Το να γνωρίζετε πώς να βοηθήσετε μια φίλη ή έναν φίλο σε μια κακοποιητική σχέση μπορεί να είναι δύσκολο. Μπορεί να σας απωθήσουν, να αποφύγουν τις κλήσεις σας, να ακυρώσουν σχέδια χωρίς προειδοποίηση ή ακόμα και να γίνουν αγενείς και απότομοι. Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι σημαντικό να θυμάστε αυτά που σας ενώνουν, τους λόγους για τους οποίους είστε φίλοι. Επικεντρωθείτε στις καλές τους ιδιότητες, όχι στο άτομο που έχουν γίνει – γιατί όταν κάποιος βρίσκεται σε μια κακοποιητική σχέση, η πρώτη του προτεραιότητα είναι το πώς θα επιβιώσει.

Η ενδοοικογενειακή βία είναι μια από τις πιο κοινές μορφές κακοποίησης σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, το 1/3 των γυναικών του πλανήτη έχουν βιώσει κάποια στιγμή βία στα χέρια ενός ερωτικού συντρόφου, με το 18% από αυτές να έχουν υπάρξει θύματα τους τελευταίους 12 μήνες. Οι μελέτες για την ενδοοικογενειακή βία συχνά παραβλέπουν τα τρανς άτομα, αλλά μια έκθεση του 2015 που ανέλυσε 42 προηγούμενες μελέτες κατέληξε στο συμπέρασμα ότι είναι πιο πιθανό να βιώσουν ενδοοικογενειακή κι έμφυλη βία από τον γενικό πληθυσμό.

Μία από τις κύριες προκλήσεις όσον αφορά την ενδοοικογενειακή βία είναι ότι η κακοποίηση –σωματική και ψυχολογική– συμβαίνει κεκλεισμένων των θυρών. Λόγω του στίγματος που περιβάλλει την κακοποίηση και τη δυναμική των κακοποιτητικών σχέσεων, τα άτομα που βιώνουν ενδοοικογενειακή βία συχνά δυσκολεύονται να ανοιχτούν στα αγαπημένα τους πρόσωπα, πόσο μάλλον να απευθυνθούν στις αρχές. Γι’ αυτό τόσες πολλές περιπτώσεις δεν αναφέρονται.

Στους κακοποιητές αρέσει να απομονώνουν τα θύματά τους από τους φίλους, την οικογένεια και τους συναδέλφους τους. Αποξενώνοντάς τους από τις ομάδες υποστήριξής τους, οι κακοποιητές μπορούν ευκολότερα να ελέγχουν και να χειραγωγούν τα θύματά τους. Υπάρχουν πολλές πιθανότητες να γνωρίζετε κάποιο άτομο που αυτή τη στιγμή βιώνει κακοποίηση στο σπίτι του, αλλά είναι δύσκολο να ξέρετε πώς να το βοηθήσετε χωρίς να κάνετε τα πράγματα χειρότερα. Μιλήσαμε με την υπεύθυνη επικοινωνίας του Κέντρου για τα Έμφυλα Δικαιώματα και την Ισότητα «Διοτίμα», κα Νατάσα Κεφαλληνού. Παρακάτω, συγκεντρώσαμε όλα τα βήματα που μπορείτε να ακολουθήσετε για να βοηθήσετε ένα θύμα κακοποίησης.

Πώς μπορείτε να καταλάβετε εάν κάποιος βρίσκεται σε μια κακοποιητική σχέση;

Τα σημάδια είναι πολλά. Φυσικά πολλές φορές ο κακοποιητής μπορεί να είναι άψογος όσο το ζευγάρι βρίσκεται μαζί με τον περίγυρο του και η κακοποίηση να συμβαίνει αποκλειστικά μέσα στο σπίτι. Επίσης η βία μπορεί να μην είναι ή να μην έχει φτάσει να γίνει σωματική, και να είναι μόνο λεκτική, ψυχολογική, οικονομική – οι οποίες δεν δεν είναι άμεσα ορατές.

Σε κάθε περίπτωση, σύμφωνα με την κα Κεφαλληνου, μερικά από τα red flags είναι τα παρακάτω:

«Όταν μια φίλη απομακρύνεται από τις επαφές της αδικαιολόγητα για μεγάλο χρονικό διάστημα, όταν ενώ είσαστε έξω την παίρνει διαρκώς τηλέφωνο ή της στέλνει μηνύματα ο σύντροφος της για να τσεκάρει και βλέπεις ότι νιώθει άγχος, όταν παρατηρείς έντονες μεταπτώσεις στη διάθεση και τη ψυχολογία της, αν δεις σημάδια στο πρόσωπο/σώμα της, αν σου μεταφέρει συχνά περιστατικά στα οποία γίνεται αποδέκτρια έντονων ξεσπασμάτων θυμού, αν ζει συχνά επεισόδια με ξεσπάσματα ζήλιας, αν ο σύντροφος έχει πρόσβαση στα social media και σε άλλα μέσα επικοινωνίας, αν εξαναγκάζεται να αξιοποιήσει με συγκεκριμένο τρόπο το εισόδημά της».

