Στην Αθήνα η σκηνή των comics είναι πιο ζωντανή από ποτέ. Νέοι καλλιτέχνες ξεμυτίζουν κάθε μέρα και οι παλιοί (ξέρεις… αυτοί που κάποτε ήταν τρεις κι ο κούκος) βλέπουν πια τον χώρο τους να ανθίζει και να μεγαλώνει μέρα με τη μέρα. Γι’ αυτά και για άλλα πολλά μιλήσαμε με την κομίστρια Δήμητρα Αδαμοπούλου, η οποία ασχολείται με το comic εδώ και 15 χρόνια. Πρόσφατα η δουλειά της ήρθε για μία ακόμα φορά δυναμικά στη προσκήνιο με την περιβόητη Ψυχοθεραπεία.
View this post on Instagram
Μιλήσαμε για την έμπνευση, για τα social media και το αυτοβιογραφικό comic. Και για το πώς είναι να ζεις σαν καλλιτέχνης. Μας είπε ενδιαφέροντα πράγματα, αλλά κυρίως ήταν γελαστή και χαμογελαστή.
– Να βγάλουμε απ’ τη μέση τα βασικά αλλά ουσιαστικά; Πώς άρχισες να ασχολείσαι με το comic;
Όλη μου τη ζωή ζωγραφίζω. Γενικώς ζωγράφιζα τα πάντα. Από το σκίτσο ξεκινάμε όλοι εμείς που κάνουμε comic. Και προφανώς σαν όλα τα παιδάκια διάβαζα κι εγώ τα Μίκι Μάους, τα Αστερίξ κι όλα αυτά. Ήθελα πάντα να ασχοληθώ σε κάποιο βαθμό με το σχέδιο και τη ζωγραφική. Πέρασα κλασικά κι απ’ το ελληνικό πανεπιστήμιο, γιατί ξέρεις: «Τέχνη; Και τι θα τρως;». Και μετά, επειδή μου το είχαν μεταδώσει κάπως το άγχος του βιοπορισμού, είπα κι εγώ θα πάω σε μια σχολή να μάθω λίγο πιο εφαρμοσμένα πράγματα. Πήγα στη Σχολή Ορνεράκη. Ο Ορνεράκης ήταν παλιός σκιτσογράφος, έχουμε μεγαλώσει μαζί του. Έκανε τα σκίτσα στις «Καλοκαιρινές Διακοπές». Και πολιτικά σκίτσα έκανε, στα 70s και στα 80s ήταν από τους πιο γνωστούς. Αυτός λοιπόν είχε κάνει μια σχολή με πολύ καλούς δασκάλους. Εκεί έκανα comics, εικονογράφηση και animation. Αφού τελείωσα, άρχισα να κάνω διάφορα πράγματα. Μετά πέρασα και Καλών Τεχνών… Οπότε ξέρεις, έχω απλώσει τα πλοκάμια μου παντού! (γελάει)
– Στο Πανεπιστήμιο τι έκανες;
Γεωπονική. Το άφησα στο τρίτο έτος, αν και μου άρεσαν τα μαθήματα. Γιατί ήμουν και χάπατο εγώ μικρή, δεν καταλάβαινα. Έλεγα «τι ωραία! Θα είμαι κοντά στα φυτά και στα ζωάκια! Θα περνάω τέλεια!» Έτσι την είχα δει (γελάει). Στο πρώτο και στο δεύτερο έτος ήταν πολύ ωραία. Εκεί όμως στο τρίτο έτος που καταλαβαίνεις ότι ουσιαστικά δουλεύεις για την παραγωγή αυτών των πραγμάτων, το άφησα. Είχα πάει και ζωική παραγωγή εν τω μεταξύ κι εκεί ήταν ακόμα χειρότερα. Έγινα vegan για έξι μήνες μετά απ’ αυτό. Δυστυχώς δεν έχω καταφέρει να παραμείνω vegan, το προσπαθώ κάθε κάποια χρόνια. Παρακαλάω να βγει το lab meat που λένε για να μην έχω τύψεις, γιατί είδα από μέσα τι τραβάνε τα κακόμοιρα.
– Εκτός από comics τι άλλο κάνεις τώρα στο κομμάτι το καλλιτεχνικό;
Παραδίδω μαθήματα comics, εικονογράφησης και ζωγραφικής. Συνεργάζομαι με δύο εργαστήρια: στον Ορνεράκη που ήμουν παλιά μαθήτρια και στο Σπίρτο στο Χαλάνδρι. Είναι ένα ευχάριστο κομμάτι. Μου αρέσει να μεταδίδω τη γνώση ώστε να μην υποφέρουν οι άλλοι όπως υπέφερα εγώ ψάχνοντας πράγματα (γελάει). Βέβαια τώρα έχουν και το ίντερνετ τα παιδιά, αλλά και πάλι, ένας δάσκαλος είναι καλό πράγμα. Πέρα από τα μαθήματα κάνω καμία εικονογράφηση, κανα εξώφυλλο, σε βιβλία, σε site, έχω κάνει τρία παιδικά βιβλία, λίγο απ’ όλα. Επειδή έχω κάνει τα πάντα, μπορώ να κάνω τα πάντα. Τα comics τα κάνω από τότε που τέλειωσα τον Ορνεράκη και τα κάνω πιο πολύ για δική μου χαρά. Και τώρα έγινε ένα μπραφ παράξενο.
– Με την Καίτη (Γαρμπή);
Με την Καίτη, αν και το πρώτο έγινε με την Άντζελα (Δημητρίου).
View this post on Instagram
– Με την ευκαιρία πες μου για την Ψυχοθεραπεία.
