Ξέρω ότι πονάει – αλλά αυτό που αισθάνεσαι (μαζί με εκατομμύρια άλλους) είναι η φυσική συνέπεια του καπιταλισμού σε προχωρημένο στάδιο.
Μπορεί να είναι πολύ αποθαρρυντικό να ξέρεις ότι μάλλον δεν πρόκειται να βρεις μια δουλειά που να σου αρμόζει, δεν θα βρεις τα χρήματα να αγοράσεις ένα αξιοπρεπές αμάξι ή δεν θα βάλεις προκαταβολή για να πάρεις το δικό σου διαμέρισμα μέσα στα επόμενα χρόνια – ακόμα κι αν έχεις περάσει από τους πρώτους στη σχολή ή έχεις αποφοιτήσει από ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια της χώρας ή ακόμα κι αν έχεις εξασφαλίσει τις πιο λαμπρές συστατικές επιστολές από όλες εκείνες τις απλήρωτες πρακτικές ασκήσεις των τελευταίων ετών.
Ακόμη και αν είσαι αρκετά τυχερός ώστε να έχεις όλα αυτά τα προνόμια, θα εξακολουθείς να είσαι ένας από τους εκατοντάδες υποψηφίους για κάθε θέση εργασίας που θα διεκδικείς. Και θα εξακολουθείς να παρακολουθείς τον κόσμο να γίνεται όλο και πιο άνισος, με λιγότερες αμειβόμενες ευκαιρίες για να εργαστείς στο πεδίο που επιθυμείς, ή στην ζωή σου.
Επιπλέον, δεν θα έχεις πολλή βοήθεια από τους φίλους σου, επειδή οι περισσότεροι (αν όχι όλοι) από αυτούς περνούν το ίδιο πράγμα. Πρόκειται για μια επώδυνη και δύσκολη περίοδο που μας επηρεάζει όλους ταυτόχρονα.
Θα υπάρξουν άνθρωποι που θα σου πουν ότι φταις εσύ. Ότι δεν προσπαθείς αρκετά σκληρά. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι είναι ένοχοι για τη διαιώνιση ενός μεγάλου ψέματος της ιστορικής περιόδου που διανύουμε. Οι καθιερωμένες υποδείξεις του παρελθόντος για το πώς να είσαι επιτυχημένος στη ζωή σου που ίσχυαν μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες, πλέον δεν ισχύουν. Αυτή η ενοχή και η ντροπή που αισθάνεσαι, είναι η ψυχική ασθένεια του καπιταλισμού σε προχωρημένο στάδιο. Μπορείς απλά να αποδεχτείς αυτήν την αλήθεια και να απελευθερωθείς.
Για να κατανοήσεις το πόσο έχουν καταστραφεί τα πάντα γύρω μας, θα πρέπει να σκεφτείς σε συστημικό επίπεδο. Θα πρέπει να αναλογιστούμε το σύστημα που μας οδήγησε σε αυτή την κατάσταση και τότε θα καταλάβουμε πώς προέκυψε όλο αυτό – έτσι θα κατανοήσουμε τους λόγους που δεν είναι δυνατόν να συνεχιστεί η σημερινή πορεία.
Πρώτον, μια διάγνωση του προβλήματος:
Ένας παγκόσμιος σχεδιασμός εξαγωγής πλούτου έχει δημιουργηθεί συστηματικά για να στήνει το οικονομικό παιχνίδι εναντίον σου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ένας μικρός αριθμός ανθρώπων (ο σημερινός απολογισμός είναι 62) κατέχει τον μεγαλύτερο πλούτο από ό,τι ο μισός ανθρώπινος πληθυσμός της Γης. Είναι δεκαετίες που οι συγκεκριμένοι άνθρωποι εκμεταλλεύονται «φορολογικούς παραδείσους» για να κρύψουν τον πλούτο τους, άδικες εμπορικές συμφωνίες σχεδιασμένες να απομυζούν πλούτο από τις φτωχές χώρες, τραπεζικοί κανονισμοί και μέτρα λιτότητας με σκοπό την αποσταθεροποίηση ολόκληρων οικονομιών ώστε ο πλούτος να συγκεντρωθεί σε μια μικρή οικονομική ελίτ, και εκλογικοί νόμοι που σχεδόν εγγυώνται ότι μόνο αυτοί που γίνονται πόρνες αυτών των οικονομικών νταβατζήδων θα καταλάβουν υψηλά αξιώματα.
