Αν μπεις σ’ έναν χώρο, σ’ ένα γήπεδο, σε ένα δωμάτιο, σε οποιοδήποτε χώρο, με τα μάτια κλειστά και σου πούνε προχώρα ευθεία, θα πας πάντα προς τα αριστερά! Δεν ξέρω γιατί συμβαίνει… Λένε ότι είναι θέμα καρδιάς…

Στην εφηβεία του γνώρισε τη μαγεία της γεωμετρίας μέσα από τα βιβλία των Ιησουιτών. Ο Θεοφάνης Μπομπότης, έχει περιληφθεί στους «300 αρχιτέκτονες του κόσμου». Γεννήθηκε στον Βόλο και έως και τα μαθητικά του χρόνια, έζησε στη Λάρισα και στην συνέχεια σπούδασε αρχιτεκτονική στην Ιταλία, όπου γνώρισε δασκάλους που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο γενικότερα στην εξέλιξή του. Σήμερα, δραστηριοποιείται στην Αθήνα, όπου μαζί με τον Λουκά Μπομπότη, έχουν δημιουργήσει την Bobotis+Bobotis Architects, σχεδιάζοντας έργα στην Ελλάδα και σε διάφορες άλλες χώρες. 

– Εσείς πού μεγαλώσατε και πόσο σχέση είχαν οι γονείς σας με τα δικά σας ενδιαφέροντα;

Έως και τα μαθητικά μου χρόνια, μεγάλωσα στη Λάρισα, όπου στη συνέχεια πήγα στην Ιταλία για σπουδές.  Οι γονείς μου δεν είχαν καμία σχέση με τον χώρο που μετέπειτα ακολούθησα. Μάλιστα, υπήρξε μια σχετική αμηχανία, όταν κάποια στιγμή με είδαν να ζωγραφίζω. Να σημειώσω, ότι στα 12, έπρεπε να παραδώσω ένα σχέδιο στο μάθημα των Τεχνικών στο σχολείο, που τελικά το έκανε κάποιος άλλος για μένα, γιατί δεν είχα ασχοληθεί ποτέ με κάτι αντίστοιχο. Στα 14,  πήρα χρώματα και άρχισα να ζωγραφίζω για περίπου δύο χρόνια. Στα 16, εγκατέλειψα τη ζωγραφική και με μια δανεική φωτογραφική μηχανή φωτογράφιζα σχηματισμούς δέντρων και πέτρινων όγκων. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις, αυτό που ασυνείδητα  ίσως με ενδιέφερε περισσότερο, ήταν η σχέση που δημιουργούσε το φως με τη σκιά και πως αποτυπωνόταν αυτό στον καμβά και στη φωτογραφία. Στα 17, αποφάσισα να σπουδάσω αρχιτεκτονική. Δεν υπήρξε καμία απολύτως επιρροή από κανέναν, ούτε και από τους γονείς μου.

– Και στην αρχιτεκτονική;

Η απόφαση για να σπουδάσω αρχιτεκτονική, ενδεχομένως να ήταν μια συνειδητή προδιάθεση δημιουργικής αναζήτησης. Σημαντική πάντως, ήταν η λέξη, ο τίτλος «αρχιτέκτων» που από μόνος του, μου παρουσιαζόταν εξαιρετικά γοητευτικός. Ήταν μια επιλογή πέρα για πέρα συνειδητή, χωρίς να γνωρίζω τι ακριβώς θα ήταν αυτό, που θα πήγαινα να σπουδάσω και που κατάλαβα εκ των υστέρων.

– Πόσο σχέση είχαν οι γονείς σας με την αρχιτεκτονική;

Τίποτα, καμμία σχέση. Ο πατέρας μου ήτανε στο Υπουργείο Γεωργίας. Η μητέρα μου ασχολούταν με τα οικιακά. Καμία σχέση. Υπήρχαν βέβαια και δύο αδέλφια. Κανείς δεν μου είπε να ζωγραφίσω. Μόνος μου άρχισα να ζωγραφίζω. Ζωγράφιζα επι δύο χρόνια χωρίς σταματημό. Κάποια στιγμή αυτό που θεωρούσα πολύ ενδιαφέρον, έπαψε να είχε νόημα. Έπαψα να ζωγραφίζω γιατί δεν καταλάβαινα γιατί ζωγράφιζα. Θυμάμαι μία φορά σχεδίασα τη Βενετία που δεν την είχα επισκεφτεί ποτέ. Επίσης είχα πάρει μέρος σε διαγωνισμούς ζωγραφικής και είχα καταφέρει να πάρω κάποιο βραβείο… Αλλά μετά από δυο χρόνια έπαψα να ζωγραφίζω γιατί δεν υπήρχε λόγος να ζωγραφίζω. Μετά με δανεική φωτογραφική μηχανή φωτογράφιζα δένδρα και πέτρινους όγκους. Αυτό ήταν που με τραβούσε σε αυτή την νέα τρέλα μου, η σχέση του φωτός με τη σκιά του. Κατάλαβα κάποια στιγμή ότι έλειπε κάτι σε όλο αυτό που προσπαθούσα να κάνω. Ωραία να κάνεις κάτι, αλλά γιατί το κάνεις; Αυτό το «γιατί» λοιπόν με ακολουθεί από τότε μέχρι σήμερα. Μπορώ να πω ότι αυτό το «γιατί», τώρα πια, προηγείται κι εγώ ακολουθώ! 

