Πότε καταλαβαίνουμε ότι ένας πολιτισμός βρίσκεται στα πρόθυρα της κατάρρευσης; Στο σχεδόν 20χρονο κλασικό του έργο Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed, ο Jared Diamond ο Αμερικανός γεωγράφος, ιστορικός και συγγραφέας. εντόπισε τρεις βασικούς δείκτες ή προδρόμους επικείμενης παρακμής:

• ένα επίμονο μοτίβο περιβαλλοντικής αλλαγής προς το χειρότερο, όπως μακροχρόνιες ξηρασίες.
• σημάδια ότι οι υπάρχοντες τρόποι γεωργίας ή βιομηχανικής παραγωγής επιδεινώνουν την κρίση
• η αποτυχία της ελίτ να εγκαταλείψει τις επιβλαβείς πρακτικές και να υιοθετήσει νέα μέσα παραγωγής.

  Κάποια στιγμή, ένα κρίσιμο όριο ξεπερνιέται και ακολουθεί πάντα η κατάρρευση.

Σήμερα, είναι πλέον ξεκάθαρο, ότι και οι 3 αυτοί δείκτες έχουν ξεπεράσει τα όρια και οι ενδείξειςπου έχουμε, αν δεν υπάρξουν ριζικές αλλαγές,  μας οδηγούν προς την καταστροφή.

Ξηρασία και άνοδος θερμοκρασίας

Αρχικά, σε πλανητική βάση, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής είναι πλέον αναπόφευκτες και επιδεινώνονται με το χρόνο. Για να πάρουμε μόνο ένα από τα αναρίθμητα παγκόσμια παραδείγματα, η ξηρασία που πλήττει την αμερικανική Δύση έχει επιμείνει για περισσότερες από δύο δεκαετίες, οδηγώντας τους επιστήμονες να την χαρακτηρίσουν ως «μεγάλη ξηρασία» που υπερβαίνει όλες τις καταγεγραμμένες περιφερειακές ξηρασίες σε εύρος και σοβαρότητα. 

Η Ισπανία και η Γαλλία αντιμετώπισαν αυτό το καλοκαίρι τη χειρότερη ξηρασία εδώ και 500 χρόνια, με τα ποτάμια και τις λίμνες να στερεύουν, κάτι που θα χειροτερέψει αν λάβουμε υπόψη μας την σταδιακή άνοδο της θερμοκρασίας.

 Η Αμερική και η νότια Ευρώπη δεν είναι οι μόνες περιοχές του κόσμου που είναι αντιμέτωπες με έλλειψη νερού. Το Κέρας της Αφρικής είναι αντιμέτωπο με τη χειρότερη ξηρασία εδώ και δεκαετίες, ενώ ιστορική ξηρασία στην Αργεντινή έχει πλήξει την παραγωγή σόγιας και καλαμποκιού.

Οι πιο συχνές και σοβαρές ξηρασίες στην περιοχή της Μεσογείου – όπου η μέση θερμοκρασία είναι κατά 1,5 βαθμό Κελσίου υψηλότερη σε σχέση με 150 χρόνια νωρίτερα— είναι μια συνέπεια της κλιματικής αλλαγής, την οποία είχαν προβλέψει οι επιστήμονες. Παρά τις προειδοποιήσεις όμως, δεν έχει γίνει η κατάλληλη προετοιμασία. Πολλές αγροτικές περιοχές δεν έχουν ακόμη υιοθετήσει μεθόδους εξοικονόμησης νερού.

Τα πρόσφατα ρεκόρ καύσωνα έχουν επιδεινώσει μόνο αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα. Η πιο πρόσφατη έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή προσφέρει πολλά παραδείγματα τέτοιων αρνητικών κλιματικών αλλαγών παγκοσμίως.

Η κλιματική αλλαγή μεταβάλλει μόνιμα το περιβάλλον μας με έναν όλο και πιο καταστροφικό τρόπο.

Εξάρτηση από ορυκτά καύσιμα

Στο κομμάτι των γεωργικών και βιομηχανικών μεθόδων παραγωγής, είναι επίσης προφανές ότι οι αλλαγές είναι ελάχιστες. Μπορεί να έχουν γίνει κάποια βήματα για τη βιώσιμη ανάπτυξη και τις εναλλακτικές πηγές ενέργειας, αλλά η εξάρτησή μας από την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων είναι δεδομένη.