Οπότε, είναι εντάξει να αισθάνεσαι άγχος καθώς ο καπιταλισμός εκτονώνεται πάνω στην κοινωνία.
Όμως, γιατί λέω ότι ο καπιταλισμός (στην κορπορατιστική, πλουτοπαραγωγική του μορφή) πεθαίνει; Υπάρχει μια μεγάλη, λεπτομερής εξήγηση που θα μπορούσε να δοθεί ως απάντηση. Για λόγους συντομίας, θα απαντήσω με δύο βασικά παραδείγματα που δείχνουν πώς ο καπιταλισμός έτσι όπως τον ξέραμε, έχει τελειώσει. Είναι φυσικά αδύνατο να συνεχιστεί για πολύ ακόμα.
Λόγος 1: Δεν υπάρχουν άλλα κέρδη για εξαγωγή
Όπως εύστοχα περιγράφεται στα γραπτά του Jeremy Rifkin και του Paul Mason, το πρωταρχικό κίνητρο των καπιταλιστών -να αποσπάσουν πλούτο από την καταναλωτική ανταλλαγή με τη μορφή χρηματικού κέρδους- παραλύει από το γεγονός ότι η επιστήμη της εξαγωγής πλούτου έχει εξελιχθεί τόσο πολύ ώστε κάθε νέο κύμα φέρνει φθίνουσες αποδόσεις. Αυτό που ονομάζεται «οριακό κόστος» από τους οικονομολόγους, η διαφορά μεταξύ του πόσο κοστίζει να παραχθεί κάτι και του τι είναι πρόθυμοι ή ικανοί να πληρώσουν οι άνθρωποι γι’ αυτό, είναι σχεδόν μηδενικό τώρα για οτιδήποτε κατασκευάζουμε ή παρέχουμε ως υπηρεσία. Αυτή η τάση μηδενικού οριακού κόστους καταρρακώνει τον καπιταλισμό από το απροσδόκητο αποτέλεσμα της ίδιας της θεαματικής του επιτυχίας.
Συνυπολόγισε σε αυτό ότι το μεγαλύτερο μέρος της ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας τα τελευταία 40 χρόνια ήταν στην κερδοσκοπική χρηματοδότηση. Το χρηματικό σύστημα αναπτύσσεται ταχύτερα από την παραγωγική «πραγματική» οικονομία – με το προβλέψιμο αποτέλεσμα της κατάρρευσης της αγοράς, της χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης και των διαρθρωτικών προσαρμογών (αφαίρεση πλούτου) όταν η αναντιστοιχία μεγαλώνει πολύ. Αυτό με το οποίο καταλήγουμε είναι ένα διογκωμένο χρέος, πολύ υψηλό για να μπορέσει ο καθένας να το αποπληρώσει. Σε συνδυασμό με το τελικό παιχνίδι της συσσώρευσης πλούτου που αναφέρθηκε παραπάνω, αυτό είναι η αναγγελία του θανάτου για τον καπιταλισμό όπως τον γνωρίσαμε τα τελευταία 100 χρόνια.
Λόγος 2: Καταστροφές που δημιουργούνται στον φυσικό κόσμο
Δεν υπάρχει οικονομία που να υφίσταται χωρίς τον φυσικό κόσμο. Η παραληρηματική πεποίθηση ότι οι αγορές είναι ανεξάρτητες από τη φύση, διέκρινε την κυρίαρχη οικονομική πολιτική για μεγάλο χρονικό διάστημα – και τώρα βλέπουμε τις συνέπειες σε μαζικές εξαφανίσεις της βιοποικιλότητας, απώλεια επιδεινώσει τη διάβρωση, τη μείωση της οργανικής ύλης, την αλάτωση, την απώλεια βιοποικιλότητας του εδάφους, τις κατολισθήσεις, την απερήμωση και τις πλημμύρες, κατάρρευση των παγκόσμιων ιχθυαποθεμάτων στους ωκεανούς, υπερθέρμανση του πλανήτη, πυρκαγιές, αύξηση του επιπέδου ατμοσφαιρικής ρύπανσης και πολλά άλλα.
