Ως παιδί, μια από τις αγαπημένες ασχολίες της Zahra Hankir ήταν να παρακολουθεί τη μητέρα της να τοποθετεί το eyeliner της. «Υγρό μολύβι στα βλέφαρά της και μολύβι κατά μήκος της γραμμής του ματιού της», θυμάται η ίδια. Με έξι παιδιά και όλο «το βάρος του κόσμου στους ώμους της», έχοντας δραπετεύσει από τον εμφύλιο πόλεμο στον Λίβανο, η Hankir σκέφτεται ότι η μητέρα της φαινόταν να «περιβάλλεται από ένα ατέρμονο χάος». Αλλά όταν σταματούσε για να βάλει το eyeliner της, λέει ότι «συχνά ένιωθε ότι ο κόσμος σταματούσε. Το χέρι της ήταν σταθερό, το χάος ηρεμούσε και ήταν σαν να συμμετείχε σε ένα είδος τελετουργίας».

Η Hankir, που σήμερα είναι συγγραφέας και δημοσιογράφος, ανακάλυψε ότι το eyeliner ήταν ένας ισχυρός τρόπος σύνδεσης με τις λιβανέζικες ρίζες της, ενώ μεγάλωνε στη βόρεια Αγγλία. «Μόνο αφού έκανα σχετική έρευνα ανακάλυψα ότι το eyeliner είναι κάτι πολύ περισσότερο από ό,τι νομίζουμε», εξηγεί. «Το eyeliner δεν με συνέδεε μόνο με τη μητέρα και τη γιαγιά μου, αλλά και με μια ολόκληρη γενιά μη δυτικών γυναικών. Τελικά, όταν το φορούσα, ένιωθα ότι σχετιζόμουν με την αραβική μου καταγωγή».

Μέσα από την προσωπική της διαδρομή με το eyeliner ως εργαλείο διαμόρφωσης της αίσθησης του εαυτού της και της περιέργειά της για την ιστορία της χρήσης του σε διάφορες εποχές και πολιτισμούς, το νέο βιβλίο της Hankir Eyeliner: A Cultural History είναι ένα ανθρωπολογικό ταξίδι που αποκαλύπτει την τεράστια δύναμή του. Στο βιβλίο, η Hankir εμβαθύνει στα πολιτικά συμφραζόμενα που επηρεάζουν τις επιλογές μας στο μακιγιάζ, όπως οι συνδέσεις μεταξύ καταπιεστικών καθεστώτων, γυναικείας φύσης και ηθικής στο πλαίσιο της δολοφονίας της Mahsa Amini. Παίρνοντας συνεντεύξεις από ανθρώπους από διαφορετικές παγκόσμιες κοινότητες σε κάθε κεφάλαιο, το eyeliner συνιστά μια πλήρη περιγραφή στο πώς αυτό το πανάρχαιο μέσο έγινε μέσο σύνδεσης, επικοινωνίας και εξέγερσης.

Η Hankir στο βιβλίο της μιλά για τη φεμινιστική αντίσταση, την παγκόσμια ιστορία του eyeliner και το πώς το μακιγιάζ και η πολιτισμική ταυτότητα συμβαδίζουν:

Το eyeliner ως εργαλείο αντίστασης

Η Hankir στο βιβλίο της περιγράφει για το πώς η ανακάλυψη της βασίλισσας Νεφερτίτης της Αιγύπτου την οδήγησε στο να μάθει ότι το μακιγιάζ και ο καλλωπισμός δεν είναι αποτελούν απλώς αξεσουάρ, αλλά φέρουν μια φεμινιστική παράδοση. Στο βιβλίο αναφέρονται παραδείγματα του eyeliner ως εργαλείου αντίστασης.

Ένα από τα παραδείγματα αφορούν τη μεξικανοαμερικανική κοινότητα Chola και το πώς ιστορικά χρησιμοποιούσαν το eyeliner για να εκφράσουν την υπερηφάνεια για την ταυτότητα και την κληρονομιά τους. Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, η αισθητική τους είναι επίσης πολιτική, δεδομένου ότι έχει χρησιμεύσει ως ένας τρόπος για την κοινότητα να απορρίψει την τεράστια πίεση για αφομοίωση στην αμερικανική (και συγκεκριμένα στη λευκή αμερικανική) κουλτούρα.