Ειδικά όταν εμφανίζονται τα περισσότερα από αυτά και σε συχνότητα τότε έχουμε ισχυρές ενδείξεις ότι βρίσκεται σε κακοποιητική σχέση.

Να τονιστεί ότι συχνά δεν υπάρχουν σωματικές αποδείξεις βίας, αφού το θύμα είτε μπορεί να τα κρίβει (μακριά μανίκια, μακιγιάζ) είτε η βία μπορεί να είνα ψυχολογική. Δεν είναι λίγοι οι κακοποιητές που προκειμένου να ελέγχουν τις συντρόφους τους, απειλούν τις οικογένειές τους, τα παιδιά ή τα κατοικίδιά τους.

Τι πρέπει να κάνετε εάν η φίλη σας απομακρυνθεί από σας / την παρέα σας, ως αποτέλεσμα της κακοποιητική της σχέσης;

Είναι πολύ συνηθισμένο ο κακοποιητής να απομακρύνει τη σύντροφό του από τις φιλικές και οικογενειακές της σχέσεις, αργά και μεθοδικά, για να την ελέγχει καλύτερα. Ταυτόχρονα και τα ίδια τα άτομα που βιώνουν βία μπορεί να απομακρυνθούν από δεσμούς και συνδέσεις, λόγω ντροπής, φόβου, σοκ, στίγματος. Συχνά δε, μέσα στο πλαίσιο της κακοποίησης, χάνουν την εμπιστοσύνη τους στις ανθρώπινες σχέσεις.

Όπως τονίζει το Κέντρο Διοτίμα, σε αυτή τη φάση καλό είναι να αναγνωρίσουμε τι συμβαίνει στο φιλικό μας πρόσωπο, ότι δηλαδή κακοποιείται και βιώνει μια τραυματική εμπειρία. Πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν έχει να κάνει με εμάς, να συνεχίζουμε να επιδιώκουμε την επαφή, με όποιο τρόπο εκείνη μπορεί και θέλει, γενικά να κρατάμε το δίαυλο της επικοινωνίας ανοιχτό, ώστε αν το άτομο θελήσει να μιλήσει ή να ζητήσει βοήθεια να ξέρει ότι μπορεί να μας απευθυνθεί.  

Τι πρέπει κάνεις ή να μην κάνεις αν η φίλη σας σας πει ότι κακοποιείται;

Είναι σημαντικό να την ακούσουμε, να της δώσουμε τη δυνατότητα να μεταφέρει την εμπειρία της και τα συναισθήματα που της προκαλεί όπως/όποτε/όπου εκείνη νιώθει καλύτερα, να φτιάξουμε ένα περιβάλλον ασφάλειας και φροντίδας, εμπιστοσύνης και εμπιστευτικότητας για να υποδεχτούμε αυτή την εμπειρία. Είναι σημαντικό να επικυρώσουμε τα συναισθήματά της και τις βιωμένες εμπειρίες της, ώστε να είμαστε σε θέση να την εμψυχώσουμε. 

Όπως μας εξηγεί η κα Κεφαλληνού, σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να την κρίνουμε, ή να της ρίξουμε ευθύνη για όσα της συμβαίνουν. Για την κακοποίηση φταίει πάντα ο κακοποιητής! Παράλληλα είναι σημαντικό να μην την πιέσουμε να μιλήσει, να πει περισσότερες λεπτομέρειες ή να πάρει άμεσα αποφάσεις που εμείς κρίνουμε σωστές. Ωστόσο, καλό είναι να την ρωτήσουμε αν χρειάζεται κάτι από εμάς. Με αυτό τον τρόπο της δείχνουμε ότι εκείνη ξέρει καλύτερα πως θα χειριστεί την κατάσταση και εμείς θα την στηρίξουμε σε όλη αυτή την πορεία. 

Επιπλέον, το να μιλήσουμε στον θύτη συχνά μπορεί να κάνει τα πράγματα χειρότερα.

Τέλος έχει σημασία να συγκεντρώσουμε πληροφορίες για το τι μπορεί να κάνει και που μπορεί να απευθυνθεί για υποστήριξη και να της τις δώσουμε τις κατάλληλες επαφές (Συμβουλευτικά Κέντρα, Γραμμή SOS 15900, Κέντρο Διοτίμα).

