12:30 τοπική ώρα ΗΠΑ, Παρασκευή 22 Νοεμβρίου του 1963, στο Ντάλας του Τέξας.
Τότε που έλαβε χώρα η δολοφονία του JFK, του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι -μια δολοφονία που σηματοδοτεί το τέλος μιας περιόδου άκρατης αισιοδοξίας για τις ΗΠΑ.
Μια δολοφονία που σήμανε, κατά πολλούς μελετητές και ιστορικούς, το τέλος της «Αμερικανικής Αθωότητας», όπως αυτό ορίστηκε και καθορίστηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 μέχρι τα πρώτα, τρυφηλά και υπεραισιόδοξα, χρόνια της δεκαετίας του ’60.
Μια ώρα νωρίτερα εκείνη την ημέρα, στις 11.40 τοπική ώρα (ανατολικών Πολιτειών των ΗΠΑ) το προεδρικό αεροπλάνο προσγειώνεται στην πίστα του αεροδρομίου Λαβ Φήλντ του Ντάλας όπου το προεδρικό ζεύγος, τον Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι και την Τζάκι Κένεντι, υποδέχεται ο Δημοκρατικός κυβερνήτης του Τέξας Τζων Κόναλυ με την σύζυγό του.
Στις 11.50 ξεκίνησε από το αεροδρόμιο η αυτοκινητοπομπή πλαισιωμένη από μοτοσυκλετιστές της αστυνομίας με πρώτο όχημα την προεδρική λιμουζίνα (μάρκας Λίκολν Κοντινένταλ) που έφερε την αμερικανική σημαία και τον προεδρικό θυρεό, χωρίς τον θόλο ασφαλείας και με επιβαίνοντες τον αμερικανό πρόεδρο, πίσω δεξιά, έχοντας αριστερά την σύζυγό του και προ αυτού, στα πτυσσόμενα καθίσματα, τον κυβερνήτη Κόναλυ με τη σύζυγό του αριστερά. Οδηγός και συνοδηγός ήταν οι αστυνόμοι της μυστικής υπηρεσίας Ουΐλιαμς Γκρηρ και Ρόι Κέλερμαν αντίστοιχα, ενώ οι δύο θέσεις των συνοδών ανδρών ασφαλείας (πίσω και εξωτερικά) παρέμειναν κενές.
Τη λιμουζίνα ακολουθούσε μία ανοικτή Κάντιλακ με οκτώ πράκτορες της μυστικής υπηρεσίας (4 εντός και ανά δύο εκατέρωθεν στα πλαϊνά μαρσπιέ), με βασική αποστολή την παρακολούθηση του πλήθους και την παρατήρηση κτιρίων, διασταυρώσεων και γεφυρών. Μετά ακολουθούσε το αυτοκίνητο με τον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, τη σύζυγό του και τον γερουσιαστή και ακολούθως το αυτοκίνητο συνοδείας του αντιπροέδρου, καθώς και πέντε άλλα επιβατηγά αυτοκίνητα και τρία πούλμαν στα οποία είχαν επιβιβαστεί εκπρόσωποι τοπικών Αρχών, διάφοροι αξιωματούχοι και πολλοί δημοσιογράφοι.
Προπομπός της αυτοκινητοπομπής είχε τεθεί ένα λευκό αυτοκίνητο της μυστικής αστυνομίας που επέβαιναν ο διευθυντής της αστυνομίας του Ντάλας Τζέσι Κάρι, ο σερίφης της κομητείας Μπιλ Ντέκερ και ο Βίκτωρ Λόουζον εκπρόσωπος της μυστικής υπηρεσίας που ήταν και οι επιφορτισμένοι της πλήρους ανάπτυξης των μέτρων ασφαλείας για όλο το χρόνο της προεδρικής επίσκεψης στο Ντάλας.
Η πομπή επρόκειτο να διασχίσει ολόκληρη σχεδόν την πόλη για να καταλήξει στο εκθεσιακό κέντρο όπου θα μιλούσε ο πρόεδρος. Ένα τεράστιο πλήθος, περίπου 200.000 άτομα, είχε παραταχθεί κατά μήκος των λεωφόρων για να δει και να επευφημήσει τον πρόεδρο.
Μετά τη διέλευσή της από το κέντρο της πόλης και τους ουρανοξύστες που τόσο φοβούνταν οι άνθρωποι της ασφάλειας του προέδρου, η πομπή εισήλθε στην θεωρούμενη και ως «ασφαλή περιοχή» της ανισόπεδης διασταύρωσης της οδού Ελμ.
Στις 12:28 τα αυτοκίνητα πέρασαν μπροστά από το κτίριο του Αποθετηρίου Σχολικών Βιβλίων της πολιτείας και δυο λεπτά μετά, στις 12:30, ο Κένεντι, ο οποίος χαιρετούσε τον κόσμο, έφερε ξαφνικά τα χέρια του στο λαιμό του και άρχισε να σκύβει προς την πλευρά της γυναίκας του, η οποία τον κοίταζε έντρομη. Ένας παριστάμενος έστριψε απότομα το κεφάλι του προς την πλατεία Ντίλι, μακριά από το Αποθετήριο. Ένας πυροβολισμός είχε ακουστεί αλλά ελάχιστοι τον είχαν αντιληφθεί. Ένα δευτερόλεπτο αργότερα, ο Κόναλι, ο οποίος καθόταν ακριβώς μπροστά από τον Κέννεντυ έπεσε απότομα μπροστά, χτυπημένος από τη δεύτερη σφαίρα.
Τέσσερα δευτερόλεπτα αργότερα, μία τρίτη σφαίρα χτύπησε τον πρόεδρο στο κεφάλι, το οποίο κυριολεκτικά συντρίφτηκε. Κομμάτια του εγκεφάλου τινάχτηκαν και η σύζυγός του Τζάκι, πιτσιλίστηκε από το αίμα του. Το σώμα του Κέννεντυ τινάχθηκε προς τα πίσω και έπεσε απότομα στην αγκαλιά της Τζάκι, η οποία σηκώθηκε από το κάθισμα για να βοηθήσει τον μυστικό πράκτορα Κλίντον Χιλ, ο οποίος σκαρφάλωσε στη λιμουζίνα από πίσω και έσπρωξε την πρώτη κυρία πίσω στο κάθισμα. Αμέσως μετά, το αυτοκίνητο χάθηκε κάτω από μία ανισόπεδη διάβαση αναπτύσσοντας ταχύτητα με προορισμό το νοσοκομείο Πάρκλαντ Μεμόριαλ.
Μία ώρα αργότερα, παρά τις προσπάθειες των γιατρών, ανακοινώθηκε επισήμως ότι ο πρόεδρος Κένεντι είναι νεκρός. Σύμφωνα με μετέπειτα και ανεπίσημες αναφορές του Δρ Τομ Σάιρς, επικεφαλής χειρουργού στο νοσοκομείο και καθηγητή χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, ο θάνατος του Κέννεντυ ήταν ακαριαίος: «Ιατρικώς, ήταν εμφανές ότι ο πρόεδρος δεν ήταν ζωντανός όταν τον έφεραν. Δεν υπήρχε αυτόματη αναπνοή. Οι κόρες των ματιών του ήταν διεσταλμένες και ακίνητες. Ήταν φανερό πως το τραύμα που είχε δεχθεί στο κεφάλι ήταν θανατηφόρο», είπε ο Δρ. Σάιρς.
Στις 14:38, με την Τζάκι στο πλευρό του, ανέκφραστη πλέον και με το αίμα του νεκρού άντρα της στα ρούχα της, ο αντιπρόεδρος Λίντον Τζόνσον ορκίστηκε 36ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών μέσα στο προεδρικό αεροσκάφος.
Ο Λη Χάρβεϊ Όσβαλντ
Λίγα λεπτά μετά τη δολοφονία, η αστυνομία του Ντάλας περικύκλωσε το κτίριο του Αποθετηρίου και άρχισε να το ερευνά, μη δίνοντας προς στιγμήν σημασία σε έναν νεαρό μαυροντυμένο υπάλληλο που βρισκόταν στο ισόγειο του κτιρίου.
Στον 6ο όροφο, οι αστυνομικοί ανακάλυψαν ένα παλιό ιταλικό τυφέκιο Μάνλιχερ-Καρκάνο με ιαπωνική σκοπευτική διόπτρα. Στην άλλη άκρη του ορόφου, δίπλα σε ένα ανοικτό παράθυρο με θέα στην οδό Ελμ, ανακάλυψαν τρεις κάλυκες. Λίγα λεπτά αργότερα, άρχισε το ανθρωποκυνηγητό για τον Λη Χάρβεϊ Όσβαλντ, τον νεαρό που λίγο νωρίτερα ήταν στο ισόγειο, ο οποίος συνελήφθη ύστερα από περιπετειώδη καταδίωξη μέσα στην αίθουσα ενός κινηματογράφου. Ύστερα από δύο ημέρες εξουθενωτικών ανακρίσεων, το αποτέλεσμα των οποίων δεν αποκαλύφθηκε ποτέ, αποφασίστηκε ο Όσβαλντ να οδηγηθεί από τα κρατητήρια του αρχηγείου αστυνομίας του Ντάλας στις φυλακές.
