«Κατά την άποψή μου, η κλιματική αλλαγή είναι πραγματική και αποτελεί υπαρξιακή απειλή».

«Η τάση μου είναι να υποστηρίζω την κατεδάφιση φραγμάτων».

«Οι τοξικές χημικές ουσίες που μολύνουν τον αέρα, το νερό και το έδαφός μας καταλήγουν στο ίδιο μας το σώμα. Καταστρέφουν την υγεία μας με τον ίδιο τρόπο που καταστρέφουν τη φύση».

Αυτές οι δηλώσεις μπορεί να ακούγονται σαν να προέρχονται από έναν τυπικό περιβαλλοντολόγο: έναν φιλελεύθερο Δημοκρατικό που πιθανότατα λατρεύει την ύπαιθρο, απολαμβάνει την πεζοπορία, σκέφτεται το ανθρακικό του αποτύπωμα και προσπαθεί να τρώει λιγότερο κρέας. Αντ’ αυτού, προέρχονται από μια φιγούρα που πλέον συνδέεται στενά με τον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ: τον Ρόμπερτ Φ. Κένεντι Τζούνιορ.

Τα τελευταία χρόνια, ο Κένεντι — τον οποίο ο Τραμπ επέλεξε για επικεφαλής του Υπουργείου Υγείας και Ανθρωπίνων Υπηρεσιών των ΗΠΑ — έχει συχνά αναφερθεί σε περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως η μόλυνση από φυτοφάρμακα και έχει “εξυμνήσει” τη σημασία του υγιούς εδάφους σε podcasts και διαφημίσεις της προεκλογικής του εκστρατείας. Ο Κένεντι πρόκειται να εμφανιστεί ενώπιον της Γερουσίας για την ακρόαση επιβεβαίωσης του διορισμού του στις 29 Ιανουαρίου.

Ο Κένεντι έχει τα διαπιστευτήρια. Εργάστηκε για πάνω από δύο δεκαετίες ως δικηγόρος περιβαλλοντικού δικαίου στο Natural Resources Defense Council (NRDC), έναν περιβαλλοντικό οργανισμό υψηλής εμβέλειας και αργότερα συνέβαλε στη δημιουργία του Waterkeeper Alliance, μίας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που υπερασπίζεται το καθαρό νερό. Ο Κένεντι είναι πλέον κομμάτι της άκρας δεξιάς και μέλος της ομάδας του Τραμπ — του «χειρότερου προέδρου για το περιβάλλον» που είχε ποτέ η χώρα, σύμφωνα με κάποιους πρώην συναδέλφους του. Ο Τραμπ που αμφισβητεί την επιστήμη της κλιματικής αλλαγής κατήργησε πάνω από 100 περιβαλλοντικούς κανονισμούς κατά την πρώτη του θητεία. Την πρώτη ημέρα της προεδρίας του υπέγραψε σειρά εκτελεστικών διαταγμάτων για την ενίσχυση της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου και την ανατροπή μέτρων που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος.

Ο Κένεντι ήταν για χρόνια Δημοκρατικός και η μετακίνησή του προς την άκρα δεξιά έχει σοκάρει πολλούς που τον γνώριζαν. Όμως δεν είναι ο μόνος. Για δεκαετίες οι περισσότεροι μεγάλοι περιβαλλοντικοί οργανισμοί και κορυφαίοι επιστήμονες του περιβάλλοντος ήταν σε μεγάλο βαθμό ευθυγραμμισμένοι με δημοκρατικές πολιτικές. Τώρα, όμως, πολλοί από όσους υποστηρίζουν την προστασία του περιβάλλοντος έχουν στραφεί προς την άκρα δεξιά και βοήθησαν στην εκλογή του Τραμπ.

Ακόμα και στις ακραίες απολήξεις του πολιτικού φάσματος, υπάρχει ένα κοινό όραμα για το περιβάλλον: υγιέστερη γη ίσον υγιέστεροι άνθρωποι. Όλοι το θέλουν αυτό. Ωστόσο, αυτό που εμποδίζει ένα ενιαίο περιβαλλοντικό κίνημα είναι ότι οι πολιτικές ομάδες έχουν εντελώς διαφορετικές προσεγγίσεις για το πώς να κάνουν τον πλανήτη πιο υγιή.

Οι άνθρωποι της άκρας δεξιάς δεν εμπιστεύονται θεσμούς όπως επιστημονικές υπηρεσίες και μεγάλες περιβαλλοντικές οργανώσεις που αποτελούν τον κορμό του παραδοσιακού οικολογικού κινήματος. Επίσης αντιτίθενται σε πολιτικές που επικεντρώνονται στο διοξείδιο του άνθρακα και την κλιματική αλλαγή. Οι ανησυχίες τους είναι πιο τοπικές: η ποιότητα του νερού, η μετανάστευση, οι τιμές των τροφίμων. Αυτό δημιουργεί ένα σοβαρό δίλημμα για το σύγχρονο οικολογικό κίνημα, καθώς προετοιμάζεται για άλλα τέσσερα χρόνια υπό την προεδρία του Τραμπ.