Οι φυσικοί θα το περιέγραφαν αυτό ως αυξανόμενη εντροπία, που σημαίνει απλώς ότι η αύξηση της κοινωνικής πολυπλοκότητας των ανθρώπινων οικονομιών συνοδεύεται από αντίστοιχη επιδείνωση των ευρύτερων φυσικών περιβαλλόντων στα οποία είναι ενσωματωμένες. Και έχουμε ξεπεράσει το πρωτοφανές όριο της ιστορίας του 20ου αιώνα – με την εκρηκτική αύξηση του πληθυσμού, και τη διέλευση αρκετών βασικών πλανητικών ορίων (οποιοδήποτε από τα οποία, αν ξεπεραστεί, θα θέσει σε κίνδυνο τον πολιτισμό μας). Σύμφωνα με την τρέχουσα καταμέτρηση, έχουμε ήδη περάσει τέσσερα από αυτά.
Έτσι, τα καρφιά μπήκαν στο φέρετρο του καπιταλισμού. Αυτό που μένει να δούμε είναι αν αυτό θα καταστρέψει και τον παγκοσμιοποιημένο πολιτισμό μας. Είμαι αισιόδοξη, αλλά και σκεπτική για το μέλλον μας. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα είναι μια πολύ ταραχώδης περίοδος (ίσως και για το υπόλοιπο της ζωής μας), αλλά νομίζω ότι αν αναγνωρίσουμε αυτήν την περίοδο ως έχει, ότι τότε μπορούμε κατονομάζοντας τον σχεδιασμό της εξαγωγής πλούτου που δημιούργησε αυτές τις συστημικές βλάβες και διαλύοντας αυτό το παγκοσμιοποιημένο σύστημα για να απελευθερώσουμε ζωτικούς νομισματικούς πόρους για την ανάδυση ενός νέου, ζωογόνου παραδείγματος οικονομικής ανάπτυξης.
Αλλά πριν ξεκινήσουμε αυτό τη μεγάλο εγχείρημα της εποχής μας, πρέπει να αναγνωρίσουμε τον πόνο που δημιουργεί στην προσωπική μας ζωή ένα ετοιμοθάνατο καπιταλιστικό σύστημα. Το ξέρω ότι πονάει. Είναι απολύτως φυσικό να νιώθεις ντροπή όταν προσπαθείς πραγματικά σκληρά και κάνεις ό,τι καλύτερο μπορείς, αλλά παρόλα αυτά αδυνατείς να πετύχεις. Θα πρέπει να αλλάξουμε τους κανόνες του παιχνιδιού (μερικούς από τους οποίους έχω περιγράψει εδώ). Και για να το κάνουμε αυτό θα χρειαστεί να περάσουμε από μια διαδικασία επούλωσης εσωτερικά για τον εαυτό μας, τους φίλους και τους συντρόφους μας.
Δεν είσαι μόνος. 7,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι το βιώνουν αυτό. Τώρα είναι η ώρα να αποκτήσουμε πλήρη επίγνωση της συστημικής φύσης αυτού που βιώνουμε. Το μέλλον δεν θα είναι σαν το παρελθόν. Θα είναι επώδυνο και μερικές φορές μπερδεμένο. Ωστόσο, ο τρόπος για να ξεπεράσουμε αυτό το τέλμα, δεν είναι τίποτα λιγότερο από έναν παγκόσμιο πολιτισμό που θα είναι συμπεριληπτικός και ωφέλιμος για όλους τους ανθρώπους, ενώ ταυτόχρονα θα παραμένει σε αρμονία με τον πλανήτη μας, τη Γη.
Μπορούμε να τα καταφέρουμε.
