Μασκ είχε ήδη μετατρέψει το Twitter σε δεξιό ηχείο από τότε που το αγόρασε το 2022 και πέρασε αρκετούς χαοτικούς μήνες νωρίτερα φέτος ως “άνθρωπος του Τραμπ” για την αποδοτικότητα της κυβέρνησης. Ο Τζεφ Μπέζος αναδιαμόρφωσε την αρθρογραφία της Washington Post ,ώστε να προωθεί τις «προσωπικές ελευθερίες και τις ελεύθερες αγορές». Ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ αποφάσισε να καταργήσει τους ελεγκτές γεγονότων στη Meta.
Ήταν μία επίδειξη δύναμης που αποκάλυψε πόσο εύκολα μπορούν αυτοί οι πλούσιοι άνδρες να αναδιαμορφώσουν τον πολιτισμό μας σύμφωνα με την εικόνα τους, αλλάζοντας τον τρόπο που επικοινωνούμε και το τι θεωρούμε αληθινό. Η χρήση αυτής της δύναμης υπέρ του Τραμπ είχε ανάμεικτα αποτελέσματα για τη Σίλικον Βάλεϊ, ωστόσο κατέστησε σαφές πόσο σημαντικό είναι να κατανοήσουμε τον κόσμο τους και το όραμά τους για το μέλλον.
Γι’ αυτό και προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση το γεγονός ότι ο Μασκ, ο Μπέζος και ο Ζούκερμπεργκ έχουν έναν κοινό αγαπημένο συγγραφέα: τον Ίαν Μ. Μπανκς, τον Σκωτσέζο συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, γνωστό κυρίως για τη σειρά Culture. Ο Μπανκς είναι μια παράξενη επιλογή για μια παρέα δισεκατομμυριούχων της τεχνολογίας. Ο συγγραφέας, που πέθανε το 2013 ήταν σοσιαλιστής και δηλωμένος εχθρός των υπερ-πλουσίων.
«Η σειρά Culture είναι σίγουρα από την άποψη της πιο σύγχρονης επιστημονικής φαντασίας, μία από τις απόλυτες αγαπημένες μου» είχε δηλώσει ο Μπέζος στο GeekWire το 2018, προσθέτοντας: «υπάρχει ένα ουτοπικό στοιχείο σ’ αυτήν που το βρίσκω πολύ ελκυστικό». Ο Μπέζος έχει προσπαθήσει δύο φορές να μεταφέρει τη σειρά στην τηλεόραση μέσω του Amazon, μία φορά το 2018 και ξανά τον Φεβρουάριο. Ο Ζούκερμπεργκ από την πλευρά του είχε επιλέξει το βιβλίο Player of Games της σειράς Culture για τη λέσχη βιβλίου του το 2015.
Ο πιο δηλωμένος θαυμαστής της Culture ανάμεσα στους «μπρολιγάρχες» είναι αναμφίβολα ο Μασκ. Έχει ονομάσει τα αυτόνομα διαστημόπλοια της SpaceX με ονόματα εμπνευσμένα από τα αστρόπλοια στα βιβλία της Culture. Η αρχική του ιδέα για το Neuralink — το εμφύτευμα-τσιπ στον ανθρώπινο εγκέφαλο που αναπτύσσεται από την εταιρεία νευροτεχνολογίας του — ήταν να το ονομάσει “neural lace”, δηλαδή «νευρωνική δαντέλα», μία τηλεπαθητική τεχνολογία που εμφανίζεται στα βιβλία του Μπανκς. Το 2018 ο Μασκ είχε δηλώσει πως είναι «ουτοπικός αναρχικός του είδους που περιγράφει καλύτερα ο Ίεν Μπανκς».
Πολλοί από εμάς αγαπάμε ή ακόμη και ταυτιζόμαστε με κομμάτια της ποπ κουλτούρας, παρότι διαφωνούμε με την πολιτική τους κατεύθυνση — όπως, για παράδειγμα, με τα φιλελεύθερης ιδεολογίας βιβλία “Το Μικρό Σπίτι στο Λιβάδι” ή τα χριστιανικά “Χρονικά της Νάρνια”. Η σειρά Culture όμως του Ίεν Μπανκς, που αποτελείται από 10 βιβλία που εκδόθηκαν μεταξύ 1987 και 2012 δεν κρύβει τις πολιτικές της θέσεις: αντίθετα, τις διακηρύσσει σχεδόν διδακτικά. «Η Culture είναι χίπηδες κομμουνιστές με υπερόπλα και βαθιά δυσπιστία προς τη λατρεία της αγοράς και την απληστία» είχε πει ο Μπανκς σε συνέντευξή του στο Strange Horizons το 2010.