Η προστασία της φύσης δεν ήταν πάντα σε αντίθεση με το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Στην πραγματικότητα το κίνημα για την προστασία της άγριας ζωής γεννήθηκε από τις ιδέες και τις πράξεις Ρεπουμπλικανών ηγετών. Υπάρχει μία νέα γενιά μετριοπαθών συντηρητικών μεταξύ των οποίων πολλοί νέοι, που ανησυχούν για την κλιματική αλλαγή και υποστηρίζουν την προστασία του περιβάλλοντος και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Ωστόσο αυτή η νέα εκδοχή ακροδεξιού περιβαλλοντισμού την οποία εκπροσωπεί ο Ρόμπερτ Κένεντι Τζούνιορ είναι κάτι εντελώς διαφορετικό.

Υπάρχει όμως ένα πιο αδιαφανές νήμα στις περιβαλλοντικές αντιλήψεις της ακροδεξιάς σύμφωνα με τον Jesse Bryant, κοινωνιολόγο στο Πανεπιστήμιο Yale: μια επιθυμία για θρησκευτική ή ψευδοθρησκευτική καθαρότητα. Η ιδέα εδώ είναι ότι τα οικοσυστήματα μας, τα εδάφη μας, τα σώματά μας και τα μυαλά μας είναι μολυσμένα — είτε από φυτοφάρμακα είτε από φιλελεύθερες ιδέες — και αυτό καθιστά πιο δύσκολο να προσεγγίσουμε τον Θεό ή να φτάσουμε σε πνευματικό διαφωτισμό. «Είναι σαφές, έχοντας περάσει πολύ χρόνο σε ιστο-χώρους της ακροδεξιάς στο Διαδίκτυο, ότι οι δυαδικές έννοιες καθαρότητας και ρύπανσης οδηγούν σε μεγάλο βαθμό στην ιδεολογικοποίηση των [ακροδεξιών] πεποιθήσεων», είπε ο Bryant.

Αυτή η άποψη πιθανόν προέρχεται από τον χριστιανικό πολιτισμό και τις πεποιθήσεις, μια ισχυρή δύναμη στην πολιτική της ακροδεξιάς. Σύμφωνα με τις χριστιανικές διδασκαλίες, τα ανθρώπινα σώματα είναι φτιαγμένα κατ’ εικόνα του Θεού, και επομένως είναι φυσικά καθαρά. Η ρύπανση ή η ακαθαρσία είναι κάτι παρόμοιο με την αμαρτία. Και η αμαρτία μπορεί να εξασθενήσει τη σχέση μας με τον Θεό. Ομοίως, από μια πνευματική σκοπιά της Νέας Εποχής — που είναι πιο συνηθισμένη μεταξύ των μελών της συμμαχίας MAHA — η φόρτωση των σωμάτων μας με ακαθαρσίες, που θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν τρόφιμα γεμάτα φυτοφάρμακα, θεωρείται εμπόδιο για να φτάσουμε σε πνευματικό διαφωτισμό.

Οι ιδέες γύρω από την καθαρότητα και τη φύση έχουν χρησιμοποιηθεί επίσης κατά τη διάρκεια των ετών για να δικαιολογήσουν το ρατσισμό και την κακοποίηση. Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, η αμερικανική κυβέρνηση στο όνομα της προστασίας της φύσης εκδίωξε βίαια τους ιθαγενείς από τις γαίες τους για να δημιουργήσει εθνικά πάρκα. Αυτές οι ρατσιστικές αντιλήψεις — ότι οι άνθρωποι και ειδικά οι καφεκόκκινοι είναι εμπόδιο στην επίτευξη της ιδανικής φύσης — ήταν δημοφιλείς ακόμη και ανάμεσα στους κύριους περιβαλλοντιστές του 20ού αιώνα. Και εξακολουθούν να υπάρχουν. Οι ρατσιστικές παρατηρήσεις του Τραμπ για τους μετανάστες, όπως το ότι είπε το 2023 ότι «η παράνομη μετανάστευση δηλητηριάζει το αίμα του έθνους μας» είναι απλώς μια άλλη εκδοχή της δυαδικής αντίθεσης καθαρότητας-ρύπανσης που υπάρχει εδώ και πολύ καιρό στους περιβαλλοντιστές.

Στην πρώτη του θητεία, ο Τραμπ ήταν εξαιρετικά φιλικός προς τους ρυπαντές. Η κυβέρνησή του ανέστειλε πάνω από 100 περιβαλλοντικούς κανόνες, περιλαμβανομένων αυτών που προορίζονταν για την περιορισμένη έκθεση σε τοξικούς ατμοσφαιρικούς ρύπους, την έκθεση σε φυτοφάρμακα και την προστασία των ρεμάτων από τα συντρίμμια εξόρυξης άνθρακα — προβλήματα που προκαλούνται σε μεγάλο βαθμό από μεγάλες εταιρείες. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του ProPublica, επιστήμονες της Υπηρεσίας Προστασίας του Περιβάλλοντος (EPA) ανέφεραν ότι πιέστηκαν να υποβαθμίσουν τους κινδύνους.

