Στον ψηφιακό κόσμο που έχει επικρατήσει και ζούμε δεν είναι μόνο οι έφηβοι που χάνουν τη συγκέντρωσή τους, είμαστε και εμείς τα ενήλικα παιδιά. Τα νέα δεδομένα αποκαλύπτουν ότι ενήλικες όλων των ηλικιών αντιμετωπίζουν σημαντική μείωση στις βασικές γνωστικές δεξιότητες όπως είναι η ανάγνωση, η αριθμητική και η επίλυση προβλημάτων. Τι ευθύνεται για αυτό, η απάντηση είναι η οθόνη που κρατάμε συνέχεια στα χέρια μας και η παρορμητική μας σχέση με τα social media.
Η φράση , μπορεί να ακούγεται υπερβολική, αλλά δεν είναι τελείως εκτός πραγματικότητας μάλιστα σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες που αναλύει ένα άρθρο του Dazed Digital, οι ικανότητες ανάγνωσης, αριθμητικής και επίλυσης προβλημάτων καταγράφουν πτώση στους ενήλικες και δεν μιλάμε μόνο για τη νεότερη γενιά. Ο οργανισμός οικονομικής συνεργασίας και ανάπτυξης (OECD) επιβεβαιώνει αυτή την τάση και δείχνει ότι οι δεξιότητες εγγραματισμού και αριθμητικής στους ενήλικες είτε βρίσκονται σε πτώση είτε έχουν μείνει στάσιμες σε πολλές χώρες. Αυτό σημαίνει ότι ένα σημαντικό μέρος του ενήλικου πληθυσμού δυσκολεύεται περισσότερο να διαβάσει πολύπλοκα κείμενα ή να χειριστεί μαθηματικές έννοιες όπως παλιότερα. Παράλληλα, μια άλλη σημαντική παρατήρηση αφορά τα προβλήματα στην ικανότητα επίλυσης νέων ή περίπλοκων προβλημάτων όχι μόνο τεχνικών, αλλά και αφηρημένων ή λογικών.
Δυστυχώς η πανταχού παρούσα οθόνη κάθε μεγέθους είναι υπεύθυνη και τα smartphones, διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην ραγδαία πτώση των ικανοτήτων μας. Η διαρκής χρήση τους αποσπά την προσοχή μας, κατακερματίζει τη σκέψη και μειώνει τη δυνατότητα συγκέντρωσης.Η ίδια η παρουσία του κινητού μας, ακόμα και αν δεν το χρησιμοποιούμε ενεργά, «τραβά» γνωστικούς πόρους και μειώνει τη διαθεσιμότητα για πιο απαιτητικές νοητικές εργασίες.
Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης προωθούν περιεχόμενο σύντομο, γρήγορο και εύπεπτο που ουσιαστικά είναι «σκουπίδια γνώσης» που καταναλώνουμε σε γρήγορη μορφή. Σύμφωνα με έρευνες, η συστηματική έκθεση σε μικρά βίντεο όπως είναι τα reels επηρεάζει πολύ την ικανότητά μας να διατηρούμε την προσοχή μας για περισσότερο σοβαρά νοητικά θέματα. Αυτό δεν είναι μόνο ένα θέμα «κακής συνήθειας», αλλά μια αλλαγή της γνωστικής μας ικανότητας που συνεπάγεται ότι όταν το μυαλό μας διαρκώς εκπαιδεύεται σε σύντομα ερεθίσματα, αποκτά δυσκολία στην εμβάθυνση και στην επίλυση σύνθετων προβλημάτων.
Η συνεχή έκθεση σε πολύ μεγάλο όγκο πληροφοριών, ειδικά μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οδηγεί σε κόπωση και γνωστική εξάντληση, κάτι που συχνά αναφέρεται ως media fatigue.Το αποτέλεσμα είναι ότι σταδιακά χάνουμε την ικανότητα να επεξεργαζόμαστε βαθιά μηνύματα, να αναλύουμε επιχειρήματα και να συνδυάζουμε πληροφορίες.