Οι Μεξικανοί Αμερικανοί έχουν βιώσει μια μακρά ιστορία ρατσισμού στις ΗΠΑ, και πέρα από την πολιτική τους αντίσταση σε αυτές τις διακρίσεις, έχουν εμπλακεί σε αυτό που η συγγραφέας αποκαλεί «αισθητική αντίσταση», με το eyeliner να αποτελεί σημαντικό εργαλείο αυτής της συνολικής αισθητικής. Δεν το βλέπουν ως μακιγιάζ, αλλά ως μια μορφή πανοπλίας, και πέρα από την πανοπλία, μερικές φορές ως όπλο.

Η χρήση του sormeh (φυσικά παραγόμενο eyeliner) στο Ιράν είναι επίσης συναρπαστική. Πολλές γυναίκες χρησιμοποιούν eyeliner και άλλα είδη μακιγιάζ για να εκφραστούν με αρκετά δημιουργικούς τρόπους, δεδομένου ότι το σώμα τους αστυνομεύεται (από τη λεγόμενη αστυνομία ηθικής) και δεν έχουν την ευελιξία και τη δυνατότητα να πειραματιστούν με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν οι γυναίκες στη Δύση, για παράδειγμα.

Ιστορία και ποπ κουλτούρα

Συνδυάζοντας  ιστορικές αλήθειες και προσωπικές συνεντεύξεις με αναπαραστάσεις της ποπ κουλτούρας για τη χρήση eyeliner, η Zahra Hankir ισχυρίζεται ότι αυτό που κάνει το eyeliner τόσο συναρπαστικό είναι ότι πρόκειται για ένα οπτικό αντικείμενο που δίνει σε τόσους πολλούς ανθρώπους από όλα τα κοινωνικά στρώματα μια διέξοδο για να εκφράσουν την ταυτότητά τους απλά και μόνο επιλέγοντας πόσο παχιά θα είναι η γραμμή του eyeliner, ή πόσο κοφτή θα είναι η γωνία του.

Δεν είναι λίγες οι ιστορικές έρευνες που υποστηρίζουν ότι το eyeliner είναι κάτι πολύ περισσότερο από ομορφιά. Υπάρχει άλλωστε στη διασταύρωση μεταξύ της θρησκείας, της φυλής, της πνευματικότητας, της εξουσίας, της ταυτότητας και της κληρονομιάς. Οι ρίζες του πηγαίνουν αιώνες πίσω – στην αρχαία Αίγυπτο – και παρά το γεγονός ότι το προϊόν έχει διασχίσει ηπείρους και κοινότητες, χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα με αρκετά παρόμοιους τρόπους με το παρελθόν: για πνευματικούς, ιατρικούς και αισθητικούς σκοπούς.

Το eyeliner είναι ένα στοιχείο που από τη μια διαχωρίζει τους ανθρώπους λόγω του διαφορετικού τρόπου που το χρησιμοποιεί ο καθένας, αλλά είναι παράλληλα κι ένα στοιχείο που μας ενώνει. Τέτοια είναι η δύναμή του.

Amy Winehouse, ένα σύμβολο του eyeliner

Η Amy Winehouse ήταν κάποια γνωστή για το έντονο eyeliner της. Στο βιβλίο της, η Zahra Hankir της αφιερώνει ένα ολόκληρο κεφάλαιο, όπου αναφέρεται μοναδική αισθητική του eyeliner της. Καμία διασημότητα δεν έχει καταφέρει να την αντιγράψει. Η τραγουδίστρια επηρεάστηκε από τόσα πολλά διαφορετικά είδη, εποχές, γυναικεία συγκροτήματα, ακόμα και από μια drag queen κάποια στιγμή, αλλά κατάφερε με κάποιο τρόπο να κάνει το στυλ του eyeliner της δικό της. Η μύτη του eyeliner της εκτεινόταν τόσο δραματικά και συχνά, όπως αναφέρει η συγγραφέας, αυτές οι γραμμές δεν ήταν απλώς ένας τρόπος για να εκφράσει την αυτοπεποίθησή της (ή τα ζητήματα αυτοπεποίθησης που αντιμετώπιζε), αλλά για να δείξει στον κόσμο ότι έβρισκε τον εαυτό της ως καλλιτέχνης, αλλά και ως άτομο.

Η Winehouse υπήρξε δέκτης δριμύτατης κριτικής για την αισθητική της και τον τρόπο με τον οποίο παρουσίαζε τον εαυτό της στον κόσμο. Το eyeliner της αναφερόταν συχνά ως «λερωμένο» ή «μουτζουρωμένο», για παράδειγμα, στον τύπο για να περιγράψουν τον «ξεπεσμό» της. Υπό αυτή την έννοια, η πινελιά της αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία. Από μια άποψη, δημιουργούσε μεγαλύτερη αίσθηση όταν δεν φορούσε eyeliner παρά όταν φορούσε.

