Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι πλέον αναπόφευκτες και επιδεινώνονται μέρα με τη μέρα. Τα πρόσφατα ρεκόρ καύσωνα είναι μόνο ένα μικρό μέρος αυτής τη ζοφερής πραγματικότητας. Ξηρασία, ακραία καιρικά φαινόμενα, πλημμύρες, πυρκαγιές και υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Η κλιματική αλλαγή μεταβάλλει μόνιμα το περιβάλλον μας με έναν ολοένα και πιο καταστροφικό τρόπο που μας κάνει να διερωτόμαστε, αν αυτό που ζούμε είναι οιωνός της επικείμενης καταστροφής μας. Αν ουσιαστικά ζούμε το τέλος της φύσης.

Το ερώτημα δεν είναι απλώς φιλοσοφικό, αλλά έχει βαθιά τις ρίζες του στις σκληρές πραγματικότητες των σημερινών περιβαλλοντικών μας κρίσεων. Από τις καταστροφικές πυρκαγιές έως τις σοβαρές ελλείψεις νερού, ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής δεν είναι πλέον μια μακρινή απειλή, αλλά μια παρούσα καταστροφή.

Αυτά τα γεγονότα δεν είναι απλώς μεμονωμένα περιστατικά, αλλά αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου προτύπου που απειλεί να διαταράξει την ισορροπία των οικοσυστημάτων και τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων.

Η έννοια του «τέλους της φύσης» διαδόθηκε για πρώτη φορά από τον περιβαλλοντολόγο Bill McKibben στο ομώνυμο βιβλίο του “The End of Nature” το 1989. Ο McKibben υποστήριξε ότι η ανθρώπινη επιρροή στον πλανήτη είχε γίνει τόσο διάχυτη που δεν ήταν πλέον δυνατό να σκεφτούμε τη φύση ως κάτι ξεχωριστό από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Λόγω της μεγάλης κλίμακας κλιματικής αλλαγής που προκαλείται από τις ανθρώπινες τεχνολογίες, κανένα μέρος στη Γη δεν μπορεί πλέον να θεωρείται φυσικό.

Σήμερα τα λόγια του ακούγονται πιο αληθινά από ποτέ. Ο φυσικός κόσμος δεν είναι πλέον μια παρθένα ερημιά ανέγγιχτη από ανθρώπινα χέρια. Είναι ένα τοπίο που έχει αλλοιωθεί από την κλιματική αλλαγή, τη ρύπανση και την αποψίλωση των δασών.

Το 2000, σε ένα συνέδριο στην Cuernavaca του Μεξικού, ο Paul J. Crutzen διακήρυξε ότι ζούμε στην Ανθρωποκαινία, μια νέα φάση στην ιστορία του πλανήτη στην οποία η ανθρωπότητα έχει επιβληθεί ως καθοριστική επιρροή στην παγκόσμια οικολογία, παρεμβαίνοντας στα θεμελιώδα συστήματα.

Η θεωρία της Ανθρωπόκαινου βασίζεται στην υπόθεση ότι, λόγω των επιπτώσεων του αυξημένου πληθυσμού και της οικονομικής ανάπτυξης στο παγκόσμιο περιβάλλον, η ανθρωπότητα πρέπει να θεωρείται σημαντικός γεωλογικός και γεωβιολογικός παράγοντας στη Γη. Μαζί με άλλους επιστήμονες, ο νομπελίστας Paul Crutzen, ο οποίος επινόησε τον όρο, υποστήριξε ότι οι ανθρωπογενείς αλλαγές στο γήινο σύστημα ήταν τόσο βαθιάς επίδρασης και μεγάλης διάρκειας που θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μια νέα εποχή στην ιστορία της Γης. Επιπλέον, η αντίληψη του Ανθρωπόκαινου υποστηρίζει μια νέα, ολιστική άποψη του ρόλου των ανθρώπων στη διαμόρφωση των φυσικών συστημάτων.

Ως αποτέλεσμα του Ανθρωπόκαινου – αυτή τη χρονική περίοδο κατά την οποία η ανθρώπινη δραστηριότητα επηρεάζει σε τεράστιο βαθμό τον πλανήτη – η παγκόσμια βιοποικιλότητα βρίσκεται σε κρίση, με την εξαφάνιση των ειδών να σημειώνεται σε ποσοστό 1.000 φορές μεγαλύτερο από τον προανθρώπινο ρυθμό.

Η φύση λοιπόν είναι υπό πολιορκία

Τα τελευταία 10.000 χρόνια ο ανθρώπινος πληθυσμός αυξήθηκε από 1 εκατομμύριο σε 7,8 δισεκατομμύρια. Μεγάλο μέρος των εύφορων εκτάσεων της Γης είναι ήδη αφιερωμένα στη γεωργία, εκατομμύρια στρέμματα τροπικών δασών εξαφανίζονται κάθε χρόνο , τα επίπεδα CO2 της ατμόσφαιρας βρίσκονται στις υψηλότερες συγκεντρώσεις τους σε περισσότερα από 3 εκατομμύρια χρόνια και το κλίμα αλλάζει ακανόνιστα και σταθερά από πόλο σε πόλο, προκαλώντας άνευ προηγουμένου ξηρασίες, πυρκαγιές και πλημμύρες σε όλες τις ηπείρους.

