Η μουσική, η γλώσσα, ο κινηματογράφος, το φαγητό, ο τρόπος ζωής, μπορούν να αποτελέσουν ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία της πολιτικής για να επιφέρει την αλλαγή.
Η ήπια ισχύς (soft power) όπως ονομάζεται ο όρος που επινοήθηκε από τον ακαδημαϊκό και πρώη πολιτικό Joseph Nye – δεν είναι καταναγκαστική, δεν εμπεριέχει στρατιωτική δύναμη και βία. Η ήπια ισχύς προέρχεται από τη θελκτικότητα της κουλτούρας, των πολιτικών ιδανικών και των πολιτικών επιλογών μιας χώρας. Περιλαμβάνει τη διαμόρφωση των προτιμήσεων των άλλων μέσω της έλξης και την σταδιακή εναρμόνιση των ενδιαφερόντων τους με τα δικά σου.
Οι ΗΠΑ είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές στο να πείσουν ανεπαίσθητα τους καταπιεσμένους λαούς να θέλουν να ακολουθήσουν τα καλοπροαίρετα αμερικανικά και δυτικά πρότυπα υπονομεύοντας έτσι την εγχώρια κουλτούρα. Σκεφτείτε τη δύναμη του Hollywood, των Mcdonalds, τα blue jeans και της Coca Cola. Σχεδόν ολόκληρος ο πλανήτης ακολουθεί τα χνάρια του αμερικανικού τρόπου ζωής, ενώ καθεστώτα όπως της ΕΣΣΔ και της Κίνας, απαγόρευαν την εισαγωγή ξενόφερτων ειδών και ιδεών.
Η εναρμόνιση με έναν ξένο τρόπο ζωής, απομακρύνει ουσιαστικά τον πολίτη από την καθεστηκυία τάξη της χώρας του, δημιουργεί μακροπρόθεσμα κοινωνική αναταραχή και αμβλύνει τη στάση απέναντι στον “εχθρό”. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό γεωπολιτικό πλεονέκτημα, χωρίς τη χρήση στρατιωτικής δύναμης, ούτε καν απειλής. Και η μουσική παίζει εξέχοντα ρόλο σε αυτήν την αναίμακτη στρατηγική.
Αν και ο όρος soft power δεν αναπτύχθηκε παρά στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η μουσική διπλωματία κορυφώθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Η Αμερική έστειλε πρεσβευτές της τζαζ σε όλο τον κόσμο για να «αποσπάσουν την προσοχή από τις παραβιάσεις των πολιτικών δικαιωμάτων και να παρουσιάσουν μια μοναδική αμερικανική μορφή τέχνης που οι Ρώσοι δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν». Οι Ηνωμένες Πολιτείες στόχευσαν την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία για να συγκεντρώσουν δημόσια υποστήριξη και να διαδώσουν τις πολιτιστικές αξίες των ΗΠΑ και, κατ’ επέκταση, να απομακρύνουν τον κόσμο από την ΕΣΣΔ και τον κομμουνισμό.
Η KGB, η οργάνωση μυστκών υπηρεσιών της ΕΣΣΔ εκτός από απαγωγές, εκφοβισμούς και δολοφονίες, η KGB χρησιμοποίησε τη στρατηγική της προπαγάνδας και της ενίσχυσης των αντιπάλων της κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και να ενσταλάξει αντικαπιταλιστικά ιδανικά στη Δύση ενώ έστειλε σύνολα κλασικής μουσικής της, τους θιάσους μπαλέτου και τις αρκούδες που χορεύουν σε πολλά σημεία του κόσμου. Ως γνωστόν, η Σοβιετική Ένωση έδωσε υποστήριξη και βοήθεια στον IRA τη δεκαετία του 1980 ενώ ενίσχυσαν τους απεργούς ανθρακωρύχους του TUC το 1984, καθώς αυτοί προσδιορίστηκαν ως τρόποι αποδυνάμωσης της ισχύος της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου. Λειτουργώντας ως υπηρεσία ασφαλείας, μυστική αστυνομία και οργανισμός πληροφοριών, από το 1954 έως το 1991 στη Σοβιετική Ένωση είχε ισχυρή στρατιωτική ιεραρχία και στόχευε τόσο στην παροχή εθνικής ασφάλειας, όσο και στην ασφάλεια του Κόμματος.