Το να στηρίξουμε μια κακοποιημένη γυναίκα είναι δουλειά και ευθύνη ολόκληρης της κοινότητας, όχι μόνο ενός ανθρώπου.

Ποια πρακτικά βήματα πρέπει να προτείνετε σε μια φίλη που θέλει να εγκαταλείψει την κακοποιητική σχέση;

Η αποχώρηση από μια τέτοια σχέση είναι μια περίοδος υψηλού κινδύνου. Προσφερθείτε να βοηθήσετε τη φίλη σας να φύγει με ασφάλεια

«Αρχικά να τονίσουμε ότι αν νιώθει ότι είναι σε κατάσταση άμεση κινδύνου πρέπει να φύγει άμεσα ή να κάλεσε άμεσα το 100 ή να καταφύγει στο πλησιέστερο αστυνομικό τμήμα.

Αν ωστόσο δεν βρίσκεται σε επείγουσα κατάσταση είναι σημαντικό να μεθοδεύσει τη φυγή της χωρίς να ενημερώσεις από πριν τον δράστη ότι θα τον εγκαταλείψεις» συμβουλεύει το Κέντρο Διοτίμα. 

Στο παρακάτω link μπορείς να βρεις κάποια ενδεικτικά βήματα για να φτιάξει ένα ασφαλές πλάνο φυγής βλ. εδώ. Σε κάθε περίπτωση, για την απομάκρυνση από την κακοποιητική σχέση, θα βοηθούσε να απευθυνθεί και σε κάποιο φορέα για εξειδικευμένη βοήθεια (Συμβουλευτικά Κέντρα, Γραμμή SOS 15900, Κέντρο Διοτίμα).

Τι γίνεται αν η φίλη σας εγκαταλείψει τη σχέση και ο πρώην της αρχίσει να την stalkαρει/παρακολουθει;

Το stalking είναι μορφή έμφυλης βίας και διώκεται από την ελληνική νομοθεσία. Αν μετά το χωρισμό ο κακοποιητής συνεχίζει να κακοποιεί/παρενοχλεί με αυτό τον τρόπο, θα μπορούσε να απευθυνθεί στο Κέντρο Διοτίμα, για ψυχοκοινωνική υποστήριξη & νομική βοήθεια/δικαστική εκπροσώπηση. Κάλεσε στο 210 3244 380 ή στείλε στο diotima@otenet.gr.

Καλό θα ήταν επίσης να συλλέξτε όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία, είτε πρόκειται για στιγμιότυπα οθόνης (screenshots μηνυμάτων που έχει στείλει ο θύτης) είτε για λήψη φωτογραφιών του έξω από το σπίτι ή τον χώρο εργασίας της. Κρατήστε ένα ημερολόγιο της συμπεριφοράς καταδίωξης.

Άλλες χρήσιμες συμβουλές

Αποδεχτείτε ότι το να τη βοηθήσετε δεν θα είναι εύκολο

Οι περισσότεροι άνθρωποι που βιώνουν βία από ερωτικό σύντροφο θα μείνουν με τον θύτη τους για χρόνια πριν φύγουν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το άτομο που βιώνει κακοποίηση θα πει ότι θέλει να διακόψει τα πράγματα μετά από ένα επικίνδυνο επεισόδιο, αλλά είναι πολύ πιθανό να αλλάξει γνώμη αμέσως μετά.

Μπορεί να πιστέψουν ότι ο σύντροφός τους είναι επιτέλους έτοιμος να ζητήσει βοήθεια ή αναρωτιούνται αν έχουν μεγαλοποιήσει την κατάσταση στο κεφάλι τους.

Αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι πολύ απογοητευτική. Το κλειδί είναι να παραμείνετε υπομονετικοί και να αποδεχτείτε ότι μπορεί να χρειαστεί λίγος χρόνος.

Βάλτε τον εαυτό σας στη θέση της

Ένα από τα πρώτα βήματα για να βοηθήσετε μια φίλη σε αυτήν την κατάσταση είναι να προσπαθήσετε πραγματικά να κατανοήσετε την άποψή της και τη δυναμική της σχέσης της. Συχνά τα θύματα έχουν μεγάλη ενσυναίσθηση. Ο σύντροφός τους εκμεταλλεύεται την ευαισθησία τους και τους κάνει να πιστεύουν ότι είναι πραγματικά υπεύθυνοι για την κακοποίηση. Με αυτόν τον τρόπο, πολλές γυναίκες δε βλέπουν τον εαυτό τους ως θύμα, αλλά ως το άτομο που προκάλεσε τη βία.

