Ο κόσμος βρίσκεται σε ένα τρομακτικό σταυροδρόμι σύμφωνα με τον 18ο Παγκόσμιο Δείκτη Ειρήνης 2024 – Global Peace Index (GPI) που δημοσιεύθηκε σήμερα από το Διεθνές Ινστιτούτο Ερευνών για την Ειρήνη, (Institute for Economics & Peace, IEP ). Αυτή τη στιγμή, σε όλον τον πλανήτη υπάρχουν 56 συγκρούσεις, οι περισσότερες από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μάλιστα διεθνοποιούνται διαρκώς με 92 χώρες να εμπλέκονται σε συρράξεις εκτός των συνόρων τους, τις περισσότερες από την ίδρυση του GPI. Χωρίς συντονισμένη προσπάθεια, υπάρχει κίνδυνος έξαρσης εκτεταμένων συγκρούσεων καθώς ο αυξανόμενος αριθμός μικρότερων εχθροπραξιών αυξάνει την πιθανότητα περισσότερων μεγάλων συγκρούσεων στο μέλλον. Για παράδειγμα, το 2019, η Αιθιοπία, η Ουκρανία και η Γάζα προσδιορίστηκαν όλες ως μικρές συγκρούσεις.
Η παράθεση αυτών των στοιχείων δεν γίνεται με σκοπό την τρομολαγνεία. Η τρομολαγνεία είναι κάτι που με απωθεί στα Μέσα μαζικής ενημέρωσης και στα social media. Κάθε σύρραξη για τα media θα καταλήξει σε έναν Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Με αφορμή μία επίθεση του Ιράν στο Ισραήλ είχα αφιερώσει σχετικό άρθρο για την τρομολαγνεία και τις υπερβολές της δημοσιογραφίας των social media και της ταχύτητας που παρακάμπτουν όλους τους ειδικούς ζητιανεύοντας μόνο clicks. Η αρθρογραφία απαιτεί εμπεριστατωμένη έρευνα και πάνω από όλα ψυχραιμία, ειδικά σε τεταμένες περιόδους όπως αυτή που διανύουμε. Η αυξανόμενη πολυπλοκότητα και η ολοένα και μεγαλύτερη διεθνοποίηση των συγκρούσεων μείωσαν την πιθανότητα επίτευξης μόνιμων λύσεων και ειρηνικών περιόδων, οδηγώντας σε «αιώνιες συγκρούσεις», όπως αυτές που μαίνονται στην Ουκρανία και τη Γάζα.
Οι ένοπλες συγκρούσεις άλλαζαν επίσης ως αποτέλεσμα της στρατιωτικής τεχνολογίας και του αυξανόμενου γεωπολιτικού ανταγωνισμού. Με τον αριθμό των κρατών που χρησιμοποιούν drones να αυξάνεται από 16 σε 40 – μια αύξηση 150% μεταξύ 2018 και 2023 – η τεχνολογία πολέμου διευκόλυνε τις μη κρατικές ομάδες ή τα μικρότερα και λιγότερο ισχυρά κράτη να διεξάγουν σύγκρουση. Το ανθρώπινο κόστος του πολέμου έφτασε επίσης σε επίπεδα ρεκόρ.
110 εκατομμύρια άνθρωποι είναι είτε πρόσφυγες είτε εσωτερικά εκτοπισμένοι λόγω βίαιων συγκρούσεων, με 16 χώρες να φιλοξενούν πλέον περισσότερους από μισό εκατομμύριο πρόσφυγες. Τους πρώτους 4 μήνες του 2024, οι θάνατοι από συγκρούσεις ανήλθαν σε 47.000 παγκοσμίως. Συγκριτικά, πέρυσι καταγράφηκαν συνολικά 162.000 θάνατοι λόγω συγκρούσεων. Αυτός ήταν ο δεύτερος υψηλότερος απολογισμός τα τελευταία 30 χρόνια, με τις συγκρούσεις στην Ουκρανία και τη Γάζα να ευθύνονται για σχεδόν τα 3/4 των θανάτων. Η Ουκρανία αντιπροσώπευε περισσότερους από τους μισούς, καταγράφοντας 83.000 θανάτους από συγκρούσεις, με εκτιμήσεις τουλάχιστον 33.000 για την Παλαιστίνη έως τον Απρίλιο του 2024. Εάν συνεχιστεί ο ίδιος ρυθμός για το υπόλοιπο του τρέχοντος έτους, θα είναι ο μεγαλύτερος αριθμός θανάτων από συγκρούσεις από τη γενοκτονία της Ρουάντα το 1994.