Είναι λοιπόν φυσικό, ότι η δύναμη της μουσικής και η επιρροή της, έχει πυροδοτήσει πλήθος συζητήσεων και έχει βοηθήσει στην ανάπτυξη θεωριών σχετικά με το ρόλο που ορισμένα τραγούδια, ή είδη μουσικής στην εξέλιξη του Ψυχρού Πολέμου.
Punk και πολιτική ανυπακοή
Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες για μια συγκεκριμένη εμπλοκή της KGB στη βρετανική punk που ξεκίνησε από διάφορα νέα συγκροτήματα στα τέλη της δεκαετίας του ‘60, με αναρχικά ιδεώδη, αποφασισμένα να αμφισβητήσουν το κατεστημένο, το ταξικό σύστημα και το status quo.
H punk άλλωστε δεν είναι απλά μία μουσική. Είναι τρόπος έκφρασης, ένα ολόκληρο κίνημα που ξεκίνησε από τη μουσική και ενσταλλάκτηκε στη λογοτεχνία την ποίηση την μόδα και ήταν φορέας πολιτικής ανυπακοής. Δεν μπορεί να δημιουργήσεις έναν και μόνο ορισμό σε κάτι τόσο εγγενώς κατακλυσμικό. Η punk ήταν η πολιτιστική ταυτότητα της απαξίωσης του κατεστημένου, του θυμού, της αντίδρασης και της εξέγερσης. Άναρχα κιθαριστικά riffs, αιχμηρά lyrics, με επιθετικά και δυνατά φωνητικά που κόβουν την ανάσα και σε μεταφέρουν σε ένα απείθαρχο ηχητικά κλειστοφοβικό σύμπαν έτοιμο να εκραγεί.
“I’m So Bored of the USA”
Είναι εύκολο λοιπόν με βάση όλα αυτά να δει κανείς πώς οι άνθρωποι έφτασαν στην ιδέα ότι η punk επανάσταση ήταν ένα παρασκεύασμα της KGB.
Ένας πρώην πράκτορας της KGB, ο Alexandrov Varennikov, φαινομενικά το επιβεβαίωσε ισχυριζόμενος: «Είχαμε συνειδητοποιήσει εκείνη την εποχή πως η μουσική μπορούσε να αποτελέσει ένα ισχυρότατο μέσο- “όπλο” προπαγάνδας προκειμένου να προσεγγίσουμε τη νεολαία και να βυθίσουμε τις δυτικές Δημοκρατίες σε ένα απόλυτο χάος.» Ο πράκτορας υποστήριξε πως η KGB βρίσκονταν πίσω από το punk κίνημα προκειμένου να αποσταθεροποιήσουν και να διαβάλουν την νεολαία του δυτικού κόσμου και δημιουργώντας χάος και αντίδραση απέναντι στην κυβερνητική ρητορική. «Η αποστολή μας ήταν να χρησιμοποιήσουμε το άγχος των εφήβων προς όφελός μας και να μετατρέψουμε τη γενιά των baby boomer της Δύσης σε μια παρακμιακή κουλτούρα υπέρ των ναρκωτικών και κατά του κατεστημένου που θα δημιουργήσουν εξεγέρσεις και θα βυθίσουν τις δυτικές δημοκρατίες σε απόλυτο χάος».
Στόχος ήταν να καλλιεργηθεί μία ιδεολογία, αντι-δυτική, αντικαπιταλιστική, που θα αμφισβητούσε την αμερικανική ηθική και θα προκαλούσε τριγμούς στις δυτικές κοινωνίες. Σύμφωνα με αυτή τη μαρτυρία, ολόκληρο το κίνημα της punk που σημείωσε την κορύφωσή του στα μέσα της δεκαετίας του 1970 χρηματοδοτήθηκε ουσιαστικά από την KGB για να υποστηρίξει και να εξελίξει την punk σκηνή που ερχόταν τότε στο προσκήνιο.
Ο Varennikov έφτασε στο σημείο να ισχυριστεί ότι το σοβιετικό κράτος χρηματοδότησε ακόμη και μπάντες όπως οι Sex Pistols και αργότερα οι Ramones. Το «Anarchy in the UK»θα μπορούσε να είναι το μότο των μυστικών υπηρεσιών που είχαν σαν στόχο να γαλουχήσουν τους νέους με αντικαπιταλιστικά ιδεώδη. Επιπλέον, ο πρώην Σοβιετικός πράκτορας υποστήριξε πως πολλά από τα τραγούδια των γνωστών punk συγκροτημάτων, γράφονταν από μία ειδική ομάδα ψυχολόγων και προπαγανδιστών της Ε.Σ.Σ.Δ που στόχευαν στην ανάπτυξη επαναστατικών και αντικαθεστωτικών διαθέσεων.