Η σειρά διαδραματίζεται σε μια διαστρική, μετα-κοινωνία που λέγεται απλώς The Culture και βασίζεται στην ενσυναίσθηση, τον πλουραλισμό και τη συλλογική συνεργασία. Σε κάθε βιβλίο η Culture έρχεται σε αντιπαράθεση με έναν πολιτισμό λιγότερο προοδευτικό και καλείται να διαχειριστεί διλήμματα παρέμβασης: να εμποδίσει, για παράδειγμα, την εξάπλωση μιας θεοκρατικής αυτοκρατορίας ή να επέμβει σε έναν κόσμο όπου η δουλεία είναι νόμιμη.
Η πολιτική αυτών των βιβλίων δεν είναι καθόλου ασαφής — και σίγουρα δεν είναι συμβατή με την ύπαρξη δισεκατομμυριούχων. Άρα έχει ενδιαφέρον να αναρωτηθεί κανείς γιατί οι «μπρολιγάρχες» της Σίλικον Βάλει — όπως ο Μασκ, ο Μπέζος και ο Ζούκερμπεργκ — επικαλούνται συχνά τον Μπανκς ως πηγή έμπνευσης. Τι βρίσκουν γοητευτικό στο έργο του; Μήπως χάνουν το βασικό του νόημα;
Σχεδόν τα πάντα στον κόσμο της Culture αντιτίθενται στην οπτική του τεχνολογικού δεξιού ρεύματος. Ο Μπανκς ξεκινά από την αρχή ότι ένας διαστημικός πολιτισμός πρέπει να είναι σοσιαλιστικός για να επιβιώσει: στο αφιλόξενο κενό του διαστήματος η αλληλοϋποστήριξη είναι θεμελιώδης. Παράλληλα η Culture είναι αυστηρά μη ιεραρχική και αντι-ατομικιστική. Δεν υπάρχει χρήμα, δεν υπάρχει έλλειψη. Επομένως δεν υπάρχουν δισεκατομμυριούχοι, ούτε οικονομικές ανισότητες. Δεν υπάρχουν νόμοι και σχεδόν καμία εγκληματικότητα. Πρόκειται για έναν κόσμο όπου η ύπαρξη υπερπλούσιων ανθρώπων με κοινωνική επιρροή δεν έχει απολύτως καμία θέση.
«Λακωνικά: σοσιαλισμός εσωτερικά, αναρχία εξωτερικά» είχε συνοψίσει ο Ίαν Μπανκς σε μια ανάρτησή του στο Usenet το 1994, στην οποία ανέλυε πλήρως τη θεωρία πίσω από τον κόσμο της Culture.
Στον πολιτισμό αυτό αν κάποιος διαπράξει κάτι που οι περισσότεροι θεωρούν απαράδεκτο, δεν επεμβαίνει κάποιος νόμος ή τιμωρητικός θεσμός, αντίθετα η απάντηση είναι η κοινωνική ντροπή: σταματούν να τον προσκαλούν στα πάρτι. Με άλλα λόγια, όπως κάθε σωστός αριστερός κύκλος, η Culture αντιμετωπίζει την κακή συμπεριφορά με κοινωνική αποδοκιμασία — δηλαδή με μια μορφή κοινωνικής «ακύρωσης», αυτήν ακριβώς που οι «μπρολιγάρχες» έχουν ανακηρύξει ως θανάσιμο εχθρό τους.