«Την τελευταία δεκαετία, η ειρήνη μειώθηκε σε εννέα στα δέκα χρόνια. Γινόμαστε μάρτυρες ρεκόρ συγκρούσεων, αύξησης της στρατιωτικοποίησης και εντεινόμενου διεθνούς στρατηγικού ανταγωνισμού. Η σύγκρουση επηρεάζει αρνητικά την παγκόσμια οικονομία και ο επιχειρηματικός κίνδυνος από συγκρούσεις δεν ήταν ποτέ υψηλότερος, επιδεινώνοντας τις τρέχουσες παγκόσμιες οικονομικές ευπάθειες. Είναι επιτακτική ανάγκη για τις κυβερνήσεις και τις επιχειρήσεις παγκοσμίως να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την επίλυση των πολλών μικροδιαφορών προτού κλιμακωθούν σε μεγαλύτερες κρίσεις. Έχουν περάσει 80 χρόνια από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και οι τρέχουσες κρίσεις υπογραμμίζουν την επείγουσα ανάγκη για τους παγκόσμιους ηγέτες να δεσμευτούν να επενδύσουν στην επίλυση αυτών των συγκρούσεων» Υποστηρίζει ο Steve Killelea ιδρυτής του IEP.
Σε μία εποχή που οι συρράξεις έχουν φτάσει στο απόγειο τους από το ξέσπασμα του ΒΠΠ πώς μπορούμε να μιλάμε για την επιτυχία της καπιταλιστικής ειρήνης αλλά και του δημοκρατικού πασιφισμού;
Η καπιταλιστική ειρήνη ή η καπιταλιστική θεωρία της ειρήνης ή η εμπορική ειρήνη, υποστηρίζει ότι το άνοιγμα της αγοράς συμβάλλει σε πιο ειρηνική συμπεριφορά μεταξύ των κρατών και ότι οι ανεπτυγμένες οικονομίες με προσανατολισμό στην αγορά είναι λιγότερο πιθανό να εμπλακούν σε σύγκρουση μεταξύ τους. Αυτή η Σχολή υποστηρίζει ότι το ελεύθερο εμπόριο και η αλληλεξάρτηση θα οδηγούσαν αναπόφευκτα σε ειρήνη και ασφάλεια, καθώς οι ελίτ που προσανατολίζονται στον φιλελευθερισμό και ενδιαφέρονται έντονα για την οικονομική ανάπτυξη θα επιδιώκουν πάντα να διατηρήσουν μια ελεύθερη άναρχη αγορά και θα προωθούν ένα ειρηνικό περιβάλλον για την επίτευξη αυτού του στόχου.
Καθώς τα περισσότερα καπιταλιστικά συστήματα που υπερηφανεύονται για φιλελεύθερες αξίες είναι δημοκρατίες, η σχολή του Φιλελευθερισμού θεωρεί ότι η Θεωρία της Δημοκρατικής Ειρήνης παρέχει ένα καλό επιχείρημα για την προώθηση της ειρήνης και της ασφάλειας: την αντίληψη ότι τα δημοκρατικά κράτη δεν πολεμούν το ένα το άλλο. Αν και δεν επιβεβαιώνεται από εμπειρικά στοιχεία, ο καπιταλιστικός πασιφισμός δεν διαψεύδεται επίσης και αυτό γιατί η τέλεια καπιταλιστική δημοκρατία είναι αδύνατη, μπορεί κανείς πάντα να παρακάμπτει τις αντενδείξεις ανεβάζοντας τον πήχη της δημοκρατίας. Μπορεί να ειπωθεί ότι η δημοκρατική εκπροσώπηση, η ιδεολογική δέσμευση στα ανθρώπινα δικαιώματα και η διακρατική αλληλεξάρτηση παρέχουν μια σαφή επιχειρηματολογία για τις ειρηνικές τάσεις των κρατών μεταξύ τους.
Υπάρχει, ωστόσο, μια τάση προσηλυτισμού ή αλλιώς εκδημοκρατισμού του υπόλοιπου κόσμου με πόλεμο και να δικαιολογούνται τέτοιες ενέργειες στη βάση της ηθικής η οποία από μόνη της δημιουργεί πλαίσια επιρρεπή σε συγκρούσεις.
Υποστηριζόμενος από ορισμένα μέλη της κυβέρνησης του George H. W. Bush, ο δημοκρατικός ειρηνισμός οδήγησε το” The Clinton Doctrine” για την ειρήνη και την ασφάλεια σε μια σταυροφορία για τη δημοκρατία. «Η καλύτερη στρατηγική για να διασφαλίσουμε την ασφάλειά μας και να οικοδομήσουμε μια διαρκή ειρήνη», είπε ο Πρόεδρος Κλίντον στην ομιλία του για την κατάσταση της Ένωσης το 1994, «είναι η υποστήριξη της προόδου της δημοκρατίας αλλού. Οι δημοκρατίες δεν επιτίθενται η μία στην άλλη». Τόσο ο Clinton όσο και ο Bush (πρεσβύτερος και νεότερος) ξεκίνησαν ή ενεπλάκησαν σε στρατιωτικές συρράξεις, ειδικά στη Μέση Ανατολή.
