Οι μεγάλοι όγκοι μαρμάρων παίρνουν μορφή στα χέρια του. Τα έργα του, με θέμα κυρίως τη γέννηση και το θάνατο, υπάρχουν σε διάφορα σημεία του χάρτη. Από το Ιράν και το Καζακστάν μέχρι την Τουρκία, την Ουκρανία και την Πορτογαλία. Ο Οδυσσέας Τοσουνίδης είναι ένας νέος γλύπτης. Με συμμετοχές και διακρίσεις σε διεθνή συμπόσια γλυπτικής . Με σπουδές στην Σχολή Καλών Τεχνών Πανόρμου Τήνου και στην Εθνική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Γεωργίας.
Γεννήθηκε στην Τιφλίδα της Γεωργίας στις αρχές του 80. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του στη Δράμα. Ήταν μόλις 10 ετών. Έμαθε από παιδί να ζει ανάμεσα σε δυο πατρίδες, να αποχαιρετά φίλους, να βουτά σε διαφορετικές γλώσσες και να χειρίζεται τη πέτρα. Τα γλυπτά του, όπως και ο ίδιος μοιάζουν με σταυροδρόμια πολιτισμών.
Μιλήσαμε για την πρώτη του επαφή με τη γλυπτική, για την μετακόμιση του στην Τήνο στο χωριό του Χαλεπά, για τη σχέση του με την Τιφλίδα, για τις πολλαπλές λειτουργίες της γλυπτικής στη ζωή και στον ψυχισμό του.
– «Για να είσαι καλλιτέχνης χρειάζεται να μπορείς να ζήσεις σε έναν κόσμο σιωπής. Για μένα η τέχνη είναι ένα είδος ψυχανάλυσης, λειτουργεί σαν εξορκισµός», έχει πει η Λουιζ Μπουρζουά. Τι είναι για σένα η γλυπτική;
Η γλυπτική με διαμόρφωσε. Θα ήμουν ένας άλλος άνθρωπος χωρίς αυτή. Δεν ξέρω αν ακούγεται υπερβολικό άλλα η γλυπτική είναι η ζωή μου. Είναι κάτι σαν έρωτας. Ίσως δεν είναι τυχαίο που “η γλυπτική” είναι γένος θηλυκού..
– Τι μνήμες έχεις από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και πως βίωσες εσύ αυτή τη μεταβολή ως παιδί;
Τα βιώματα μου είναι μέσα από τα ματιού ενός παιδιού. Τα παιδιά στην ουσία βλέπουν όσα τους επιτρέπουν να δουν οι μεγάλοι. Θυμάμαι ότι δεν είχαμε ηλεκτρικό ρεύμα και χρησιμοποιούσαμε κεριά για φωτισμό. Ήταν όμως όμορφα και ήσυχα. Ένα παιχνίδι που κάναμε σαν παιδιά ήταν να δημιουργούμε κεριά. Θυμάμαι ουρές για ψωμί και καύσιμα. Πολλές φόρες την ησυχία του σκότους την έκοβε κάποια φωνή ίσως και κραυγή .Θυμάμαι πως ερχόντουσαν οι γείτονες και παίζαμε επιτραπέζιο που λεγόταν λόττο. Αλλά όλα αυτά τα γεγονότα τα επισκίασε η απώλεια πολύ δικού μας ανθρώπου.. του αδελφού μου. Μετά ακολούθησε το ταξίδι στην Ελλάδα.