– Και στην αρχιτεκτονική;

Στην αρχιτεκτονική, όταν μπήκα, τον πρώτο χρόνο, κι εκεί σχεδίαζα ό,τι μου ζητούσανε. Βγαίναμε έξω και σχεδιάζαμε. Δεν καταλάβαινα γιατί κάνουμε τώρα αυτό που κάνουμε. Οι άλλοι μάλλον καταλαβαίνανε περισσότερα πράγματα από μένα. Ακολουθούσαν ενθουσιασμένοι το πρόγραμμα. Εγώ έκανα ό,τι μου ζητούσαν χωρίς να καταλαβαίνω το «γιατί».

– Πότε καταλάβατε τι κάνατε στην αρχιτεκτονική;

Στα πρώτα δύο χρόνια στην αρχιτεκτονική, σχεδίαζα ότι προέβλεπε το πρόγραμμα της σχολής, χωρίς να μου είναι σαφής, ο λόγος που το έκανα. Αντιλαμβανόμουν ότι το σχέδιο αυτό καθαυτό δεν ήταν αυτοσκοπός. Κάτι άλλο υπήρχε πίσω από εκεί, το οποίο μου ήταν παντελώς άγνωστο. Καταλάβαινα ότι πίσω από την εικόνα, υπάρχει το «γιατί» και αυτό ήταν πλέον ο βασικός μου προβληματισμός. Είχα την τύχη τότε να συναντήσω δύο ιδιαίτερα σημαντικούς δασκάλους : τον Ρικάρντο Νταλίζι  (Riccardo Dalisi) και τον Τζιανκάρλο Ντε Κάρλο (Giancarlo De Carlo).  Ήταν αυτοί, που στη συνέχεια, μου αποσαφήνισαν τις άγνωστες, για μένα, πτυχές, της έννοιας της αρχιτεκτονικής. Όταν απέκτησα τον τίτλο του αρχιτέκτονα, γνώριζα πλέον πολύ καλά, πως υπήρχε πολύς δρόμος, ώστε ο τυπικός αυτός τίτλος, να γίνει και ουσιαστικός. Πίσω από αυτόν τον γοητευτικό τίτλο, υπήρχαν πάρα πολλά και άγνωστα, που έπρεπε να κατακτηθούν και να μπουν σε μια σειρά. Έτσι άρχισε μια απρογραμμάτιστη πορεία, στο πεδίο της αρχιτεκτονικής, που όπως αποδείχθηκε, είχε δεδομένο και γνωστό, μόνο το σημείο της αφετηρίας.

– Σπουδάσατε αρχιτεκτονική;

Τελείωσα τη σχολή της Βενετίας, στο πνεύμα των κατευθύνσεων των δύο αυτών δασκάλων. Κατά τη διάρκεια των σπουδών, δεν ασχολήθηκα ιδιαίτερα με το σχέδιο. Σχεδίασα μόνο για τρεις μήνες. Όλα τα χρόνια μου στην αρχιτεκτονική σχολή, τα διέθεσα για να καταλάβω, όχι το πώς σχεδιάζεται κάτι,  αλλά γιατί σχεδιάζεται. Αυτό απαίτησε τη δημιουργία ενός νέου υπόβαθρου γνώσεων, ένα υπόβαθρο που περιείχε την ιστορία, φιλοσοφία, ποίηση, μουσική, ψυχολογία, τέχνες, καθώς και διαδικασίες προβληματισμού, αμφισβητήσεων και ανατροπών. Όλα αυτά μαζί και με τη γνώση τεχνολογιών και υλικών, δοκιμασμένα και εφηρμοσμένα σε έργα μιας δεκαετίας, μου έδωσαν τη δυνατότητα να υποψιαστώ, ότι ο γοητευτικός τίτλος του «αρχιτέκτονα» της εφηβικής περιόδου, θα μπορούσε ενδεχομένως στο μέλλον να μου ανήκει.

