Δεν είμαι σίγουρος για το πότε πέρασα για πρώτη φορά το κατώφλι του Red Sea, αλλά μπορώ να ανασύρω από τα συρτάρια της μνήμης μου τα συναισθήματα που μου είχε προκαλέσει. Ενθουσιασμό για την διαφορετικότητα και θαυμασμό για το reggae “Γαλατικό χωριό” της Αθήνας που αντιστέκεται στη ανελέητη μάχη μεταξύ των μαγαζιών για το ποιο θα χαρακτηριστεί ανατρεπτικό και ριζοσπαστικό, ποιο σπάει τις νόρμες της διασκέδασης και του σχεδιασμού, ποιο έχει τα πιο εκκεντρικά cocktail και ποιο είναι εκείνο με την πιο χαρακτηριστική μουσική ταυτότητα.

Τα τελευταία χρόνια η “μάχη” της νύχτας εντοπίζεται ανάμεσα στα αρχιτεκτονικά γραφεία και στους ανθρώπους «με όραμα». Αυτά δεν διαβάζουμε; Για το τάδε μαγαζί που άνοιξε στον τάδε δρόμο, που σχεδιάστηκε από το Χ ολλανδικό γραφείο και τον Ψ που το οραματίστηκε ένα γλυκόπικρο βράδυ στην Αμοργό. Όλα αυτά μπορεί να δημιουργούν την ψευδαίσθηση πως «γινόμαστε Ευρώπη» και που τόσο ανάγκη την έχουμε – δεν καταλαβαίνω τον λόγο βέβαια, αλλά ταυτόχρονα αναδεικνύουν, αργά ή γρήγορα, την έλλειψη προσωπικότητας. Γιατί αυτή δεν προκύπτει μέσω μιας ξύλινης μπάρας και minimal καναπέ, αλλά από τους ανθρώπους που έχτισαν το μαγαζί – ενίοτε κυριολεκτικά.

Εκεί είναι που κάνει την διαφορά το Red Sea, το “reggae house” δηλαδή του Tonny (Χαραλαμπόπουλου). Ένας χώρος – «σπίτι» όπως το αποκαλεί – που είναι κυριολεκτικά και μεταφορικά παιδί του, ανοιχτό για όλους. Τον συνάντησα εκεί ένα πρωί και μιλήσαμε για το πώς ξεκίνησε το μαγαζί, τα πρώτα χρόνια του στην Ελλάδα, τον πόλεμο και τον ρατσισμό. Στο τέλος της φωτογράφησης, μας κέρασε – όπως οφείλει κάθε οικοδοσπότης ενός σπιτιού – ένα σφηνάκι από ένα παραδοσιακό ποτό της Ερυθραίας και όσο εμείς χαζεύαμε την ταμπέλα με τον στίχο του Bob Marley, “Get up, stand up / Stand up for your right”, που είναι κρεμασμένη σε έναν τοίχο, μας έδωσε την καλύτερη ατάκα αυτής της συνάντησης, αυτή του τίτλου («Τα δικαιώματα δεν έρχονται από τον καναπέ»).

– Red Sea. Πώς προέκυψε η ονομασία;

Από την Ερυθρά Θάλασσα. Εκεί γεννήθηκα, στην Ερυθραία της Αφρικής, πολλά χρόνια πριν. (γέλια)

– Και μεγάλωσες εκεί;

Ναι, μέχρι τα 18 γιατί μετά φύγαμε λόγω πολέμου.

– Έζησες άσχημες καταστάσεις;

Καλός πόλεμος δεν υπάρχει – όλοι στον πόλεμο περνάνε άσχημα.

– Τις κουβαλάς καθημερινά μέσα σου εκείνες τις στιγμές;

Δεν μπορώ να τις ξεχάσω. Ξέρω, επειδή το έχω ζήσει, ότι ο πόλεμος δεν είναι κάτι καλό. Όταν ακούω πολέμους για άλλη κράτη καταλαβαίνω πώς περνάνε γιατί έχω ζήσει την ασχήμια του. Νιώθω τον πόνο τους. Ο πόλεμος είναι μία μπίζνα για τους μεγάλους. Μερικοί τον βλέπουν σαν έναν αγώνα ποδοσφαίρου, αλλά δεν είναι έτσι.

– Ποιος θα κερδίσει ποιον. Σαν να είναι αντίπαλες δύο ομάδες.

Ναι. Αλλά στη μέση υπάρχουν άνθρωποι.