Κάποιοι από αυτούς που ασχολούνταν με τα comics με ήξεραν από πριν. Για όσους δεν ασχολούνται με τα comics… κατά καιρούς, περίπου κάθε δύο χρόνια, έχω κάτι που γίνεται viral (γελάει). Αυτό συμβαίνει, απλά αυτή τη φορά το συνέχισα. Δηλαδή έκανα κι άλλα. Γενικά κάνω comics περίπου 15 χρόνια, αλλά όχι συστηματικά. Παλιότερα δεν υπήρχαν και τα social media. Έκανες ένα comic, μια αυτοέκδοση, πήγαινες στο Φεστιβάλ της Βαβέλ που υπήρχε τότε, ξέρεις, τέτοια πράγματα. Το τελευταίο μπραφ έγινε με την Ψυχοθεραπεία, με το πρώτο που ήταν το «Ποια θυσία» της Άντζελας. Κι εκεί ξαφνικά βλέπω ότι κάτι που εμένα μου είχε φανεί χαζή ιδέα και είχα πει θα το κάνω να γελάσουμε εγώ και οι πέντε που με ξέρουν, άρχισαν να μου λένε «το άκουσα στο ραδιόφωνο!», «το είδα στην τηλεόραση!». Και λέω «αλήθεια;». Και μετά εντάξει, λέω πλάκα έχει, ας κάνω άλλο ένα. Και στο δεύτερο κάνω την Καίτη. Η Καιτάρα επειδή είναι απίστευτη τύπισσα το έκανε και share. Γέλασε μ’ αυτό αντί να προσβληθεί. Βέβαια, προς τιμήν της και η Άντζελα μού έγραψε καλό comment από κάτω. Έτσι έγινε. Κι επειδή γενικά με απασχολεί αυτό το θέμα της ψυχοθεραπείας και πάντα το σκέφτομαι ανάμεσα στις 100.000 χαζές ιδέες που έχω κάθε μέρα, το συνέχισα.
View this post on Instagram
– Πώς είναι η σχέση σου με τα social media; Τα χρησιμοποιείς πολύ. Το βλέπεις ως αναγκαίο κακό και ως συμβιβασμό λόγω της εποχής μας ή γουστάρεις να βρίσκεσαι εκεί;
Όταν τα πρωτοανακάλυψα -αργά μάλιστα τα ανακάλυψα γιατί στην αρχή βαριόμουν- μου άρεσαν πάρα πολύ. Δηλαδή μπήκα πολύ θερμά, ακριβώς επειδή δεν είναι ότι με ήξερε και κανένας. Κι επειδή δεν είμαι άτομο που θα βγει, θα χωθεί, θα τρέξει και θα δειχθεί, το να μπορώ να δείξω τη δουλειά μου από το σπίτι και να μου πει κάποιος ότι του αρέσει, ήταν τέλειο. Ήταν ό,τι καλύτερο γιατί αυτό πραγματικά ήθελα. Τώρα εντάξει, τα τελευταία χρόνια που έχει αυξηθεί κάπως το κοινό μου και μου γράφει ο καθένας… Βέβαια αυτό δεν γίνεται συχνά, αλλά έχει τύχει να διαβάσω κάποια περίεργα comments. Μπορεί κάποιος να μην ξέρει καν για τι πράγμα μιλάς και απλά να μπαίνει για να ξεσπάσει. Αυτό είναι ένα από τα κακά. Όλα αυτά όσον αφορά τη δουλειά, γιατί κατά τα άλλα έχω βαρεθεί λίγο τα social media.
– Σε επηρεάζουν τα άσχημα σχόλια;
Στην αρχή με επηρέαζαν. Τώρα το έχω συνηθίσει κι εγώ. Είχα μιλήσει και με φίλους που κάνουν κάτι παρόμοιο και μου είχαν πει «θα συνηθίσεις». Και συνήθισα.
View this post on Instagram
– Τι κερδίσει ένας άνθρωπος της δουλειάς σου σήμερα από τα social media; Γενικότερα πώς βιοπορίζεται;
Κερδίζει την αναγνωρισιμότητα. Ειδικά για το comic, όταν μετά θα βγάλεις το βιβλίο σου, επειδή σε ξέρουν περισσότεροι άνθρωποι θα το πάρουν περισσότεροι άνθρωποι. Ή όταν βγάλεις ένα merch, ένα μπλουζάκι ας πούμε με τον χαρακτήρα σου. Προς το παρόν δεν πολυκερδίζουν οι άνθρωποι από αυτή τη δουλειά. Πολύ λίγοι το έχουν καταφέρει και παλιότερα περισσότερο όσοι συνεργάζονταν με το εξωτερικό. Δηλαδή πέρα από τον Αρκά, τον Ορνεράκη κι άλλους δύο, οι υπόλοιποι δεν… Ή αν έκανες εικονογραφήσεις παιδικών βιβλίων ή αν ήσουν στην πολιτική γελοιογραφία, όπου εκεί συνεργάζεσαι με κάποια εφημερίδα ή κάποιο online περιοδικό και είσαι οκ. Αλλά γενικώς το κάνουμε έτσι, επειδή μας αρέσει. Έχουμε άλλους τρόπους να βιοποριζόμαστε. Εγώ είμαι τυχερή που συνδυάζοντάς τα έχω καταφέρει κάπως να είμαι στο αντικείμενο. Η τύχη παίζει πάντα έναν ρόλο. Εγώ δεν είμαι απ’ αυτούς που λένε ότι «εγώ με την αξία μου» ή «μόνο αν δουλέψεις τα καταφέρνεις». Νομίζω ότι αυτά συνήθως τα ακούς από ανθρώπους που έχουν προνόμιο και δεν το ξέρουν (γελάει).