– Είπατε ότι στην πορεία σας είχατε δυό πολύ σημαντικές επιρροές…

Ναι, είχα αυτή την πολύ μεγάλη τύχη, να συναντήσω δύο ιδιαίτερα σημαντικούς δασκάλους, που ανέφερα πριν. Πρώτα τον  Ρικάρντο Νταλίζι (Riccardo Dalisi), στα δύο πρώτα χρόνια των σπουδών μου στην αρχιτεκτονική σχολή της Νάπολης και στη συνέχεια τον  Τζιανκάρλο Ντε Κάρλο (Giancarlo De Carlo) στη Βενετία. Η μετακίνησή μου στη  Βενετία, έγινε μετά από παρότρυνση του Dalisi, για να παρακολουθήσω τον De Carlo, τον οποίο ο Dalisi θεωρούσε μια εξαιρετική μορφή της θεωρίας της  αρχιτεκτονικής. Στη Βενετία εκτός του De Carlo, που ήταν ο κατ΄ εξοχήν δάσκαλός μου, παρακολούθησα κι άλλους σημαντικούς δασκάλους, με αξιόλογο έργο στο αντικείμενο του καθενός :  Κάρλο Σκάρπα (Carlo Scarpa) και Κάρλο Αϋμονίνο (Carlo Aymonino) στην αρχιτεκτονική Σύνθεση, Μανφρέντο Ταφούρι (Manfredo Tafuri) και  Φραντζέσκο Νταλ Κο (Francesco Dal Co) στην Ιστορία Αρχιτεκτονικής και  Μάσσιμο Κατσιάρι (Massimo Cacciari) στην   φιλοσοφία. Είναι χρέος και τιμή να αναφερθώ σε αυτούς, που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της κατανόησης ενός πλαισίου της αρχιτεκτονικής, αλλά και γενικότερα του τρόπου σκέψης. Η προσωπικότητα όμως του De Carlo, ο οποίος δήλωνε και αναρχικός, στα πλαίσια συγκεκριμένης ιδεολογίας, ήταν καταλυτική και καθοριστική για ό,τι συνέβη και διαμορφώθηκε στη συνέχεια. Δεν έδωσε καμία απολύτως κατεύθυνση αρχιτεκτονικής έκφρασης. Με εξαιρετική σαφήνεια και καθαρό λόγο, επέμενε στην κατανόηση της πολύπλευρης σχέσης του ανθρώπου με το χώρο, που αποτελεί τον κυρίαρχο πυλώνα της αρχιτεκτονικής. Δύο χρόνια και πλέον, δούλεψα με τον De Carlo.  Ένας φωτισμένος δάσκαλος, μέλος της «Ομάδας των Δέκα» (Team Ten), της Ομάδας που αμφισβήτησε την Carta των Αθηνών του Le Corbusier.  Στα χρόνια με τον De Carlo, δημιουργήθηκε το βασικό υπόβαθρο της θεωρητικής πλευράς της αρχιτεκτονικής. Ένα υπόβαθρο που σε κατεύθυνε να προσπαθήσεις να δεις πίσω από την εικόνα. Ήταν αυτά, που τελικά στη συνέχεια δημιούργησαν τις αρχές του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, λαμβάνοντας υπόψη τις ανθρωπιστικές αξίες, υπερβαίνοντας τα αυστηρά θεσμικά πλαίσια της αρχιτεκτονικής. 

– Τελικά σήμερα τι είναι η αρχιτεκτονική για σας;

Η αρχιτεκτονική είναι η σχηματοποίηση της σχέσης του ανθρώπου με τον χώρο. Πίσω από ένα αρχιτεκτονικό έργο, υπάρχει ένα πρόβλημα, που αποτελεί σύνθεση πολλών άλλων επί μέρους προβλημάτων. Η αρχιτεκτονική είναι δισυπόστατη. Ανθρωπιστική και εφηρμοσμένη. Το ανθρωπιστικό είναι το «γιατί» θα σχεδιάσεις, το εφηρμοσμένο είναι το «πώς» θα σχεδιάσεις.  Έχοντας συνθέσει το ανθρωπιστικό πλαίσιο, όπου ορίζεται το πως θα αισθανθεί ή πώς θα ήθελες εσύ να αισθανθεί ο άνθρωπος, που θα βιώσει τον χώρο που του δημιουργείς, έχεις διαμορφώσει τους κύριους άξονες της αρχιτεκτονικής. Στη συνέχεια, μέσα από τεχνολογίες και υλικά, υλοποιείς τον χώρο, που θα ανταποκρίνεται στις αιτίες, που δημιούργησαν τους άξονες σχεδιασμού. Το βασικό ζητούμενο είναι ο εντοπισμός και η σύνθεση του προβλήματος. Όταν έχεις το πρόβλημα, θα βρεις και μια λύση, έστω όχι την καλύτερη. Χωρίς πρόβλημα δεν έχεις καμία λύση.

– Μπορεί να οδηγηθείς σε λάθος λύνοντας το πρόβλημα;

Το λάθος είναι μέρος της δημιουργίας. Το πρόβλημα, στο οποίο αναφέρομαι, αφορά στη σύνθεση της μεγάλης, εικόνας, την οποία καλούμαστε στην συνέχεια να την αναλύσουμε, έτσι ώστε να εντοπίσουμε τις επιμέρους παραμέτρους, μέσα από τις οποίες θα διαμορφώσουμε την αρχιτεκτονική έκφραση. Αν φοβάσαι το λάθος, δεν μπορείς να εξελιχθείς, δεν μπορείς να πραγματοποιήσεις όνειρα.

– Ποιο είναι το πιο βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο αρχιτέκτονας;

Η διαχρονικότητα του έργου. Με την πάροδο του χρόνου, υπάρχουν θέματα και πρακτικές που εξελίσσονται και ορισμένες απ’ αυτές με πολύ μεγάλη ταχύτητα.  Αυτό, εκ των πραγμάτων, απαιτεί επιλογές αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, που μπορούν να υποστηρίξουν τις σημερινές αλλά και  μελλοντικές νέες λειτουργικές απαιτήσεις. Η εξασφάλιση συνθηκών που να ενθαρρύνει βιωματικές εμπειρίες σε κάθε είδος έργου, είναι πάντα ένα κυρίαρχο ζητούμενο. Η αισθητική επίσης, αποτέλεσε και θα αποτελεί, σημαντικό θέμα γενικότερα, καθώς και στην αρχιτεκτονική. Είναι ένα σύνθετο αντικείμενο προβληματισμού. Τα εξωτερικά κελύφη των κτιρίων που σχεδιάζουμε, αποτελούν κυρίαρχα στοιχεία διαμόρφωσης της αισθητικής του περιβάλλοντος χώρου, που ζούμε όλοι.  Η αισθητική από μόνη της, δεν μπορεί να αποτελεί για τον αρχιτέκτονα αυτοσκοπό και δεν πρέπει να στοχεύει στον εφήμερο εντυπωσιασμό. Η αρχιτεκτονική δεν είναι μόδα, που εναλλάσσει τις προτάσεις της, κάθε έξι μήνες. Τα κτίρια που σχεδιάζουμε θα μείνουν στη θέση τους για χρόνια και θα συνδιαμορφώνουν την εικόνα των οικισμών και των πόλεων μας.