Όλα τα παραπάνω στοιχεία δεν δείχνουν απαραίτητα ότι «η νοημοσύνη μας πεθαίνει», αλλά μάλλον ότι η νοημοσύνη μας αναπροσαρμόζεται. Η ανθρώπινη σκέψη είναι ευέλικτη και ανταποκρίνεται στο περιβάλλον. Αν ζούμε σε έναν κόσμο όπου οι πληροφορίες έρχονται γρήγορα, και όπου η προσοχή μας πρέπει να μεταπηδά συνεχώς, τότε ο εγκέφαλος «εκπαιδεύεται» για αυτά τα μοτίβα. Αλλά αυτή η προσαρμογή έχει κόστος αφού μειώνεται η ικανότητα για ενδελεχή ανάγνωση, για επίλυση πολύπλοκων προβλημάτων, και για σκέψη χωρίς διακοπές.
Οι συνέπειες για εμάς και για την κοινωνία
Η μείωση των βασικών γνωστικών δεξιοτήτων δεν είναι μόνο ατομικό πρόβλημα, επηρεάζει το πώς λειτουργεί η κοινωνία συνολικά. Αν οι ενήλικες δυσκολεύονται με την ανάγνωση, την αριθμητική και την επίλυση προβλημάτων, αυτό μπορεί να περιορίζει την παραγωγικότητά τους, αλλά και την ικανότητα να μαθαίνουν νέα πράγματα. Η ικανότητα το να κατανοείς και να αναλύεις πληροφορίες είναι κρίσιμη για την ενημέρωση, τη συμμετοχή στα κοινά και την κριτική αξιολόγηση των μηνυμάτων που λαμβάνουμε από τα ΜΜΕ.
Σύμφωνα με στοιχεία του OECD, η πτώση στις δεξιότητες είναι πιο έντονη σε ομάδες με χαμηλότερη μόρφωση, γεγονός που διευρύνει τις ανισότητες.
Ας ξεκινήσουμε όμως από τα θετικά πράγματα που δεν μας καταδικάζουν στη «ψηφιακή ζωή» μιας και υπάρχουν τρόποι να ανακτήσουμε τη νοητική μας ευκρίνεια με ένα από τα πιο σημαντικά να είναι τα όρια μας με τη χρήση του κινητού, περιοριζώντας τον χρόνο έκθεσης στην οθόνη, απενεργοποιώντας τις ειδοποιήσεις, και καθιερώνοντας συγκεκριμένο χρόνο και χώρο χωρίς κινητά.
Άφησε στην άκρη τις οθόνες και προτίμησε βιβλία, άρθρα με σοβαρό περιεχόμενο και μεγάλου εύρους. Η ανάγνωση για απόλαυση και γνώση βοηθά τον εγκέφαλο να «γυμνάζεται» σε βάθος, ακόμα θα πρέπει να περιορίσουμε τη διάσπαση προσοχής, εστιάζοντας σε μία δουλειά κάθε φορά.
Το ότι «όλοι γινόμαστε πιο χαζοί» δεν είναι απλώς clickbait είναι μια προειδοποίηση. Η πτώση σε βασικές γνωστικές δεξιότητες όπως η ανάγνωση, η αριθμητική και η επίλυση προβλημάτων δεν είναι θέμα μεμονωμένων ανθρώπων, είναι μια συστημική τάση που σχετίζεται με τον ψηφιακό τρόπο ζωής μας. Ευτυχώς όμως δεν είναι αμετάκλητο και με συνειδητές επιλογές και πρακτικές, μπορούμε να αντισταθούμε στην κατεύθυνση αυτή, ανακτώντας τη συγκέντρωση μας και ενισχύοντας την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε σε βάθος και πολυεπίπεδα.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
Στον ψηφιακό κόσμο που έχει επικρατήσει και ζούμε δεν είναι μόνο οι έφηβοι που χάνουν τη συγκέντρωσή τους, είμαστε και εμείς τα ενήλικα παιδιά. Τα νέα δεδομένα αποκαλύπτουν ότι ενήλικες όλων των ηλικιών αντιμετωπίζουν σημαντική μείωση στις βασικές γνωστικές δεξιότητες όπως είναι η ανάγνωση, η αριθμητική και η επίλυση προβλημάτων. Τι ευθύνεται για αυτό, η απάντηση είναι η οθόνη που κρατάμε συνέχεια στα χέρια μας και η παρορμητική μας σχέση με τα social media.