Στην κορυφή οποιασδήποτε λίστας θα βρισκόταν η συνεχής εξάρτηση από το πετρέλαιο, τον άνθρακα και το φυσικό αέριο, επιδεινώνουν την κατάσταση καθώς αποτελούν τις κορυφαίες πηγές των αερίων του θερμοκηπίου (GHG) που υπερθερμαίνουν τώρα την ατμόσφαιρα και τους ωκεανούς μας.

Παρά όλα τα επιστημονικά στοιχεία που συνδέουν την καύση ορυκτών καυσίμων με την υπερθέρμανση του πλανήτη και τις υποσχέσεις των κυβερνητικών ελίτ να μειώσουν την κατανάλωση αυτών των καυσίμων —για παράδειγμα, βάσει της Συμφωνίας του Παρισιού του 2015— η χρήση τους συνεχίζει να αυξάνεται. 

Σύμφωνα με μια έκθεση του 2022 που εκπόνησε ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA), η παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου, δεδομένων των τρεχουσών κυβερνητικών πολιτικών, θα αυξηθεί από 94 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα το 2021 σε περίπου 102 εκατομμύρια βαρέλια έως το 2030 και στη συνέχεια θα παραμείνει σε αυτό ή κοντά σε αυτό το επίπεδο έως το 2050. Η κατανάλωση άνθρακα, αν και αναμένεται να μειωθεί μετά το 2030, εξακολουθεί να αυξάνεται σε ορισμένες περιοχές του κόσμου. Η ζήτηση για φυσικό αέριο προβλέπεται να ξεπεράσει τα επίπεδα του 2020 μέχρι το 2050.

Η ίδια έκθεση του IEA του 2022 αναφέρει ότι οι σχετικές με την ενέργεια εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα – το κύριο συστατικό των αερίων του θερμοκηπίου – θα αυξηθούν από 19,5 δισεκατομμύρια μετρικούς τόνους το 2020 σε περίπου 21,6 δισεκατομμύρια τόνους το 2030 και θα παραμείνουν περίπου σε αυτό το επίπεδο μέχρι το 2050. 

Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι ειδικοί για το κλίμα προβλέπουν τώρα ότι οι μέσες παγκόσμιες θερμοκρασίες θα ξεπεράσουν σύντομα τους 1,5 βαθμούς Κελσίου πάνω από το προβιομηχανικό επίπεδο – το μέγιστο ποσό που πιστεύουν ότι μπορεί να απορροφήσει ο πλανήτης χωρίς να βιώσει μη αναστρέψιμες, καταστροφικές συνέπειες, συμπεριλαμβανομένου της καταστροφής του Αμαζονίου και το λιώσιμο των πάγων της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής (με συνοδευτική άνοδο της στάθμης της θάλασσας κατά ένα μέτρο ή περισσότερο).

Υπάρχουν πολλοί άλλοι τρόποι με τους οποίους οι κοινωνίες διαιωνίζουν συμπεριφορές που θα θέσουν σε κίνδυνο την επιβίωση του πολιτισμού, συμπεριλαμβανομένης της αφιέρωσης ολοένα και περισσότερων πόρων στην παραγωγή βοείου κρέατος βιομηχανικής κλίμακας. Αυτή η πρακτική καταναλώνει τεράστιες ποσότητες γης, νερού και σιτηρών που θα μπορούσαν καλύτερα να αφιερωθούν στην παραγωγή λαχανικών. 

Αποτυχία αντιμετώπισης της κατάστασης

Τέλος, οι σημερινές ισχυρές ελίτ επιλέγουν να διαιωνίσουν πρακτικές που είναι γνωστό ότι επιταχύνουν την κλιματική αλλαγή και την παγκόσμια καταστροφή.

Πολλές κυβερνήσεις συνεχίζουν να διευκολύνουν τη μεγάλης κλίμακας παραγωγής καλλιεργειών που απαιτούν τεράστιες ποσότητες νερού μέσω εκτεταμένων προγραμμάτων άρδευσης, παρά την εμφανή μείωση των παγκόσμιων αποθεμάτων νερού που ήδη προκαλεί εκτεταμένες ελλείψεις πόσιμου νερού σε μέρη όπως το Ιράν.