Εάν η φίλη σας πιστεύει ότι φταίει, θα πιστέψει επίσης ότι η βία θα σταματήσει μόλις προσαρμόσει τη συμπεριφορά της σύμφωνα με τις επιταγές του συντρόφου της. Είναι σημαντικό να μην την κρίνετε, αλλά να λάβετε υπόψην την περίπλοκη δυναμική εξουσίας που υπάρχει στη σχέση τους.

Αυτού του είδους οι σχέσεις είναι συνήθως πολύ έντονες από την αρχή (βλ. love bombing) – η φίλη σας πιθανότατα έχει επενδύσει πολύ συναισθηματικά εξαρχής.

Αυτή η ιδέα της κυριαρχίας και της υποταγής είναι στην πραγματικότητα κεντρική στις κακοποιητικές σχέσεις. Ο βίαιος σύντροφος θέλει να διατηρήσει τον έλεγχο και μπορεί να τον χάσει όταν αμφισβητηθεί η εξουσία του. Αυτός είναι στην πραγματικότητα ο πιο σημαντικός λόγος που δεν μπορείτε απλά να περιμένετε από τη φίλη σας να φύγει – μπορεί να είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Στην πλειονότητα των θανατηφόρων περιπτώσεων ενδοοικογενειακής βίας, οι κακοποιητές σκοτώνουν τις συντρόφους τους αφού αυτές αποφάσισαν να τερματίσουν τη σχέση.

Μείνετε φίλες ό,τι κι αν γίνει

Η απομόνωση είναι ένα από τα κύρια εργαλεία που χρησιμοποιούν οι βίαιοι σύντροφοι για να διατηρούν τον έλεγχο. Επομένως, το να είστε εκεί για τη φίλη σας, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι απομακρύνονται από τη ζωή της, μπορεί να είναι εξαιρετικά σημαντικό. 

Ο όρος «ασφαλής χώρος» (safe space) είναι βασικός εδώ. Το πρώτο σας ένστικτο μπορεί να είναι να κάνετε πολλές ερωτήσεις, αλλά πρέπει να είστε προσεκτικοί. Εφόσον η φίλη σας έχει χειραγωγηθεί ώστε να πιστεύει ότι είναι υπεύθυνη για την ελεγκτική, κυριαρχική και χειραγωγική συμπεριφορά του συντρόφου της, θα αισθάνεται επίσης ένοχη να σας μιλήσει αρνητικά για τον σύντροφό της, τουλάχιστον μέχρι να νιώσει άνετα ή ενδεχομένως να συνειδητοποιήσει και η ίδια την κακοποίησή της. 

Ο στόχος είναι να διατηρήσετε μια ανοιχτή γραμμή διαλόγου και να γίνετε το άτομο στο οποίο η φίλη σας μπορεί να εμπιστευτεί τα βαθύτερα, πιο σκοτεινά συναισθήματά της. Μόλις χτίσετε κάποια εμπιστοσύνη, μπορείτε να ξεκινήσετε με ένα απλό, «Πώς τα πάτε πραγματικά;». Το να επιτρέψετε σε ένα θύμα να εξωτερικεύσει τα συναισθήματα και τις ανησυχίες του και να μιλήσει, είναι πολύ πιο σημαντικό και χρήσιμο από το να του δώσετε συμβουλές

Εάν η φίλη σας δεν είναι έτοιμη να μιλήσει, πείτε της ότι καταλαβαίνετε και θα είστε εκεί όταν θα είναι.

Δύναμη και ψυχραιμία

Θα υπάρξουν στιγμές που θα θελήσετε να τα παρατήσετε ή που θα αρχίσετε να νιώθετε ότι τίποτα που κάνετε δεν έχει αποτέλεσμα. Μην αφήνετε τις δικές σας αμφιβολίες να παρεμποδίζουν τις προσπάθειές σας. 

Αν και μπορεί να είναι δύσκολο να βλέπετε τη φίλη σας να επιστρέφει σε έναν βίαιο σύντροφο ξανά και ξανά, πρέπει να διατηρήσετε την ευγένεια και την επιείκειά σας και να θυμάστε ότι ακόμη κι αυτό είναι μια φυσική αντίδραση ενός τραυματισμένου ψυχικά θύματος (βλ. trauma bonding). Παρόλο που μπορεί να φαίνεται σαν μια δύσκολη μάχη, το να αφήσουν τον βίαιο σύντροφό τους, είναι πιο εύκολο όταν μπορούν να βασιστούν σε μια άνευ όρων υποστήριξη.