Η σεζόν ανοίγει δημιουργικά για το Θέατρο 104! Το Σάββατο 16 Σεπτεμβρίου θα κάνει πρεμιέρα η παράσταση “Μαχαίρι στο κόκαλο“, από την ομάδα Θεάτρου Ça Va, σε σκηνοθεσία Βασίλη Καλφάκη με τον ίδιο να πρωταγωνιστεί μαζί με τη Σάντρα Λειβαδάρα. Το έργο βασίζεται στο ομότιτλο θεατρικό έργο του Κώστα Μουρσελά.

Με αφορμή την παράσταση, ο Βασίλης Καλφάκης μίλησε στο OLAFAQ για το θέατρο, το συλλογικό τραυματικό σοκ, το “μικρόβιο” της προόδου και την ποίηση που κατοικεί ακόμη στους δρόμους. Στη συζήτησή μας το θέμα της ανθρωπιάς στη σύγχρονη κοινωνία ήταν κεντρικό. Μέσα από κάθε ερώτηση και κάθε απάντηση, η συζήτηση επέστρεφε εκεί: στο ανθρώπινο, το “μαζί”. Ανθρωπιά στο θέατρο, στον πολιτισμό, στην πολιτική αρένα, στις καταστροφές, στο προσωπικό και στο δημόσιο. Είναι άραγε ένα στοιχείο που έχουμε εξορίσει από τις ζωές μας για χάρη της ανέλιξης και της ανόδου, ή είναι το μόνο γιατρικό που μας κρατά ακόμα σώους και ζωντανούς;

– Η παράσταση “Μαχαίρι στο κόκαλο” μιλά για ένα παντρεμένο ζευγάρι, το οποίο προσπαθεί να ανέλθει κοινωνικά και οικονομικά, μέσα από την επαφή τους με τον “σημαντικό” γείτονα του πάνω ορόφου. Ποια είναι τα όρια της στοχοπροσήλωσης; Πότε η φιλοδοξία γίνεται αποξένωση;
Αυτό αρχίζει να συμβαίνει όταν ο συνάνθρωπός μας γίνεται μεσάζων για την ανέλιξή μας. Ο ίδιος γίνεται “σκαλοπατάκι” για να ανέβουμε εμείς. Στο έργο, αυτή η βία πάνω στην πλάτη του συνανθρώπου, παρεισφρύει και μέσα στη σχέση του ζευγαριού. Η ανάγκη για αναγνώριση, άνοδο, ανάπτυξη, διαβρώνει το σημαντικότερο κοινωνικό αγαθό: την αγάπη για τον συνάνθρωπο.

– Στον χώρο σου, όμως, είναι σημαντική αυτή η ανέλιξη. Μπορεί ένας ηθοποιός να είναι επιτυχημένος χωρίς το “μικρόβιο” της ανόδου;
Εξαρτάται, η επιτυχία είναι πολύ σχετική έννοια. Βλέπουμε τα τελευταία χρόνια σε όλον τον κόσμο ανθρώπους να εργαλειοποιούν τον κόσμο γύρω τους για να ανέβουν. Το θέατρο σήμερα, μέσα στην μαζική του παραγωγή, φοβάμαι ότι θα χάσει τη σχέση του με την κοινωνία. Θέλω το θέατρο να μιλά με την κοινωνία. Όχι βαρύγδουπα μέσω διδαγμάτων. Πραγματικά πρέπει να ξαναβρούμε την έννοια της ψυχαγωγίας. Στον χώρο μας βλέπω έναν μιμιτισμό του κινηματογράφου και της τηλεόρασης. Όμως, το θέατρο έχει άλλη σχέση χρόνου και αφήγησης. Δε χρειάζεται να φέρεις όλη τη Warner Bros στο σανίδι για να αναπαραστήσεις κάτι. Στο σανίδι διακυβεύονται τα δύο μεγαλύτερα θέματα της κοινωνίας: Έρωτας και Θάνατος. Με αυτά παλεύουμε συνεχώς.