– Σε τι διαφέρει η αρχιτεκτονική από την γλυπτική;

Όταν ένας οποιοσδήποτε όγκος δεν έχει εσωτερικό χώρο, τότε δεν αποτελεί αρχιτεκτονική, αλλά γλυπτική. Ένα γλυπτό, είναι η προσωπική, πνευματική και αισθητική έκφραση ενός καλλιτέχνη, που καταγράφει το πώς αντιλαμβάνεται και πώς ερμηνεύει πράγματα ή καταστάσεις. Η αρχιτεκτονική, δημιουργεί χώρους μέσα στους οποίους, δραστηριοποιούνται οι άνθρωποι και αναπτύσσουν βιωματικές εμπειρίες. Συναισθήματα, εργονομικοί κανόνες, λειτουργικότητα, καθώς και αισθητική, αποτελούν θεμελιώδη στοιχεία για να δημιουργήσουν την κατάλληλη σχέση του ανθρώπου με τον χώρο στον οποίο βιώνει. Πέραν αυτών στις διαδικασίες αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, υπεισέρχονται φυσικά στοιχεία, όπως ήλιος, άνεμος, γεωμετρίες και διαστάσεις, μεγέθη και αποχρώσεις. Όλα  αυτά αποτελούν εργαλεία, τα οποία θα αξιοποιήσει η αρχιτεκτονική, για να καθορίσει την δημιουργική σχέση του χώρου με τους ανθρώπους που θα το χρησιμοποιήσουν. 

– Τι προβλήματα επιπλέον έχει να λύσει ένας αρχιτέκτονας που σχεδιάζει ένα Μουσείο σαν αυτό των Χανίων;

Μπαίνοντας σε ένα Μουσείο, βλέπεις μια πληθώρα εκθεμάτων, με περιγραφές και τις αντίστοιχες χρονολογίες. Βγαίνοντας, αν δεν έχεις ειδικές γνώσεις, στην καλύτερη περίπτωση, θυμάσαι δύο-τρία πράγματα, εκτός αν έχεις δει τον Ερμή του Πραξιτέλη, την Τζοκόντα του Da Vinci,  την Pieta του Michelangelo. Δηλαδή, πασίγνωστα έργα, που κερδίζουν θέση στην μνήμη σου. Αυτά δηλαδή, που θεωρούνται αριστουργήματα. Στην περίπτωση, των αρχαιολογικών Μουσείων, θα δεις αμφορείς, γλυπτά, αντικείμενα καλλωπισμού, ψηφιδωτά, ταφικά αντικείμενα. Το ζητούμενο και στα Μουσεία, είναι το τι ήταν εκείνο που οδήγησε στη δημιουργία του κάθε εκθέματος, της κάθε κατηγορίας εκθεμάτων. Ποια ήταν η αιτία, ποιο το «γιατί».  Οι αιτίες είναι αυτές που γεννούν τα δρώμενα και  κτίζουν πολιτισμούς. Τα αντικείμενα, και εν προκειμένω, τα εκθέματα, αποτελούν αποτυπώματα πολιτισμού. Αν δεν καταλάβεις τον λόγο που έγινε το χρυσό αποτύπωμα του προσώπου του νεκρού Αγαμέμνονα, ποια ήταν η σημασία του σε σχέση με τον θάνατο και η αξία του νεκρού, τότε απλά θα θυμάσαι μια χρυσή μάσκα. Σε κάθε περίπτωση, μια από τις βασικές παραμέτρους σχεδιασμού Μουσείων, είναι η δυνατότητα να φιλοξενήσουν διαφορετικούς τρόπους έκθεσης και παρουσίασης των εκθεμάτων, που μπορούν να προκύψουν στο μέλλον. Η λιτότητα των σχημάτων και γενικότερα των χώρων είναι επιβεβλημένη, έτσι ώστε να προβάλλονται τα εκθέματα, χωρίς παρεμβολές από άλλα στοιχεία.

– Πώς καταλαβαίνει ο επισκέπτης του Μουσείου τη σημασία του νεκρού τότε; 

Η αξία του νεκρού γίνεται αντιληπτή, μαθαίνοντας τις διαδικασίες ταφής του. Αυτό πρέπει να παρουσιάσει ένα Μουσείο. Να μπεις μέσα, να δεις, και φεύγοντας να έχεις καταλάβει ποιες ήταν οι τιμές που δίνονταν στον νεκρό κάποτε και να τις συγκρίνεις με τις τιμές που υπάρχουν (αν υπάρχουν) σήμερα για τους νεκρούς. Ο αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός, έφτασε εκεί που έφτασε γιατί για το κάθε τι που έκανε, πίσω απ’  αυτό υπήρχε πάντα η αιτία. Η κατανόηση και υπηρέτηση των αξιών της ζωής, ήταν άμεσα συνδεδεμένες με την κατανόηση των αξιών του θανάτου. Ο επισκέπτης παρατηρώντας τα εκθέματα να πρέπει να αντιληφθεί, ότι πίσω από τα εκθέματα είναι κρυμμένες αξίες. Εάν δεν καταλάβεις λοιπόν την αξία του θανάτου κάποτε, δεν υπάρχει περίπτωση να καταλάβεις την αξία της ζωής σήμερα, ούτε τη διαχρονική αξία του εκθέματος. Ένα Μουσείο πρέπει να παράγει πολιτισμό, όχι να εκθέτει και να στεγάζει απλώς παρελθόντα ή σύγχρονο πολιτισμό. Είναι τελείως διαφορετικό το να εκθέσεις κάτι, από το να εκθέσεις και μέσω της έκθεσής του, να παράξεις. Προφανώς, ο τρόπος έκθεσης ανήκει στην μουσειογραφική μελέτη. Κατά την άποψή μου, μια τέτοια μελέτη θα πρέπει να είναι προσανατολισμένη και να βρίσκει  μεθόδους, ώστε να παρουσιάσει με εύκολα αντιληπτό τρόπο, τις αιτίες που δημιούργησαν το έκθεμα και το ρόλο του στις ανθρώπινες αξίες. Ο εκφυλισμός των αξιών έχει σαν συνέπεια τον εκφυλισμό του πολιτισμού».