Ακόμα και η ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής στη Culture συγκρούεται με την ηθική του Σίλικον Βάλει. Οι πολίτες της έχουν εφεύρει υπερ-ισχυρή τεχνητή νοημοσύνη που αναλαμβάνει τη διακυβέρνηση, αφήνοντάς τους ελεύθερους να αφοσιωθούν σε ό,τι έχει πραγματικά αξία στη ζωή, σύμφωνα με τον Μπανκς: «αθλήματα, παιχνίδια, έρωτα, μελέτη νεκρών γλωσσών και βαρβαρικών κοινωνιών, άλυτα προβλήματα και ανάβαση σε ψηλά βουνά χωρίς εξοπλισμό ασφαλείας». Όσοι δεν ικανοποιούνται με έναν τόσο «μαλακό» βίο και έχουν υπερβολική φιλοδοξία, αναλαμβάνουν εθελοντικά (και απλήρωτα) καθήκοντα διαχείρισης των σχέσεων της Culture με άλλους πολιτισμούς — κυρίως για το γόητρο και την αδρεναλίνη.
Αυτή η οπτική φαίνεται να έχει επηρεάσει τον Μασκ, ο οποίος έχει περιγράψει ένα μέλλον όπου η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει καταστήσει την εργασία «προαιρετική»: «Αν θέλεις να κάνεις μια δουλειά σαν χόμπι, μπορείς να την κάνεις», έχει δηλώσει. Παραδέχεται πως ένα τέτοιο σύστημα απαιτεί «καθολικό υψηλό εισόδημα», αλλά δεν δίνει καμία ουσιαστική πρόταση για την εφαρμογή μιας τέτοιας πολιτικής. Στον δικό μας κόσμο, ωστόσο, οι ίδιες οι εταιρείες του — Amazon, Meta και Tesla — είναι διαβόητες για τις εξαντλητικές ώρες εργασίας που απαιτούν από τους υπαλλήλους τους.
Τέλος, και ίσως πιο δυσαρμονικά σε σχέση με τη σημερινή πολιτική στάση των «μπρολιγάρχων» γύρω από το φύλο, η Culture είναι πλήρως genderfluid. Ο καθένας μπορεί να αλλάξει φύλο απλώς με τη σκέψη του και οι περισσότεροι το κάνουν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους — μια κατάσταση που, σύμφωνα με τον Μπανκς, εξασφαλίζει την αυστηρή ισότητα των φύλων στην κοινωνία. Την ίδια στιγμή ο Μασκ είναι διαβόητος για τις αντι-τρανς απόψεις του, ο Ζούκερμπεργκ υιοθετεί όλο και πιο ξεπερασμένες και μισογυνικές ιδεολογίες της «manosphere», τροποποιώντας τις πολιτικές της Meta για να επιτρέπουν περισσότερο λόγο μίσους κυρίως προς τα LGBTQ+ άτομα, ενώ η Amazon έχει αφαιρέσει την υποστήριξή της προς τα δικαιώματα της LGBTQ+ κοινότητας από την ιστοσελίδα της.
Αλλά δεν πρόκειται μόνο για μια αντίθεση ιδεολογιών. Ο πιο απεχθής κακός της σειράς Culture είναι ο Joiler Veppers, ένας πλούσιος άντρας σε έναν πολιτισμό λιγότερο εξελιγμένο από την Culture, που χρησιμοποιεί την περιουσία του για να αγοράσει και να επηρεάσει μέσα ενημέρωσης, να υπονομεύσει συνδικάτα και να κακοποιήσει σεξουαλικά τις υπηρέτριές του. Η περιουσία του βασίζεται σε μια οικογενειακή αυτοκρατορία που ξεκίνησε από τη βιομηχανία των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και την επεκτείνει επενδύοντας σε διακομιστές που φιλοξενούν ψηφιακά βασανιστήρια — εικονικές «κόλασεις» όπου άνθρωποι βασανίζονται αιωνίως.
Αν θέλεις να καταλάβεις πως βλέπει ο Μπανκς τους καπιταλιστές δισεκατομμυριούχους της τεχνολογίας, δεν χρειάζεται να ψάξεις πολύ. Στον κόσμο της Culture, ένας τέτοιος δισεκατομμυριούχος είναι κυριολεκτικά ο διάβολος — απλώς δεν μπαίνει καν στον κόπο να φτιάξει την κόλαση ο ίδιος.
Τι είναι αυτό που τους ελκύει, λοιπόν, αν στην πραγματικότητα ταυτίζονται με τους «κακούς» του Μπανκς; Πιθανότατα, η ίδια η τεχνολογία.