– Το αρχικό κείμενο μιλά για τους πολίτες που έχουν χάσει το ανθρώπινο στοιχείο. Η σύγχρονη κοινωνία έχει απολέσει την ανθρωπιά;
Αρκεί να μιλήσουμε για αυτό που έγινε τις προάλλες στο πλοίο Blue Horizon. Διαβάζοντας πάλι το “Μαχαίρι στο κόκαλο” μετά τον θάνατο του 35χρονου Αντώνη Καρυώτη, είδα πόσο διαχρονικό είναι. Βλέπεις πώς ο άνθρωπος στρέφει την πλάτη του μετά από ένα τόσο βίαιο περιστατικό, για να γυρίσει πίσω στο επικερδές καθήκον του, στο μεροκάματο. Το έργο γράφτηκε το 1973, λίγο πριν την εποχή της ανόδου και της εξέλιξης, όπου κυριαρχούσε η ιδέα του «πάμε να αναπτυχθούμε οικονομικά και για όλα τα άλλα βλέπουμε». Η φύση έχει δικούς της μηχανισμούς. Με τις πλημμύρες βλέπουμε τώρα ότι η φύση αντιδρά αντανακλαστικά στη βία που έχει δεχτεί τόσο καιρό από τους ανθρώπους. Το ζήτημα είναι ο άνθρωπος να βρει αυτά τα αντανακλαστικά της φύσης ώστε να ισοσταθμίσει μέσα του το ανθρώπινο. Ναι, έχουμε απομακρυνθεί από αυτό. Λαμβάνουμε καθημερινά πολλές εικόνες βίας και γρήγορα της ξεχνούμε. Γρήγορα γινόμαστε αμνήμονες.

– Από τραυματικό σοκ;
Σίγουρα. Για αυτό καλό είναι η κοινωνία να βρει τους συγγενικούς δεσμούς της. Έχουμε αρχίσει να αγκαλιάζουμε το διαφορετικό, καταλαβαίνοντας πόσο του μοιάζουμε. Έχουμε αρχίσει να καταλαβαίνουμε ότι όλες αυτές οι διαχωριστικές γραμμές που έχουν μπει εξυπηρετούν οφέλη άλλων. Από καταστροφές πάντα βγαίνει κόσμος που προσπαθεί να εργαλειοποιήσει τον πόνο. Βλέπουμε τώρα τα βυθισμένα σπίτια στην Καρδίτσα και φοβάμαι ότι κάποιος θα εκμεταλλευτεί αυτόν τον πόνο, για να μας το παρουσιάσει ως μια de facto πραγματικότητα που δεν “γυρίζει”. Αυτό που μου αρέσει στο θέατρο, είναι ότι βρίσκω της ρίζες κάθε ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η ανάγκη της αγκαλιάς χωρίς όφελος, είναι αυτό που χρειαζόμαστε τώρα. Αν το είχαμε κρατήσει αυτό, όλα αυτά που βλέπουμε τώρα δε θα γινόντουσαν. Ναι, ειμαι ρομαντικός.