– Ήσασταν μεγάλη οικογένεια; Ήρθατε όλοι μαζί στην Ελλάδα;

Τέσσερα αδέρφια ήμασταν – ο ένας πέθανε, δύο αγόρια και δύο κορίτσια. Εγώ ήρθα με τον αδερφό μου, μετά ακολούθησε η αδερφή μου και μετά οι υπόλοιποι.

– Πότε έγινε αυτό;

Δεκαετία του 1970.

– Και πώς ήταν στην Ελλάδα όταν ήρθατε; Πώς ξεκίνησε η ζωή σας;

Πήγα κατευθείαν στρατό, να υπηρετήσω και να τελειώνω με αυτό. Δεν χρειαζόταν να πάρω υπηκοότητα γιατί ο πατέρας μου ήταν Έλληνας – η μάνα μου ήταν από την Ερυθραία. Είμαι Έλληνας.

– Είχατε σπίτι όταν ήρθατε εδώ – αφού ο πατέρας σου ήταν Έλληνας;

Όχι, δεν είχαμε τίποτα.

– Στον στρατό πώς σε αντιμετώπισαν; Είχε πέσει η χούντα, αλλά εθνικιστικά στοιχεία, υποθέτω, θα υπήρχαν ακόμα στις τάξεις του στρατού;

Καλά ήταν μωρέ. Θα σου πω: Καλός είναι ο στρατός όταν έχεις ζήσει πόλεμο. Κάνεις χαβαλέ. Δεν σε βάζουν φυλακή, μαθαίνεις και κάποια πράγματα για την ζωή.

– Καταλαβαίνω πως είσαι θετικός άνθρωπος. Βρίσκεις την φωτεινή πλευρά στα πράγματα.

Ναι, κρατάω τα “καλά” σε όλα. Με αυτά πορεύομαι και τα “κακά” τα “γράφω”.

– Εκείνα τα πρώτα χρόνια αντιμετωπίσατε ρατσισμό στην Ελλάδα;

Μπα, όχι. Ο ρατσισμός δεν υπάρχει μόνο ανάμεσα σε ανθρώπους από διαφορετικές χώρες. Τρώγονται οι άνθρωποι μεταξύ τους κι ας έχουν την ίδια καταγωγή. Ο ρατσισμός είναι μια δικαιολογία. Οι περισσότεροι δεν έχουν ταξιδέψει και δεν ξέρουν, αλλά δεν τους κρατάω κακία. Αν ο άλλος δεν ξέρει, δεν μπορώ να κάνω κάτι, αλλά με μαθαίνει σιγά-σιγά και αλλάζει γνώμη. Μερικοί έχουν και συμφέρον μέσα από τον ρατσισμό.

– Δηλαδή;

Τους συμφέρει επειδή θέλουν να είναι ρατσιστές. Κάτι κερδίζουν απ’ αυτό.

– Χρήματα και θέσεις εξουσίας;

Όλα αυτά, ναι, και έτσι μπορούν να εκμεταλλευτούν τους ανθρώπους.

– Είναι μεγάλη χώρα η Ερυθραία;

Είναι μεγάλη χώρα στην καρδιά του κόσμου. Γιατί να είναι μικρή; Το ίδιο μέγεθος με την Ελλάδα έχει. Είναι όπως το νιώθεις κανείς. Είναι επίσης ανεξάρτητη χώρα, όχι σαν κάποια άλλα μεγάλα κράτη που είναι αποικιοκρατικά. Όταν φύγαμε από εκεί ο πόλεμος που είχε ξεκινήσει αφορούσε την ανεξαρτησία της χώρας, να μην είναι οικονομική αποικία.

– Αποικία των Γάλλων ή των Βρετανών;

Όλων. Αποικία του Δυτικού κόσμου που ήθελε μια ακόμη μαριονέτα.

– Τι έκανες μετά τον στρατό;

Ξεκίνησα να δουλεύω σε μαγαζιά στα νησιά, στην εστίαση, και μάζευα χρήματα. Με αυτά άνοιξα το Red Sea.

– Πότε έγινε αυτό;

Πριν 35 χρόνια.

– Και ήταν πάντα “reggae house” ή αυτό προέκυψε στην πορεία;

Έτσι το έστησα εξ αρχής. Όχι “reggae club”, αλλά “reggae house” γιατί “house” είναι το σπίτι και ήθελα να δώσω αυτή την ατμόσφαιρα στο μαγαζί. Το club είναι χώρος διασκέδασης, ενώ ένα “σπίτι” είναι ανοιχτό σε όλους τους ανθρώπους.