Στο υπόγειο του κτιρίου, μέσα σε συνωστισμό αστυνομικών, δημοσιογράφων, φωτογράφων αλλά και τηλεοπτικών συνεργείων που μετέδιδαν ζωντανά στην τηλεόραση την μεταφορά του Όσβαλντ, δύο αστυνομικοί τον κρατούσαν όταν βγήκε μπροστά τους ένας βραχύσωμος άνδρας και πυροβόλησε τον Όσβαλντ εξ-επαφής μια φορά στο στομάχι, εκατομμύρια τηλεθεατές είδαν το γεγονός μέσα από την τηλεόραση τους.
Ο Όσβαλντ οδηγήθηκε στο νοσοκομείο Πάρκλαντ όπου πέθανε, λίγα βήματα από τον θάλαμο στον οποίο κηρύχθηκε κλινικά νεκρός ο Κένεντι. Μέσα στο κτίριο των φυλακών είχε ήδη συλληφθεί ο δολοφόνος, που ονομαζόταν Τζακ Ρούμπι, ιδιοκτήτης κακόφημου νυκτερινού κέντρου και πασίγνωστος συνεργάτης και πληροφοριοδότης της αστυνομίας, τόσο που του επιτρεπόταν η ελεύθερη κίνηση ανά πάσα στιγμή σε οποιοδήποτε χώρο των κτιρίων της αστυνομίας. «Θέλησε», είπε ο ίδιος μετά, «να εκδικηθεί τον φονιά του προέδρου».
Οι θεωρίες συνωμοσίας γύρω από την δολοφονία του JFK
Το περιστατικό της δολοφονίας προκάλεσε κύμα θεωριών για τα κίνητρα και τους δράστες. Ο Όσβαλντ αρνήθηκε σθεναρά την ενοχή του, ενώ οι αποδείξεις γρήγορα μετατράπηκαν σε απλές ενδείξεις -και όχι ιδιαίτερα πειστικές. Για την αστυνομία του Ντάλας, όμως, η οποία ήταν και η κατά νόμον αρμόδια για τη διαλεύκανση του διπλού φονικού, ο φάκελος Κένεντι έκλεισε με τη δολοφονία του Όσβαλντ, αν και πολλά στοιχεία παραμένουν αμφιλεγόμενα: το όπλο βρέθηκε στον όροφο στον οποίο εργαζόταν ο Όσβαλντ, στα μεταλλικά τμήματά του βρέθηκε αποτύπωμα της παλάμης του και ο γραφικός χαρακτήρας του αναγνωρίστηκε στην παραγγελία του όπλου, η οποία πραγματοποιήθηκε υπό το ψευδώνυμο «Χεντέλ».
Στην Ουάσινγκτον, ο πρόεδρος Τζόνσον διέταξε τον σχηματισμό ειδικής επιτροπής, η οποία θα ερευνούσε ανεξάρτητα και διεξοδικά την όλη υπόθεση. Η Επιτροπή Γουώρεν, από το όνομα του επικεφαλής της, του προέδρου του Ανωτάτου Δικαστηρίου, παρέδωσε το πόρισμά της, έκτασης 26 τόμων, το 1964. Ωστόσο το πόρισμα δεν ικανοποίησε σχεδόν κανέναν.
Οι θεωρίες ποικίλλουν για το ποιος κρυβόταν πίσω από τον Όσβαλντ και πολλοί υποπτεύονται ότι στην πραγματικότητα ήταν πράκτορας των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών. Κατά μία θεωρία η CIA θα ήθελε ενδεχομένως να απαλλαγεί από έναν πρόεδρο που της είχε κηρύξει τον πόλεμο μετά το φιάσκο του Κόλπου των Χοίρων στην Κούβα. Κατά άλλες οι σχεδιαστές της δολοφονίας ήταν ακροδεξιοί Κουβανοί εξόριστοι ή το Τίμστερς Γιούνιον, ένα ανεξέλεγκτο και εγκληματικό συνδικάτο των οδηγών φορτηγών με ηγετική μορφή τον Τζίμι Χόφφα ή η σικελική μαφία. Τίποτα δεν έχει αποδειχτεί πλήρως μέχρι σήμερα.
Σύμφωνα με το πόρισμα της Επιτροπής Γουόρεν, ο Όσβαλντ πυροβόλησε τον Κένεντι τρεις φορές από το παράθυρο της σχολικής βιβλιοθήκης όπου εργαζόταν. Ωστόσο πολλοί Αμερικανοί πολίτες αμφισβητούν το συμπέρασμα αυτό. Την άποψη ενισχύει και η αρμόδια επιτροπή που ερεύνησε τη δολοφονία, η οποία υποστήριξε το 1978 ότι ο Κέννεντυ υπήρξε θύμα συνωμοσίας.
Μια πιθανή απάντηση ίσως βρίσκεται στο κατά πόσον ο σκοπευτής του 6ου ορόφου ήταν ο μόνος που πυροβόλησε, γιατί αν δεν ήταν μόνος, η επίσημη εκδοχή καταρρέει. Πολλοί επισημαίνουν ότι το όπλο του εγκλήματος δεν είχε τη δυνατότητα να πυροβολήσει τρεις φορές σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, καθώς η επαναφορά του κλείστρου δεν ήταν αυτόματη, το στόχαστρο ήταν απλοϊκό και η απόσταση από έναν μικρό και κινούμενο στόχο, όπως το κεφάλι του προέδρου, μεγάλη. Παράλληλα επισημαίνουν ότι μία από τις σφαίρες έπληξε τον Κέννεντυ από μπροστά, όχι από την κατεύθυνση του κτιρίου αλλά από έναν αντικρυστό λοφίσκο. Οι σκοπευτές του FBI κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το «ελάχιστο χρονικό διάστημα για δύο διαδοχικές εύστοχες βολές με το συγκεκριμένο τουφέκι είναι περίπου 2.25 δευτερόλεπτα».
Το 2009 κυκλοφόρησε στις Η.Π.Α. ένα βιβλίο το οποίο παρουσίαζε νεότερα στοιχεία από τις εκθέσεις του FBI, που περιέχονται στα Εθνικά Αρχεία, όπου αμφισβητείται και πάλι η εκδοχή της Επιτροπής Γουόρεν για τη δολοφονία του Κέννεντυ και ενισχύεται το σενάριο πως τον Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι τον δολοφόνησε η Μαφία και πως «αρχιτέκτονας» του σχεδίου ήταν ο «νονός» της Νέας Ορλεάνης, Κάρλος Μαρτσέλο.
«Ο JFK συμβολίζει την διαρκή ελπίδα για αλλαγή»
Προ μερικών ετών, ο γράφων το παρόν άρθρο είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει για το θέμα αυτό με έναν από τους επιφανέστερους ερευνητές της προεδρικής ιστορίας των ΗΠΑ, μιας χώρας που ανέκαθεν έδινε μεγάλη βάση στην a posteriori μελέτη της ζωής των Προέδρων της.
Ο Τζέφρι Ενγκελ, καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας και διευθυντής του Κέντρου Προεδρικής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο Σάουθερν Μέθοντιστ, μου μίλησε με αφορμή τη δολοφονία του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι και δεν συμμερίζεται επ’ ουδενί την άποψη πως «με τον JFK στο τιμόνι των ΗΠΑ θα μπορούσαμε να είχαμε αποφύγει την εμπλοκή της χώρας στον πόλεμο του Βιετνάμ».
«Η δολοφονία του σηματοδοτεί το τέλος μιας περιόδου άκρατης αισιοδοξίας για όλη τη χώρα. Τα γεγονότα εκείνης της ημέρας κατέδειξαν για πρώτη φορά, μετα τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πως οι ΗΠΑ δεν ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος της υφηλίου και πως ήταν τρωτές, ακόμη και εντός της αμερικανικής επικράτειας. Άλλωστε, ο ίδιος ο Κένεντι αυτό ακριβώς εκπροσωπούσε από τα τέλη της δεκαετίας του 1950: το πρόσωπο της νέας αμερικανικής δύναμης που σύντομα θα κυριαρχεί σε όλη την οικουμένη. Η 22η Νοεμβρίου 1963 λοιπόν αποτελεί για τη γενιά εκείνη των νεαρών Αμερικανών τη στιγμή της δυσάρεστης διαπίστωσης πως δεν θα είναι όλα ρόδινα και ιδανικά στη χώρα τους. Θα μπορούσε να πει κανείς, με αρκετό συμβολισμό, πως η μέρα της δολοφονίας του JFK αποτέλεσε την πρώτη ημέρα της δεκαετίας του 1960, που μπορεί φυσικά να είχε ξεκινήσει σχεδόν τέσσερα χρόνια πριν, αλλά η δολοφονία αυτή αποτέλεσε το πρελούδιο για την δεκαετία βίας και πολιτικών αναταραχών που ακολούθησε», σημειώνει ο Ενγκελ.