View this post on Instagram
– Πώς έγινε μέσα σου το άλμα από το «πώς θα ζήσω από την τέχνη;» μέχρι το «εγώ αυτό θα το κάνω επάγγελμα»;
Ήθελε πολλή προσπάθεια κι έκανα και πολλά μπρος πίσω. Δεν ζωγράφιζα και συνέχεια… το έχω αφήσει, έχω περάσει και χρόνια που δεν έχω ασχοληθεί καθόλου. Τα τελευταία χρόνια είπα «όχι, θα το δοκιμάσω ρε παιδί μου». Γιατί σίγουρα στην Ελλάδα δεν προωθείται και πάρα πολύ η τέχνη, δεν σε στηρίζει κανείς. Τώρα τελευταία κάτι γίνεται, αλλά και πάλι, όχι σε όλες τις μορφές τέχνης. Η φορολογία δεν βοηθάει, η κοινωνία δεν βοηθάει, οι γονείς δεν βοηθάνε, είναι δύσκολο. Οπότε κατακτιέται σιγά σιγά. Εδώ τα social media έχουν βοηθήσει. Οι φίλοι σου σε βοηθάνε πάρα πολύ, ε, σε κάποια φάση το καταλαβαίνει και η οικογένειά σου και σε στηρίζει κι αυτή. Σου λέει «δεν πειράζει…» (γελάει) Αλλά ναι, είναι αγώνας για μένα.
– Και για να αποφασίσεις να δουλέψεις κάποια από τις ιδέες σου είναι αγώνας; Είπες ότι με τις περισσότερες δεν συνέχιζες.
Ε, βέβαια. Αυτό που είχε πει και ο Neil Gaiman όταν τον ρώτησαν «πού βρίσκεις τις ιδέες σου» ήταν ότι «ιδέες έχουμε όλοι. Αυτό που κάνεις διαφορετικά είναι ότι παίρνεις την ιδέα και τη βάζεις κάτω».
View this post on Instagram
– Από τι εμπνέεσαι; Υπάρχει η έμπνευση για σένα;
Λοιπον, εγώ ήμουν πάντα στη φάση ότι θα μου ‘ρθει έμπνευση. Μεγαλώνοντας κατάλαβα ότι καμιά φορά πρέπει να κάτσεις κάτω σού ‘ρθει δεν σού ‘ρθει. Αλλά δεν είμαι από τους ανθρώπους που είναι σκυλιά του πολέμου, ώστε να το κάνω. Αυτό ακόμα δεν το έχω καταφέρει. Δηλαδή αυτό που κάποιοι θα κάτσουν να δουλέψουν no matter what, δεν το ‘χω. Νομίζω ότι έχω και μια ελαφριά διάσπαση προσοχής. Οπότε για να κάτσω να συγκεντρωθώ πρέπει κάτι να μου τη βαρέσει. Η έμπνευση νομίζω ότι υπάρχει, να σου πω την αλήθεια. Αλλά συνδέεται με πολλά πράγματα. Κατ’ αρχάς πρέπει να έχεις τον χρόνο για να ‘χεις την έμπνευση. Όταν δουλεύεις από το πρωί ως το βράδυ στη φάμπρικα, έχεις να ταΐσεις τρία παιδιά, πώς θα σου έρθει η έμπνευση; Και να σου έρθει μια ιδέα, θα μείνει έτσι. Για να γίνει κάτι μεγαλύτερο, χρειάζεσαι και κάτι παραπάνω. Αλλά ναι, νομίζω ότι υπάρχει. Βέβαια προσπαθώ να μην βασίζομαι μόνο εκεί, σιγά σιγά.
– Τι σε ενδιαφέρει να πεις; Σε ενδιαφέρει το κοινωνικό σχόλιο; Το πολιτικό;
Γενικά έχω άποψη για όλα, γιατί είμαι ταρίφας στην πραγματικότητα (γελάει)… και πάρα πολύ δυνατή κιόλας. Αλλά αυτό που θα μου βγει στο τέλος είναι το αστείο. Παρόλο που σκέφτομαι και για πολιτική και τέτοια θέματα, δεν κάνω πολλά τέτοια γιατί θεωρώ ότι δεν ξέρω ακριβώς τι λέω. Δεν αισθάνομαι ότι έχω σπουδάσει ή διαβάσει αρκετά για να μιλήσω για πολιτική. Κι ακόμα κι αυτά που κάνω για την Ψυχοθεραπεία, δεν τα κάνω από την άποψη ενός γιατρού. Τα λέω από την άποψη ενός ανθρώπου που έχει κάνει ψυχοθεραπεία και μιλάει επιφανειακά, με στόχο ίσως να πιάσει και βαθύτερα επίπεδα -αν μπορέσω και το καταφέρω- αλλά ουσιαστικά θέλω να κάνω τον κόσμο να γελάσει. Δεν το θέτω σαν στόχο αυτό, αυτό μου βγαίνει. Και μετά γίνεται και στόχος. Μου βγαίνουν κι άλλα πράγματα, αλλά σε αυτό νομίζω ότι είμαι και καλύτερη. Λειτουργεί και το μυαλό μου έτσι, με χιούμορ.