– Και σ’ αυτούς που δεν ακούνε reggae;

Κοίτα, κάθε μαγαζί πρέπει να έχει μία ταυτότητα. Δεν είμαστε φανατικοί και κολλημένοι με την reggae. Θα παίξουμε και hip-hop και soul, αλλά ο κόσμος έρχεται για να ακούσει κυρίως reggae.

– Ok, το “house” το καταλαβαίνω. Το “reggae”; Ήταν η μουσική σου;

Επειδή τα άλλα μαγαζιά έπαιζαν τα πάντα ή πολύ συγκεκριμένα είδη, υπήρχε ένα κενό για την reggae. Έτσι προσπάθησα να φτιάξω έναν «ναό της reggae».

– Πώς ήταν στην αρχή; Τώρα είναι καλύτερα;

Δύσκολα, αλλά σταδιακά ο κόσμος το μάθαινε στόμα με στόμα και ερχόντουσαν. Πάντα όμως ανεβαίνει-κατεβαίνει, έτσι πάει. Η ζωή είναι απρόβλεπτη. Οικονομική κρίση, πανδημία, πόλεμος στην Ουκρανία, βλέπεις τι γίνεται. Ο κόσμος δυσκολεύεται και δεν του περισσεύουν χρήματα να βγει για μπύρα κάθε μέρα. Δόξα τω Θεό, όλα καλά. Έχω δει και ζήσει χειρότερα. (γέλια)

– Εμείς βέβαια όχι. Εντάξει, ο καθένας έχει τις δικές του εμπειρίες, τα προσωπικά του βιώματα, αλλά δεν ξέρουμε τι σημαίνει πόλεμος, χούντα κλπ. Εσύ, ίσως, λες πιο εύκολα «Ok, πάμε παρακάτω».

Αν σκέφτεσαι θετικά θα ζήσεις περισσότερο. Αν σκέφτεσαι μόνο τα αρνητικά θα αρρωστήσεις. Πρέπει να είμαστε πάντα χαμογελαστοί. Βέβαια, τα θετικά και τα αρνητικά, το καλό και το κακό, πάνε μαζί. Δεν είναι κάθε μέρα Κυριακή. Αλλά κοιτάς μπροστά και προχωράς. Και με την πανδημία ήξερα ότι θα περάσει – και πέρασε. Είναι απλό. Όλα περνάνε.

– Έχεις οικογένεια;

Ναι, τρία παιδιά, δύο κορίτσια και ένα αγόρι – 27 η Ευαγγελία, 25 η Φωτεινή και 22 χρονών ο Στέφανος. Έρχονται τα κορίτσια στο μαγαζί και με βοηθάνε. Ακόμα δεν ξέρω αν θέλουν να αναλάβουν, θα δούμε.

– Δεν σε βλέπω πολύ έτοιμο να παραδώσεις τα κλειδιά.

(γέλια) Εγώ έτοιμος είμαι, αυτές δεν ξέρω. Η αλήθεια είναι πως όταν είμαστε ανοιχτά εγώ έρχομαι για λίγο, μετά φεύγω και αναλαμβάνουν αυτές. Ό,τι δουλειά και να κάνεις πρέπει να την αγαπάς, γιατί αν αγαπάς, ζεις. Διαφορετικά δεν προχωράει.

– Μόνος σου το έφτιαξες το Red Sea; Εννοώ τις κατασκευές, την επιμέλεια κτλ. Είναι ένας πολύ ιδιαίτερος χώρος. Υποθέτω δεν μπήκε κάποια ομάδα αρχιτεκτόνων να το στήσει.

Εμείς είμαστε “αρχιτέκτονες”. (γέλια) Το ξεκίνησα μόνος μου και σιγά σιγά, αλλά έχω πελάτες-φίλους που με βοηθάνε. Δίνουν ιδέες, βάφουνε, κατασκευάζουν, ό,τι μπορείς να φανταστείς.

– Οπότε υπάρχει έντονα το στοιχεία της κοινότητας, της αλληλεγγύης – ο ένας βοηθάει τον άλλον, όλοι συνεισφέρουν.

Έτσι ακριβώς. Όλοι βοηθάνε γιατί είναι “house” όπως είπαμε νωρίτερα.