Η φράση , μπορεί να ακούγεται υπερβολική, αλλά δεν είναι τελείως εκτός πραγματικότητας μάλιστα σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες που αναλύει ένα άρθρο του Dazed Digital, οι ικανότητες ανάγνωσης, αριθμητικής και επίλυσης προβλημάτων καταγράφουν πτώση στους ενήλικες και δεν μιλάμε μόνο για τη νεότερη γενιά. Ο οργανισμός οικονομικής συνεργασίας και ανάπτυξης (OECD) επιβεβαιώνει αυτή την τάση και δείχνει ότι οι δεξιότητες εγγραματισμού και αριθμητικής στους ενήλικες είτε βρίσκονται σε πτώση είτε έχουν μείνει στάσιμες σε πολλές χώρες. Αυτό σημαίνει ότι ένα σημαντικό μέρος του ενήλικου πληθυσμού δυσκολεύεται περισσότερο να διαβάσει πολύπλοκα κείμενα ή να χειριστεί μαθηματικές έννοιες όπως παλιότερα. Παράλληλα, μια άλλη σημαντική παρατήρηση αφορά τα προβλήματα στην ικανότητα επίλυσης νέων ή περίπλοκων προβλημάτων όχι μόνο τεχνικών, αλλά και αφηρημένων ή λογικών.
Δυστυχώς η πανταχού παρούσα οθόνη κάθε μεγέθους είναι υπεύθυνη και τα smartphones, διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην ραγδαία πτώση των ικανοτήτων μας. Η διαρκής χρήση τους αποσπά την προσοχή μας, κατακερματίζει τη σκέψη και μειώνει τη δυνατότητα συγκέντρωσης.Η ίδια η παρουσία του κινητού μας, ακόμα και αν δεν το χρησιμοποιούμε ενεργά, «τραβά» γνωστικούς πόρους και μειώνει τη διαθεσιμότητα για πιο απαιτητικές νοητικές εργασίες.
Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης προωθούν περιεχόμενο σύντομο, γρήγορο και εύπεπτο που ουσιαστικά είναι «σκουπίδια γνώσης» που καταναλώνουμε σε γρήγορη μορφή. Σύμφωνα με έρευνες, η συστηματική έκθεση σε μικρά βίντεο όπως είναι τα reels επηρεάζει πολύ την ικανότητά μας να διατηρούμε την προσοχή μας για περισσότερο σοβαρά νοητικά θέματα. Αυτό δεν είναι μόνο ένα θέμα «κακής συνήθειας», αλλά μια αλλαγή της γνωστικής μας ικανότητας που συνεπάγεται ότι όταν το μυαλό μας διαρκώς εκπαιδεύεται σε σύντομα ερεθίσματα, αποκτά δυσκολία στην εμβάθυνση και στην επίλυση σύνθετων προβλημάτων.
Η συνεχή έκθεση σε πολύ μεγάλο όγκο πληροφοριών, ειδικά μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οδηγεί σε κόπωση και γνωστική εξάντληση, κάτι που συχνά αναφέρεται ως media fatigue.Το αποτέλεσμα είναι ότι σταδιακά χάνουμε την ικανότητα να επεξεργαζόμαστε βαθιά μηνύματα, να αναλύουμε επιχειρήματα και να συνδυάζουμε πληροφορίες.