Ο Τραμπ έχει ήδη δηλώσει ότι η νέα του κυβέρνηση θα είναι εξίσου φιλική προς τις μεγάλες επιχειρήσεις και τους δισεκατομμυριούχους. Σε μία ανάρτησή του τον Δεκέμβριο στην πλατφόρμα του Truth Social έγραψε: «Οποιοσδήποτε άνθρωπος ή εταιρεία επενδύσει ένα δισεκατομμύριο δολάρια ή περισσότερο στις Ηνωμένες Πολιτείες θα λάβει πλήρως επιταχυνόμενες εγκρίσεις και άδειες, συμπεριλαμβανομένων όλων των περιβαλλοντικών εγκρίσεων». Η διαδικασία για την έγκριση έργων αποσκοπεί εν μέρει στο να εξασφαλίσει ότι αυτά δεν βλάπτουν τους Αμερικανούς πολίτες ή ευαίσθητα οικοσυστήματα. Εν τω μεταξύ, ο Τραμπ έχει ήδη διορίσει πρώην στελέχη της χημικής βιομηχανίας σε κορυφαίες θέσεις στην Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος.

Ο Tραμπ έχει κερδίσει την εύνοια των δισεκατομμυριούχων και των υποστηρικτών της απορρύθμισης και όμως μέλη της συμμαχίας του λένε ότι θέλουν να περιορίσουν την επιρροή των εταιρειών και τη ρύπανση. Αλλά, παρόλο που αυτές οι στάσεις έρχονται σε αντίθεση, ίσως να μην έχει σημασία. Οι περισσότεροι υποστηρίζουν τον Tραμπ όχι λόγω της στάσης του για τα περιβαλλοντικά ζητήματα, αλλά εξαιτίας της ρητορικής του γύρω από τη μετανάστευση και την οικονομία. Ακριβώς όπως η υποστήριξη στον Tραμπ και η απορρύθμιση έρχονται σε αντίθεση με την επιθυμία για ένα υγιές περιβάλλον, έτσι έρχεται σε αντίθεση και η αλλεργία προς τις κλιματικές δράσεις.

Αυτές οι πεποιθήσεις ενισχύονται από παραπληροφόρηση. Υπάρχουν για παράδειγμα ισχυρισμοί ότι οι εκπομπές άνθρακα κατά τη διάρκεια της ζωής των ηλεκτρικών οχημάτων είναι συγκρίσιμες ή μεγαλύτερες από εκείνες των οχημάτων με κινητήρες εσωτερικής καύσης. (Δεν είναι.) Ή ότι οι πηγές καθαρής ενέργειας μολύνουν το περιβάλλον περισσότερο από τα ορυκτά καύσιμα. (Δεν το κάνουν.) Ή ότι οι θαλάσσιες ανεμογεννήτριες σκοτώνουν φάλαινες. (Δεν υπάρχει επιστημονική απόδειξη που να το υποστηρίζει.)

Ποιο είναι το επόμενο βήμα για το κίνημα προστασίας του περιβάλλοντος;

Ο Tραμπ είναι πίσω στον Λευκό Οίκο και πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα — πυρκαγιές, τυφώνες, απώλεια οικοτόπων — είναι χειρότερα από ποτέ. Που πηγαίνει το κίνημα προστασίας του περιβάλλοντος από εδώ και πέρα; Ευτυχώς υπάρχει κοινό έδαφος μεταξύ της ακραίας δεξιάς και των κύριων περιβαλλοντικών οργανώσεων: η επιθυμία για καθαρό αέρα, νερό και έδαφος. Κοινό στοιχείο στην ακροδεξιά είναι αυτό που η Whitney Phillips, ερευνήτρια στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και συν-συγγραφέας ενός επικείμενου βιβλίου για τον αντιφιλελευθερισμό αποκαλεί «αντιφιλελεύθερη δαιμονολογία»: η ιδέα ότι οι φιλελεύθεροι είναι μια κακή δύναμη που ρυπαίνει την «πραγματική Αμερική.»

Οι περισσότερες παραδοσιακές πράσινες οργανώσεις, οι Δημοκρατικοί νομοθέτες και οι επιστήμονες — και πάλι, οι στυλοβάτες του σύγχρονου περιβαλλοντικού κινήματος — θεωρούνται φιλελεύθεροι και έτσι δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη. Χωρίς να επιλυθούν αυτά τα βαθιά ριζωμένα προβλήματα εμπιστοσύνης είναι απίθανο οι ηγέτες της ακροδεξιάς και του παραδοσιακού περιβαλλοντικού κινήματος να συνεργαστούν για να λύσουν αυτά τα προβλήματα. «Αν προσπαθείς να συνεργαστείς με ανθρώπους από αριστερά, αλλά μισείς τους ανθρώπους από αριστερά, πώς διάολο μπορεί να λειτουργήσει αυτό;».

*Με στοιχεία από το Vox.