Διαβάστε επίσης: Πώς ο καπιταλισμός σκότωσε τον Kurt Cobain
Ξέρω ότι πονάει – αλλά αυτό που αισθάνεσαι (μαζί με εκατομμύρια άλλους) είναι η φυσική συνέπεια του καπιταλισμού σε προχωρημένο στάδιο.
Μπορεί να είναι πολύ αποθαρρυντικό να ξέρεις ότι μάλλον δεν πρόκειται να βρεις μια δουλειά που να σου αρμόζει, δεν θα βρεις τα χρήματα να αγοράσεις ένα αξιοπρεπές αμάξι ή δεν θα βάλεις προκαταβολή για να πάρεις το δικό σου διαμέρισμα μέσα στα επόμενα χρόνια – ακόμα κι αν έχεις περάσει από τους πρώτους στη σχολή ή έχεις αποφοιτήσει από ένα από τα καλύτερα πανεπιστήμια της χώρας ή ακόμα κι αν έχεις εξασφαλίσει τις πιο λαμπρές συστατικές επιστολές από όλες εκείνες τις απλήρωτες πρακτικές ασκήσεις των τελευταίων ετών.
Ακόμη και αν είσαι αρκετά τυχερός ώστε να έχεις όλα αυτά τα προνόμια, θα εξακολουθείς να είσαι ένας από τους εκατοντάδες υποψηφίους για κάθε θέση εργασίας που θα διεκδικείς. Και θα εξακολουθείς να παρακολουθείς τον κόσμο να γίνεται όλο και πιο άνισος, με λιγότερες αμειβόμενες ευκαιρίες για να εργαστείς στο πεδίο που επιθυμείς, ή στην ζωή σου.
Επιπλέον, δεν θα έχεις πολλή βοήθεια από τους φίλους σου, επειδή οι περισσότεροι (αν όχι όλοι) από αυτούς περνούν το ίδιο πράγμα. Πρόκειται για μια επώδυνη και δύσκολη περίοδο που μας επηρεάζει όλους ταυτόχρονα.
Θα υπάρξουν άνθρωποι που θα σου πουν ότι φταις εσύ. Ότι δεν προσπαθείς αρκετά σκληρά. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι είναι ένοχοι για τη διαιώνιση ενός μεγάλου ψέματος της ιστορικής περιόδου που διανύουμε. Οι καθιερωμένες υποδείξεις του παρελθόντος για το πώς να είσαι επιτυχημένος στη ζωή σου που ίσχυαν μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες, πλέον δεν ισχύουν. Αυτή η ενοχή και η ντροπή που αισθάνεσαι, είναι η ψυχική ασθένεια του καπιταλισμού σε προχωρημένο στάδιο. Μπορείς απλά να αποδεχτείς αυτήν την αλήθεια και να απελευθερωθείς.
Για να κατανοήσεις το πόσο έχουν καταστραφεί τα πάντα γύρω μας, θα πρέπει να σκεφτείς σε συστημικό επίπεδο. Θα πρέπει να αναλογιστούμε το σύστημα που μας οδήγησε σε αυτή την κατάσταση και τότε θα καταλάβουμε πώς προέκυψε όλο αυτό – έτσι θα κατανοήσουμε τους λόγους που δεν είναι δυνατόν να συνεχιστεί η σημερινή πορεία.
Πρώτον, μια διάγνωση του προβλήματος:
Ένας παγκόσμιος σχεδιασμός εξαγωγής πλούτου έχει δημιουργηθεί συστηματικά για να στήνει το οικονομικό παιχνίδι εναντίον σου. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ένας μικρός αριθμός ανθρώπων (ο σημερινός απολογισμός είναι 62) κατέχει τον μεγαλύτερο πλούτο από ό,τι ο μισός ανθρώπινος πληθυσμός της Γης. Είναι δεκαετίες που οι συγκεκριμένοι άνθρωποι εκμεταλλεύονται «φορολογικούς παραδείσους» για να κρύψουν τον πλούτο τους, άδικες εμπορικές συμφωνίες σχεδιασμένες να απομυζούν πλούτο από τις φτωχές χώρες, τραπεζικοί κανονισμοί και μέτρα λιτότητας με σκοπό την αποσταθεροποίηση ολόκληρων οικονομιών ώστε ο πλούτος να συγκεντρωθεί σε μια μικρή οικονομική ελίτ, και εκλογικοί νόμοι που σχεδόν εγγυώνται ότι μόνο αυτοί που γίνονται πόρνες αυτών των οικονομικών νταβατζήδων θα καταλάβουν υψηλά αξιώματα.