– Ως ρομαντικός, πού εντοπίζεις την ανθρωπιά σήμερα; Δε μπορώ να πιστέψω ότι ως καλλιτέχνης δεν βρίσκεις κανένα ανθρώπινο στοιχείο γύρω σου. Υπάρχουν στιγμές που ο άνθρωπος σε συγκινεί;
Ναι, μπορεί να με συγκινήσει ένας άνθρωπος που στον καύσωνα θα βγάλει ένα πιάτο με νερό για το αδέσποτο γάτο ή σκύλο. Με συγκινούν οι άνθρωποι που είναι δίπλα στους πληγέντες τώρα. Με συγκινεί η ποίηση που γράφεται πάνω στους τοίχους. Με συγκίνησε όταν, σε έναν δρόμο σύνορα Καμίνια – Κερατσίνι, ήταν γραμμένο σε έναν τοίχο ολόκληρο 8στιχο από το Μονόγραμμα του Ελύτη. Η ποίηση κατοικεί ακόμη στους δρόμους. Ο άνθρωπος έχει ανάγκη την μετάπλαση της βίαιης πραγματικότητας σε κάτι άλλο. Το ότι μια συναυλία του ΛΕΞ γεμίζει χωρίς διαφήμιση, αποδεικνύει ότι δεν είναι μόνο προϊόν κατανάλωσης, είναι βαθιά ανθρώπινη ανάγκη. Ξέρουμε ότι η ζωή έχει ένα τέρμα, ας κατοικήσουμε αυτόν τον κόσμο ποιητικά όσο είμαστε εδώ. Συντροφιά σημαίνει συντρώω με κάποιον, αυτό είναι το νόημα. Το “Μαχαίρι στο κόκαλο” δείχνει τα πρώτα σημάδια της απομάκρυνσης του ελληνικού λαού από το κοινό τραπέζι στο ιδιωτικό. Η διάβρωση έρχεται από τα μέσα, από την ανάγκη να ιδιωτεύσουμε, με την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Δηλαδή, δε μας απασχολεί πια το δημόσια, η συμπόρευση, το μαζί. Ο καθένας νοιάζεται για το “προσωπικό προφίλ” του. Είναι δύσκολο να το βρούμε το “μαζί”, αλλά για αυτό αξίζει.

– Εσένα τη σε γοήτευσε στην υποκριτική και τη σκηνοθεσία;
Με γοήτευσε να βλέπω τα αντανακλαστικά του κοινού: λες κάτι επί σκηνής, που μπορεί να τους κάνει να σταματήσουν για λίγο, να γελάσουν, να κλάψουν, να σκεφτούν. Ο θεατρίνος το βλέπει και το νιώθει αυτό από το σανίδι. Πρόκειται για μια επίκληση στη φαντασία του θεατή. Όταν παίζεις αντιλαμβάνεσαι το “φαντασιακό” που δημιουργείται στην αίθουσα. Το θέατρο είναι η ζωντανή τέχνη του τώρα. Είναι η μαγεία του αναπάντεχου.

– Νιώθεις δηλαδή την ενέργεια της μεταμόρφωσης;
Ναι! Όχι μόνο της δικής μου μεταμόρφωσης ως ηθοποιός αλλά και του κοινού, έτσι όπως αντιδρά σε αυτά που γίνονται στη σκηνή. Σε ένα μάθημα στο α’ έτος ο Δημήτρης Καταλειφός μας είχε ρωτήσει: «Γιατί ονομάζεται “κοινό”»; Γιατί είναι κυριολεκτικά ο λαός από κάτω. Τηρουμένων των αναλογιών, το θέατρο είναι μια επαλήθευση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Εκεί ξαναγινόμαστε όλοι πολίτες, συμπορευόμαστε. Το θέατρο ξεπερνά τις ταξικές διαβαθμίσεις. Αυτό συνέβαινε πάντα, το θέατρο αλλάζει τα δεδομένα κι αυτό με γοητεύει.

– Και στη σκηνοθεσία τι σε τράβηξε;
Ως σκηνοθέτης “απομακρύνεσαι” ακόμη περισσότερο. Δε βλέπεις, δηλαδή, μόνο τις αντιδράσεις του κοινού αλλά και αυτές των ηθοποιών. Στη σκηνοθεσία βλέπεις την πολλαπλότητα των επιλογών, το σύνολο. Βλέπεις τις σχέσεις των χαρακτήρων σαν χημικές αντιδράσεις. Αυτή η πιθανολογία με γοητεύει. Στο θέατρο βλέπεις συμπυκνωμένες στιγμές της ζωής: βλέπεις ανθρώπους σε καίριες στιγμές που πρέπει να λάβουν μεγάλες αποφάσεις, έρχονται αντιμέτωποι με έναν μεγάλο μύθο ή δίλημμα. Το χρειάζεται αυτό ο άνθρωπος.