View this post on Instagram
– Πώς σου φαίνεται η σκηνή η δική σας στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή;
Αχ, μου φαίνεται πάρα πολύ ωραία! Είναι από τα ευχάριστα. Έχουν αρχίσει και γίνονται πράγματα και είναι πολύ ευχάριστο. Κατ’ αρχάς έχει γεμίσει ο χώρος από νέα παιδιά που χάρη στο ίντερνετ και τις νέες τεχνολογίες, τα άτιμα γίνονται πολύ καλύτερα πολύ γρηγορότερα απ’ ότι γινόμασταν εμείς! Δηλαδή εγώ, για να φτάσω στο επίπεδο που έχει ένας 20χρονος σήμερα, έφτασα 28. Γιατί δεν είχα tutorials στο ίντερνετ. Για να διαβάσω ένα comic έπρεπε να πάω να το αγοράσω με το χαρτζιλίκι μου… Τώρα έχουν όλο αυτό το πράγμα -με τα καλά του και τα κακά του, γιατί έχει και κακά. Το λέω και στους μαθητές μου. Πάντως έχουν τη δυνατότητα να γίνουν πολύ καλοί καλλιτέχνες πολύ γρήγορα. Επίσης έχει ο καθένας τη δυνατότητα να βγάλει κάτι έστω και στο ίντερνετ, χωρίς να το εκδώσει. Μπορεί να πάει και σε ένα Comicdom, σε ένα φεστιβάλ με τα stickers του, τις κονκάδρες του… Επίσης τώρα υπάρχουν πολύ περισσότερες γυναίκες στον χώρο. Που τότε ήμουν εγώ κι άλλες δύο και μας ρωτούσαν «πώς είναι να είσαι γυναίκα στον χώρο;». Ευτυχώς τώρα αυτό έχει αρχίσει να μειώνεται. Υπάρχουν πάρα πολλά κορίτσια. (Συνωμοτικά) μη σου πω είναι καλύτερα κι απ’ τα αγόρια. Τίποτα, είναι τέλεια! Πολύ ωραίες ιδέες, πολύ inclusivity, είναι πολύ πολύ καλύτερα. Εγώ τα βλέπω και τα χαίρομαι. Είναι πολύ ζωντανός χώρος και γίνονται και πολλά φεστιβάλ. Υπάρχει και το Comicdom, γίνεται και το Tourlou στο Πεδίον του Άρεως που είναι αυτοοργανωμένο και πάει όποιος θέλει. Το Tourlou είναι ωραίο γιατί στα κομιξοφεστιβάλ συνήθως υπάρχει κι ένας περιορισμός να κάνεις αυστηρά comic. Ενώ στο Tourlou βρίσκεις κάποιους που κάνουν εικονογραφήσεις, άλλους που σχεδιάζουν μπλούζες, άλλον που έφερε την πτυχιακή του από την Καλών Τεχνών και την έχει κάνει κάτι σαν κολάζ-comic-ζωγραφική, κάτι που σου το φέρνει σε ένα τευχάκι. Έχει τρομερά πράγματα και πάρα πολλή φαντασία.
View this post on Instagram
– Τι διαβάζεις; Από comic αλλά και γενικότερα.
Τον τελευταίο καιρό δεν διαβάζω όσο θα ‘θελα. Είναι τραγικό αυτό το πράγμα. Ξέρεις τι είναι χειρότερο από τα social media; Το Netflix. Μου αρέσουν οι σειρές. Ψάχνω και άρθρα που σου προτείνουν τι να δεις κι έχω καταστραφεί! (γελάει) Τέλος πάντων. Τι διαβάζω… Κάποια comic που με έχουν διαμορφώσει είναι ακόμα και τα παιδικά που διαβάζαμε. Ο Αστερίξ ας πούμε. Από ενήλικα comic με έχει διαμορφώσει το Sandman του Gaiman. Και φυσικά κάποιοι Γάλλοι, ο Gotlib για παράδειγμα. Νομίζω ότι το σουρεαλιστικό μου χιούμορ ήρθε από κει. Και σειρές με έχουν διαμορφώσει. Αστείες σειρές όπως Monty Python, Black Books… Από εκεί έχω επηρεαστεί. Μπορεί να διαβάζω και comics καινούρια και πολλά online όπως της Sarah’s Scribbles που κάνει κι αυτή αυτοβιογραφικά. Μου έχουν πει ότι έχω επηρεαστεί από αυτήν, αλλά στην πραγματικότητα έκανα παρόμοια comics από πολύ παλιά, όταν είχα επηρεαστεί από κάτι γκοθοκόμιξ, ασπρόμαυρα αυτοβιογραφικά. Γενικά εκτός από τα ψυχολογικά που κάνω τώρα τελευταία, μου αρέσει πάρα πολύ το αυτοβιογραφικό comic. Ας πούμε το Blankets που έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά, δεν είναι καθόλου αστείο αλλά είναι η ιστορία του ανθρώπου που το έφτιαξε. Τα παιδικά του χρόνια, εκεί που ζούσε, οι πρώτοι του έρωτες… Μου αρέσει και το fantasy υπερβολικά. Αλλά εγώ όταν πάω να βγάλω κάτι μου βγαίνει πάρα πολύ το αυτοβιογραφικό κι ας είναι και αστείο. Μου αρέσει το true story. Κι ένα από τα πρώτα μου comic ήταν το True Story. Μου αρέσει να μαθαίνω την ιστορία ενός ανθρώπου. Βλέπεις ότι κάποιος μπορεί να έχει ζήσει παρόμοια πράγματα μ’ εσένα, έστω κι αν έχει διαφορετικό background. Λες «α, δεν είμαι μόνος μου». Αυτό είναι ένα από τα ωραία πράγματα που μου λένε. «Α, κοίτα! Το παθαίνουν κι άλλοι αυτό;» Ακόμα κι αν κάνω κάτι πολύ χαζό, για τα άγχη μου, για το πόσες φορές έχω γίνει ρεζίλι, διάφορες βλακείες. Καμιά φορά νομίζουμε ότι μόνο εμείς τα παθαίνουμε κι είναι ωραία να βλέπεις ότι ξέρεις τι; Όλοι το ‘χουμε αυτό. Γι’ αυτό νομίζω ότι μου αρέσει το αυτοβιογραφικό.
– Τι κάνεις στον ελεύθερο χρόνο σου;
Αράζω με το σκυλί μου, με τον φίλο μου, με τις φίλες μου… Μου αρέσει να βλέπω κόσμο που δεν προλαβαίνω να δω. Κυρίως του σπιτιού είμαι. Μου αρέσει πάρα πολύ να βλέπω ταινίες και πιο πολύ σειρές. Αυτό είναι το αγαπημένο μου πράγμα. Έχω αρχίσει και κεραμική. Δεν έκανα στην Καλών Τεχνών και κάνω τώρα. Ανάποδα όλα! Είναι πολύ θεραπευτικό και πολύ ωραίο γιατί είσαι σε επαφή με τον πηλό και με τη γη. Κατ’ αρχάς μπορείς να έχεις μια κουπίτσα που την έχεις φτιάξει εσύ και να πίνεις εκεί τον καφέ σου. Μου αρέσει πολύ να πηγαίνω βόλτες στα πάρκα, να έχω επαφή με τη φύση όσο γίνεται. Και όταν προλαβαίνω και αντέχω και δεν καπνίζω, μου αρέσει και να κολυμπάω.