– Πως θυμάσαι εκείνες τις πρώτες εβδομάδες στην Ελλάδα;
Το πρώτο πράγμα που θυμάμαι ότι μου έκανε εντύπωση ήταν η θάλασσα και ακολούθησε ένα αίσθημα ανακούφισης. Επιτελούς φτάσαμε. Τις πρώτες ώρες αναζητήσαμε γνωστούς και συγγενείς. Ο κόσμος μας αγκάλιασε από την πρώτη στιγμή φέρνοντας πράγματα και είδη πρώτης ανάγκης. Μετά από λίγες μέρες νοικιάσαμε το πρώτο μας σπίτι στην Ελλάδα. Μου είχε κάνει εντύπωση, ήταν ένα πολύ παλιό σπίτι στην Προσοτσάνη της Δράμας με μεγάλες ξύλινες πόρτες. Δίπλα από το σπίτι υπήρχε ένας χώρος που πετάλωνε ένας κύριος τα άλογα. Τον πρώτο καιρό περνούσα πολλές ώρες εκεί παρατηρώντας την δουλειά του. Δεν θα ξεχάσω και έναν ψηλό ταξιτζή κάθε φορά που με έβλεπε με κερνούσε ένα παγωτό και μου έλεγε μια ιστορία από την Οδύσσεια. Και ο καιρός κυλούσε γνωρίζοντας όλο και περισσότερο τον τόπο αυτό.
– Αισθάνθηκες τους Έλληνες διαφορετικούς σε σχέση με τους Γεωργιανούς;
Οι Γεωργιανοί μοιάζουν πολύ με τους Έλληνες. Είναι φιλόξενοι και τους αρέσει πολύ το κρασί και το φαγητό. Αγαπάνε την οικογένεια και την παράδοση . Και οι τέχνες παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή τους.
– Στο σπίτι τι γλώσσα μιλούσατε;
Πολλές! Ρωσικά, ποντιακά, γεωργιανά. Η γιαγιά μου ήταν γεωργιανή. Όταν ήρθα στην Ελλάδα και πήγα σχολείο κατάλαβα πως δεν μιλούσα τη νεοελληνική γλώσσα . Μέχρι τότε νόμιζα πως τα ποντιακά ήταν τα ελληνικά.
– Δυσκολεύτηκες να τα μάθεις;
Όχι! Μέσα σε τρεις μήνες έμαθα να μιλάω ελληνικά!
– Τι είδους σχέσεις διατηρήσει η οικογένεια σου με τη Γεωργία;
Κάθε Πάσχα οι γονείς μου επισκέπτονταν τη Τιφλίδα. Αγαπάμε αυτόν τον τόπο. Έχουμε ακόμα δικούς μας εκεί.
– Πως βίωσες εσύ αργότερα την επιστροφή στην Τιφλίδα για την Σχολή Καλών Τεχνών;
Γύρισα στην Τιφλίδα μετά από περίπου 20 χρόνια. Έμοιαζε σαν να είχε σταματήσει ο χρόνος για κάποια πράγματα. Η ατμόσφαιρα, η μυρωδιές, ο ήχος από το θρόισμα των δέντρων. Μου ξύπνησαν μνήμες. Τον περισσότερο χρόνο τον περνούσα στην σχολή, δουλεύοντας, γνωρίζοντας άτομα και συζητώντας με τους καθηγητές. Έκανε σε όλους εντύπωση που είχα επιστρέψει για σπουδές εκεί. Τότε μου δόθηκε η ευκαιρία να κάνω εκδρομές και να επισκεφτώ ελληνόφωνα χωριά. Να ξαναγνωρίσω τον τόπο μου
– Μπήκες στο πειρασμό να εγκατασταθείς εκεί ξανά;
Πολλές φορές. Είμαι τυχερός. Έχω δυο πατρίδες. Οι περισσότεροι έχετε μόνο μια.
– Έχεις κρατήσει παιδικούς φίλους από τη Γεωργία;
Κρατάω επαφή με τους Γεωργιανούς. Με τους άλλους χαθήκαμε. Όσοι ήταν από την Αρμενία τη Ρωσία και την Ουκρανία επέστρεψαν στις χώρες τους. Αυτό έκανε η διάλυση της ΕΣΣΔ. Ο καθένας πήγε στον τόπο του.