Τι είδους κενό άφησε λοιπόν πίσω του ο JFK; «Ουσιαστικά, το έργο του Κενεντι το συνέχισε ο διάδοχος του, ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον, ο οποίος σάς θυμίζω πως έχει περάσει στην αμερικανική ιστορία ως ο ιθύνων νους πίσω από μια σειρά από σημαντικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις τη δεκαετία του 1960. Όλοι σήμερα μιλάνε για τις αλλαγές που έκανε ο Τζόνσον στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης των πολιτών, αλλά ξεχνάνε πως όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις ήταν προτάσεις και ιδέες του ίδιου του Κένεντι. Ο Τζόνσον όμως κατάφερε να τις περάσει και να μείνει στην ιστορία για κάτι άλλο, ενώ στην ουσία ήταν απλώς ένας μεγάλος νομοθέτης [«master legislator», ήταν ο ακριβής χαρακτηρισμός]», επισημαίνει ο αμερικανός καθηγητής.
Ο JFK και το Βιετνάμ
«Το ξέρω πως υπάρχει αυτή η περιρρέουσα άποψη πως με τον Κένεντι στον προεδρικό θώκο, οι ΗΠΑ δεν θα τραβιόντουσαν ποτέ σε έναν πόλεμο όπως αυτόν στο Βιετνάμ, πολλές χιλιάδες μιλιά μακριά από την Αμερική, σε μια άλλη ήπειρο. Και όμως, όπως συμφωνούν σήμερα πολλοί μελετητές της προεδρικής ιστορίας, ακόμη και αν ο Κένεντι δεν δολοφονούταν εκείνη την αποφράδα ημέρα της 22ης Νοεμβρίου, θα ακολουθούσε την εξωτερική πολιτική που πρότασσε «εμπλοκή στο Βιετνάμ». Ως τρανότερη απόδειξη προς αυτή την κατεύθυνση, οι υπερασπιστές αυτής της άποψης φέρουν το γεγονός πως οι στρατιωτικοί σύμβουλοι του Τζόνσον ήταν οι ίδιοι με αυτούς που είχε ο Κένεντι και ασφαλώς δεν θα άφηναν τον JFK να αποφύγει την εμπλοκή στο Βιετνάμ», επισημαίνει ο καθηγητής Ενγκελ.
Τέλος, είχα ρωτήσει τον Ενγκελ για το ποια ακριβώς μπορεί να θεωρηθεί σήμερα η κληρονομιά που αφήνει πίσω του ο Κένεντι. «Ο JFK συμβολίζει την διαρκή ελπίδα για αλλαγή. Ο Κένεντι πάλευε διαρκώς για μια ολοένα μεγαλύτερη βελτίωση της ζωής των πολιτών του και το σύνθημα του ήταν «αφήστε μας να ξεκινήσουμε» [Let Us Begin]. Δεν αποτελεί φυσικά σύμπτωση το γεγονός πως το ιδιο ακριβώς σύνθημα χρησιμοποίησε και ο τέως πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα σε μια από τις πρώτες του ομιλίες στο Σικάγο, το 2007, πριν την πρώτη του εκλογή. Τόσο για τον Κένεντι, όσο και για τον Ομπάμα η κεντρική ιδέα ήταν μια: η διαρκής προσπάθεια να γίνουμε καλύτεροι ως έθνος».
Ο μυστικός πράκτορας που «έσπασε» 60 χρόνια σιωπής
Ο Paul Landis, ένας 88χρονος πρώην πράκτορας της Μυστικής Υπηρεσίας που είδε από κοντά την δολοφονία του JFK, γράφει στα απομνημονεύματά του που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ότι «πήρε μια σφαίρα από το αυτοκίνητο αφού πυροβολήθηκε ο Κένεντι και στη συνέχεια την άφησε στο φορείο του πρώην προέδρου στο νοσοκομείο».
Την ίδια στιγμή, η μαρτυρία του Λάντις στο βιβλίο του «The Final Witness» (Ο τελευταίος μάρτυρας) έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το πόρισμα από την έκθεση της Επιτροπής Γουόρεν, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μία μόνο σφαίρα χτύπησε τον Κένεντι και τον Κόναλι και τους προκάλεσε πολλαπλούς τραυματισμούς -ένα πόρισμα που έγινε γνωστό ως «θεωρία της μίας σφαίρας» ή «θεωρία της μαγικής σφαίρας».
Σε συνέντευξή του στους New York Times, ο Λάντις είπε ότι, αφού η αυτοκινητοπομπή έφτασε στο νοσοκομείο, εντόπισε μια σφαίρα καρφωμένη στο αυτοκίνητο του Κένεντι πίσω από το σημείο όπου καθόταν ο πρόεδρος. Την πήρε και την έβαλε στην τσέπη. Λίγο αργότερα, σύμφωνα με τις αναμνήσεις του, βρισκόταν στο δωμάτιο επειγόντων περιστατικών με τον πρόεδρο Κένεντι, όπου είπε ότι την τοποθέτησε στο φορείο του προέδρου, ώστε τα αποδεικτικά στοιχεία να ταξιδέψουν μαζί με το πτώμα.
«Δεν υπήρχε κανείς εκεί για να “ασφαλίσει” τη σκηνή της δολοφονίας και αυτό με ενόχλησε πάρα πολύ», δήλωσε ο Λάντις στους Times.
Ο 88χρονος πιστεύει ότι η σφαίρα που είχε βρει στο αυτοκίνητο ήταν αυτή που βρέθηκε στο φορείο του Κόναλι. Θεωρεί ότι η σφαίρα είχε ενσωματωθεί στην πλάτη του Κένεντι και είχε πέσει έξω στο αυτοκίνητο, γεγονός που υποδεικνύει ότι ο Κόνελι και ο Κένεντι μπορεί να μην έχουν χτυπηθεί από την ίδια σφαίρα.
«Αυτή είναι η πιο σημαντική είδηση για τη δολοφονία από το 1963 μέχρι σήμερα», δήλωσε ο James Robenalt, ιστορικός και ειδικός σε θέματα Κένεντι, ο οποίος συνεργάστηκε με τον Λάντις στην συγγραφή των απομνημονευμάτων του, τα οποία αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό την «θεωρία της μίας σφαίρας» ή «θεωρία της μαγικής σφαίρας», όπως αυτή, άλλωστε, αποτυπώθηκε και στο σινεμά.
Ούτως ή άλλως, μιλάμε για μια υπόθεση που, για πολλούς Αμερικανούς, μάλλον δεν θα «κλείσει» ποτέ.
Αμερικανούς όπως ο σκηνοθέτης Όλιβερ Στόουν, ο οποίος το 1990-1991 γύρισε την ταινία «JFK, η Ιστορία που Χαράχτηκε στη Μνήμη μας». Το σενάριο προσαρμόστηκε από τον Στόουν και τον Ζάκαρι Σκλαρ από τα βιβλία «Στο μονοπάτι των δολοφόνων» του Τζιμ Γκάρισον και «Διασταυρούμενα Πυρά: Η σκευωρία που σκότωσε τον Κένεντι» του Τζιμ Μαρς.
Η ταινία εξετάζει τα γεγονότα που οδήγησαν στη δολοφονία του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι και φέρεται να υιοθετεί την άποψη του πρώην εισαγγελέα της Νέας Ορλεάνης, Τζιμ Γκάρισον (Κέβιν Κόστνερ). Ο Γκάρισον υπέβαλε κατηγορίες εναντίον του επιχειρηματία της Νέας Ορλεάνης Κλέι Σόου (Τόμι Λι Τζόουνς) για την υποτιθέμενη συμμετοχή του σε συνωμοσία για την δολοφονία του Πρόεδρου των ΗΠΑ, για την οποία ο Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ (Γκάρι Όλντμαν) βρέθηκε υπεύθυνος βάσει του πορίσματος στο οποίο κατέληξε η Επιτροπή Γουώρεν. Ο Όλιβερ Στόουν περιέγραψε αυτήν την ταινία ως «αντι-μύθο» στον «μύθο» της Επιτροπής Γουώρεν.
