Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί ένα θεσμό που οικοδομήθηκε πάνω στην ιδέα της ενότητας των λαών, στην ιδέα ότι θα χτίζει γέφυρες μεταξύ των κρατών, και όχι φράχτες. Έχουν περάσει 37 χρόνια από τότε που η συμφωνία του Σένγκεν κατήργησε τους περισσότερους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ και τρεις δεκαετίες από την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Ωστόσο, σε όλη την Ευρώπη, ψηλοί τοίχοι και φράχτες, με ολοένα και πιο εξελιγμένα τεχνολογικά συστήματα αποτροπής, έχουν υψωθεί σχηματίζοντας σχεδόν 13 φορές το τείχος του Βερολίνου, προκειμένου να κρατήσουν τις ανθρώπινες ροές μακριά. Μέχρι το 2022, σε όλη την ΕΕ, είχαν κατασκευαστεί συνολικά 19 φράχτες συνόρων ή διαχωρισμού που εκτείνονται για περισσότερο από 2.000 χιλιόμετρα.
Αυτοί οι τοίχοι συνοδεύονται από ακόμη μεγαλύτερα «θαλάσσια τείχη», ναυτικές επιχειρήσεις που περιπολούν τη Μεσόγειο, καθώς και «εικονικούς τοίχους», συστήματα ελέγχου των συνόρων που επιδιώκουν να σταματήσουν τους ανθρώπους να εισέρχονται ή ακόμη και να ταξιδεύουν εντός της Ευρώπης, και να ελέγξουν την κυκλοφορία του πληθυσμού. Αυτό έχει οδηγήσει την Ευρώπη να γίνει ένα φρούριο, αποκλείοντας εκείνους που βρίσκονται έξω. Από την Ισπανία, τα σύνορα της Ελλάδας, την Πολωνία, μέχρι το βορειότερο σύνορό της στη Φινλανδία, η Ευρώπη χτίζει διαχωριστικές γραμμές με ηλεκτρικούς φράχτες, με χιλιάδες στρατιώτες και συνοριοφύλακες να αναπτύσσονται κατά μήκος της περιμέτρου τους. Όταν δεν υπάρχει φυσικό εμπόδιο, οι συνοριακοί έλεγχοι αυξάνονται, όπως για παράδειγμα στη γέφυρα Oresund μεταξύ Δανίας και Σουηδίας.
Εκτός όμως από το να κρατάνε έξω τους ανθρώπους που αναζητούν μία νέα ζωή, τα τείχη που υψώνονται με ολοένα και μεγαλύτερη ταχύτητα έχουν αρνητικές επιπτώσεις και για τους πολίτες που ζουν μέσα σε αυτά. Ο διαχωρισμός της ανθρώπινης ύπαρξης σε ‘εμείς και εσείς’, την κατηγοριοποίησή τους σε επιθυμητούς και μη επιθυμητούς και των προσφύγων σε ‘καλούς και κακούς’ (μην ξεχνάμε τις αντιδράσεις των ΜΜΕ και πολλών πολιτικών όταν ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία που υπογράμμιζαν ότι αυτοί οι πρόσφυγες είναι σαν εμάς, δεν έχουν σχέση με εκείνους της Μέσης Ανατολής, της Συρίας ας πούμε που η Δύση κατέστρεψε και τώρα τους γυρίζει την πλάτη) ενισχύει ένα κλίμα επιφυλακτικότητας και ρατσισμού που έχει μάλιστα επικυρωθεί και θεσμοθετηθεί σε κρατικό επίπεδο.
Η κανονικοποίηση της ακροδεξιάς ρητορικής και ιδεολογίας
Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μία έντονη αύξηση της ακροδεξιάς σε όλη την Ευρώπη. Από τη Τζόρτζια Μελόνι στην Ιταλία (πρώτη πρωθυπουργό με πολιτική καταγωγή από νεοφασιστικό πολιτικό σχηματισμό), την υπερίσχυση του συντηρητικού κόμματος Εθνική Συμμαχία (NCP) στη Φινλανδία ( με τη ακροδεξιά να καταγράφει ποσοστά ρεκόρ), τον εθνικιστή ηγέτη της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπάν, μέχρι την ανοδική πορεία της ακροδεξιάς AfD στη Γερμανία, αλλά και την ύπαρξη ακροδεξιών εθνικιστικών κομμάτων στην Ελλάδα (πολλών εκ των οποίων οι επικεφαλής είναι καταδικασθέντες για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση), η Ευρώπη διανύει μία κρίση της παραδοσιακής δεξιάς που γεννά υβριδικά φασιστικά κόμματα με μία δημοκρατική επικάλυψη.