Η KGB είχε ασφαλώς επαφές με βίαιες πολιτικές ομάδες όπως η “Φράξια Κόκκινος Στρατός” στη Δυτική Γερμανία, τις “Ερυθρές Ταξιαρχίες” στην Ιταλία καθώς και άλλες αριστερές, σοσιαλιστικές και κομμουνιστικές οργανώσεις αφοσιωμένες στην επανάσταση. Οι στόχοι όλων αυτών των ομάδων περιελάμβαναν την πρόκληση σοβαρής ζημιά στο κυρίαρχο πολιτικό και καπιταλιστικό σύστημα, σκέψεις που μοιράζονται συχνά τα punk συγκροτήματα και οι θαυμαστές τους.
Ωστόσο, τα λεγόμενα του Varennikov, (που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στον σατιρικό ιστότοπο ψεύτικων ειδήσεων World News Daily Report) έχουν απομυθοποιηθεί πολλές φορές. Είναι αλήθεια ότι οι Clash παραδέχτηκαν ότι μεγάλο μέρος της δισκογραφίας τους ήταν εμπνευσμένο από ένα ταξίδι στην ΕΣΣΔ και το τραγούδι τους «I’m So Bored of the USA» σίγουρα έχει ένα αντιαμερικανικό συναίσθημα που πιθανότατα θα είχε ενθουσιάσει τα μέλη της KGB. Αλλά αν και η ιστορία φαίνεται πιστευτή με την πρώτη ματιά, τείνει να αποδίδει στην ΕΣΣΔ πάρα πολλά εύσημα για ένα κίνημα τόσο επαναστατικό που κατέκλυσε κάθε μορφή τέχνης.
Η μουσική, η γλώσσα, ο κινηματογράφος, το φαγητό, ο τρόπος ζωής, μπορούν να αποτελέσουν ένα από τα πιο σημαντικά εργαλεία της πολιτικής για να επιφέρει την αλλαγή.
Η ήπια ισχύς (soft power) όπως ονομάζεται ο όρος που επινοήθηκε από τον ακαδημαϊκό και πρώη πολιτικό Joseph Nye – δεν είναι καταναγκαστική, δεν εμπεριέχει στρατιωτική δύναμη και βία. Η ήπια ισχύς προέρχεται από τη θελκτικότητα της κουλτούρας, των πολιτικών ιδανικών και των πολιτικών επιλογών μιας χώρας. Περιλαμβάνει τη διαμόρφωση των προτιμήσεων των άλλων μέσω της έλξης και την σταδιακή εναρμόνιση των ενδιαφερόντων τους με τα δικά σου.
Οι ΗΠΑ είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές στο να πείσουν ανεπαίσθητα τους καταπιεσμένους λαούς να θέλουν να ακολουθήσουν τα καλοπροαίρετα αμερικανικά και δυτικά πρότυπα υπονομεύοντας έτσι την εγχώρια κουλτούρα. Σκεφτείτε τη δύναμη του Hollywood, των Mcdonalds, τα blue jeans και της Coca Cola. Σχεδόν ολόκληρος ο πλανήτης ακολουθεί τα χνάρια του αμερικανικού τρόπου ζωής, ενώ καθεστώτα όπως της ΕΣΣΔ και της Κίνας, απαγόρευαν την εισαγωγή ξενόφερτων ειδών και ιδεών.
Η εναρμόνιση με έναν ξένο τρόπο ζωής, απομακρύνει ουσιαστικά τον πολίτη από την καθεστηκυία τάξη της χώρας του, δημιουργεί μακροπρόθεσμα κοινωνική αναταραχή και αμβλύνει τη στάση απέναντι στον “εχθρό”. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό γεωπολιτικό πλεονέκτημα, χωρίς τη χρήση στρατιωτικής δύναμης, ούτε καν απειλής. Και η μουσική παίζει εξέχοντα ρόλο σε αυτήν την αναίμακτη στρατηγική.