– Πόσο σημασία έχει για σας, βλέποντας ένα αρχιτεκτόνημα, να γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι αυτό το έργο είναι έργο δικό σας;

Είναι αλήθεια ότι οι αρχιτέκτονες όπως και μιά ευρύτερη ομάδα δημιουργών, μέσα από το έργο τους, θέλουν να προβάλλουν και τον εαυτό τους. Αυτό είναι και θεμιτό, ως ένα βαθμό. Το κάθε έργο, που τουλάχιστον εμείς σχεδιάζουμε, ανεξάρτητα του αν εντάσσεται στην ίδια κατηγορία, ή όχι, είναι πάντα διαφορετικό από τα άλλα. Δεν εφαρμόζουμε και δεν έχουμε μια συγκεκριμένη ταυτότητα. Κάθε έργο έχει δικό του συγκεκριμένο τόπο που κατασκευάζεται, και σχεδιάζεται πάντα με διαφορετικό υπόβαθρο γνώσεων, δεδομένου ότι το υπόβαθρό σου συνεχίζει να εξελίσσεται και να εμπλουτίζεται, μέσα στον χρόνο. Κάθε φορά, η διαδικασία δημιουργίας ενός νέου concept, για οποιοδήποτε έργο είναι μαγική. Είναι μια διαδικασία, θα μπορούσαμε να πούμε, με χαρακτηριστικά τζαζ. Βρίσκεσαι μπροστά σε ένα κενό και καλείσαι να το σχηματοποιήσεις με γραμμές και συναίσθημα, χωρίς να χρησιμοποιήσεις απαραίτητα τους ίδιους κανόνες, που χρησιμοποίησες πριν. Αυτό έχει και τη μεγαλύτερη αξία και σημασία, χωρίς φυσικά να υποτιμάται η ικανοποίηση και η αναγνωρισιμότητα του έργου. Μια τέτοια ικανοποίηση, όπως εκείνη της δημιουργίας του   concept, δεν αφήνει ιδιαίτερα μεγάλο χώρο στη σκέψη του αν γίνεται ή δεν γίνεται άμεσα αντιληπτό, ένα έργο αν το έχουμε σχεδιάσει εμείς. Θα έλεγα, ότι κανένα από τα έργα που έχουμε σχεδιάσει και τα οποία μας εκπροσωπούν, δεν εντάσσονται σε μια συγκεκριμένη ταυτότητα, είτε αυτά είναι κτίρια γραφείων, κατοικιών, Μουσεία, ξενοδοχεία, ή ακόμη και yachts.

– Αν έχεις κάνει τον σχεδιασμό ενός Μουσείου και έχεις επιλύσει μιας μορφής προβλήματα, που σου προκαλούσαν το ενδιαφέρον, τι ενδιαφέρον έχει να σχεδιάσεις άλλο ένα Μουσείο;

Φαντάζομαι ότι ερώτημά σας, θα μπορούσε να τεθεί κι αλλιώς: «Γιατί κάνεις δύο Μουσεία διαφορετικά το ένα από το άλλο;» Υπάρχουν διάφορα θέματα που διατηρούν και στην προκειμένη περίπτωση, το αρχιτεκτονικό μας ενδιαφέρον, να σχεδιάσουμε ένα άλλο Μουσείο. Ούτως ή άλλως δεν θα μπορούσε να είναι ποτέ ίδιο με το προηγούμενο. Και δεν θα μπορούσε, γιατί έχει άλλο μέγεθος, άλλη γεωμετρία και ανάγλυφο οικοπέδου. Και όπως είπα και προηγούμενα, μετά από 3-4 χρόνια που έχεις σχεδιάσει το προηγούμενο Μουσείο, έχεις διευρύνει το πεδίο ειδικής και γενικής παιδείας σου, σχεδιάζοντας στο μεταξύ άλλα έργα, καθώς επίσης έχεις βιώσει, ως άτομο, νέες εμπειρίες. Ως εκ τούτου, ως άτομο και κατ΄ επέκτασιν ως αρχιτέκτονας, έχεις διευρύνει την οπτική σου γωνία, αλλά και με την εξέλιξη του χρόνου, τροποποιείς απόψεις, εξελίσσοντάς τις, προσδίδοντας στο έργο που σχεδιάζεις, όλο και πιο σύγχρονη δυναμική. Με τον τρόπο αυτό συμβάλλεις, στο μέγεθος που μπορείς και σε αφορά, στη διαμόρφωση του σύγχρονου γίγνεσθαι. Θεωρώ ότι, στην περίπτωση κατά την οποία δεν μπορείς να εξελίξεις αυτό που κάνεις, είναι καλύτερα να σταματάς εκεί που είσαι, αντί να επαναλαμβάνεσαι.