– Έχεις φτιάξει μνημειακά γλυπτά σε χώρες όπως το Ιράν και το Καζακστάν. Πως ήταν η εμπειρία διαμονής και δημιουργίας σε αυτούς τους τόπους και τι σου έδωσαν;
Βγαίνω στο εξωτερικό με τα συμπόσια. Δηλώνω συμμετοχή, με διαλέγουν, με καλούν. Εκεί κάνω μεγάλα έργα για πάρκα και πλατείες. Το συμπόσιο γλυπτικής ενώνει τους καλλιτέχνες . Τα ταξίδια γενικότερα ανοίγουν το μυαλό και διευρύνουν τους ορίζοντες. Συναντάς άλλους κόσμους και συνειδητοποιείς πόσο μικρός είσαι. Είναι μια ξεχωριστή εμπειρία να κάνεις αυτό που αγαπάς, να συναντάς γλύπτες από όλο τον κόσμο σε έναν άγνωστο τόπο, να κάνεις ένα μνημειακό έργο σε μια άλλη χώρα με την πιθανότητα να μην το ξαναδείς. Ο αποχαιρετισμός είναι πάντα δύσκολος και για τους ανθρώπους που γνωρίζεις εκεί και για το έργο σου. Και όλο αυτό σε βάζει σε μια συνεχή αναζήτηση.
– Τι ψάχνεις;
Ψάχνω την αλήθεια, την αλήθεια που μπορούμε να αγγίξουμε. Αυτό που ζούμε είναι πολύ περίεργο. Θα έπρεπε να μπορούμε να λύσουμε κάποια απλά θέματα. Το να μη γίνονται πόλεμοι θα μπορούσε να είναι τόσο απλό. Αλλά δεν είναι.
– Τι άλλο αναζητάς μέσα από τη γλυπτική;
Αναζητώ την απλότητα. Σημαντικό είναι να αντέξουν τα έργα σου στο χρόνο.
– Παίζει ρόλο ο τόπος που βρίσκεται ένα έργο για το πόσο θα αντέχει στο χρόνο;
Δεν ξέρω αν είναι αυτό που έχει σημασία. Τόπος εκεί, τόπος και εδώ.
– Ποιοι γλύπτες έχουν λειτουργήσει ως πρότυπα για σένα;
Ο Αβραμίδης, ο Σκλάβος, ο Χαλεπάς. Όλοι αυτοί είναι δάσκαλοι.
– Ο Γιαννούλης Χαλεπάς ήταν σαν να προσπαθεί να υπερβεί την ψυχική νόσο μέσα από τη σπουδαία δημιουργία. Έζησες στο χωριό του και σπούδασες στην ιστορική σχολή στην Τήνο. Ποιος είναι ο δικός σου Χαλεπάς και πόσο κοντά του έχει νιώσει;
Αρχικά μιλάμε για έναν άνθρωπο που είναι ένας από τους αγαπημένους μου γλύπτες. Το ότι έμενα στο χωριό του Χαλεπά νιώθω τυχερός για αυτό. Είναι ένα χώρος με απίστευτη ενεργεία και οποίος είχε την τύχη να ζήσει εκεί είμαι σίγουρος ότι θα το κουβαλάει μια ζωή μαζί του.
– Διακρίνατε τη μετουσίωση της ψυχικής του ασθένειας στο έργο του;
Ένα από τα θέματά του ήταν η Μήδεια. Είναι γνωστή η ιστορία με τη μητέρα του. Η γλυπτική τον ηρεμούσε και τον έβαζε σε ένα δικό του κόσμο. Όταν πιάνεις το πηλό ή το μάρμαρο φεύγεις από αυτό τον κόσμο. Και μένα με ηρεμεί.
– Ένιωσες τη γλυπτική να λειτουργεί ψυχοθεραπευτικά για σένα;
Ναι, πάντα λειτουργεί ψυχοθεραπευτικά.