Με τη κυκλοφορία της ταινίας, πολλές μεγάλες αμερικανικές εφημερίδες έσπευσαν να επικρίνουν τον Στόουν για την ελευθερία με την οποία αντιμετωπίζει ιστορικά γεγονότα, συμπεριλαμβανομένης της εικασίας της ταινίας ότι ο Πρόεδρος Λίντον Τζόνσον ήταν μέρος ενός πραξικοπήματος για την δολοφονία του Κένεντι.
Παρά τη διαμάχη γύρω από την ιστορική απεικόνιση που κάνει, η ταινία JFK έλαβε θετικές κριτικές για τις ερμηνείες των ηθοποιών, τη σκηνοθεσία, το σενάριο, το μοντάζ και τη φωτογραφία. Τα κέρδη της ταινίας στο box office αυξήθηκαν σταδιακά μετά από ένα χαμηλό ξεκίνημα. Τα παγκόσμια ακαθάριστα έσοδα της ταινίας ξεπέρασαν τα 205 εκατομμύρια δολάρια, καθιστώντας την παγκοσμίως την έκτη ταινία σε εισπράξεις για το 1991. Η ταινία ήταν υποψήφια συνολικά για οκτώ βραβεία Όσκαρ, μεταξύ των οποίων, Καλύτερης Ταινίας, Καλύτερης Σκηνοθεσίας για τον Στόουν και Καλύτερου Β’ Ανδρικού Ρόλου για τον Τόμι Λι Τζόουνς. Κέρδισε δύο βραβεία Όσκαρ στις κατηγορίες Καλύτερης Διεύθυνσης Φωτογραφίας και Καλύτερου Μοντάζ.
Στην ταινία, ο Γκάρισον συναντά έναν υψηλόβαθμο αξιωματούχο στην Ουάσινγκτον, ο οποίος αυτοαποκαλείται ως «Χ» [είναι υπαρκτό πρόσωπο] και ο οποίος θεωρεί ότι υπάρχει μια συνωμοσία στα ανώτατα επίπεδα της κυβέρνησης, εμπλέκοντας μέλη της CIA, της Μαφίας, του στρατιωτικού-βιομηχανικού συγκροτήματος, της Μυστικής Υπηρεσίας, του FBI και του αντιπροέδρου του Κένεντι και τότε προέδρου, Λίντον Τζόνσον, ως συνωμότες ή αυτούς που είχαν κίνητρα για να συγκαλύψουν την αλήθεια της δολοφονίας.
Ο X εξηγεί ότι ο Πρόεδρος δολοφονήθηκε επειδή ήθελε να βγάλει τις Ηνωμένες Πολιτείες από τον Πόλεμο του Βιετνάμ και να διαλύσει τη CIA. Ο Χ ενθαρρύνει τον Γκάρισον να συνεχίσει να ερευνά την υπόθεση και να διώξει ποινικά τον διεθνή επιχειρηματία Κλέι Σόου, που κατοικεί στη Νέα Ορλεάνη, για την υποτιθέμενη εμπλοκή του. Όταν ο Σόου ανακρίνεται, αρνείται οποιαδήποτε γνώση της συνάντησης των Φέρι, O’Κιφ ή Όσβαλντ, αλλά σύντομα κατηγορείται για συνωμοσία για την δολοφονία του Πρόεδρου Κένεντι.
Η δίκη του Κλέι Σόου πραγματοποιείται το 1969. Ο Γκάρισον παρουσιάζει στο δικαστήριο περισσότερες αποδείξεις για πολλαπλούς δολοφόνους απορρίπτοντας τη θεωρία της μεμονωμένης σφαίρας και προτείνει ένα σενάριο πυροβολισμών από την Ντίλι Πλάζα το οποίο περιλαμβάνει τρεις δολοφόνους που πυροβόλησαν συνολικά έξι φορές και παγίδευσαν τον Όσβαλντ για τις δολοφονίες του Κένεντι και του αστυνομικού Τζ. Ντ. Τίππιτ, αλλά οι ένορκοι αθωώνουν τον Σόου έπειτα από σύσκεψη που διήρκησε λιγότερο από μία ώρα.
Η ταινία αντικατοπτρίζει ότι οι ένορκοι δήλωσαν δημοσίως ότι πίστευαν πως υπήρχε μια συνωμοσία πίσω από τη δολοφονία, αλλά πως δεν υπήρχαν αρκετά στοιχεία που να συνδέουν τον Σόου με αυτή τη συνωμοσία. Ο Κλέι Σόου πέθανε από καρκίνο του πνεύμονα το 1974, αλλά το 1979, ο Ρίτσαρντ Χελμς κατέθεσε ότι ο Κλέι Σόου εργαζόταν με μερική απασχόληση στο Τμήμα Εσωτερικών Επαφών της CIA. Οι τίτλοι τέλους στην ταινία αναφέρουν ότι τα αρχεία που σχετίζονται με τη δολοφονία θα δοθούν στη δημοσιότητα το 2029, δηλαδή σε 6 χρόνια από σήμερα.
Η εμμονή του Στόουν, μάλιστα, με το συγκεκριμένο θέμα είναι τόσο μεγάλη, ώστε τρεις δεκαετίες μετά την προβολή του «JFK», επανέρχεται με μια δεύτερη ταινία για τη «συγκάλυψη» που ο ίδιος καταγγέλλει ότι ακολούθησε τη δολοφονία του Κένεντι.
Στο «JFK Revisited: Through The Looking Glass», o Στόουν επιμένει στην ιδέα ότι η CIA απέκρυψε την αλήθεια και ότι τα στοιχεία δείχνουν ότι, από «θεωρία συνωμοσίας», έχουμε ένα «γεγονός συνωμοσίας».
Ο σκηνοθέτης πήρε συνέντευξη από ιστορικούς, εμπειρογνώμονες ιατροδικαστές και άτομα που ενεπλάκησαν στην υπόθεση και κάποια από τα στοιχεία προέκυψαν ως αποτέλεσμα της ταινίας του 1991, σε ένα ντοκιμαντέρ που εξετάζει τις πιο τρανές αντιφάσεις του περίφημου πορίσματος της επιτροπής Γουόρεν.
Οι βασικές αμφιβολίες του σκηνοθέτη εδράζονται αφενός στην κατεύθυνση των σφαιρών που χτύπησαν τον Κένεντι. Όπως λέει, αν ο Όσβαλντ ήταν ο μοναδικός ελεύθερος σκοπευτής, τότε όλες οι σφαίρες θα έπρεπε να χτυπήσουν τον πρόεδρο από πίσω, ενώ βρισκόταν στην καμπριολέ λιμουζίνα με τη γυναίκα του, Τζάκι. Αλλά, όπως ανέφεραν σχεδόν 40 μάρτυρες, υπήρχε μια τεράστια τρύπα στο πίσω μέρος του κρανίου του, πράγμα που υποδεικνύει ότι η σφαίρα εισήλθε από το μέτωπο και βγήκε από πίσω.
Ο δρ. Μάλκολμ Πέρι, που προσπάθησε να κρατήσει στη ζωή τον Κένεντι στο κοντινό νοσοκομείο Parkland, είπε και αυτός ότι η είσοδος του τραύματος ήταν στο μπροστινό μέρος του κρανίου, ενώ ένας ειδικός στις βαλλιστικές εξετάσεις υποστηρίζει ότι ήταν αδύνατο η δεύτερη σφαίρα να διαπέρασε τον Κένεντι και τον Κόναλι χωρίς να καταστραφεί.
Αφετέρου, σύμφωνα με τον Στόουν, εγείρονται σημαντικά ερωτήματα και αναφορικά με τη νεκροψία στον πρόεδρο. Βάσει της νομοθεσίας της πολιτείας του Τέξας, θα έπρεπε να γίνει στο Ντάλας, αλλά η σορός του Κένεντι μεταφέρθηκε σε εγκατάσταση του Πολεμικού Ναυτικού, όπου δύο παθολόγοι των Ενόπλων Δυνάμεων ανέλαβαν τη διαδικασία. Ένας εξ αυτών κατέστρεψε τις αρχικές σημειώσεις του.
Τέλος, το ντοκιμαντέρ αμφιβάλλει και για το κατά πόσο ο Όσβαλντ ενεπλάκη όντως στη δολοφονία καθώς ο ειδικός του FBI, Σεμπάστιαν Λατόνα, ο οποίος εξέτασε το όπλο που βρέθηκε στο σημείο, κατέθεσε στην επιτροπή Γουόρεν ότι τα δύο δακτυλικά αποτυπώματα που βρήκε δεν ταίριαζαν με εκείνα του Όσβαλντ.
12:30 τοπική ώρα ΗΠΑ, Παρασκευή 22 Νοεμβρίου του 1963, στο Ντάλας του Τέξας.