Στην Αθήνα η σκηνή των comics είναι πιο ζωντανή από ποτέ. Νέοι καλλιτέχνες ξεμυτίζουν κάθε μέρα και οι παλιοί (ξέρεις… αυτοί που κάποτε ήταν τρεις κι ο κούκος) βλέπουν πια τον χώρο τους να ανθίζει και να μεγαλώνει μέρα με τη μέρα. Γι’ αυτά και για άλλα πολλά μιλήσαμε με την κομίστρια Δήμητρα Αδαμοπούλου, η οποία ασχολείται με το comic εδώ και 15 χρόνια. Πρόσφατα η δουλειά της ήρθε για μία ακόμα φορά δυναμικά στη προσκήνιο με την περιβόητη Ψυχοθεραπεία.
View this post on Instagram
Μιλήσαμε για την έμπνευση, για τα social media και το αυτοβιογραφικό comic. Και για το πώς είναι να ζεις σαν καλλιτέχνης. Μας είπε ενδιαφέροντα πράγματα, αλλά κυρίως ήταν γελαστή και χαμογελαστή.
– Να βγάλουμε απ’ τη μέση τα βασικά αλλά ουσιαστικά; Πώς άρχισες να ασχολείσαι με το comic;
Όλη μου τη ζωή ζωγραφίζω. Γενικώς ζωγράφιζα τα πάντα. Από το σκίτσο ξεκινάμε όλοι εμείς που κάνουμε comic. Και προφανώς σαν όλα τα παιδάκια διάβαζα κι εγώ τα Μίκι Μάους, τα Αστερίξ κι όλα αυτά. Ήθελα πάντα να ασχοληθώ σε κάποιο βαθμό με το σχέδιο και τη ζωγραφική. Πέρασα κλασικά κι απ’ το ελληνικό πανεπιστήμιο, γιατί ξέρεις: «Τέχνη; Και τι θα τρως;». Και μετά, επειδή μου το είχαν μεταδώσει κάπως το άγχος του βιοπορισμού, είπα κι εγώ θα πάω σε μια σχολή να μάθω λίγο πιο εφαρμοσμένα πράγματα. Πήγα στη Σχολή Ορνεράκη. Ο Ορνεράκης ήταν παλιός σκιτσογράφος, έχουμε μεγαλώσει μαζί του. Έκανε τα σκίτσα στις «Καλοκαιρινές Διακοπές». Και πολιτικά σκίτσα έκανε, στα 70s και στα 80s ήταν από τους πιο γνωστούς. Αυτός λοιπόν είχε κάνει μια σχολή με πολύ καλούς δασκάλους. Εκεί έκανα comics, εικονογράφηση και animation. Αφού τελείωσα, άρχισα να κάνω διάφορα πράγματα. Μετά πέρασα και Καλών Τεχνών… Οπότε ξέρεις, έχω απλώσει τα πλοκάμια μου παντού! (γελάει)
– Στο Πανεπιστήμιο τι έκανες;
Γεωπονική. Το άφησα στο τρίτο έτος, αν και μου άρεσαν τα μαθήματα. Γιατί ήμουν και χάπατο εγώ μικρή, δεν καταλάβαινα. Έλεγα «τι ωραία! Θα είμαι κοντά στα φυτά και στα ζωάκια! Θα περνάω τέλεια!» Έτσι την είχα δει (γελάει). Στο πρώτο και στο δεύτερο έτος ήταν πολύ ωραία. Εκεί όμως στο τρίτο έτος που καταλαβαίνεις ότι ουσιαστικά δουλεύεις για την παραγωγή αυτών των πραγμάτων, το άφησα. Είχα πάει και ζωική παραγωγή εν τω μεταξύ κι εκεί ήταν ακόμα χειρότερα. Έγινα vegan για έξι μήνες μετά απ’ αυτό. Δυστυχώς δεν έχω καταφέρει να παραμείνω vegan, το προσπαθώ κάθε κάποια χρόνια. Παρακαλάω να βγει το lab meat που λένε για να μην έχω τύψεις, γιατί είδα από μέσα τι τραβάνε τα κακόμοιρα.
– Εκτός από comics τι άλλο κάνεις τώρα στο κομμάτι το καλλιτεχνικό;
Παραδίδω μαθήματα comics, εικονογράφησης και ζωγραφικής. Συνεργάζομαι με δύο εργαστήρια: στον Ορνεράκη που ήμουν παλιά μαθήτρια και στο Σπίρτο στο Χαλάνδρι. Είναι ένα ευχάριστο κομμάτι. Μου αρέσει να μεταδίδω τη γνώση ώστε να μην υποφέρουν οι άλλοι όπως υπέφερα εγώ ψάχνοντας πράγματα (γελάει). Βέβαια τώρα έχουν και το ίντερνετ τα παιδιά, αλλά και πάλι, ένας δάσκαλος είναι καλό πράγμα. Πέρα από τα μαθήματα κάνω καμία εικονογράφηση, κανα εξώφυλλο, σε βιβλία, σε site, έχω κάνει τρία παιδικά βιβλία, λίγο απ’ όλα. Επειδή έχω κάνει τα πάντα, μπορώ να κάνω τα πάντα. Τα comics τα κάνω από τότε που τέλειωσα τον Ορνεράκη και τα κάνω πιο πολύ για δική μου χαρά. Και τώρα έγινε ένα μπραφ παράξενο.
– Με την Καίτη (Γαρμπή);
Με την Καίτη, αν και το πρώτο έγινε με την Άντζελα (Δημητρίου).
View this post on Instagram
– Με την ευκαιρία πες μου για την Ψυχοθεραπεία.