– Όπως στην απώλεια του πατέρα σου;
Στις απώλειες γενικά ναι. Αυτή την απώλεια δεν την έχω ακόμα συνειδητοποιήσει. Περιμένω ακόμα την έκρηξη να έρθει.
– Πιστεύεις πως η γλυπτική μπορεί να είναι πολιτική πράξη, ιδίως σε χώρες με προβλήματα στην ελευθερία έκφρασης;
Δεν ξέρω πόσο η πολιτική εμπλέκεται στο έργο μου. Μπορείς να μιλήσεις και να αντιδράσεις με το έργο σου. Εγώ ‘’παίζω’’ με τι φόρμες, ‘’παίζω’’ με το φως. Δίνω βάση στο θάνατο και στη γέννηση. Δίνω βάση στην ίδια τη ζωή. Το πιο δύσκολο πράγμα είναι να μου ζητούν τίτλους, δηλαδή το να εξηγώ τα έργα μου. Δεν μου αρέσει να βάζω τίτλους. Θέλω να ταξιδεύει το μυαλό των ανθρώπων. Ήρθε ένα παιδάκι και με ρωτούσε τι είναι ένα έργο μου. Του λέω πες μου εσύ τι βλέπεις. Και μου λέει ρινόκερο. Μου άρεσε πολύ.
– Έχει σκεφτεί να κάνεις μαθήματα γλυπτικής;
Θέλω να φτιάξω έναν χώρο στο εργαστήριο μου πού να δίνει την δυνατότητα σε έναν επισκέπτη να έρθει σε επαφή με τα υλικά όπως ο πηλός και το μάρμαρο. Κατά καιρούς έχουν επισκεφτεί το εργαστήριο μου σχολεία και φίλοι μου με τις οικογένειες τους. Μου έχει κάνει εντύπωση το ενδιαφέρον που δείχνουν τα παιδιά. Περιμένω πάντα να δω τι θα φτιάξουν.
Οι μεγάλοι όγκοι μαρμάρων παίρνουν μορφή στα χέρια του. Τα έργα του, με θέμα κυρίως τη γέννηση και το θάνατο, υπάρχουν σε διάφορα σημεία του χάρτη. Από το Ιράν και το Καζακστάν μέχρι την Τουρκία, την Ουκρανία και την Πορτογαλία. Ο Οδυσσέας Τοσουνίδης είναι ένας νέος γλύπτης. Με συμμετοχές και διακρίσεις σε διεθνή συμπόσια γλυπτικής . Με σπουδές στην Σχολή Καλών Τεχνών Πανόρμου Τήνου και στην Εθνική Ακαδημία Καλών Τεχνών της Γεωργίας.
Γεννήθηκε στην Τιφλίδα της Γεωργίας στις αρχές του 80. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης εγκαταστάθηκε με την οικογένεια του στη Δράμα. Ήταν μόλις 10 ετών. Έμαθε από παιδί να ζει ανάμεσα σε δυο πατρίδες, να αποχαιρετά φίλους, να βουτά σε διαφορετικές γλώσσες και να χειρίζεται τη πέτρα. Τα γλυπτά του, όπως και ο ίδιος μοιάζουν με σταυροδρόμια πολιτισμών.
Μιλήσαμε για την πρώτη του επαφή με τη γλυπτική, για την μετακόμιση του στην Τήνο στο χωριό του Χαλεπά, για τη σχέση του με την Τιφλίδα, για τις πολλαπλές λειτουργίες της γλυπτικής στη ζωή και στον ψυχισμό του.
– «Για να είσαι καλλιτέχνης χρειάζεται να μπορείς να ζήσεις σε έναν κόσμο σιωπής. Για μένα η τέχνη είναι ένα είδος ψυχανάλυσης, λειτουργεί σαν εξορκισµός», έχει πει η Λουιζ Μπουρζουά. Τι είναι για σένα η γλυπτική;
Η γλυπτική με διαμόρφωσε. Θα ήμουν ένας άλλος άνθρωπος χωρίς αυτή. Δεν ξέρω αν ακούγεται υπερβολικό άλλα η γλυπτική είναι η ζωή μου. Είναι κάτι σαν έρωτας. Ίσως δεν είναι τυχαίο που “η γλυπτική” είναι γένος θηλυκού..