Οπότε, είναι εντάξει να αισθάνεσαι άγχος καθώς ο καπιταλισμός εκτονώνεται πάνω στην κοινωνία.
Όμως, γιατί λέω ότι ο καπιταλισμός (στην κορπορατιστική, πλουτοπαραγωγική του μορφή) πεθαίνει; Υπάρχει μια μεγάλη, λεπτομερής εξήγηση που θα μπορούσε να δοθεί ως απάντηση. Για λόγους συντομίας, θα απαντήσω με δύο βασικά παραδείγματα που δείχνουν πώς ο καπιταλισμός έτσι όπως τον ξέραμε, έχει τελειώσει. Είναι φυσικά αδύνατο να συνεχιστεί για πολύ ακόμα.
Λόγος 1: Δεν υπάρχουν άλλα κέρδη για εξαγωγή
Όπως εύστοχα περιγράφεται στα γραπτά του Jeremy Rifkin και του Paul Mason, το πρωταρχικό κίνητρο των καπιταλιστών -να αποσπάσουν πλούτο από την καταναλωτική ανταλλαγή με τη μορφή χρηματικού κέρδους- παραλύει από το γεγονός ότι η επιστήμη της εξαγωγής πλούτου έχει εξελιχθεί τόσο πολύ ώστε κάθε νέο κύμα φέρνει φθίνουσες αποδόσεις. Αυτό που ονομάζεται «οριακό κόστος» από τους οικονομολόγους, η διαφορά μεταξύ του πόσο κοστίζει να παραχθεί κάτι και του τι είναι πρόθυμοι ή ικανοί να πληρώσουν οι άνθρωποι γι’ αυτό, είναι σχεδόν μηδενικό τώρα για οτιδήποτε κατασκευάζουμε ή παρέχουμε ως υπηρεσία. Αυτή η τάση μηδενικού οριακού κόστους καταρρακώνει τον καπιταλισμό από το απροσδόκητο αποτέλεσμα της ίδιας της θεαματικής του επιτυχίας.
Συνυπολόγισε σε αυτό ότι το μεγαλύτερο μέρος της ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας τα τελευταία 40 χρόνια ήταν στην κερδοσκοπική χρηματοδότηση. Το χρηματικό σύστημα αναπτύσσεται ταχύτερα από την παραγωγική «πραγματική» οικονομία – με το προβλέψιμο αποτέλεσμα της κατάρρευσης της αγοράς, της χρηματοπιστωτικής κατάρρευσης και των διαρθρωτικών προσαρμογών (αφαίρεση πλούτου) όταν η αναντιστοιχία μεγαλώνει πολύ. Αυτό με το οποίο καταλήγουμε είναι ένα διογκωμένο χρέος, πολύ υψηλό για να μπορέσει ο καθένας να το αποπληρώσει. Σε συνδυασμό με το τελικό παιχνίδι της συσσώρευσης πλούτου που αναφέρθηκε παραπάνω, αυτό είναι η αναγγελία του θανάτου για τον καπιταλισμό όπως τον γνωρίσαμε τα τελευταία 100 χρόνια.
Λόγος 2: Καταστροφές που δημιουργούνται στον φυσικό κόσμο
Δεν υπάρχει οικονομία που να υφίσταται χωρίς τον φυσικό κόσμο. Η παραληρηματική πεποίθηση ότι οι αγορές είναι ανεξάρτητες από τη φύση, διέκρινε την κυρίαρχη οικονομική πολιτική για μεγάλο χρονικό διάστημα – και τώρα βλέπουμε τις συνέπειες σε μαζικές εξαφανίσεις της βιοποικιλότητας, απώλεια επιδεινώσει τη διάβρωση, τη μείωση της οργανικής ύλης, την αλάτωση, την απώλεια βιοποικιλότητας του εδάφους, τις κατολισθήσεις, την απερήμωση και τις πλημμύρες, κατάρρευση των παγκόσμιων ιχθυαποθεμάτων στους ωκεανούς, υπερθέρμανση του πλανήτη, πυρκαγιές, αύξηση του επιπέδου ατμοσφαιρικής ρύπανσης και πολλά άλλα.