– Πόσο σας προβληματίζει όταν είναι να σχεδιάσετε μια ακόμα πόρτα ή ένα ακόμα παράθυρο;

Στην αρχιτεκτονική όλα πρέπει να  προβληματίζουν. Και τα κυρίαρχα αλλά και τα επί μέρους. Υπάρχουν λεπτομέρειες και στοιχεία, που χάριν μιας αμφίβολης αισθητικής, χρησιμοποιούνται αδόκιμα. Για παράδειγμα, υπάρχουν εκατοντάδες πόμολα, τα οποία ενοχλούν στο πιάσιμό τους και δυσκολεύεσαι να ανοίξεις την πόρτα. Αυτό είναι πολύ μικρό μεν πρόβλημα προς αντιμετώπιση, αλλά πολλά τέτοια μικρά δημιουργούν ένα μεγάλο πρόβλημα της διαβίωσής μας στον χώρο. Τώρα ας επικεντρωθούμε σε αυτό που ρωτήσατε… Πως αντιμετωπίζεται η πόρτα στην αρχιτεκτονική ; Γιατί μεταξύ δύο χώρων μεσολαβεί μιά πόρτα; Η πόρτα αποτελεί συνήθως στοιχείο σύνδεσης δύο χώρων με διαφορετική χρήση. Ανοίγουμε πόρτες στους τοίχους, γιά να περάσουμε από την μια χρήση στην άλλη. Σε έντονα διακριτά διαφορετικούς πολιτισμούς, ακόμη και η πόρτα αντιμετωπίζεται με διαφορετικό τρόπο. Στον δυτικό πολιτισμό, οι πόρτες κατ΄ εξοχήν στηρίζονται και κινούνται περιστρεφόμενες πάνω σε μεντεσέδες. Πιάνεις το πόμολο και μαζί με την πόρτα, κινείσαι και μπαίνεις και εσύ στον άλλο χώρο.  Η πόρτα στην Δύση έχει ένα δυναμικό χαρακτήρα.  Στην Άπω Ανατολή και συγκεκριμένα στην Ιαπωνία, αντιθέτως, έχουμε μια πιο στατική αντιμετώπιση της πόρτας. Στέκεσαι μπροστά της ακίνητος, την ανοίγεις συρόμενη και αφού την ανοίξεις, μετά κινείσαι προς τον άλλο χώρο. Αυτό σε πρώτη ανάγνωση, παρουσιάζεται σαν μια αδιάφορη μικρή λεπτομέρεια. Και όμως, εντάσσεται στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς των ανθρώπων του κάθε πολιτισμού. Αντίστοιχα, το ίδιο συμβαίνει και με τη χρήση του νερού, ως υδάτινο αξιοποιήσιμο στοιχείο. Το νερό στον δυτικό πολιτισμό χρησιμοποιείται δυναμικά, για παράδειγμα τα σιντριβάνια, ενώ στον αντίστοιχο της Άπω Ανατολής, χρησιμοποιείται σε πλήρη ηρεμία, δημιουργώντας ακίνητες επιφάνειες υδάτινου στοιχείου. Βλέπουμε λοιπόν, ότι  διαφορετικές κουλτούρες έχουν ενσωματώσει στο DNA  της αρχιτεκτονικής διαφορετικές αντιμετωπίσεις για το ίδιο θέμα. Ολα αυτά δεν είναι τυχαία γεγονότα. Όπως δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η πόρτα λόγω της σημαντικής της χρήσης, έχει χρησιμοποιηθεί και συμβολικά. Ανοίγω την πόρτα της ιστορίας, η πόρτα του Παραδείσου, η πόρτα της ζωής.  Δεν θα μπορούσε λοιπόν να μην προβληματίζει, το πως σχεδιάζεις μια πόρτα, ως προς τις διαστάσεις της, ως προς τον τρόπο κίνησής της, ως προς το υλικό της.

– Υπάρχουν κάποια αρχιτεκτονήματα άλλων που θαυμάζετε; Που θα λέγατε βλέποντας το: «Πολύ θα ήθελα να το έχω κάνει εγώ»;

Νομίζω ότι αυτό που τουλάχιστον εγώ ακολούθησα και ακολουθώ, είναι η δημιουργία αρχιτεκτονικού έργου, μέσα από την εξελισσόμενη προσωπική μου γενική και ειδική παιδεία. Προφανώς και θαυμάζω έργα άλλων αρχιτεκτόνων, αλλά δεν μπαίνω στην διαδικασία να σκεφτώ, ότι θα ήθελα να είναι δικό μου έργο. Αυτό που επίσης θεωρώ σημαντικό να αναφερθεί είναι, ότι υπήρξαν πάντα σημαντικοί αρχιτέκτονες και ιδιαίτερα σήμερα υπάρχουν αρχιτέκτονες, που μέσα από τα σημαντικά και εμβληματικά τους έργα, εδραίωσαν την αναγκαιότητα ύπαρξης της αρχιτεκτονικής. Σε αυτούς τους αρχιτέκτονες αξίζει τιμή. Σε κάθε περίπτωση, τέτοια έργα αποτελούν ιδιαίτερη πρόκληση, ώστε να τολμήσεις και συ με τα δικά σου δεδομένα να εξελίξεις ακόμη πιο δραστικά την δική σου αρχιτεκτονική.