– Τι μνήμες έχεις από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και πως βίωσες εσύ αυτή τη μεταβολή ως παιδί;
Τα βιώματα μου είναι μέσα από τα ματιού ενός παιδιού. Τα παιδιά στην ουσία βλέπουν όσα τους επιτρέπουν να δουν οι μεγάλοι. Θυμάμαι ότι δεν είχαμε ηλεκτρικό ρεύμα και χρησιμοποιούσαμε κεριά για φωτισμό. Ήταν όμως όμορφα και ήσυχα. Ένα παιχνίδι που κάναμε σαν παιδιά ήταν να δημιουργούμε κεριά. Θυμάμαι ουρές για ψωμί και καύσιμα. Πολλές φόρες την ησυχία του σκότους την έκοβε κάποια φωνή ίσως και κραυγή .Θυμάμαι πως ερχόντουσαν οι γείτονες και παίζαμε επιτραπέζιο που λεγόταν λόττο. Αλλά όλα αυτά τα γεγονότα τα επισκίασε η απώλεια πολύ δικού μας ανθρώπου.. του αδελφού μου. Μετά ακολούθησε το ταξίδι στην Ελλάδα.
– Πως θυμάσαι εκείνες τις πρώτες εβδομάδες στην Ελλάδα;
Το πρώτο πράγμα που θυμάμαι ότι μου έκανε εντύπωση ήταν η θάλασσα και ακολούθησε ένα αίσθημα ανακούφισης. Επιτελούς φτάσαμε. Τις πρώτες ώρες αναζητήσαμε γνωστούς και συγγενείς. Ο κόσμος μας αγκάλιασε από την πρώτη στιγμή φέρνοντας πράγματα και είδη πρώτης ανάγκης. Μετά από λίγες μέρες νοικιάσαμε το πρώτο μας σπίτι στην Ελλάδα. Μου είχε κάνει εντύπωση, ήταν ένα πολύ παλιό σπίτι στην Προσοτσάνη της Δράμας με μεγάλες ξύλινες πόρτες. Δίπλα από το σπίτι υπήρχε ένας χώρος που πετάλωνε ένας κύριος τα άλογα. Τον πρώτο καιρό περνούσα πολλές ώρες εκεί παρατηρώντας την δουλειά του. Δεν θα ξεχάσω και έναν ψηλό ταξιτζή κάθε φορά που με έβλεπε με κερνούσε ένα παγωτό και μου έλεγε μια ιστορία από την Οδύσσεια. Και ο καιρός κυλούσε γνωρίζοντας όλο και περισσότερο τον τόπο αυτό.
– Αισθάνθηκες τους Έλληνες διαφορετικούς σε σχέση με τους Γεωργιανούς;
Οι Γεωργιανοί μοιάζουν πολύ με τους Έλληνες. Είναι φιλόξενοι και τους αρέσει πολύ το κρασί και το φαγητό. Αγαπάνε την οικογένεια και την παράδοση . Και οι τέχνες παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή τους.
– Στο σπίτι τι γλώσσα μιλούσατε;
Πολλές! Ρωσικά, ποντιακά, γεωργιανά. Η γιαγιά μου ήταν γεωργιανή. Όταν ήρθα στην Ελλάδα και πήγα σχολείο κατάλαβα πως δεν μιλούσα τη νεοελληνική γλώσσα . Μέχρι τότε νόμιζα πως τα ποντιακά ήταν τα ελληνικά.
– Δυσκολεύτηκες να τα μάθεις;
Όχι! Μέσα σε τρεις μήνες έμαθα να μιλάω ελληνικά!