Κάποιοι από αυτούς που ασχολούνταν με τα comics με ήξεραν από πριν. Για όσους δεν ασχολούνται με τα comics… κατά καιρούς, περίπου κάθε δύο χρόνια, έχω κάτι που γίνεται viral (γελάει). Αυτό συμβαίνει, απλά αυτή τη φορά το συνέχισα. Δηλαδή έκανα κι άλλα. Γενικά κάνω comics περίπου 15 χρόνια, αλλά όχι συστηματικά. Παλιότερα δεν υπήρχαν και τα social media. Έκανες ένα comic, μια αυτοέκδοση, πήγαινες στο Φεστιβάλ της Βαβέλ που υπήρχε τότε, ξέρεις, τέτοια πράγματα. Το τελευταίο μπραφ έγινε με την Ψυχοθεραπεία, με το πρώτο που ήταν το «Ποια θυσία» της Άντζελας. Κι εκεί ξαφνικά βλέπω ότι κάτι που εμένα μου είχε φανεί χαζή ιδέα και είχα πει θα το κάνω να γελάσουμε εγώ και οι πέντε που με ξέρουν, άρχισαν να μου λένε «το άκουσα στο ραδιόφωνο!», «το είδα στην τηλεόραση!». Και λέω «αλήθεια;». Και μετά εντάξει, λέω πλάκα έχει, ας κάνω άλλο ένα. Και στο δεύτερο κάνω την Καίτη. Η Καιτάρα επειδή είναι απίστευτη τύπισσα το έκανε και share. Γέλασε μ’ αυτό αντί να προσβληθεί. Βέβαια, προς τιμήν της και η Άντζελα μού έγραψε καλό comment από κάτω. Έτσι έγινε. Κι επειδή γενικά με απασχολεί αυτό το θέμα της ψυχοθεραπείας και πάντα το σκέφτομαι ανάμεσα στις 100.000 χαζές ιδέες που έχω κάθε μέρα, το συνέχισα.
View this post on Instagram
– Πώς είναι η σχέση σου με τα social media; Τα χρησιμοποιείς πολύ. Το βλέπεις ως αναγκαίο κακό και ως συμβιβασμό λόγω της εποχής μας ή γουστάρεις να βρίσκεσαι εκεί;
Όταν τα πρωτοανακάλυψα -αργά μάλιστα τα ανακάλυψα γιατί στην αρχή βαριόμουν- μου άρεσαν πάρα πολύ. Δηλαδή μπήκα πολύ θερμά, ακριβώς επειδή δεν είναι ότι με ήξερε και κανένας. Κι επειδή δεν είμαι άτομο που θα βγει, θα χωθεί, θα τρέξει και θα δειχθεί, το να μπορώ να δείξω τη δουλειά μου από το σπίτι και να μου πει κάποιος ότι του αρέσει, ήταν τέλειο. Ήταν ό,τι καλύτερο γιατί αυτό πραγματικά ήθελα. Τώρα εντάξει, τα τελευταία χρόνια που έχει αυξηθεί κάπως το κοινό μου και μου γράφει ο καθένας… Βέβαια αυτό δεν γίνεται συχνά, αλλά έχει τύχει να διαβάσω κάποια περίεργα comments. Μπορεί κάποιος να μην ξέρει καν για τι πράγμα μιλάς και απλά να μπαίνει για να ξεσπάσει. Αυτό είναι ένα από τα κακά. Όλα αυτά όσον αφορά τη δουλειά, γιατί κατά τα άλλα έχω βαρεθεί λίγο τα social media.
– Σε επηρεάζουν τα άσχημα σχόλια;
Στην αρχή με επηρέαζαν. Τώρα το έχω συνηθίσει κι εγώ. Είχα μιλήσει και με φίλους που κάνουν κάτι παρόμοιο και μου είχαν πει «θα συνηθίσεις». Και συνήθισα.
View this post on Instagram
– Τι κερδίσει ένας άνθρωπος της δουλειάς σου σήμερα από τα social media; Γενικότερα πώς βιοπορίζεται;
Κερδίζει την αναγνωρισιμότητα. Ειδικά για το comic, όταν μετά θα βγάλεις το βιβλίο σου, επειδή σε ξέρουν περισσότεροι άνθρωποι θα το πάρουν περισσότεροι άνθρωποι. Ή όταν βγάλεις ένα merch, ένα μπλουζάκι ας πούμε με τον χαρακτήρα σου. Προς το παρόν δεν πολυκερδίζουν οι άνθρωποι από αυτή τη δουλειά. Πολύ λίγοι το έχουν καταφέρει και παλιότερα περισσότερο όσοι συνεργάζονταν με το εξωτερικό. Δηλαδή πέρα από τον Αρκά, τον Ορνεράκη κι άλλους δύο, οι υπόλοιποι δεν… Ή αν έκανες εικονογραφήσεις παιδικών βιβλίων ή αν ήσουν στην πολιτική γελοιογραφία, όπου εκεί συνεργάζεσαι με κάποια εφημερίδα ή κάποιο online περιοδικό και είσαι οκ. Αλλά γενικώς το κάνουμε έτσι, επειδή μας αρέσει. Έχουμε άλλους τρόπους να βιοποριζόμαστε. Εγώ είμαι τυχερή που συνδυάζοντάς τα έχω καταφέρει κάπως να είμαι στο αντικείμενο. Η τύχη παίζει πάντα έναν ρόλο. Εγώ δεν είμαι απ’ αυτούς που λένε ότι «εγώ με την αξία μου» ή «μόνο αν δουλέψεις τα καταφέρνεις». Νομίζω ότι αυτά συνήθως τα ακούς από ανθρώπους που έχουν προνόμιο και δεν το ξέρουν (γελάει).