Τότε που έλαβε χώρα η δολοφονία του JFK, του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι -μια δολοφονία που σηματοδοτεί το τέλος μιας περιόδου άκρατης αισιοδοξίας για τις ΗΠΑ.
Μια δολοφονία που σήμανε, κατά πολλούς μελετητές και ιστορικούς, το τέλος της «Αμερικανικής Αθωότητας», όπως αυτό ορίστηκε και καθορίστηκε από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 μέχρι τα πρώτα, τρυφηλά και υπεραισιόδοξα, χρόνια της δεκαετίας του ’60.
Μια ώρα νωρίτερα εκείνη την ημέρα, στις 11.40 τοπική ώρα (ανατολικών Πολιτειών των ΗΠΑ) το προεδρικό αεροπλάνο προσγειώνεται στην πίστα του αεροδρομίου Λαβ Φήλντ του Ντάλας όπου το προεδρικό ζεύγος, τον Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι και την Τζάκι Κένεντι, υποδέχεται ο Δημοκρατικός κυβερνήτης του Τέξας Τζων Κόναλυ με την σύζυγό του.
Στις 11.50 ξεκίνησε από το αεροδρόμιο η αυτοκινητοπομπή πλαισιωμένη από μοτοσυκλετιστές της αστυνομίας με πρώτο όχημα την προεδρική λιμουζίνα (μάρκας Λίκολν Κοντινένταλ) που έφερε την αμερικανική σημαία και τον προεδρικό θυρεό, χωρίς τον θόλο ασφαλείας και με επιβαίνοντες τον αμερικανό πρόεδρο, πίσω δεξιά, έχοντας αριστερά την σύζυγό του και προ αυτού, στα πτυσσόμενα καθίσματα, τον κυβερνήτη Κόναλυ με τη σύζυγό του αριστερά. Οδηγός και συνοδηγός ήταν οι αστυνόμοι της μυστικής υπηρεσίας Ουΐλιαμς Γκρηρ και Ρόι Κέλερμαν αντίστοιχα, ενώ οι δύο θέσεις των συνοδών ανδρών ασφαλείας (πίσω και εξωτερικά) παρέμειναν κενές.
Τη λιμουζίνα ακολουθούσε μία ανοικτή Κάντιλακ με οκτώ πράκτορες της μυστικής υπηρεσίας (4 εντός και ανά δύο εκατέρωθεν στα πλαϊνά μαρσπιέ), με βασική αποστολή την παρακολούθηση του πλήθους και την παρατήρηση κτιρίων, διασταυρώσεων και γεφυρών. Μετά ακολουθούσε το αυτοκίνητο με τον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, τη σύζυγό του και τον γερουσιαστή και ακολούθως το αυτοκίνητο συνοδείας του αντιπροέδρου, καθώς και πέντε άλλα επιβατηγά αυτοκίνητα και τρία πούλμαν στα οποία είχαν επιβιβαστεί εκπρόσωποι τοπικών Αρχών, διάφοροι αξιωματούχοι και πολλοί δημοσιογράφοι.
Προπομπός της αυτοκινητοπομπής είχε τεθεί ένα λευκό αυτοκίνητο της μυστικής αστυνομίας που επέβαιναν ο διευθυντής της αστυνομίας του Ντάλας Τζέσι Κάρι, ο σερίφης της κομητείας Μπιλ Ντέκερ και ο Βίκτωρ Λόουζον εκπρόσωπος της μυστικής υπηρεσίας που ήταν και οι επιφορτισμένοι της πλήρους ανάπτυξης των μέτρων ασφαλείας για όλο το χρόνο της προεδρικής επίσκεψης στο Ντάλας.
Η πομπή επρόκειτο να διασχίσει ολόκληρη σχεδόν την πόλη για να καταλήξει στο εκθεσιακό κέντρο όπου θα μιλούσε ο πρόεδρος. Ένα τεράστιο πλήθος, περίπου 200.000 άτομα, είχε παραταχθεί κατά μήκος των λεωφόρων για να δει και να επευφημήσει τον πρόεδρο.
Μετά τη διέλευσή της από το κέντρο της πόλης και τους ουρανοξύστες που τόσο φοβούνταν οι άνθρωποι της ασφάλειας του προέδρου, η πομπή εισήλθε στην θεωρούμενη και ως «ασφαλή περιοχή» της ανισόπεδης διασταύρωσης της οδού Ελμ.
Στις 12:28 τα αυτοκίνητα πέρασαν μπροστά από το κτίριο του Αποθετηρίου Σχολικών Βιβλίων της πολιτείας και δυο λεπτά μετά, στις 12:30, ο Κένεντι, ο οποίος χαιρετούσε τον κόσμο, έφερε ξαφνικά τα χέρια του στο λαιμό του και άρχισε να σκύβει προς την πλευρά της γυναίκας του, η οποία τον κοίταζε έντρομη. Ένας παριστάμενος έστριψε απότομα το κεφάλι του προς την πλατεία Ντίλι, μακριά από το Αποθετήριο. Ένας πυροβολισμός είχε ακουστεί αλλά ελάχιστοι τον είχαν αντιληφθεί. Ένα δευτερόλεπτο αργότερα, ο Κόναλι, ο οποίος καθόταν ακριβώς μπροστά από τον Κέννεντυ έπεσε απότομα μπροστά, χτυπημένος από τη δεύτερη σφαίρα.
Τέσσερα δευτερόλεπτα αργότερα, μία τρίτη σφαίρα χτύπησε τον πρόεδρο στο κεφάλι, το οποίο κυριολεκτικά συντρίφτηκε. Κομμάτια του εγκεφάλου τινάχτηκαν και η σύζυγός του Τζάκι, πιτσιλίστηκε από το αίμα του. Το σώμα του Κέννεντυ τινάχθηκε προς τα πίσω και έπεσε απότομα στην αγκαλιά της Τζάκι, η οποία σηκώθηκε από το κάθισμα για να βοηθήσει τον μυστικό πράκτορα Κλίντον Χιλ, ο οποίος σκαρφάλωσε στη λιμουζίνα από πίσω και έσπρωξε την πρώτη κυρία πίσω στο κάθισμα. Αμέσως μετά, το αυτοκίνητο χάθηκε κάτω από μία ανισόπεδη διάβαση αναπτύσσοντας ταχύτητα με προορισμό το νοσοκομείο Πάρκλαντ Μεμόριαλ.
Μία ώρα αργότερα, παρά τις προσπάθειες των γιατρών, ανακοινώθηκε επισήμως ότι ο πρόεδρος Κένεντι είναι νεκρός. Σύμφωνα με μετέπειτα και ανεπίσημες αναφορές του Δρ Τομ Σάιρς, επικεφαλής χειρουργού στο νοσοκομείο και καθηγητή χειρουργικής στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, ο θάνατος του Κέννεντυ ήταν ακαριαίος: «Ιατρικώς, ήταν εμφανές ότι ο πρόεδρος δεν ήταν ζωντανός όταν τον έφεραν. Δεν υπήρχε αυτόματη αναπνοή. Οι κόρες των ματιών του ήταν διεσταλμένες και ακίνητες. Ήταν φανερό πως το τραύμα που είχε δεχθεί στο κεφάλι ήταν θανατηφόρο», είπε ο Δρ. Σάιρς.
Στις 14:38, με την Τζάκι στο πλευρό του, ανέκφραστη πλέον και με το αίμα του νεκρού άντρα της στα ρούχα της, ο αντιπρόεδρος Λίντον Τζόνσον ορκίστηκε 36ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών μέσα στο προεδρικό αεροσκάφος.
Ο Λη Χάρβεϊ Όσβαλντ
Λίγα λεπτά μετά τη δολοφονία, η αστυνομία του Ντάλας περικύκλωσε το κτίριο του Αποθετηρίου και άρχισε να το ερευνά, μη δίνοντας προς στιγμήν σημασία σε έναν νεαρό μαυροντυμένο υπάλληλο που βρισκόταν στο ισόγειο του κτιρίου.
Στον 6ο όροφο, οι αστυνομικοί ανακάλυψαν ένα παλιό ιταλικό τυφέκιο Μάνλιχερ-Καρκάνο με ιαπωνική σκοπευτική διόπτρα. Στην άλλη άκρη του ορόφου, δίπλα σε ένα ανοικτό παράθυρο με θέα στην οδό Ελμ, ανακάλυψαν τρεις κάλυκες. Λίγα λεπτά αργότερα, άρχισε το ανθρωποκυνηγητό για τον Λη Χάρβεϊ Όσβαλντ, τον νεαρό που λίγο νωρίτερα ήταν στο ισόγειο, ο οποίος συνελήφθη ύστερα από περιπετειώδη καταδίωξη μέσα στην αίθουσα ενός κινηματογράφου. Ύστερα από δύο ημέρες εξουθενωτικών ανακρίσεων, το αποτέλεσμα των οποίων δεν αποκαλύφθηκε ποτέ, αποφασίστηκε ο Όσβαλντ να οδηγηθεί από τα κρατητήρια του αρχηγείου αστυνομίας του Ντάλας στις φυλακές.