Όλα τα παραπάνω στοιχεία δεν δείχνουν απαραίτητα ότι «η νοημοσύνη μας πεθαίνει», αλλά μάλλον ότι η νοημοσύνη μας αναπροσαρμόζεται. Η ανθρώπινη σκέψη είναι ευέλικτη και ανταποκρίνεται στο περιβάλλον. Αν ζούμε σε έναν κόσμο όπου οι πληροφορίες έρχονται γρήγορα, και όπου η προσοχή μας πρέπει να μεταπηδά συνεχώς, τότε ο εγκέφαλος «εκπαιδεύεται» για αυτά τα μοτίβα. Αλλά αυτή η προσαρμογή έχει κόστος αφού μειώνεται η ικανότητα για ενδελεχή ανάγνωση, για επίλυση πολύπλοκων προβλημάτων, και για σκέψη χωρίς διακοπές.
Οι συνέπειες για εμάς και για την κοινωνία
Η μείωση των βασικών γνωστικών δεξιοτήτων δεν είναι μόνο ατομικό πρόβλημα, επηρεάζει το πώς λειτουργεί η κοινωνία συνολικά. Αν οι ενήλικες δυσκολεύονται με την ανάγνωση, την αριθμητική και την επίλυση προβλημάτων, αυτό μπορεί να περιορίζει την παραγωγικότητά τους, αλλά και την ικανότητα να μαθαίνουν νέα πράγματα. Η ικανότητα το να κατανοείς και να αναλύεις πληροφορίες είναι κρίσιμη για την ενημέρωση, τη συμμετοχή στα κοινά και την κριτική αξιολόγηση των μηνυμάτων που λαμβάνουμε από τα ΜΜΕ.
Σύμφωνα με στοιχεία του OECD, η πτώση στις δεξιότητες είναι πιο έντονη σε ομάδες με χαμηλότερη μόρφωση, γεγονός που διευρύνει τις ανισότητες.
Ας ξεκινήσουμε όμως από τα θετικά πράγματα που δεν μας καταδικάζουν στη «ψηφιακή ζωή» μιας και υπάρχουν τρόποι να ανακτήσουμε τη νοητική μας ευκρίνεια με ένα από τα πιο σημαντικά να είναι τα όρια μας με τη χρήση του κινητού, περιοριζώντας τον χρόνο έκθεσης στην οθόνη, απενεργοποιώντας τις ειδοποιήσεις, και καθιερώνοντας συγκεκριμένο χρόνο και χώρο χωρίς κινητά.
Άφησε στην άκρη τις οθόνες και προτίμησε βιβλία, άρθρα με σοβαρό περιεχόμενο και μεγάλου εύρους. Η ανάγνωση για απόλαυση και γνώση βοηθά τον εγκέφαλο να «γυμνάζεται» σε βάθος, ακόμα θα πρέπει να περιορίσουμε τη διάσπαση προσοχής, εστιάζοντας σε μία δουλειά κάθε φορά.
Το ότι «όλοι γινόμαστε πιο χαζοί» δεν είναι απλώς clickbait είναι μια προειδοποίηση. Η πτώση σε βασικές γνωστικές δεξιότητες όπως η ανάγνωση, η αριθμητική και η επίλυση προβλημάτων δεν είναι θέμα μεμονωμένων ανθρώπων, είναι μια συστημική τάση που σχετίζεται με τον ψηφιακό τρόπο ζωής μας. Ευτυχώς όμως δεν είναι αμετάκλητο και με συνειδητές επιλογές και πρακτικές, μπορούμε να αντισταθούμε στην κατεύθυνση αυτή, ανακτώντας τη συγκέντρωση μας και ενισχύοντας την ικανότητά μας να σκεφτόμαστε σε βάθος και πολυεπίπεδα.
➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.