Οι φυσικοί θα το περιέγραφαν αυτό ως αυξανόμενη εντροπία, που σημαίνει απλώς ότι η αύξηση της κοινωνικής πολυπλοκότητας των ανθρώπινων οικονομιών συνοδεύεται από αντίστοιχη επιδείνωση των ευρύτερων φυσικών περιβαλλόντων στα οποία είναι ενσωματωμένες. Και έχουμε ξεπεράσει το πρωτοφανές όριο της ιστορίας του 20ου αιώνα – με την εκρηκτική αύξηση του πληθυσμού, και τη διέλευση αρκετών βασικών πλανητικών ορίων (οποιοδήποτε από τα οποία, αν ξεπεραστεί, θα θέσει σε κίνδυνο τον πολιτισμό μας). Σύμφωνα με την τρέχουσα καταμέτρηση, έχουμε ήδη περάσει τέσσερα από αυτά.
Έτσι, τα καρφιά μπήκαν στο φέρετρο του καπιταλισμού. Αυτό που μένει να δούμε είναι αν αυτό θα καταστρέψει και τον παγκοσμιοποιημένο πολιτισμό μας. Είμαι αισιόδοξη, αλλά και σκεπτική για το μέλλον μας. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα είναι μια πολύ ταραχώδης περίοδος (ίσως και για το υπόλοιπο της ζωής μας), αλλά νομίζω ότι αν αναγνωρίσουμε αυτήν την περίοδο ως έχει, ότι τότε μπορούμε κατονομάζοντας τον σχεδιασμό της εξαγωγής πλούτου που δημιούργησε αυτές τις συστημικές βλάβες και διαλύοντας αυτό το παγκοσμιοποιημένο σύστημα για να απελευθερώσουμε ζωτικούς νομισματικούς πόρους για την ανάδυση ενός νέου, ζωογόνου παραδείγματος οικονομικής ανάπτυξης.
Αλλά πριν ξεκινήσουμε αυτό τη μεγάλο εγχείρημα της εποχής μας, πρέπει να αναγνωρίσουμε τον πόνο που δημιουργεί στην προσωπική μας ζωή ένα ετοιμοθάνατο καπιταλιστικό σύστημα. Το ξέρω ότι πονάει. Είναι απολύτως φυσικό να νιώθεις ντροπή όταν προσπαθείς πραγματικά σκληρά και κάνεις ό,τι καλύτερο μπορείς, αλλά παρόλα αυτά αδυνατείς να πετύχεις. Θα πρέπει να αλλάξουμε τους κανόνες του παιχνιδιού (μερικούς από τους οποίους έχω περιγράψει εδώ). Και για να το κάνουμε αυτό θα χρειαστεί να περάσουμε από μια διαδικασία επούλωσης εσωτερικά για τον εαυτό μας, τους φίλους και τους συντρόφους μας.
Δεν είσαι μόνος. 7,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι το βιώνουν αυτό. Τώρα είναι η ώρα να αποκτήσουμε πλήρη επίγνωση της συστημικής φύσης αυτού που βιώνουμε. Το μέλλον δεν θα είναι σαν το παρελθόν. Θα είναι επώδυνο και μερικές φορές μπερδεμένο. Ωστόσο, ο τρόπος για να ξεπεράσουμε αυτό το τέλμα, δεν είναι τίποτα λιγότερο από έναν παγκόσμιο πολιτισμό που θα είναι συμπεριληπτικός και ωφέλιμος για όλους τους ανθρώπους, ενώ ταυτόχρονα θα παραμένει σε αρμονία με τον πλανήτη μας, τη Γη.
Μπορούμε να τα καταφέρουμε.
Διαβάστε επίσης: Πώς ο καπιταλισμός σκότωσε τον Kurt Cobain