Πράγματι, οι περισσότεροι βιολόγοι συμφωνούν ότι ο κόσμος έχει εισέλθει στο έκτο γεγονός μαζικής εξαφάνισης, το πρώτο από το τέλος της Κρητιδικής Περιόδου πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια, όταν περισσότερο από το 80% όλων των ειδών, συμπεριλαμβανομένων των μη πτηνών δεινοσαύρων, χάθηκαν.

Οι περισσότεροι επιστήμονες συμφωνούν ότι πέντε γεγονότα στην ιστορία της Γης χαρακτηρίζονται ως «μαζικές εξαφανίσεις» – που ορίζονται ως γεγονότα όπου περισσότερα από τα ¾ των εκτιμώμενων ειδών εξαφανίζονται. Αυτές οι δοκιμασίες προκλήθηκαν από φυσικά φαινόμενα, που συνήθως περιλαμβάνουν κλιματικές αλλαγές, αν και οι ακριβείς διαδικασίες που εμπλέκονται και η αλυσίδα των γεγονότων συχνά συζητούνται. Οι τρέχουσες τάσεις υποδηλώνουν ότι βρισκόμαστε τώρα σε μια άλλη κρίση εξαφάνισης.

Οι συνεχείς απώλειες έχουν αποδειχθεί ξεκάθαρα για καλύτερα μελετημένες ομάδες οργανισμών. Τα μεγέθη και το εύρος του πληθυσμού των χερσαίων σπονδυλωτών έχουν συρρικνωθεί κατά το 1/3 και πολλά θηλαστικά έχουν υποστεί μείωση του εύρους τουλάχιστον 80% τον τελευταίο αιώνα. Μια αξιολόγηση του 2019 υποδηλώνει ότι τα μισά από όλα τα αμφίβια κινδυνεύουν (2,5% εκ των οποίων έχουν πρόσφατα εξαφανιστεί). Ο αριθμός των πτηνών στη Βόρεια Αμερική έχει μειωθεί κατά 2,9 δισεκατομμύρια από το 1970 3 . Οι προοπτικές για τους κοραλλιογενείς υφάλους του κόσμου, μετά τα μέσα αυτού του αιώνα, δεν μπρούν να γίνουν πιο τρομακτικές . Μια έκθεση των Ηνωμένων Εθνών του 2020 εκτίμησε ότι περισσότερα από ένα εκατομμύριο είδη κινδυνεύουν με εξαφάνιση τις επόμενες δεκαετίες. 

Υπολογίζεται ότι η απόλυτη ταχύτητα της περιβαλλοντικής αλλαγής σήμερα είναι παρόμοια με αυτή που προκαλεσε ο αστεροειδής που εξαφάνισε τους δεινόσαυρους, σύμφωνα με τον γεωλόγο Paul Witts. 

«Είμαστε σε αυτή την πραγματικά ασυνήθιστη θέση, όπου, για πρώτη φορά, προσπαθούμε να βάλουμε το δάχτυλό μας σε ένα γεωλογικά υπερθετικό γεγονός ενώ συμβαίνει», λέει η Jacquelyn Gill, παλαιοοικολόγος στο Πανεπιστήμιο του Maine. Ωστόσο, όταν πρόκειται για απώλεια βιοποικιλότητας, «απλώς υπενθυμίζοντας το γεγονός ότι οι επιρροές μας θα μπορούσαν να είναι ακόμη και στην κλίμακα ενός κομήτη ή κάποιων άλλων μεγάλων γεγονότων στο παρελθόν — νομίζω ότι αυτό θα πρέπει να μας κάνει να σταματήσουμε».

Φτάσαμε στο τέλος της φύσης με την παραδοσιακή της έννοια ;

Ο Ιούλιος 2024 έχει ήδη ανακηρυχθεί ως ο πιο ζεστός μήνας που έχει καταγραφεί ποτέ. Οι ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες παγκοσμίως ευθύνονται για μια σειρά θανάτων που σχετίζονται με τη ζέστη σε ολόκληρο τον πλανήτη.   Οι πυρκαγιές σε όλον τον κόσμο και στη χώρα μας αποτελούν μία ζοφερή πραγματικότητα και ξεκάθαρη ένδειξη του τι θα ακολουθήσει τα επόμενα χρόνια.

Με μηδενικά μέτρα πρόληψης στην Ελλάδα τουλάχιστον, η αντιμετώπιση και ο περιορισμός τέτοιων καταστροφών δεν είναι εφικτός και κάθε καλοκαίρι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη φρίκη των χιλιάδων καμένων εκτάσεων και περιουσιών.

Η αναπλαισίωση της σχέσης μας με τη φύση είναι ένα σημαντικό βήμα για να εμβαθύνουμε τη δέσμευσή μας στην αντιμετώπιση αυτών των ανθρωπογενών περιβαλλοντικών κρίσεων. Με τις παγκόσμιες ελίτ όμως συνεχίζουν να επιδιώκουν στρατηγικές που ενισχύουν την κλιματική αλλαγή στο βωμό του χρήματος ένα είναι σίγουρο ότι, τα επόμενα χρόνια, η ανθρωπότητα θα ολισθαίνει όλο και πιο κοντά στην παγκόσμια κατάρρευση.