– Αποδέχεστε τον χαρακτηρισμό “μεγάλος αρχιτέκτονας”;

Νομίζω ότι παίζουν πολλά πράγματα ρόλο, για να αποδοθεί ένας τέτοιος χαρακτηρισμός. Να το πω αλλιώς… Το «μεγάλος» ή το «πολύ γνωστός, διάσημος» αρχιτέκτονας, είναι εν πολλοίς και θέμα ευκαιριών. Ευκαιρίες, που δόθηκαν σε κάποιον για να κάνει ένα μεγάλο έργο. Τα μικρά έργα, είναι λογικό, ότι δεν έχουν την εμβέλεια και αναγνωρισιμότητα του μεγάλου έργου. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει, ότι αν σου δοθεί η ευκαιρία να κάνεις ένα μεγάλο έργο, που θα έχει και την ανάλογη προβολή όταν τελειώσει, δεν απαιτεί από σένα ταλέντο και γνώση για να αποσπάσει τη διάκριση! Απλώς υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρξουν πολλοί ταλαντούχοι και ικανοί αρχιτέκτονες, που κάποιοι απ΄ αυτούς, δεν θα γίνουν «μεγάλοι» και «διάσημοι» γιατί δεν θα τους έχει δοθεί η κατάλληλη ευκαιρία. Σε κάθε περίπτωση, πιστεύω πάντως, πως ο όποιος χαρακτηρισμός δεν προκύπτει ποτέ τυχαία.

– Ποιό είναι το πρώτο αρχιτεκτόνημα που υπογράψατε;

Το πρώτο έργο που σχεδίασα ήταν μια τριπλοκατοικία στην Κηφισιά. Με κάλεσαν να το σχεδιάσω, χωρίς να έχω σχεδιάσει έως τότε τίποτα απολύτως. Προφανώς, ο ιδιοκτήτης δεν είχε αντιληφθεί το μεγάλο ρίσκο της επιλογής του (Γέλια). Προσπάθησα να εφαρμόσω για πρώτη φορά το θεωρητικό σχέδιο της αρχιτεκτονικής, και στην συγκεκριμένη κατοικία τις θεωρίες του Yona Friedman, με το οποίο είχα ασχοληθεί στην περίοδο των σπουδών μου. Η αμηχανία μου γι’ αυτό το άγνωστο πεδίο ήταν εμφανής. Κάποια στιγμή ολοκληρώθηκε η κατασκευή του και με μεγάλη μου έκπληξη αλλά και ιδιαίτερη ικανοποίηση, ένας δημοσιογράφος το παρουσίασε σε ολοσέλιδο στην εφημερίδα Μεσημβρινή.

– Τώρα πια μπορείτε να πείτε ποιο είναι το κόστος της επιτυχίας και ποιο το κέρδος της αποτυχίας; 

Το ζητούμενο πάντα είναι να παίρνεις το ρίσκο  για να κάνεις το όνειρο πραγματικότητα. Αυτό έχει μια τεράστια σημασία, τόσο μεγάλη, που σε απαλλάσσει από την σκέψη της επιτυχίας ή της αποτυχίας. Η επιτυχία δεν έχει κόστος, τουναντίον η αποτυχία έχει κέρδος. Εξαρτάται όμως και πως ορίζεται η αποτυχία. Σε κάθε περίπτωση όμως, η οποιαδήποτε «αποτυχία», που προφανώς προήλθε από κάποιο ρίσκο που πήρες, σου παρέχει τη δυνατότητα να βιώσεις μέσα απ’ αυτήν τις εμπειρίες που απέκτησες. 

– Θέλει ρίσκο η επιτυχία;

Και η αποτυχία. Το ρίσκο είναι το μεγάλο κομμάτι της δημιουργίας. Διότι όταν ρισκάρεις σ’ ένα πολυσύνθετο θέμα, δεν ρισκάρεις μονοσήμαντα. Το ρίσκο είναι εξαπλωμένο σ’ όλες τις διαστάσεις και σ’ όλο το εύρος της δημιουργίας. Ιδιαίτερα μάλιστα, όταν ανατρέπεις πράγματα που μέχρι πρότινος τα είχες εδραιώσει, και αποτελούσαν σημαντική λύση στο πρόβλημα που έπρεπε να αντιμετωπίσεις.

– Πόσο άλλαζει την αρχιτεκτονική η τεχνολογική επανάσταση; 

Τις τεχνολογίες οφείλουμε να τις αξιοποιήσουμε, διότι μας δίνουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε καλύτερα. Η τεχνολογία σε υποστηρίζει. Υπάρχουν δε και τεχνολογίες του παρελθόντος, οι οποίες έχουν ξεχαστεί, αλλά είναι σε μερικές περιπτώσεις αναγκαίες. Για παράδειγμα, στον Ναό του Καρνάκ στην Αίγυπτο, έχει εφαρμοστεί αεριζόμενη οροφή, για να μην υπερθερμαίνεται ο χώρος εσωτερικά. Μια που αναφερθήκαμε στα Μουσεία, σημειώνω ότι και στο Μουσείο των Χανίων, αλλά και στο Μουσείο των Πατρών, που έχουμε σχεδιάσει, έχουμε εφαρμόσει αυτή την τεχνολογία με τις  αεριζόμενες όψεις και οροφές.