View this post on Instagram
– Πώς έγινε μέσα σου το άλμα από το «πώς θα ζήσω από την τέχνη;» μέχρι το «εγώ αυτό θα το κάνω επάγγελμα»;
Ήθελε πολλή προσπάθεια κι έκανα και πολλά μπρος πίσω. Δεν ζωγράφιζα και συνέχεια… το έχω αφήσει, έχω περάσει και χρόνια που δεν έχω ασχοληθεί καθόλου. Τα τελευταία χρόνια είπα «όχι, θα το δοκιμάσω ρε παιδί μου». Γιατί σίγουρα στην Ελλάδα δεν προωθείται και πάρα πολύ η τέχνη, δεν σε στηρίζει κανείς. Τώρα τελευταία κάτι γίνεται, αλλά και πάλι, όχι σε όλες τις μορφές τέχνης. Η φορολογία δεν βοηθάει, η κοινωνία δεν βοηθάει, οι γονείς δεν βοηθάνε, είναι δύσκολο. Οπότε κατακτιέται σιγά σιγά. Εδώ τα social media έχουν βοηθήσει. Οι φίλοι σου σε βοηθάνε πάρα πολύ, ε, σε κάποια φάση το καταλαβαίνει και η οικογένειά σου και σε στηρίζει κι αυτή. Σου λέει «δεν πειράζει…» (γελάει) Αλλά ναι, είναι αγώνας για μένα.
– Και για να αποφασίσεις να δουλέψεις κάποια από τις ιδέες σου είναι αγώνας; Είπες ότι με τις περισσότερες δεν συνέχιζες.
Ε, βέβαια. Αυτό που είχε πει και ο Neil Gaiman όταν τον ρώτησαν «πού βρίσκεις τις ιδέες σου» ήταν ότι «ιδέες έχουμε όλοι. Αυτό που κάνεις διαφορετικά είναι ότι παίρνεις την ιδέα και τη βάζεις κάτω».
View this post on Instagram
– Από τι εμπνέεσαι; Υπάρχει η έμπνευση για σένα;
Λοιπον, εγώ ήμουν πάντα στη φάση ότι θα μου ‘ρθει έμπνευση. Μεγαλώνοντας κατάλαβα ότι καμιά φορά πρέπει να κάτσεις κάτω σού ‘ρθει δεν σού ‘ρθει. Αλλά δεν είμαι από τους ανθρώπους που είναι σκυλιά του πολέμου, ώστε να το κάνω. Αυτό ακόμα δεν το έχω καταφέρει. Δηλαδή αυτό που κάποιοι θα κάτσουν να δουλέψουν no matter what, δεν το ‘χω. Νομίζω ότι έχω και μια ελαφριά διάσπαση προσοχής. Οπότε για να κάτσω να συγκεντρωθώ πρέπει κάτι να μου τη βαρέσει. Η έμπνευση νομίζω ότι υπάρχει, να σου πω την αλήθεια. Αλλά συνδέεται με πολλά πράγματα. Κατ’ αρχάς πρέπει να έχεις τον χρόνο για να ‘χεις την έμπνευση. Όταν δουλεύεις από το πρωί ως το βράδυ στη φάμπρικα, έχεις να ταΐσεις τρία παιδιά, πώς θα σου έρθει η έμπνευση; Και να σου έρθει μια ιδέα, θα μείνει έτσι. Για να γίνει κάτι μεγαλύτερο, χρειάζεσαι και κάτι παραπάνω. Αλλά ναι, νομίζω ότι υπάρχει. Βέβαια προσπαθώ να μην βασίζομαι μόνο εκεί, σιγά σιγά.
– Τι σε ενδιαφέρει να πεις; Σε ενδιαφέρει το κοινωνικό σχόλιο; Το πολιτικό;
Γενικά έχω άποψη για όλα, γιατί είμαι ταρίφας στην πραγματικότητα (γελάει)… και πάρα πολύ δυνατή κιόλας. Αλλά αυτό που θα μου βγει στο τέλος είναι το αστείο. Παρόλο που σκέφτομαι και για πολιτική και τέτοια θέματα, δεν κάνω πολλά τέτοια γιατί θεωρώ ότι δεν ξέρω ακριβώς τι λέω. Δεν αισθάνομαι ότι έχω σπουδάσει ή διαβάσει αρκετά για να μιλήσω για πολιτική. Κι ακόμα κι αυτά που κάνω για την Ψυχοθεραπεία, δεν τα κάνω από την άποψη ενός γιατρού. Τα λέω από την άποψη ενός ανθρώπου που έχει κάνει ψυχοθεραπεία και μιλάει επιφανειακά, με στόχο ίσως να πιάσει και βαθύτερα επίπεδα -αν μπορέσω και το καταφέρω- αλλά ουσιαστικά θέλω να κάνω τον κόσμο να γελάσει. Δεν το θέτω σαν στόχο αυτό, αυτό μου βγαίνει. Και μετά γίνεται και στόχος. Μου βγαίνουν κι άλλα πράγματα, αλλά σε αυτό νομίζω ότι είμαι και καλύτερη. Λειτουργεί και το μυαλό μου έτσι, με χιούμορ.