Στο υπόγειο του κτιρίου, μέσα σε συνωστισμό αστυνομικών, δημοσιογράφων, φωτογράφων αλλά και τηλεοπτικών συνεργείων που μετέδιδαν ζωντανά στην τηλεόραση την μεταφορά του Όσβαλντ, δύο αστυνομικοί τον κρατούσαν όταν βγήκε μπροστά τους ένας βραχύσωμος άνδρας και πυροβόλησε τον Όσβαλντ εξ-επαφής μια φορά στο στομάχι, εκατομμύρια τηλεθεατές είδαν το γεγονός μέσα από την τηλεόραση τους.
Ο Όσβαλντ οδηγήθηκε στο νοσοκομείο Πάρκλαντ όπου πέθανε, λίγα βήματα από τον θάλαμο στον οποίο κηρύχθηκε κλινικά νεκρός ο Κένεντι. Μέσα στο κτίριο των φυλακών είχε ήδη συλληφθεί ο δολοφόνος, που ονομαζόταν Τζακ Ρούμπι, ιδιοκτήτης κακόφημου νυκτερινού κέντρου και πασίγνωστος συνεργάτης και πληροφοριοδότης της αστυνομίας, τόσο που του επιτρεπόταν η ελεύθερη κίνηση ανά πάσα στιγμή σε οποιοδήποτε χώρο των κτιρίων της αστυνομίας. «Θέλησε», είπε ο ίδιος μετά, «να εκδικηθεί τον φονιά του προέδρου».
Οι θεωρίες συνωμοσίας γύρω από την δολοφονία του JFK
Το περιστατικό της δολοφονίας προκάλεσε κύμα θεωριών για τα κίνητρα και τους δράστες. Ο Όσβαλντ αρνήθηκε σθεναρά την ενοχή του, ενώ οι αποδείξεις γρήγορα μετατράπηκαν σε απλές ενδείξεις -και όχι ιδιαίτερα πειστικές. Για την αστυνομία του Ντάλας, όμως, η οποία ήταν και η κατά νόμον αρμόδια για τη διαλεύκανση του διπλού φονικού, ο φάκελος Κένεντι έκλεισε με τη δολοφονία του Όσβαλντ, αν και πολλά στοιχεία παραμένουν αμφιλεγόμενα: το όπλο βρέθηκε στον όροφο στον οποίο εργαζόταν ο Όσβαλντ, στα μεταλλικά τμήματά του βρέθηκε αποτύπωμα της παλάμης του και ο γραφικός χαρακτήρας του αναγνωρίστηκε στην παραγγελία του όπλου, η οποία πραγματοποιήθηκε υπό το ψευδώνυμο «Χεντέλ».
Στην Ουάσινγκτον, ο πρόεδρος Τζόνσον διέταξε τον σχηματισμό ειδικής επιτροπής, η οποία θα ερευνούσε ανεξάρτητα και διεξοδικά την όλη υπόθεση. Η Επιτροπή Γουώρεν, από το όνομα του επικεφαλής της, του προέδρου του Ανωτάτου Δικαστηρίου, παρέδωσε το πόρισμά της, έκτασης 26 τόμων, το 1964. Ωστόσο το πόρισμα δεν ικανοποίησε σχεδόν κανέναν.
Οι θεωρίες ποικίλλουν για το ποιος κρυβόταν πίσω από τον Όσβαλντ και πολλοί υποπτεύονται ότι στην πραγματικότητα ήταν πράκτορας των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών. Κατά μία θεωρία η CIA θα ήθελε ενδεχομένως να απαλλαγεί από έναν πρόεδρο που της είχε κηρύξει τον πόλεμο μετά το φιάσκο του Κόλπου των Χοίρων στην Κούβα. Κατά άλλες οι σχεδιαστές της δολοφονίας ήταν ακροδεξιοί Κουβανοί εξόριστοι ή το Τίμστερς Γιούνιον, ένα ανεξέλεγκτο και εγκληματικό συνδικάτο των οδηγών φορτηγών με ηγετική μορφή τον Τζίμι Χόφφα ή η σικελική μαφία. Τίποτα δεν έχει αποδειχτεί πλήρως μέχρι σήμερα.
Σύμφωνα με το πόρισμα της Επιτροπής Γουόρεν, ο Όσβαλντ πυροβόλησε τον Κένεντι τρεις φορές από το παράθυρο της σχολικής βιβλιοθήκης όπου εργαζόταν. Ωστόσο πολλοί Αμερικανοί πολίτες αμφισβητούν το συμπέρασμα αυτό. Την άποψη ενισχύει και η αρμόδια επιτροπή που ερεύνησε τη δολοφονία, η οποία υποστήριξε το 1978 ότι ο Κέννεντυ υπήρξε θύμα συνωμοσίας.
Μια πιθανή απάντηση ίσως βρίσκεται στο κατά πόσον ο σκοπευτής του 6ου ορόφου ήταν ο μόνος που πυροβόλησε, γιατί αν δεν ήταν μόνος, η επίσημη εκδοχή καταρρέει. Πολλοί επισημαίνουν ότι το όπλο του εγκλήματος δεν είχε τη δυνατότητα να πυροβολήσει τρεις φορές σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, καθώς η επαναφορά του κλείστρου δεν ήταν αυτόματη, το στόχαστρο ήταν απλοϊκό και η απόσταση από έναν μικρό και κινούμενο στόχο, όπως το κεφάλι του προέδρου, μεγάλη. Παράλληλα επισημαίνουν ότι μία από τις σφαίρες έπληξε τον Κέννεντυ από μπροστά, όχι από την κατεύθυνση του κτιρίου αλλά από έναν αντικρυστό λοφίσκο. Οι σκοπευτές του FBI κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το «ελάχιστο χρονικό διάστημα για δύο διαδοχικές εύστοχες βολές με το συγκεκριμένο τουφέκι είναι περίπου 2.25 δευτερόλεπτα».
Το 2009 κυκλοφόρησε στις Η.Π.Α. ένα βιβλίο το οποίο παρουσίαζε νεότερα στοιχεία από τις εκθέσεις του FBI, που περιέχονται στα Εθνικά Αρχεία, όπου αμφισβητείται και πάλι η εκδοχή της Επιτροπής Γουόρεν για τη δολοφονία του Κέννεντυ και ενισχύεται το σενάριο πως τον Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι τον δολοφόνησε η Μαφία και πως «αρχιτέκτονας» του σχεδίου ήταν ο «νονός» της Νέας Ορλεάνης, Κάρλος Μαρτσέλο.
«Ο JFK συμβολίζει την διαρκή ελπίδα για αλλαγή»
Προ μερικών ετών, ο γράφων το παρόν άρθρο είχε την ευκαιρία να συνομιλήσει για το θέμα αυτό με έναν από τους επιφανέστερους ερευνητές της προεδρικής ιστορίας των ΗΠΑ, μιας χώρας που ανέκαθεν έδινε μεγάλη βάση στην a posteriori μελέτη της ζωής των Προέδρων της.
Ο Τζέφρι Ενγκελ, καθηγητής Διπλωματικής Ιστορίας και διευθυντής του Κέντρου Προεδρικής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο Σάουθερν Μέθοντιστ, μου μίλησε με αφορμή τη δολοφονία του Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι και δεν συμμερίζεται επ’ ουδενί την άποψη πως «με τον JFK στο τιμόνι των ΗΠΑ θα μπορούσαμε να είχαμε αποφύγει την εμπλοκή της χώρας στον πόλεμο του Βιετνάμ».
«Η δολοφονία του σηματοδοτεί το τέλος μιας περιόδου άκρατης αισιοδοξίας για όλη τη χώρα. Τα γεγονότα εκείνης της ημέρας κατέδειξαν για πρώτη φορά, μετα τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πως οι ΗΠΑ δεν ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος της υφηλίου και πως ήταν τρωτές, ακόμη και εντός της αμερικανικής επικράτειας. Άλλωστε, ο ίδιος ο Κένεντι αυτό ακριβώς εκπροσωπούσε από τα τέλη της δεκαετίας του 1950: το πρόσωπο της νέας αμερικανικής δύναμης που σύντομα θα κυριαρχεί σε όλη την οικουμένη. Η 22η Νοεμβρίου 1963 λοιπόν αποτελεί για τη γενιά εκείνη των νεαρών Αμερικανών τη στιγμή της δυσάρεστης διαπίστωσης πως δεν θα είναι όλα ρόδινα και ιδανικά στη χώρα τους. Θα μπορούσε να πει κανείς, με αρκετό συμβολισμό, πως η μέρα της δολοφονίας του JFK αποτέλεσε την πρώτη ημέρα της δεκαετίας του 1960, που μπορεί φυσικά να είχε ξεκινήσει σχεδόν τέσσερα χρόνια πριν, αλλά η δολοφονία αυτή αποτέλεσε το πρελούδιο για την δεκαετία βίας και πολιτικών αναταραχών που ακολούθησε», σημειώνει ο Ενγκελ.