– Αν γινόταν μια καταστροφή και καταστρεφόταν η Ακρόπολη τι θα βάζατε στην θέση της;

Την Ακρόπολη. Όπως είναι. Στη θέση της Ακρόπολης, στον βράχο, σχηματοποιείται και αισθηματοποιείται ο Πολιτισμός μας. Δεν έχεις να προσθέσεις απολύτως τίποτα άλλο. Τα μνημεία δεν αντικαθίστανται. Τα μνημεία είναι αυτά που είναι. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να συμμετέχουμε και εμείς στην εξέλιξη του πολιτισμού. Οι πολιτισμοί, παρότι έχουν εξελιχθεί σε διαφορετικά γεωγραφικά σημεία, διέπονται και από ταυτόσημα πράγματα. Χωρίς να έχει ποτέ επικοινωνήσει ο ένας με τον άλλον. Οι ανάγκες δηλαδή της εξέλιξης δημιούργησαν κάποιες κοινές πορείες. Ο πολιτισμός είναι μια σύνθεση. Και αυτό που κάνετε εσείς, αυτό που κάνω και εγώ, αυτό που κάνουν και οι υπόλοιποι είναι μέρος αυτής της σύνθεσης! Υπάρχει δηλαδή μία δράση/αντίδραση, η οποία σου δημιουργεί την ανάγκη να πας κάπου αλλού, να εξελιχθείς.

– Ένα αρχιτεκτονικό σχέδιο κρύβει συναισθήματα ή μόνο μαθηματικές λύσεις;

Καταρχάς πιστεύω ότι και οι μαθηματικές λύσεις, τα μαθηματικά γενικότερα, μπορούν να εκφράσουν συναισθήματα. Επίσης, δεν υπάρχει περίπτωση ένα σχέδιο να μην εκφράζει συναίσθημα. Οι γραμμές μπορούν να είναι και παρτιτούρες συναισθημάτων. Αυτό αποδεικνύεται, ή μάλλον γίνεται πιο εύκολα κατανοητό, αν πάμε στη μουσική. Ακούς τη μουσική του Ξενάκη και σου λένε: «Κάνε μία γραμμή που να εκπροσωπεί τη μουσική του Ξενάκη». Και κάνεις μια τεθλασμένη γραμμή με γωνίες. Αν ακούς Βιβάλντι, θα σχεδιάσεις αντίστοιχα μια κυματοειδή γραμμή. Ο ήχος μεταφράζεται σε γραμμή και το αντίστροφο. Αυτό γίνεται γιατί και από τον ήχο και από την γραμμή παράγονται συναισθήματα. Προφανώς λοιπόν, τα σχέδια δημιουργούνται και μέσα από το συναίσθημα και παράγουν και αυτά τα ίδια συναίσθημα.

– Τι είναι το ταλέντο; Υπάρχει; 

Ναι, υπάρχει, αλλά δε μπορώ να το προσδιορίσω. Μπορεί κάποιος να σχεδιάζει πιο όμορφα από κάποιον άλλον, αλλά η αξία του σχεδίου είναι και κάτι άλλο πέρα από την ικανότητα να κάνεις εποπτικά ένα καλό σχέδιο. Το δικό μου σχέδιο, μπορεί να μην έχει αξία να κρεμαστεί στον  τοίχο, αλλά να εμπεριέχει σειρά συναισθημάτων και προβληματισμών. Το δικό σας σχέδιο, που επίσης εμπεριέχει συναισθήματα και προβληματισμούς, μπορεί να κρεμαστεί και να χαρακτηρίσει, σε ένα βαθμό, τον χώρο που βρίσκεται. Το ταλέντο μπορεί να κρύβεται και στα δυό σχέδια, που προανέφερα. Γι΄ αυτό λέω το ταλέντο υπάρχει, αλλά μη σκοτωνόμαστε να το προσδιορίσουμε! (Γέλια). Το ταλέντο, μαζί και με άλλες δεξιότητες,  μπορεί να δημιουργήσει έργο και συναίσθημα ακόμα και με σκουπίδια! 

– Υπάρχει μια αρχή που διέπει την ζωή σας;

Θεωρώ ότι είναι καλύτερα να κάνεις κάτι το οποίο δεν θα εντυπωσιάσει τον κόσμο, αλλά είναι δικό σου δημιούργημα, από το να κάνεις κάτι που να είναι μία κακή ή μια πολύ καλή κόπια ενός άλλου. Το σίγουρο είναι ότι όλοι επηρεαζόμαστε από κάτι, σε καθημερινή βάση. Θεωρώ σημαντικό να εξελίσσεσαι στηριζόμενος σε αυτό που εσύ είσαι. Να αφομοιώνεις τις επιρροές και να δημιουργείς κάτι καινούργιο, κάτι όμως που σε εκφράζει και είσαι εσύ, έστω και αν αυτό είναι κάτι που δεν θα εντυπωσιάσει τους άλλους.

– Σας ευχαριστώ! 

Ήταν ωραία η συζήτηση μαζί σας, διότι βγαίνουν πράγματα πίσω από την εικόνα. Νομίζω ότι αυτό έχει και τη μεγαλύτερη σημασία. Αυτό έχει σχέση με την αίσθηση ότι έχοντας έναν άνθρωπο απέναντι που έχει ένα δικό του σύμπαν, το ενδιαφέρον είναι να προσπαθείς να μπεις μέσα σ’ αυτό το σύμπαν κι εσύ, για να ανακαλύψεις ένα δικό σου σύμπαν!

❈ INFO: https://bobotisarchitects.com/

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News