Η οικονομική κρίση, η πανδημία, ο λαϊκισμός και η παραπληροφόρηση έχουν δοθεί σαν βασικές αιτίες της ανόδου της ακροδεξιάς. Ωστόσο, αυτό που δεν λαμβάνεται υπόψιν και δε συζητείται, είναι η κανονικοποίηση της ακροδεξιάς ρητορικής από την παραδοσιακή δεξιά αλλά και τους ίδιους τους θεσμούς της ΕΕ. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες η συνεργασία των δεξιών κομμάτων με ακροδεξιά στοιχεία είναι εμφανή όπως στη Γαλλία, την Ελλάδα και τη Σουηδία. Αυτό που κάνει αυτή τη διαδικασία ιδιαίτερα προβληματική είναι ότι συχνά, δεν γίνεται αντιληπτή ως ακροδεξιά πολιτική ατζέντα που απειλεί προσωπικές ελευθερίες και δικαιώματα μέσα στο πολιτικό κατεστημένο και έτσι ο ψηφοφόρος γίνεται πιο επιρρεπής να επιλέξει κάποια παραλλαγή της ακροδεξιάς. Η ενίσχυση της αστυνομικής δύναμης με την ατιμώρητη χρήση αλόγιστης βίας, οι ολοένα και πιο συντηρητικές πολιτικές των αμβλώσεων με την υπεράσπιση της παραδοσιακής οικογένειας, οι ρητορικές μίσους και φόβου απέναντι στην LGTBQ+ κοινότητα και η συχνή αμφισβήτηση της πολιτικής ορθότητας ως μία σύγχρονη υπερβολή, δημιουργούν ευρωπαϊκά μία κυρίαρχη ιδεολογία που ρέπει προς τη ρητορική των ακροδεξιών φωνών της κοινωνίας, κανονικοποιώντας έναν εθνικιστικό συντηρητισμό.
Επιπλέον, η ίδια η ΕΕ έχει υιοθετήσει κατά καιρούς πολιτικές της ακροδεξιάς, με αποκορύφωμα την αντίδρασή της στην προσφυγική κρίση την οποία αντιμετωπίζεται ως «υβριδική απειλή». Η ελευθερία της μετακίνησης αποτελεί μία από τις θεμελιώδεις αρχές της Ένωσης, έχοντας όμως σαν στόχο την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία στενότερων σχέσεων μεταξύ των κρατών. Όταν πρόκειται για ανθρώπινο παράγοντα, η τεχνοκρατική της φύση αναθεωρεί τις ιδρυτικές της αρχές περί αλληλεγγύης, πλουραλισµού, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή και την ισότητα και υπολογίζει μηχανιστικά το ποσοστό των ανθρώπων που μπορούν να έχουν μία ευκαιρία για ένα καλύτερο αύριο. Στην πράξη, η ΕΕ και τα μεμονωμένα κράτη μέλη έχουν υιοθετήσει πολιτικές παρόμοιες με αυτές της ακροδεξιάς κανονικοποιώντας το λόγο και τις αξίες των ακροδεξιών μορφωμάτων. Το δικαίωμα μετανάστευσης έχει περιοριστεί και υπάρχουν πιο πολλά εμπόδια εισόδου για άτομα που ζητούν άσυλο σε ολοένα και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που προσπαθούν να περάσουν στην Ευρώπη έχουν πλέον περάσει στο μυαλό των πολιτών ως παρείσακτα άτομα που απειλούν την ασφάλεια και την κοινωνική τους ομοιογένεια που πρέπει αντιμετωπίζονται με φράχτες και επαναπροωθήσεις.