– Εσύ παίζεις μουσική;

Παλιά, με βινύλια. Έχω παίξει και εδώ αλλά δεν το συνηθίζω. Έχω αρκετούς δίσκους στο σπίτι και από διάφορα είδη μουσικής – soul, rock, blues, hip-hop, αφρικάνικα και άλλα.

– Έχεις αγαπημένους καλλιτέχνες;

Όλοι καλοί είναι, ο καθένας με τον τρόπο του. Δεν ξεχωρίζω.

– Ακόμα και σε αυτό έχεις μια θετική ματιά. Δεν διαλέγεις κάποιους αφήνοντας εκτός άλλους. Υποθέτω ότι δεν μπορείς να ξεχωρίσεις και τις ωραιότερες βραδιές στο Red Sea.

(γέλια) Ε, ναι. Ίσως μπορώ να επιλέξω κάποιες από τα παλιά όταν πρωτοάνοιξα το μαγαζί. Είχε περισσότερο κόσμο και χαβαλέ. Είμαστε λίγο “μαζεμένοι” πλέον. Μπορεί να φταίει και το ίντερνετ, τα κινητά. Είμαστε κολλημένοι σε μια οθόνη.

– Εσύ δεν έχεις επαφή με την τεχνολογία;

Μπα, όχι τόσο. Προτιμώ το face to face. Τώρα ο κόσμος αντί να ακούσει μουσική έχει το νου του στο κινητό. Αλλά αλλάζουν οι εποχές.

– Πώς διαχειρίζεσαι τον κόσμο που έρχεται στο μαγαζί και μπορεί να έχει πιεί (οτιδήποτε) λίγο παραπάνω; Έχεις αντιμετωπίσει προβλήματα με την αστυνομία;

Δεν αφήνω τον κόσμο να περάσει offside. (γέλια) Ας έχουν ό,τι θέλουν, τζίβες, τσιγάρα, δεν με αφορά. Αλλά ό,τι είναι απαγορευμένο, ισχύει και για εδώ μέσα. Βάζω φρένα γιατί είμαστε στην Ελλάδα.

– Πώς είναι η καθημερινότητά σου;

Έχουμε Σύλλογο στην Πλατεία Αμερικής για τους Ερυθραίους και μαζευόμαστε εκεί. Τρέχουμε συνέχεια για διάφορα πράγματα γιατί βοηθάμε ο ένας τον άλλον.

– Ποιο είναι το πολιτιστικό χαρακτηριστικό της Ερυθραίας;

Έχει παραδοσιακούς χορούς, μουσική, ενδυμασίες και αγκαλιάζει όλες τις θρησκείες – Χριστιανούς, Μουσουλμάνους, Καθολικούς, Ευαγγελιστές. Εγώ είμαι Χριστιανός Ορθόδοξος αλλά δεν είμαι φανατικός. Έχουμε και δική μας Ορθόδοξη εκκλησία, με κανονική λειτουργία και χορωδία μερικές φορές.

– Είστε μεγάλη κοινότητα;

Όχι, γιατί δεν κάθονται όλοι στην Ελλάδα, φεύγουνε για τη Βόρεια Ευρώπη. Έρχονται μέσω Τουρκίας από την Ερυθραία, κάθονται λίγο εδώ και συνεχίζουν για πάνω. “Let’s eat our money together”. (γέλια)

– Σωστά. Αφού οι πόροι μας προέρχονται και από εσάς.

Ακριβώς. Η Ευρώπη χωρίς την Αφρική δεν ζει. Μάλλον το σωστό θα ήταν να λέμε “Let’s eat my money together”. (γέλια)

– Έχετε χάσει ανθρώπους από τα pushbacks της Ευρώπης;

Δυστυχώς… Με το δικό μας μυαλό είναι κάτι “κακό”, αλλά αυτοί σκέφτονται «Ωραία, ένας λιγότερος». Δεν αποφασίζουμε εγώ κι εσύ, αλλά αυτοί που είναι στην εξουσία.

– Και εμείς τι μπορούμε να κάνουμε; Πώς να αντισταθείς; Το λιγότερο που θα σου συμβεί είναι να φας ξύλο αν διαμαρτυρηθείς.

Γι’ αυτό εμείς πηγαίνουμε εκεί και τρώμε το φαΐ τους. (γέλια)

➪ Red Sea (reggae house): Facebook | Instagram | Ποταμιάνου 23, Αθήνα, 11528 | Στίγμα στον χάρτη