View this post on Instagram
– Πώς σου φαίνεται η σκηνή η δική σας στην Ελλάδα αυτή τη στιγμή;
Αχ, μου φαίνεται πάρα πολύ ωραία! Είναι από τα ευχάριστα. Έχουν αρχίσει και γίνονται πράγματα και είναι πολύ ευχάριστο. Κατ’ αρχάς έχει γεμίσει ο χώρος από νέα παιδιά που χάρη στο ίντερνετ και τις νέες τεχνολογίες, τα άτιμα γίνονται πολύ καλύτερα πολύ γρηγορότερα απ’ ότι γινόμασταν εμείς! Δηλαδή εγώ, για να φτάσω στο επίπεδο που έχει ένας 20χρονος σήμερα, έφτασα 28. Γιατί δεν είχα tutorials στο ίντερνετ. Για να διαβάσω ένα comic έπρεπε να πάω να το αγοράσω με το χαρτζιλίκι μου… Τώρα έχουν όλο αυτό το πράγμα -με τα καλά του και τα κακά του, γιατί έχει και κακά. Το λέω και στους μαθητές μου. Πάντως έχουν τη δυνατότητα να γίνουν πολύ καλοί καλλιτέχνες πολύ γρήγορα. Επίσης έχει ο καθένας τη δυνατότητα να βγάλει κάτι έστω και στο ίντερνετ, χωρίς να το εκδώσει. Μπορεί να πάει και σε ένα Comicdom, σε ένα φεστιβάλ με τα stickers του, τις κονκάδρες του… Επίσης τώρα υπάρχουν πολύ περισσότερες γυναίκες στον χώρο. Που τότε ήμουν εγώ κι άλλες δύο και μας ρωτούσαν «πώς είναι να είσαι γυναίκα στον χώρο;». Ευτυχώς τώρα αυτό έχει αρχίσει να μειώνεται. Υπάρχουν πάρα πολλά κορίτσια. (Συνωμοτικά) μη σου πω είναι καλύτερα κι απ’ τα αγόρια. Τίποτα, είναι τέλεια! Πολύ ωραίες ιδέες, πολύ inclusivity, είναι πολύ πολύ καλύτερα. Εγώ τα βλέπω και τα χαίρομαι. Είναι πολύ ζωντανός χώρος και γίνονται και πολλά φεστιβάλ. Υπάρχει και το Comicdom, γίνεται και το Tourlou στο Πεδίον του Άρεως που είναι αυτοοργανωμένο και πάει όποιος θέλει. Το Tourlou είναι ωραίο γιατί στα κομιξοφεστιβάλ συνήθως υπάρχει κι ένας περιορισμός να κάνεις αυστηρά comic. Ενώ στο Tourlou βρίσκεις κάποιους που κάνουν εικονογραφήσεις, άλλους που σχεδιάζουν μπλούζες, άλλον που έφερε την πτυχιακή του από την Καλών Τεχνών και την έχει κάνει κάτι σαν κολάζ-comic-ζωγραφική, κάτι που σου το φέρνει σε ένα τευχάκι. Έχει τρομερά πράγματα και πάρα πολλή φαντασία.
View this post on Instagram
– Τι διαβάζεις; Από comic αλλά και γενικότερα.
Τον τελευταίο καιρό δεν διαβάζω όσο θα ‘θελα. Είναι τραγικό αυτό το πράγμα. Ξέρεις τι είναι χειρότερο από τα social media; Το Netflix. Μου αρέσουν οι σειρές. Ψάχνω και άρθρα που σου προτείνουν τι να δεις κι έχω καταστραφεί! (γελάει) Τέλος πάντων. Τι διαβάζω… Κάποια comic που με έχουν διαμορφώσει είναι ακόμα και τα παιδικά που διαβάζαμε. Ο Αστερίξ ας πούμε. Από ενήλικα comic με έχει διαμορφώσει το Sandman του Gaiman. Και φυσικά κάποιοι Γάλλοι, ο Gotlib για παράδειγμα. Νομίζω ότι το σουρεαλιστικό μου χιούμορ ήρθε από κει. Και σειρές με έχουν διαμορφώσει. Αστείες σειρές όπως Monty Python, Black Books… Από εκεί έχω επηρεαστεί. Μπορεί να διαβάζω και comics καινούρια και πολλά online όπως της Sarah’s Scribbles που κάνει κι αυτή αυτοβιογραφικά. Μου έχουν πει ότι έχω επηρεαστεί από αυτήν, αλλά στην πραγματικότητα έκανα παρόμοια comics από πολύ παλιά, όταν είχα επηρεαστεί από κάτι γκοθοκόμιξ, ασπρόμαυρα αυτοβιογραφικά. Γενικά εκτός από τα ψυχολογικά που κάνω τώρα τελευταία, μου αρέσει πάρα πολύ το αυτοβιογραφικό comic. Ας πούμε το Blankets που έχει μεταφραστεί και στα ελληνικά, δεν είναι καθόλου αστείο αλλά είναι η ιστορία του ανθρώπου που το έφτιαξε. Τα παιδικά του χρόνια, εκεί που ζούσε, οι πρώτοι του έρωτες… Μου αρέσει και το fantasy υπερβολικά. Αλλά εγώ όταν πάω να βγάλω κάτι μου βγαίνει πάρα πολύ το αυτοβιογραφικό κι ας είναι και αστείο. Μου αρέσει το true story. Κι ένα από τα πρώτα μου comic ήταν το True Story. Μου αρέσει να μαθαίνω την ιστορία ενός ανθρώπου. Βλέπεις ότι κάποιος μπορεί να έχει ζήσει παρόμοια πράγματα μ’ εσένα, έστω κι αν έχει διαφορετικό background. Λες «α, δεν είμαι μόνος μου». Αυτό είναι ένα από τα ωραία πράγματα που μου λένε. «Α, κοίτα! Το παθαίνουν κι άλλοι αυτό;» Ακόμα κι αν κάνω κάτι πολύ χαζό, για τα άγχη μου, για το πόσες φορές έχω γίνει ρεζίλι, διάφορες βλακείες. Καμιά φορά νομίζουμε ότι μόνο εμείς τα παθαίνουμε κι είναι ωραία να βλέπεις ότι ξέρεις τι; Όλοι το ‘χουμε αυτό. Γι’ αυτό νομίζω ότι μου αρέσει το αυτοβιογραφικό.
– Τι κάνεις στον ελεύθερο χρόνο σου;
Αράζω με το σκυλί μου, με τον φίλο μου, με τις φίλες μου… Μου αρέσει να βλέπω κόσμο που δεν προλαβαίνω να δω. Κυρίως του σπιτιού είμαι. Μου αρέσει πάρα πολύ να βλέπω ταινίες και πιο πολύ σειρές. Αυτό είναι το αγαπημένο μου πράγμα. Έχω αρχίσει και κεραμική. Δεν έκανα στην Καλών Τεχνών και κάνω τώρα. Ανάποδα όλα! Είναι πολύ θεραπευτικό και πολύ ωραίο γιατί είσαι σε επαφή με τον πηλό και με τη γη. Κατ’ αρχάς μπορείς να έχεις μια κουπίτσα που την έχεις φτιάξει εσύ και να πίνεις εκεί τον καφέ σου. Μου αρέσει πολύ να πηγαίνω βόλτες στα πάρκα, να έχω επαφή με τη φύση όσο γίνεται. Και όταν προλαβαίνω και αντέχω και δεν καπνίζω, μου αρέσει και να κολυμπάω.