Τι είδους κενό άφησε λοιπόν πίσω του ο JFK; «Ουσιαστικά, το έργο του Κενεντι το συνέχισε ο διάδοχος του, ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον, ο οποίος σάς θυμίζω πως έχει περάσει στην αμερικανική ιστορία ως ο ιθύνων νους πίσω από μια σειρά από σημαντικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις τη δεκαετία του 1960. Όλοι σήμερα μιλάνε για τις αλλαγές που έκανε ο Τζόνσον στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης των πολιτών, αλλά ξεχνάνε πως όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις ήταν προτάσεις και ιδέες του ίδιου του Κένεντι. Ο Τζόνσον όμως κατάφερε να τις περάσει και να μείνει στην ιστορία για κάτι άλλο, ενώ στην ουσία ήταν απλώς ένας μεγάλος νομοθέτης [«master legislator», ήταν ο ακριβής χαρακτηρισμός]», επισημαίνει ο αμερικανός καθηγητής.
Ο JFK και το Βιετνάμ
«Το ξέρω πως υπάρχει αυτή η περιρρέουσα άποψη πως με τον Κένεντι στον προεδρικό θώκο, οι ΗΠΑ δεν θα τραβιόντουσαν ποτέ σε έναν πόλεμο όπως αυτόν στο Βιετνάμ, πολλές χιλιάδες μιλιά μακριά από την Αμερική, σε μια άλλη ήπειρο. Και όμως, όπως συμφωνούν σήμερα πολλοί μελετητές της προεδρικής ιστορίας, ακόμη και αν ο Κένεντι δεν δολοφονούταν εκείνη την αποφράδα ημέρα της 22ης Νοεμβρίου, θα ακολουθούσε την εξωτερική πολιτική που πρότασσε «εμπλοκή στο Βιετνάμ». Ως τρανότερη απόδειξη προς αυτή την κατεύθυνση, οι υπερασπιστές αυτής της άποψης φέρουν το γεγονός πως οι στρατιωτικοί σύμβουλοι του Τζόνσον ήταν οι ίδιοι με αυτούς που είχε ο Κένεντι και ασφαλώς δεν θα άφηναν τον JFK να αποφύγει την εμπλοκή στο Βιετνάμ», επισημαίνει ο καθηγητής Ενγκελ.
Τέλος, είχα ρωτήσει τον Ενγκελ για το ποια ακριβώς μπορεί να θεωρηθεί σήμερα η κληρονομιά που αφήνει πίσω του ο Κένεντι. «Ο JFK συμβολίζει την διαρκή ελπίδα για αλλαγή. Ο Κένεντι πάλευε διαρκώς για μια ολοένα μεγαλύτερη βελτίωση της ζωής των πολιτών του και το σύνθημα του ήταν «αφήστε μας να ξεκινήσουμε» [Let Us Begin]. Δεν αποτελεί φυσικά σύμπτωση το γεγονός πως το ιδιο ακριβώς σύνθημα χρησιμοποίησε και ο τέως πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα σε μια από τις πρώτες του ομιλίες στο Σικάγο, το 2007, πριν την πρώτη του εκλογή. Τόσο για τον Κένεντι, όσο και για τον Ομπάμα η κεντρική ιδέα ήταν μια: η διαρκής προσπάθεια να γίνουμε καλύτεροι ως έθνος».
Ο μυστικός πράκτορας που «έσπασε» 60 χρόνια σιωπής
Ο Paul Landis, ένας 88χρονος πρώην πράκτορας της Μυστικής Υπηρεσίας που είδε από κοντά την δολοφονία του JFK, γράφει στα απομνημονεύματά του που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, ότι «πήρε μια σφαίρα από το αυτοκίνητο αφού πυροβολήθηκε ο Κένεντι και στη συνέχεια την άφησε στο φορείο του πρώην προέδρου στο νοσοκομείο».
Την ίδια στιγμή, η μαρτυρία του Λάντις στο βιβλίο του «The Final Witness» (Ο τελευταίος μάρτυρας) έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το πόρισμα από την έκθεση της Επιτροπής Γουόρεν, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι μία μόνο σφαίρα χτύπησε τον Κένεντι και τον Κόναλι και τους προκάλεσε πολλαπλούς τραυματισμούς -ένα πόρισμα που έγινε γνωστό ως «θεωρία της μίας σφαίρας» ή «θεωρία της μαγικής σφαίρας».
Σε συνέντευξή του στους New York Times, ο Λάντις είπε ότι, αφού η αυτοκινητοπομπή έφτασε στο νοσοκομείο, εντόπισε μια σφαίρα καρφωμένη στο αυτοκίνητο του Κένεντι πίσω από το σημείο όπου καθόταν ο πρόεδρος. Την πήρε και την έβαλε στην τσέπη. Λίγο αργότερα, σύμφωνα με τις αναμνήσεις του, βρισκόταν στο δωμάτιο επειγόντων περιστατικών με τον πρόεδρο Κένεντι, όπου είπε ότι την τοποθέτησε στο φορείο του προέδρου, ώστε τα αποδεικτικά στοιχεία να ταξιδέψουν μαζί με το πτώμα.
«Δεν υπήρχε κανείς εκεί για να “ασφαλίσει” τη σκηνή της δολοφονίας και αυτό με ενόχλησε πάρα πολύ», δήλωσε ο Λάντις στους Times.
Ο 88χρονος πιστεύει ότι η σφαίρα που είχε βρει στο αυτοκίνητο ήταν αυτή που βρέθηκε στο φορείο του Κόναλι. Θεωρεί ότι η σφαίρα είχε ενσωματωθεί στην πλάτη του Κένεντι και είχε πέσει έξω στο αυτοκίνητο, γεγονός που υποδεικνύει ότι ο Κόνελι και ο Κένεντι μπορεί να μην έχουν χτυπηθεί από την ίδια σφαίρα.
«Αυτή είναι η πιο σημαντική είδηση για τη δολοφονία από το 1963 μέχρι σήμερα», δήλωσε ο James Robenalt, ιστορικός και ειδικός σε θέματα Κένεντι, ο οποίος συνεργάστηκε με τον Λάντις στην συγγραφή των απομνημονευμάτων του, τα οποία αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό την «θεωρία της μίας σφαίρας» ή «θεωρία της μαγικής σφαίρας», όπως αυτή, άλλωστε, αποτυπώθηκε και στο σινεμά.
Ούτως ή άλλως, μιλάμε για μια υπόθεση που, για πολλούς Αμερικανούς, μάλλον δεν θα «κλείσει» ποτέ.
Αμερικανούς όπως ο σκηνοθέτης Όλιβερ Στόουν, ο οποίος το 1990-1991 γύρισε την ταινία «JFK, η Ιστορία που Χαράχτηκε στη Μνήμη μας». Το σενάριο προσαρμόστηκε από τον Στόουν και τον Ζάκαρι Σκλαρ από τα βιβλία «Στο μονοπάτι των δολοφόνων» του Τζιμ Γκάρισον και «Διασταυρούμενα Πυρά: Η σκευωρία που σκότωσε τον Κένεντι» του Τζιμ Μαρς.
Η ταινία εξετάζει τα γεγονότα που οδήγησαν στη δολοφονία του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι και φέρεται να υιοθετεί την άποψη του πρώην εισαγγελέα της Νέας Ορλεάνης, Τζιμ Γκάρισον (Κέβιν Κόστνερ). Ο Γκάρισον υπέβαλε κατηγορίες εναντίον του επιχειρηματία της Νέας Ορλεάνης Κλέι Σόου (Τόμι Λι Τζόουνς) για την υποτιθέμενη συμμετοχή του σε συνωμοσία για την δολοφονία του Πρόεδρου των ΗΠΑ, για την οποία ο Λι Χάρβεϊ Όσβαλντ (Γκάρι Όλντμαν) βρέθηκε υπεύθυνος βάσει του πορίσματος στο οποίο κατέληξε η Επιτροπή Γουώρεν. Ο Όλιβερ Στόουν περιέγραψε αυτήν την ταινία ως «αντι-μύθο» στον «μύθο» της Επιτροπής Γουώρεν.