– Τι είναι ελληνικό θέατρο σήμερα;
Οφείλει να είναι μια συνάντηση με αυτό που συμβαίνει τώρα στην κοινωνία. Αυτό θα μπορούσε να γίνει μέσω μιας εκ νέου συνάντησης με μεγάλα κείμενα της νεοελληνικής δραματουργίας, από τις απαρχές του ελληνικού κράτους. Είναι μια δραματουργία που συχνά την ξεχνάμε. Θα είχε όμως ενδιαφέρον δεδομένης της εξέλιξης του θεάτρου και των μεθόδων του σήμερα. Θα μπορούσε να γίνει φυσικά και με νεότερα κείμενα. Πρέπει να βρούμε τα μεγάλα θέματα του νεοελληνικού θεάτρου, γιατί εκεί βρίσκονται τα μεγάλα αίτια των προβλημάτων μας. Όμως το σύγχρονο θέατρο χρειάζεται και στήριξη από τους θεσμούς. Φέτος ήθελα με μια νέα ομάδα καλλιτεχνών να δουλέψουμε πάνω σε ένα κείμενο που ανήκει στις απαρχές της νεοελληνικής δραματουργίας. Δυστυχώς η πρότασή μας δεν επιχωρηγήθηκε. Ο πολιτισμός δε ξέρω καν αν υπάρχει στην ατζέντα των κυβερνώντων. Έτσι συχνά πρέπει να κάνουμε μόνοι μας τις παραγωγές. Φυσικά και θα συνεχίσουμε να το κάνουμε, δε πάμε πουθενά.

– Και τώρα θα ήθελα να μου απαντήσεις σε έναν γρήγορο κύκλο ερωτήσεων. Θέατρο ή σινεμά;
Θέατρο

– Αγαπημένη θεατρική παράσταση όλων των εποχών;
Η Γκόλφω του Καραθάνου, που σημάδεψε την εποχή μας, λόγω της στιγμής που συνέβη.

– Ταινία που θα πρότεινες ανεπιφύλακτα;
Το “Loveless” του Andrey Zvyagintsev.

– Τελευταία σειρά που είδες;
Η τελευταία και κορυφαία ήταν το “Breaking Bad”. Άργησα να το δω. Μετά από αυτό, όλες οι άλλες σειρές έρχονται πολύ πίσω.

– Αγαπημένο βιβλίο;
“Ο Δρόμος” του Cormac McCarthy. Το αγαπάω τόσο πολύ αυτό το βιβλίο που δε ξέρω αν θα ήθελα να το ξαναδιαβάσω, για να μην χάσω τον πρώτο παλμό που μου είχε δημιουργήσει.

– Αν δεν ήσουν ηθοποιός τι θα ήθελες να είσαι;
Κηπουρός σε οποιοδήποτε ελληνικό νησί ή στο Πήλιο.

– Υπάρχει περισσότερο καλό ή κακό στον κόσμο;
Γράψε “κακό” εσύ (γελάει). Προτείνω να διαβάσουμε το “Πέρα από το καλό και το κακό” του Νίτσε για να καταλάβουμε ότι και τα δύο υπάρχουν. Το καλό είναι πιο δύσκολο και θέλει δουλειά και αγάπη για να επικρατήσει.

– Φέτος πού θα σε δούμε.
Για 8 παραστάσεις στο “Μαχαίρι στο κόκαλο” στο Θέατρο 104. Από τις 22 Οκτωβρίου θα είμαι σε μια παράσταση με νέο κείμενο γραμμένο για το Εθνικό Θέατρο από τον Chris Cooper. Λέγεται “Στα Όρια” σε σκηνοθεσία της Σοφίας Γιαννοπούλου. Αυτό το έργο μιλά για την συνάντηση του καλού και του κακού, που με ρώτησες πιο πάνω. Δείχνει πώς καμιά φορά μπορεί να επικρατήσει το καλό, με νύχια και με δόντια.

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News