Από τις πιο κραυγαλέες, η απόφαση των ανώτατων στελεχών της ExxonMobil Corporation -της μεγαλύτερης και πλουσιότερης ιδιωτικής εταιρείας πετρελαίου στον κόσμο- να συνεχίσουν να αντλούν πετρέλαιο και φυσικό αέριο για ατελείωτες δεκαετίες αφού οι επιστήμονες τους προειδοποίησαν για τους κινδύνους της υπερθέρμανσης του πλανήτη που ενισχύου οι δραστηριότητες της εταιρείας.

Ήδη από τη δεκαετία του 1970, οι επιστήμονες της Exxon προέβλεψαν ότι τα προϊόντα ορυκτών καυσίμων της εταιρείας θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε υπερθέρμανση του πλανήτη με «δραματικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις πριν από το έτος 2050».

Ωστόσο, όπως έχει τεκμηριωθεί καλά, οι αξιωματούχοι της Exxon απάντησαν επενδύοντας κεφάλαια της εταιρείας για να αμφισβητήσουν την έρευνα για την κλιματική αλλαγή, ακόμη και να χρηματοδοτήσουν δεξαμενές σκέψης που επικεντρώνονται στην άρνηση της αλλαγής του κλίματος. Αν είχαν μεταδώσει τα ευρήματα των επιστημόνων τους και είχαν εργαστεί για να επιταχύνουν τη μετάβαση σε εναλλακτικά καύσιμα, ο κόσμος θα ήταν σε πολύ λιγότερο επισφαλή θέση σήμερα.

Υπάρχει και η περίπτωση της Κίνας που, ακόμη και όταν εργαζόταν για την ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών ενέργειας, αποφάσισε να αυξήσει την καύση άνθρακα  προκειμένου να εξασφαλίσει τη λειτουργία των εργοστασίων και των κλιματιστικών σε περιόδους ολοένα και πιο ακραίας ζέστης.

Όλες αυτές οι αποφάσεις έχουν εξασφαλίσει ότι οι μελλοντικές πλημμύρες, πυρκαγιές, ξηρασίες, καύσωνες, θα είναι πιο έντονες και παρατεταμένες. 

Με άλλα λόγια, οι πρόδρομοι της πολιτισμικής κατάρρευσης και της αποσύνθεσης της σύγχρονης βιομηχανικής κοινωνίας όπως τη γνωρίζουμε -για να μην μιλήσουμε για τους πιθανούς θανάτους εκατομμυρίων από εμάς- είναι ήδη εμφανείς. Ακόμη χειρότερα, πολλά γεγονότα αυτό το καλοκαίρι υποδηλώνουν ότι γινόμαστε μάρτυρες των πρώτων σταδίων μιας τέτοιας κατάρρευσης.

Ο Ιούλιος 2023 έχει ήδη ανακηρυχθεί ως ο πιο ζεστός μήνας που έχει καταγραφεί ποτέ. Οι ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες παγκοσμίως ευθύνονται για μια σειρά θανάτων που σχετίζονται με τη ζέστη σε ολόκληρο τον πλανήτη. 

Για πολλούς από εμάς, το καλοκαίρι του 2023 θα μείνει στη μνήμη μας για τον ακραίο καύσωνα και τις ανυπέρβλητες καταστροφές που οι πυρκαγιές έχουν προκαλέσει τόσο στην Ελλάδα όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.

Το καλοκαίρι του 2023, φαίνεται σαν τη σταγόνα που ξεχειλίζει το ποτήρι στον μάταιο αγώνα της πρόληψης και της προστασίας του περιβάλλοντος και αποτελεί ξεκάθαρη ένδειξη μιας επικείμενης κατάρρευσης. 

Οι πυρκαγιές σε όλον τον κόσμο και στη χώρα μας αποτελούν μία ζοφερή πραγματικότητα και ξεκάθαρη ένδειξη του τι θα ακολουθήσει τα επόμενα χρόνια. 

Τέτοιες συγκλονιστικές πυρκαγιές, όπως στον Καναδά που έχουν κάψει περίπου 32,4 εκατομμύρια στρέμματα δασικής έκτασης ,αποδίδονται σε μεγάλο βαθμό στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Έχουν κάνει στάχτη χιλιάδες σπίτια, έχουν καταστρέψει το οικοσύστημα  ενώ έχουν γεμίσει τον ουρανό πολλών πόλεων σωματίδια – με τις συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα να φτάνουν επίπεδα ρεκόρ αυξάνοντας τον ρυθμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη και τις καταστροφικές επιπτώσεις της.