– Τι είδους σχέσεις διατηρήσει η οικογένεια σου με τη Γεωργία;
Κάθε Πάσχα οι γονείς μου επισκέπτονταν τη Τιφλίδα. Αγαπάμε αυτόν τον τόπο. Έχουμε ακόμα δικούς μας εκεί.
– Πως βίωσες εσύ αργότερα την επιστροφή στην Τιφλίδα για την Σχολή Καλών Τεχνών;
Γύρισα στην Τιφλίδα μετά από περίπου 20 χρόνια. Έμοιαζε σαν να είχε σταματήσει ο χρόνος για κάποια πράγματα. Η ατμόσφαιρα, η μυρωδιές, ο ήχος από το θρόισμα των δέντρων. Μου ξύπνησαν μνήμες. Τον περισσότερο χρόνο τον περνούσα στην σχολή, δουλεύοντας, γνωρίζοντας άτομα και συζητώντας με τους καθηγητές. Έκανε σε όλους εντύπωση που είχα επιστρέψει για σπουδές εκεί. Τότε μου δόθηκε η ευκαιρία να κάνω εκδρομές και να επισκεφτώ ελληνόφωνα χωριά. Να ξαναγνωρίσω τον τόπο μου
– Μπήκες στο πειρασμό να εγκατασταθείς εκεί ξανά;
Πολλές φορές. Είμαι τυχερός. Έχω δυο πατρίδες. Οι περισσότεροι έχετε μόνο μια.
– Έχεις κρατήσει παιδικούς φίλους από τη Γεωργία;
Κρατάω επαφή με τους Γεωργιανούς. Με τους άλλους χαθήκαμε. Όσοι ήταν από την Αρμενία τη Ρωσία και την Ουκρανία επέστρεψαν στις χώρες τους. Αυτό έκανε η διάλυση της ΕΣΣΔ. Ο καθένας πήγε στον τόπο του.
– Έχεις φτιάξει μνημειακά γλυπτά σε χώρες όπως το Ιράν και το Καζακστάν. Πως ήταν η εμπειρία διαμονής και δημιουργίας σε αυτούς τους τόπους και τι σου έδωσαν;
Βγαίνω στο εξωτερικό με τα συμπόσια. Δηλώνω συμμετοχή, με διαλέγουν, με καλούν. Εκεί κάνω μεγάλα έργα για πάρκα και πλατείες. Το συμπόσιο γλυπτικής ενώνει τους καλλιτέχνες . Τα ταξίδια γενικότερα ανοίγουν το μυαλό και διευρύνουν τους ορίζοντες. Συναντάς άλλους κόσμους και συνειδητοποιείς πόσο μικρός είσαι. Είναι μια ξεχωριστή εμπειρία να κάνεις αυτό που αγαπάς, να συναντάς γλύπτες από όλο τον κόσμο σε έναν άγνωστο τόπο, να κάνεις ένα μνημειακό έργο σε μια άλλη χώρα με την πιθανότητα να μην το ξαναδείς. Ο αποχαιρετισμός είναι πάντα δύσκολος και για τους ανθρώπους που γνωρίζεις εκεί και για το έργο σου. Και όλο αυτό σε βάζει σε μια συνεχή αναζήτηση.
– Τι ψάχνεις;
Ψάχνω την αλήθεια, την αλήθεια που μπορούμε να αγγίξουμε. Αυτό που ζούμε είναι πολύ περίεργο. Θα έπρεπε να μπορούμε να λύσουμε κάποια απλά θέματα. Το να μη γίνονται πόλεμοι θα μπορούσε να είναι τόσο απλό. Αλλά δεν είναι.
– Τι άλλο αναζητάς μέσα από τη γλυπτική;
Αναζητώ την απλότητα. Σημαντικό είναι να αντέξουν τα έργα σου στο χρόνο.