Αν και ο όρος soft power δεν αναπτύχθηκε παρά στα τέλη της δεκαετίας του 1980, η μουσική διπλωματία κορυφώθηκε κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Η Αμερική έστειλε πρεσβευτές της τζαζ σε όλο τον κόσμο για να «αποσπάσουν την προσοχή από τις παραβιάσεις των πολιτικών δικαιωμάτων και να παρουσιάσουν μια μοναδική αμερικανική μορφή τέχνης που οι Ρώσοι δεν μπορούσαν να ανταγωνιστούν». Οι Ηνωμένες Πολιτείες στόχευσαν την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία για να συγκεντρώσουν δημόσια υποστήριξη και να διαδώσουν τις πολιτιστικές αξίες των ΗΠΑ και, κατ’ επέκταση, να απομακρύνουν τον κόσμο από την ΕΣΣΔ και τον κομμουνισμό.
Η KGB, η οργάνωση μυστκών υπηρεσιών της ΕΣΣΔ εκτός από απαγωγές, εκφοβισμούς και δολοφονίες, η KGB χρησιμοποίησε τη στρατηγική της προπαγάνδας και της ενίσχυσης των αντιπάλων της κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και να ενσταλάξει αντικαπιταλιστικά ιδανικά στη Δύση ενώ έστειλε σύνολα κλασικής μουσικής της, τους θιάσους μπαλέτου και τις αρκούδες που χορεύουν σε πολλά σημεία του κόσμου. Ως γνωστόν, η Σοβιετική Ένωση έδωσε υποστήριξη και βοήθεια στον IRA τη δεκαετία του 1980 ενώ ενίσχυσαν τους απεργούς ανθρακωρύχους του TUC το 1984, καθώς αυτοί προσδιορίστηκαν ως τρόποι αποδυνάμωσης της ισχύος της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου. Λειτουργώντας ως υπηρεσία ασφαλείας, μυστική αστυνομία και οργανισμός πληροφοριών, από το 1954 έως το 1991 στη Σοβιετική Ένωση είχε ισχυρή στρατιωτική ιεραρχία και στόχευε τόσο στην παροχή εθνικής ασφάλειας, όσο και στην ασφάλεια του Κόμματος.
Είναι λοιπόν φυσικό, ότι η δύναμη της μουσικής και η επιρροή της, έχει πυροδοτήσει πλήθος συζητήσεων και έχει βοηθήσει στην ανάπτυξη θεωριών σχετικά με το ρόλο που ορισμένα τραγούδια, ή είδη μουσικής στην εξέλιξη του Ψυχρού Πολέμου.
Punk και πολιτική ανυπακοή
Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών, άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες για μια συγκεκριμένη εμπλοκή της KGB στη βρετανική punk που ξεκίνησε από διάφορα νέα συγκροτήματα στα τέλη της δεκαετίας του ‘60, με αναρχικά ιδεώδη, αποφασισμένα να αμφισβητήσουν το κατεστημένο, το ταξικό σύστημα και το status quo.
H punk άλλωστε δεν είναι απλά μία μουσική. Είναι τρόπος έκφρασης, ένα ολόκληρο κίνημα που ξεκίνησε από τη μουσική και ενσταλλάκτηκε στη λογοτεχνία την ποίηση την μόδα και ήταν φορέας πολιτικής ανυπακοής. Δεν μπορεί να δημιουργήσεις έναν και μόνο ορισμό σε κάτι τόσο εγγενώς κατακλυσμικό. Η punk ήταν η πολιτιστική ταυτότητα της απαξίωσης του κατεστημένου, του θυμού, της αντίδρασης και της εξέγερσης. Άναρχα κιθαριστικά riffs, αιχμηρά lyrics, με επιθετικά και δυνατά φωνητικά που κόβουν την ανάσα και σε μεταφέρουν σε ένα απείθαρχο ηχητικά κλειστοφοβικό σύμπαν έτοιμο να εκραγεί.
“I’m So Bored of the USA”
Είναι εύκολο λοιπόν με βάση όλα αυτά να δει κανείς πώς οι άνθρωποι έφτασαν στην ιδέα ότι η punk επανάσταση ήταν ένα παρασκεύασμα της KGB.