Για παράδειγμα, όταν στην τελευταία δημόσια εμφάνισή της στο Βελιγράδι της Σερβίας, όταν εμφανίστηκε άβαφη και χωρίς eyeliner, δημιουργούσε την εντύπωση ίσως ότι κάτι είχε πάει τρομερά στραβά. Η Amy Winehouse είναι ένα σύμβολο του eyeliner όπως και η Νεφερτίτη.

Το eyeliner στην drag κουλτούρα 

Στην κουλτούρα του drag make-up, η χρήση του eyeliner είναι θεμελιώδης για την ιδέα της μεταμόρφωσης, δεδομένου ότι οι άνδρες μεταμορφώνονται σε γυναίκες στη σκηνή και στα σόου. Επομένως, πέρα από την αισθητική, το eyeliner παίζει σημαντικό ρόλο στο να επιτρέπει στις queens να μεταβαίνουν από το ένα φύλο στο άλλο, όχι μόνο όσον αφορά την εμφάνισή τους αλλά και το πώς αισθάνονται.

Όπως παρατηρεί, το eyeliner μπορεί επίσης να παίξει σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης επί σκηνής, ειδικά καθώς οι εμφανίσεις μπορεί να είναι αρκετά δραματικές και φανταχτερές. Στο βιβλίο εντοπίζεται ένας παραλληλισμός μεταξύ της αισθητικής των drag queen και της αισθητικής άλλων καλλιτεχνών σε παγκόσμιο επίπεδο, όπου συμπεριλαμβάνονται οι γκέισες της Ιαπωνίας και οι χορευτές Kathakali της Ινδίας. Και στις τρεις κοινότητες, η ενίσχυση των ματιών γίνεται εν μέρει για να διασφαλιστεί ότι τα μάτια διακρίνονται από μακριά, ώστε να βοηθήσουν το κοινό να διαβάσει καλύτερα τις εκφράσεις του προσώπου. Σε γενικές γραμμές, η ιδέα της μεταμόρφωσης είναι κοινή για αυτούς τους καλλιτέχνες, ειδικά όταν χρησιμοποιούν έντονο eyeliner.

Το βιβλίο μας αποκαλύπτει την τεράστια εμβέλεια που μπορεί να έχει ένα στοιχείο στην επικοινωνία στην ευρύτερη κοινωνία και πόσα «λέει» για τον κάτοχό του. Όσοι χρησιμοποιούμε eyeliner σε όλο τον κόσμο αυτό που έχουμε κοινό είναι ότι θέλουμε να μεταφέρουμε κάποιο μήνυμα. Όταν επενδύουμε τα μάτια μας με βαφή, επιλέγουμε πόσο πυκνές θα είναι οι γραμμές, αν θέλουμε να κάνουμε έντονη μύτη ή όχι ή αν θα χρησιμοποιήσουμε μαύρο eyeliner, μπλε eyeliner ή μοβ eyeliner. Οι επιλογές είναι ατελείωτες.

Οι ιστορίες που αφηγείται το eyeliner

Εντοπίζονται επίσης κοινά μεταξύ των κοινοτήτων του παγκόσμιου Νότου που χρησιμοποιούν eyeliner για σκοπούς που υπερβαίνουν την αισθητική, κατασκευάζοντάς το από φυσικά υλικά, από πετρώματα και ξηρούς καρπούς, μέχρι χυμούς δέντρων και φυτά. Στις περιοχές αυτές, οι άνθρωποι μπορεί να φορούν eyeliner τόσο για να τιμήσουν τους θεούς– για να εκφράσουν τη θρησκευτικότητά τους, ειδικά αν είναι μουσουλμάνοι- όσο και για ιατρικούς σκοπούς, για να θεραπεύσουν τις διάφορες παθήσεις των ματιών- και για να προστατεύσουν τα μάτια από το κακό μάτι ή τα κακά πνεύματα.

Όπως και το ίδιο το μελάνι, το eyeliner μπορεί να μεταφέρει μια ιστορία, ανάλογα με το πώς και γιατί το φοράτε. Αν διαβάσετε αυτό το βιβλίο, σίγουρα θα συνειδητοποιήσετε κι εσείς ότι το eyeliner φέρει το βάρος αυτών των ιστοριών και ότι, παρόλο που φοριέται ευρέως στη Δύση, οι ρίζες του βρίσκονται στην Ανατολή.

✹ Δείτε επίσης: Πώς η μπλε σκιά ματιών κατέκτησε τον καλτ κινηματογράφο