– Παίζει ρόλο ο τόπος που βρίσκεται ένα έργο για το πόσο θα αντέχει στο χρόνο;
Δεν ξέρω αν είναι αυτό που έχει σημασία. Τόπος εκεί, τόπος και εδώ.
– Ποιοι γλύπτες έχουν λειτουργήσει ως πρότυπα για σένα;
Ο Αβραμίδης, ο Σκλάβος, ο Χαλεπάς. Όλοι αυτοί είναι δάσκαλοι.
– Ο Γιαννούλης Χαλεπάς ήταν σαν να προσπαθεί να υπερβεί την ψυχική νόσο μέσα από τη σπουδαία δημιουργία. Έζησες στο χωριό του και σπούδασες στην ιστορική σχολή στην Τήνο. Ποιος είναι ο δικός σου Χαλεπάς και πόσο κοντά του έχει νιώσει;
Αρχικά μιλάμε για έναν άνθρωπο που είναι ένας από τους αγαπημένους μου γλύπτες. Το ότι έμενα στο χωριό του Χαλεπά νιώθω τυχερός για αυτό. Είναι ένα χώρος με απίστευτη ενεργεία και οποίος είχε την τύχη να ζήσει εκεί είμαι σίγουρος ότι θα το κουβαλάει μια ζωή μαζί του.
– Διακρίνατε τη μετουσίωση της ψυχικής του ασθένειας στο έργο του;
Ένα από τα θέματά του ήταν η Μήδεια. Είναι γνωστή η ιστορία με τη μητέρα του. Η γλυπτική τον ηρεμούσε και τον έβαζε σε ένα δικό του κόσμο. Όταν πιάνεις το πηλό ή το μάρμαρο φεύγεις από αυτό τον κόσμο. Και μένα με ηρεμεί.
– Ένιωσες τη γλυπτική να λειτουργεί ψυχοθεραπευτικά για σένα;
Ναι, πάντα λειτουργεί ψυχοθεραπευτικά.
– Όπως στην απώλεια του πατέρα σου;
Στις απώλειες γενικά ναι. Αυτή την απώλεια δεν την έχω ακόμα συνειδητοποιήσει. Περιμένω ακόμα την έκρηξη να έρθει.
– Πιστεύεις πως η γλυπτική μπορεί να είναι πολιτική πράξη, ιδίως σε χώρες με προβλήματα στην ελευθερία έκφρασης;
Δεν ξέρω πόσο η πολιτική εμπλέκεται στο έργο μου. Μπορείς να μιλήσεις και να αντιδράσεις με το έργο σου. Εγώ ‘’παίζω’’ με τι φόρμες, ‘’παίζω’’ με το φως. Δίνω βάση στο θάνατο και στη γέννηση. Δίνω βάση στην ίδια τη ζωή. Το πιο δύσκολο πράγμα είναι να μου ζητούν τίτλους, δηλαδή το να εξηγώ τα έργα μου. Δεν μου αρέσει να βάζω τίτλους. Θέλω να ταξιδεύει το μυαλό των ανθρώπων. Ήρθε ένα παιδάκι και με ρωτούσε τι είναι ένα έργο μου. Του λέω πες μου εσύ τι βλέπεις. Και μου λέει ρινόκερο. Μου άρεσε πολύ.
– Έχει σκεφτεί να κάνεις μαθήματα γλυπτικής;
Θέλω να φτιάξω έναν χώρο στο εργαστήριο μου πού να δίνει την δυνατότητα σε έναν επισκέπτη να έρθει σε επαφή με τα υλικά όπως ο πηλός και το μάρμαρο. Κατά καιρούς έχουν επισκεφτεί το εργαστήριο μου σχολεία και φίλοι μου με τις οικογένειες τους. Μου έχει κάνει εντύπωση το ενδιαφέρον που δείχνουν τα παιδιά. Περιμένω πάντα να δω τι θα φτιάξουν.