Ένας πρώην πράκτορας της KGB, ο Alexandrov Varennikov, φαινομενικά το επιβεβαίωσε ισχυριζόμενος: «Είχαμε συνειδητοποιήσει εκείνη την εποχή πως η μουσική μπορούσε να αποτελέσει ένα ισχυρότατο μέσο- “όπλο” προπαγάνδας προκειμένου να προσεγγίσουμε τη νεολαία και να βυθίσουμε τις δυτικές Δημοκρατίες σε ένα απόλυτο χάος.» Ο πράκτορας υποστήριξε πως η KGB βρίσκονταν πίσω από το punk κίνημα προκειμένου να αποσταθεροποιήσουν και να διαβάλουν την νεολαία του δυτικού κόσμου και δημιουργώντας χάος και αντίδραση απέναντι στην κυβερνητική ρητορική. «Η αποστολή μας ήταν να χρησιμοποιήσουμε το άγχος των εφήβων προς όφελός μας και να μετατρέψουμε τη γενιά των baby boomer της Δύσης σε μια παρακμιακή κουλτούρα υπέρ των ναρκωτικών και κατά του κατεστημένου που θα δημιουργήσουν εξεγέρσεις και θα βυθίσουν τις δυτικές δημοκρατίες σε απόλυτο χάος».
Στόχος ήταν να καλλιεργηθεί μία ιδεολογία, αντι-δυτική, αντικαπιταλιστική, που θα αμφισβητούσε την αμερικανική ηθική και θα προκαλούσε τριγμούς στις δυτικές κοινωνίες. Σύμφωνα με αυτή τη μαρτυρία, ολόκληρο το κίνημα της punk που σημείωσε την κορύφωσή του στα μέσα της δεκαετίας του 1970 χρηματοδοτήθηκε ουσιαστικά από την KGB για να υποστηρίξει και να εξελίξει την punk σκηνή που ερχόταν τότε στο προσκήνιο.
Ο Varennikov έφτασε στο σημείο να ισχυριστεί ότι το σοβιετικό κράτος χρηματοδότησε ακόμη και μπάντες όπως οι Sex Pistols και αργότερα οι Ramones. Το «Anarchy in the UK»θα μπορούσε να είναι το μότο των μυστικών υπηρεσιών που είχαν σαν στόχο να γαλουχήσουν τους νέους με αντικαπιταλιστικά ιδεώδη. Επιπλέον, ο πρώην Σοβιετικός πράκτορας υποστήριξε πως πολλά από τα τραγούδια των γνωστών punk συγκροτημάτων, γράφονταν από μία ειδική ομάδα ψυχολόγων και προπαγανδιστών της Ε.Σ.Σ.Δ που στόχευαν στην ανάπτυξη επαναστατικών και αντικαθεστωτικών διαθέσεων.
Η KGB είχε ασφαλώς επαφές με βίαιες πολιτικές ομάδες όπως η “Φράξια Κόκκινος Στρατός” στη Δυτική Γερμανία, τις “Ερυθρές Ταξιαρχίες” στην Ιταλία καθώς και άλλες αριστερές, σοσιαλιστικές και κομμουνιστικές οργανώσεις αφοσιωμένες στην επανάσταση. Οι στόχοι όλων αυτών των ομάδων περιελάμβαναν την πρόκληση σοβαρής ζημιά στο κυρίαρχο πολιτικό και καπιταλιστικό σύστημα, σκέψεις που μοιράζονται συχνά τα punk συγκροτήματα και οι θαυμαστές τους.
Ωστόσο, τα λεγόμενα του Varennikov, (που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στον σατιρικό ιστότοπο ψεύτικων ειδήσεων World News Daily Report) έχουν απομυθοποιηθεί πολλές φορές. Είναι αλήθεια ότι οι Clash παραδέχτηκαν ότι μεγάλο μέρος της δισκογραφίας τους ήταν εμπνευσμένο από ένα ταξίδι στην ΕΣΣΔ και το τραγούδι τους «I’m So Bored of the USA» σίγουρα έχει ένα αντιαμερικανικό συναίσθημα που πιθανότατα θα είχε ενθουσιάσει τα μέλη της KGB. Αλλά αν και η ιστορία φαίνεται πιστευτή με την πρώτη ματιά, τείνει να αποδίδει στην ΕΣΣΔ πάρα πολλά εύσημα για ένα κίνημα τόσο επαναστατικό που κατέκλυσε κάθε μορφή τέχνης.