Η μαρξιστική σκέψη, αποδεικνύεται ισχυρό εργαλείο για τον προσδιορισμό των ελαττωμάτων του καπιταλισμού στη δημιουργία ειρήνης και ασφάλειας. Για τον Μαρξ, ο καπιταλισμός (που δεν πρέπει να συγχέεται μόνο με τις αγορές) αντιπροσωπεύει ένα σύστημα κοινωνικής ζωής που είναι εγγενώς εκμεταλλευτικό και ενδυναμώνει την κοινωνική ελίτ . Αυτό είναι σχετικό καθώς η ιδιωτική ιδιοκτησία και η εκμετάλλευση των μέσων παραγωγής, κατά τη μαρξιστική άποψη, θα οδηγήσει στη δημιουργία ενός παγκόσμιου συστήματος στο οποίο οι ισχυροί και πλούσιοι θα συνεχίσουν να ευημερούν εις βάρος των ανίσχυρων και των φτωχών.
Οι πόλεμοι παρέχουν κρίσιμη οικονομική ώθηση καθώς η βιομηχανία όπλων και ορυκτών καυσίμων επωφελείται από τις πωλήσεις αλλά και από την εκμετάλλευση κοιτασμάτων σε αναπτυσσόμενες χώρες.
Ιστορικά έχουν βγάλει το καπιταλιστικό σύστημα από τις κρίσεις συσσώρευσης ενώ χρησιμεύουν για να εκτρέψουν την προσοχή από τις πολιτικές εντάσεις και τα προβλήματα νομιμότητας. Χρειάστηκε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος για να βγάλει τελικά τον παγκόσμιο καπιταλισμό από τη Μεγάλη Ύφεση. Ο Ψυχρός Πόλεμος νομιμοποίησε μισό αιώνα επέκτασης των στρατιωτικών προϋπολογισμών και οι πόλεμοι Ιράκ/Αφγανιστάν, οι μακρύτεροι στην ιστορία, συνέβαλαν στη διατήρηση της οικονομίας εν όψει της χρόνιας στασιμότητας τις δύο πρώτες δεκαετίες του αιώνα. Τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 σηματοδότησαν την έναρξη μιας εποχής ενός μόνιμου παγκόσμιου πολέμου στον οποίο ο πόλεμος, οι πληροφορίες, η καταστολή, η επιτήρηση, ακόμη και το στρατιωτικό προσωπικό αποτελούν όλο και περισσότερο τον ιδιωτικοποιημένο τομέα του παγκόσμιου κεφαλαίου. Ο προϋπολογισμός του Πενταγώνου αυξήθηκε κατά 91% σε πραγματικούς όρους μεταξύ 1998 και 2011, ενώ παγκοσμίως, οι συνολικές δαπάνες του κρατικού στρατιωτικού προϋπολογισμού αυξήθηκαν κατά 50%από το 2006 έως το 2015, από 1,4 τρισεκατομμύρια δολάρια σε περισσότερα από 2 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Η τρέχουσα στρατιωτική επιχείρηση στη Γάζα είναι ένα θησαυροφυλάκιο για στρατιωτικούς εργολάβους των οποίων τα έσοδα αυξάνονται καθώς οι ΗΠΑ στρέφονται σε αυτούς για να αναπληρώσουν τα αποθέματά τους ενώ οι μετοχές των στρατιωτικών εταιρειών και των εταιρειών ασφαλείας αυξήθηκαν στον απόηχο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.
Ο διάφοροι πόλεμοι, συγκρούσεις και εκστρατείες κοινωνικού ελέγχου και καταστολής σε όλο τον κόσμο περιλαμβάνουν τη συγχώνευση της ιδιωτικής συσσώρευσης με τη στρατιωτικοποίηση του κράτους. Σε αυτή τη σχέση, το κράτος διευκολύνει τη διεύρυνση των ευκαιριών συσσώρευσης ιδιωτικού κεφαλαίου μέσω στρατιωτικοποίησης, όπως διευκολύνοντας τις παγκόσμιες πωλήσεις όπλων από στρατιωτικές-βιομηχανικές εταιρείες ασφαλείας, τα ποσά των οποίων έχουν φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα.
Σύμφωνα με την έκθεση η στρατιωτικοποίηση κατέγραψε τη μεγαλύτερη ετήσια επιδείνωση από την έναρξη του GPI, με 108 χώρες να έχουν αυξήσει την πολεμική τους δυνατότητα. Αναλυτικότερα, οι συνολικές παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες έφθασαν τα 2443 δισεκατομμύρια δολάρια το 2023, σημειώνοντας αύξηση 6,8% σε πραγματικούς όρους από το 2022. Αυτή ήταν η πιο απότομη ετήσια αύξηση από το 2009.
Ο καπιταλισμός έχει σχέσεις εξάρτησης από τις πολεμικές εχθροπραξίες. Αναγεννιέται, συντηρείται και επεκτείνεται από αυτές. Μπορεί 3ο Παγκόσμιο να μην έχουμε ακόμα, αλλά με 56 ενεργές συγκρούσεις παγκοσμίως, ο μύθος της ειρηνικής καπιταλιστικής παγκόσμιας αγοράς έχει προ πολλού καταρρεύσει.