Με τη κυκλοφορία της ταινίας, πολλές μεγάλες αμερικανικές εφημερίδες έσπευσαν να επικρίνουν τον Στόουν για την ελευθερία με την οποία αντιμετωπίζει ιστορικά γεγονότα, συμπεριλαμβανομένης της εικασίας της ταινίας ότι ο Πρόεδρος Λίντον Τζόνσον ήταν μέρος ενός πραξικοπήματος για την δολοφονία του Κένεντι.
Παρά τη διαμάχη γύρω από την ιστορική απεικόνιση που κάνει, η ταινία JFK έλαβε θετικές κριτικές για τις ερμηνείες των ηθοποιών, τη σκηνοθεσία, το σενάριο, το μοντάζ και τη φωτογραφία. Τα κέρδη της ταινίας στο box office αυξήθηκαν σταδιακά μετά από ένα χαμηλό ξεκίνημα. Τα παγκόσμια ακαθάριστα έσοδα της ταινίας ξεπέρασαν τα 205 εκατομμύρια δολάρια, καθιστώντας την παγκοσμίως την έκτη ταινία σε εισπράξεις για το 1991. Η ταινία ήταν υποψήφια συνολικά για οκτώ βραβεία Όσκαρ, μεταξύ των οποίων, Καλύτερης Ταινίας, Καλύτερης Σκηνοθεσίας για τον Στόουν και Καλύτερου Β’ Ανδρικού Ρόλου για τον Τόμι Λι Τζόουνς. Κέρδισε δύο βραβεία Όσκαρ στις κατηγορίες Καλύτερης Διεύθυνσης Φωτογραφίας και Καλύτερου Μοντάζ.
Στην ταινία, ο Γκάρισον συναντά έναν υψηλόβαθμο αξιωματούχο στην Ουάσινγκτον, ο οποίος αυτοαποκαλείται ως «Χ» [είναι υπαρκτό πρόσωπο] και ο οποίος θεωρεί ότι υπάρχει μια συνωμοσία στα ανώτατα επίπεδα της κυβέρνησης, εμπλέκοντας μέλη της CIA, της Μαφίας, του στρατιωτικού-βιομηχανικού συγκροτήματος, της Μυστικής Υπηρεσίας, του FBI και του αντιπροέδρου του Κένεντι και τότε προέδρου, Λίντον Τζόνσον, ως συνωμότες ή αυτούς που είχαν κίνητρα για να συγκαλύψουν την αλήθεια της δολοφονίας.
Ο X εξηγεί ότι ο Πρόεδρος δολοφονήθηκε επειδή ήθελε να βγάλει τις Ηνωμένες Πολιτείες από τον Πόλεμο του Βιετνάμ και να διαλύσει τη CIA. Ο Χ ενθαρρύνει τον Γκάρισον να συνεχίσει να ερευνά την υπόθεση και να διώξει ποινικά τον διεθνή επιχειρηματία Κλέι Σόου, που κατοικεί στη Νέα Ορλεάνη, για την υποτιθέμενη εμπλοκή του. Όταν ο Σόου ανακρίνεται, αρνείται οποιαδήποτε γνώση της συνάντησης των Φέρι, O’Κιφ ή Όσβαλντ, αλλά σύντομα κατηγορείται για συνωμοσία για την δολοφονία του Πρόεδρου Κένεντι.
Η δίκη του Κλέι Σόου πραγματοποιείται το 1969. Ο Γκάρισον παρουσιάζει στο δικαστήριο περισσότερες αποδείξεις για πολλαπλούς δολοφόνους απορρίπτοντας τη θεωρία της μεμονωμένης σφαίρας και προτείνει ένα σενάριο πυροβολισμών από την Ντίλι Πλάζα το οποίο περιλαμβάνει τρεις δολοφόνους που πυροβόλησαν συνολικά έξι φορές και παγίδευσαν τον Όσβαλντ για τις δολοφονίες του Κένεντι και του αστυνομικού Τζ. Ντ. Τίππιτ, αλλά οι ένορκοι αθωώνουν τον Σόου έπειτα από σύσκεψη που διήρκησε λιγότερο από μία ώρα.
Η ταινία αντικατοπτρίζει ότι οι ένορκοι δήλωσαν δημοσίως ότι πίστευαν πως υπήρχε μια συνωμοσία πίσω από τη δολοφονία, αλλά πως δεν υπήρχαν αρκετά στοιχεία που να συνδέουν τον Σόου με αυτή τη συνωμοσία. Ο Κλέι Σόου πέθανε από καρκίνο του πνεύμονα το 1974, αλλά το 1979, ο Ρίτσαρντ Χελμς κατέθεσε ότι ο Κλέι Σόου εργαζόταν με μερική απασχόληση στο Τμήμα Εσωτερικών Επαφών της CIA. Οι τίτλοι τέλους στην ταινία αναφέρουν ότι τα αρχεία που σχετίζονται με τη δολοφονία θα δοθούν στη δημοσιότητα το 2029, δηλαδή σε 6 χρόνια από σήμερα.
Η εμμονή του Στόουν, μάλιστα, με το συγκεκριμένο θέμα είναι τόσο μεγάλη, ώστε τρεις δεκαετίες μετά την προβολή του «JFK», επανέρχεται με μια δεύτερη ταινία για τη «συγκάλυψη» που ο ίδιος καταγγέλλει ότι ακολούθησε τη δολοφονία του Κένεντι.
Στο «JFK Revisited: Through The Looking Glass», o Στόουν επιμένει στην ιδέα ότι η CIA απέκρυψε την αλήθεια και ότι τα στοιχεία δείχνουν ότι, από «θεωρία συνωμοσίας», έχουμε ένα «γεγονός συνωμοσίας».
Ο σκηνοθέτης πήρε συνέντευξη από ιστορικούς, εμπειρογνώμονες ιατροδικαστές και άτομα που ενεπλάκησαν στην υπόθεση και κάποια από τα στοιχεία προέκυψαν ως αποτέλεσμα της ταινίας του 1991, σε ένα ντοκιμαντέρ που εξετάζει τις πιο τρανές αντιφάσεις του περίφημου πορίσματος της επιτροπής Γουόρεν.
Οι βασικές αμφιβολίες του σκηνοθέτη εδράζονται αφενός στην κατεύθυνση των σφαιρών που χτύπησαν τον Κένεντι. Όπως λέει, αν ο Όσβαλντ ήταν ο μοναδικός ελεύθερος σκοπευτής, τότε όλες οι σφαίρες θα έπρεπε να χτυπήσουν τον πρόεδρο από πίσω, ενώ βρισκόταν στην καμπριολέ λιμουζίνα με τη γυναίκα του, Τζάκι. Αλλά, όπως ανέφεραν σχεδόν 40 μάρτυρες, υπήρχε μια τεράστια τρύπα στο πίσω μέρος του κρανίου του, πράγμα που υποδεικνύει ότι η σφαίρα εισήλθε από το μέτωπο και βγήκε από πίσω.
Ο δρ. Μάλκολμ Πέρι, που προσπάθησε να κρατήσει στη ζωή τον Κένεντι στο κοντινό νοσοκομείο Parkland, είπε και αυτός ότι η είσοδος του τραύματος ήταν στο μπροστινό μέρος του κρανίου, ενώ ένας ειδικός στις βαλλιστικές εξετάσεις υποστηρίζει ότι ήταν αδύνατο η δεύτερη σφαίρα να διαπέρασε τον Κένεντι και τον Κόναλι χωρίς να καταστραφεί.
Αφετέρου, σύμφωνα με τον Στόουν, εγείρονται σημαντικά ερωτήματα και αναφορικά με τη νεκροψία στον πρόεδρο. Βάσει της νομοθεσίας της πολιτείας του Τέξας, θα έπρεπε να γίνει στο Ντάλας, αλλά η σορός του Κένεντι μεταφέρθηκε σε εγκατάσταση του Πολεμικού Ναυτικού, όπου δύο παθολόγοι των Ενόπλων Δυνάμεων ανέλαβαν τη διαδικασία. Ένας εξ αυτών κατέστρεψε τις αρχικές σημειώσεις του.
Τέλος, το ντοκιμαντέρ αμφιβάλλει και για το κατά πόσο ο Όσβαλντ ενεπλάκη όντως στη δολοφονία καθώς ο ειδικός του FBI, Σεμπάστιαν Λατόνα, ο οποίος εξέτασε το όπλο που βρέθηκε στο σημείο, κατέθεσε στην επιτροπή Γουόρεν ότι τα δύο δακτυλικά αποτυπώματα που βρήκε δεν ταίριαζαν με εκείνα του Όσβαλντ.