Οι προσφυγικές ροές είναι πραγματικά τεράστιες. Οι πόλεμοι και οι κρίσεις που μαστίζουν πολλές περιοχές όμορες της Ευρώπης έχουν στοιχίσει τη ζωή σε εκατομμύρια ανθρώπους και έχουν δοκιμάσει τις αντοχές εκατομμύρια εκτοπισμένων που προσπαθούν να ξεφύγουν από τη βία και τους διωγμούς. Είναι προφανές, πως μία χώρα και μόνο δεν μπορεί να απορροφήσει το μέγεθος αυτό. Χρειάζεται μία κοινή, ολοκληρωμένη ευρωπαϊκή πολιτική που θα εμπεριέχει τον παράγοντα της σταδιακής και ισορροπημένης ενσωμάτωσης σε μία κοινωνία που δε θα θεωρεί απειλή οτιδήποτε διαφορετικό. Είναι επιτακτικό, να ασκηθούν πιέσεις στους ευρωπαϊκούς θεσμούς, να δημιουργήσουν ένα ευρωπαϊκό σύστημα που δε θα επιστρέφει ανθρώπους, ούτε θα τους έχει καταδικασμένους σε προσφυγικούς καταυλισμούς της χώρας εισόδου τους. Είναι σημαντικό, κάθε χώρα να απορροφήσει συγκεκριμένο αριθμό ατόμων και να υιοθετηθεί μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική που θα προλαμβάνει τις διακρίσεις και θα προωθεί τη στρατηγική της επιπολιτισμοποίησης. Η εναρμόνιση των μεταναστών έχει σχέση και με τις προσδοκίες της ευρύτερης κοινωνίας αναφορικά με τη διατήρηση της πολιτισμικής κληρονομιάς και τη συμμετοχή τους στην εκπαίδευση, την εργασία, την υγεία. Οι κοινωνίες που ευνοούν την συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων σε ένα ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, και συγχρόνως επιτρέπουν την ισότιμη συμμετοχή τους στην κοινωνία, χαρακτηρίζονται για την πολυπολιτισμική τους ιδεολογία, μία ιδεολογία που χαρακτηρίζει άλλωστε τις θεμελιώδεις αρχές της ΕΕ.
Η άκρα δεξιά και η υποστήριξή της από τους θεσμούς των ευρωπαϊκών κρατών και της ΕΕ έχει χειραγωγήσει την κοινή γνώμη για να δημιουργήσει παράλογους φόβους. Η ξενοφοβία, δημιουργεί ψυχικά τείχη στους ανθρώπους, οι οποίοι στη συνέχεια απαιτούν φυσικά τείχη. Έχει παρατηρηθεί μία τρομακτική αύξηση των ρατσιστικών απόψεων τα τελευταία χρόνια, η οποία έχει αυξήσει το ποσοστό των ψήφων προς κόμματα με ξενοφοβική ιδεολογία, και διευκόλυνε την αυξανόμενη πολιτική τους επιρροή. Ακόμα και κόμματα της παραδοσιακής δεξιάς, προκειμένου καλύψουν αυτούς τους φόβους, και να μην έχουν διαρροές ψήφων, υιοθετούν ολοένα και πιο ακροδεξιές πολιτικές, δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο συντηρητισμού και εθνικισμού.
Κανένας όμως τσιμεντένιος φράχτης δεν είναι τόσο απροσπέλαστος όσο οι αόρατοι φράχτες που χωρίζουν τις ζωές μας και μας κρατάνε δέσμιους στην ψευδαίσθηση της καταξίωσής μας σε μία κοινωνία της διαστρωμάτωσης και της ανισότητας.
Τους αόρατους φράχτες που απομακρύνουν τον πολίτη από την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, την αλληλεγγύη, την ισότητα, την ανεκτικότητα και την ανθρωπιά, αξίες που υποτίθεται βασίστηκε το οικοδόμημα στο οποίο ζουν μέσα -η ΕΕ- το οποίο και σταδιακά φαίνεται να αποσυντίθεται.