Αν τα πολιτικά μηνύματα των βιβλίων δίνουν το ιδεολογικό τους πλαίσιο, η τεχνολογία είναι αυτή που τους προσδίδει λάμψη, εντυπωσιασμό, φαντασία. Ο Μπανκς γεμίζει τις σελίδες του με φαντασμαγορικά διαστημόπλοια, τεχνητούς πλανήτες, γκάτζετ και εφευρέσεις. Συνήθως, η Culture κερδίζει τις κρίσιμες μάχες χάρη σε κάποιο τεχνολογικό τέχνασμα.
Διαβάζοντάς τα από αυτή τη σκοπιά, η τεχνολογική υπεροχή της Culture είναι η δύναμη που στηρίζει τη ρομαντική της ηθική. Η Culture έχει την πολυτέλεια να είναι ηθική και ιδεαλιστική επειδή μπορεί πάντα να νικήσει — έχει απλώς την καλύτερη τεχνολογία.
Αν θεωρείς τον εαυτό σου βιομήχανο που φτιάχνει την τεχνολογία για τη δική του «κουλτούρα» — αυτόν που παρέχει τη δύναμη για να υπάρχει ο ηθικός προβληματισμός — τότε νιώθεις πως είσαι στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Γιατί είσαι αυτός που χτίζει το μέλλον, ένα μέλλον που θα σε δικαιώσει, όχι λόγω των αξιών σου, αλλά επειδή η τεχνολογία σου είναι απλώς η πιο ισχυρή.
Κι όμως μέσα στο ευρύτερο μεταφορικό σχήμα που χτίζει ο Μπανκς, η σχέση μεταξύ πολιτικής και ισχύος προορίζεται να λειτουργεί αντίστροφα. Η Culture δεν είναι «καλή» επειδή είναι ισχυρή. Είναι ισχυρή επειδή είναι καλή. Η υπεροχή της σε τεχνολογία λειτουργεί ως αλληγορία για την ηθική και πολιτική της υπεροχή: διαθέτει την καλύτερη τεχνολογία γιατί αυτό αποδεικνύει ότι είναι ένας πολιτισμός λογικής που εκτιμά τη νοημοσύνη και έχει ως πρωταρχικό του κίνητρο την προσφορά της καλύτερης δυνατής ποιότητας ζωής στους πολίτες του.
Για να αποφύγει κανείς αυτήν την ιδέα διαβάζοντας τον Μπανκς, θα πρέπει να είναι εξαιρετικά ευαίσθητος στο θέαμα της τεχνολογίας και της δύναμης που αυτή προσφέρει στους χρήστες της — και ταυτόχρονα να αγνοήσει πλήρως όλα τα υπόλοιπα.
Σε αυτή την περίπτωση, αυτό που αποκαλύπτει η αγάπη των broligarchs για τη σειρά Culture είναι ότι βλέπουν τον κόσμο κυρίως μέσα από το πρίσμα της ισχύος και του θεάματος, χωρίς να νιώθουν καμία ιδιαίτερη υποχρέωση να εμπλακούν με το βαθύτερο νόημα του έργου. Γι’ αυτό και αυτή η ομάδα έχει μια τάση προς μεγάλα, χωρίς ουσία θεάματα: ταξίδια στο σχεδόν-διάστημα κι απειλές για δημόσιες μπουνιές μεταξύ τους. Είναι σαν να πιστεύουν ότι αξίζουν την εξουσία τους επειδή το αγαπημένο τους βιβλίο τους δίδαξε ότι η πλευρά με την καλύτερη τεχνολογία πάντα νικά — κι ότι το πιο σημαντικό πράγμα που μπορείς να κάνεις με αυτή την τεχνολογία είναι να κάνεις σόου. Δεν φαίνεται να έχουν διαβάσει αρκετά βαθιά ώστε να καταλάβουν τι προσπαθούσε πραγματικά να πει το βιβλίο: ότι το πιο ουσιαστικό πράγμα που μπορούν να κάνουν οι ισχυροί είναι να χρησιμοποιήσουν την εξουσία τους για να κάνουν τον κόσμο πιο ελεύθερο, πιο δίκαιο και πιο απολαυστικό για όλους τους άλλους.
*Με στοιχεία από το Vox.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