Εκτός από την πρωτοφανή της κλίμακα, υπάρχουν πτυχές της φετινής περιόδου των πυρκαγιών που υποδηλώνουν μια πιο βαθιά απειλή για την κοινωνία. Αρχικά, με όρους πυρκαγιάς – ή ακριβέστερα, με όρους κλιματικής αλλαγής – πολλές χώρες, όπως ο Καναδάς και η Ελλάδα φαίνεται να έχουν χάσει τον έλεγχο στο να το περιορίσουν.

Με μηδενικά μέτρα πρόληψης στην Ελλάδα τουλάχιστον, η αντιμετώπιση και ο περιορισμός τέτοιων καταστροφών δεν είναι εφικτός και κάθε καλοκαίρι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη φρίκη των χιλιάδων καμένων εκτάσεων και περιουσιών. 

Στην πολιτική επιστήμη θεωρείται ότι η ίδια η ουσία του σύγχρονου έθνους-κράτους, ο βασικός λόγος ύπαρξής του, είναι να διατηρεί τον έλεγχο στην κυρίαρχη επικράτειά του και να προστατεύει τους πολίτες του. Μια χώρα που δεν μπορεί να το κάνει, όπως το Σουδάν ή η Σομαλία, θεωρείται εδώ και καιρό «αποτυχημένο κράτος».

Μέχρι στιγμής, ο Καναδάς έχει εγκαταλείψει κάθε ελπίδα να ελέγξει ένα σημαντικό ποσοστό των πυρκαγιών που μαίνονται σε απομακρυσμένες περιοχές της χώρας και απλώς τους επιτρέπει να καούν. Τέτοιες περιοχές είναι σχετικά ακατοίκητες, αλλά στεγάζουν πολλές αυτόχθονες κοινότητες των οποίων τα εδάφη έχουν καταστραφεί και που έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν, ίσως μόνιμα.

Αν αυτό ήταν ένα γεγονός  μεμονομένο, που δεν θα επαναληφθεί, σίγουρα θα μπορούσατε να πείτε ότι ο Καναδάς θα παραμείνει μια άθικτη, λειτουργική κοινωνία. 

Όμως, δεδομένης της πιθανότητας ότι ο αριθμός και η έκταση των δασικών πυρκαγιών θα αυξηθεί  τα επόμενα χρόνια, καθώς οι θερμοκρασίες συνεχίζουν να αυξάνονται, ο Καναδάς, όπως και  χώρα μας αλλά και κάθε κοινωνία που αρνείται να αντιληφθεί τη σημασία της κλιματικής αλλαγής και της πρόληψης – όσο υπερβολικό και αν ακούγεται- μπορεί να ειπωθεί ότι βρίσκονται στα πρόθυρα να αποτύχουν ως κράτη. 

Είναι αλήθεια ότι πολλά έχουν επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια. Το ποσοστό της ηλεκτρικής ενέργειας που παρέχεται από ανανεώσιμες πηγές παγκοσμίως, για παράδειγμα, έχει αυξηθεί σημαντικά και το κόστος αυτών των πηγών έχει μειωθεί δραματικά. Πολλά έθνη έχουν επίσης λάβει σημαντικά μέτρα για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα. 

Ωστόσο, οι παγκόσμιες ελίτ συνεχίζουν να επιδιώκουν στρατηγικές που ενισχύουν την κλιματική αλλαγή στο βωμό του χρήματος διασφαλίζοντας ότι, τα επόμενα χρόνια, η ανθρωπότητα θα ολισθαίνει όλο και πιο κοντά στην παγκόσμια κατάρρευση.

Το πότε και το πώς θα ξεπεράσουμε το χείλος του γκρεμού που αδέξια ισορροπούμε τόσο καιρό είναι αδύνατο να προβλεφθεί. Αλλά όπως υποδηλώνουν τα γεγονότα αυτού του καλοκαιριού, είμαστε ήδη πολύ κοντά σε μία ολοκληρωτική συστημική αποτυχία, και το ακόμα πιο δυσοίωνο είναι ότι έτσι όπως έχει γίνει ο πλανήτης, μπορεί να μην έχουμε που αλλού να πάμε. 

 

Με πληροφορίες από: The Nation, The New York Times, The Equation