Στους περισσότερους ανθρώπους η παραπάνω ερώτηση προκαλεί γέλιο. Όμως για εκείνους που πραγματικά, μα πραγματικά νοιάζονται για την ευημερία των ζώων, υπάρχει ένα συγκεκριμένο διανοητικό μονοπάτι που μπορεί να τους οδηγήσει στο να την πάρουν σοβαρά. Κάπως έτσι: 

Πρώτα μαθαίνουν ότι η συντριπτική πλειοψηφία από δισεκατομμύρια πτηνά και θηλαστικά που εκτρέφονται με προορισμό το “τέλος” της διατροφικής αλυσίδας κρατούνται σε εργοστασιακές φάρμες, όπου τα ζώα ακρωτηριάζονται συστηματικά και ζουν υπό συνθήκες έντονης κράτησης. Όσοι είναι ικανοί να συναισθανθούν μετατρέπονται σε παθιασμένους υπερασπιστές αυτών των παραμελημένων και κακοποιημένων πλασμάτων. 

Αξίζει να σημειωθεί επίσης ότι πάνω από το 90% αυτών των ζώων είναι πουλερικά — κοτόπουλα και γαλοπούλες για το κρέας τους και κότες για τα αυγά τους — που υφίστανται χειρότερη μεταχείριση από τα γουρούνια και τις αγελάδες. Αν πάνε ακόμη παραπέρα, ανακαλύπτουν ότι τα ψάρια και οι γαρίδες εκτρέφονται (ή αλιεύονται από τη θάλασσα) σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα — τρισεκατομμύρια ετησίως σε σύγκριση με τα «μόλις» 76 δισεκατομμύρια κοτόπουλα. Αν η συμπόνια τους για τα ζώα επεκτείνεται και στη θαλάσσια ζωή, ίσως αρχίσουν να υπερασπίζονται κυρίως αυτά τα θαλάσσια πλάσματα. 

Και αν πάνε ακόμη πιο βαθιά, θα ανακαλύψουν τη νέα ανερχόμενη βιομηχανία εκτροφής εντόμων, που λειτουργεί πολύ παρόμοια με την εργοστασιακή εκτροφή κοτόπουλων, γουρουνιών ή ψαριών, με στόχο την παραγωγή όσο το δυνατόν περισσότερων ζώων με όσο το δυνατόν μικρότερο κόστος. Τα περισσότερα πωλούνται ως τροφή για εκτρεφόμενα ψάρια, πουλερικά και γουρούνια, ως τροφή για κατοικίδια ζώα, ή σε μικρότερο βαθμό για ανθρώπινη κατανάλωση. 

Για τους ακτιβιστές υπέρ των ζώων που ακολουθούν αυτό το διανοητικό ταξίδι και φτάνουν στο πιο σκοτεινό βάθος της «τρύπας του κουνελιού» του ζωικού πόνου, μια νέα έκθεση από τον ερευνητικό οργανισμό Rethink Priorities μοιάζει με καθαρό υλικό για εφιάλτες. Σύμφωνα με την ομάδα, η ανθρωπότητα βρίσκεται σε πορεία να εκτρέφει και να σκοτώνει σχεδόν 6 τρισεκατομμύρια ζώα ετησίως μέχρι το 2033, δηλαδή σχεδόν τετραπλάσια από το 2023. 

Και σχεδόν όλη αυτή η αύξηση στην εκτροφή ζώων θα προέλθει πάνω σε μικροσκοπικά ζώα: γαρίδες, ψάρια και, πάνω απ’ όλα, δύο είδη εντόμων — τους αλευρώδεις σκώληκες (mealworms) και τις προνύμφες της μαύρης στρατιωτικής μύγας (black soldier fly larvae). 

Η πρόβλεψη αποτυπώνει με ωμό τρόπο το πώς η μεταμόρφωση των παγκόσμιων γεωργικών και κτηνοτροφικών προτύπων έχει εκτοξεύσει τον πόνο των ζώων σε αδιανόητα επίπεδα. 

Ο λόγος είναι ότι καταναλώνουμε όλο και περισσότερα πολύ μικρά ζώα. Τη δεκαετία του 1990 το κοτόπουλο ξεπέρασε το βοδινό ως το πιο δημοφιλές κρέας στην Αμερική και η κατανάλωση κοτόπουλου στις ΗΠΑ συνεχίζει να αυξάνεται κάθε χρόνο. Χρειάζονται περίπου 127 κοτόπουλα για να παραχθεί η ίδια ποσότητα κρέατος με μία αγελάδα, επειδή οι αγελάδες είναι τεράστιες, ενώ ένα κοτόπουλο ζυγίζει μόλις περίπου 2,7 κιλά κατά τη σφαγή. Έτσι, καθώς οι Αμερικανοί στράφηκαν σε μικρότερα σε μέγεθος ζώα για την κάλυψη της κατανάλωσης κρέατος, ο συνολικός αριθμός των ζώων που εκτρέφονται σε βιομηχανικές φάρμες εκτοξεύθηκε. 

Η ίδια λογική ισχύει ακόμη περισσότερο για τα ψάρια και τις γαρίδες — πρέπει να σκοτωθούν περίπου 28.500 γαρίδες για να παραχθεί η ίδια ποσότητα κρέατος με μία αγελάδα. Αυτά τα ζώα εκτρέφονται και καταναλώνονται σε ολοένα αυξανόμενους αριθμούς παγκοσμίως, συνήθως σε στενά, γεμάτα ασθένειες τεχνητά περιβάλλοντα, όπως δεξαμενές ή λίμνες που οι ακτιβιστές παρομοιάζουν με υποθαλάσσιες βιομηχανικές φάρμες. 

Πλέον, ο κόσμος καταναλώνει περισσότερο ψάρι από ιχθυοκαλλιέργειες παρά από τη θάλασσα. 

Η ανησυχία για την ευημερία των εντόμων — και ακόμη και για τα ψάρια και τις γαρίδες — μπορεί να φαίνεται γελοία ή ακόμα και προσβλητική για πολλούς. Οι άνθρωποι σκοτώνουν αμέτρητα έντομα κάθε χρόνο απλώς και μόνο με την καθημερινή τους δραστηριότητα — οδηγώντας, περπατώντας στο σπίτι ή ψεκάζοντας καλλιέργειες με φυτοφάρμακα. Επίσης καταναλώνουν δεκάδες δισεκατομμύρια γαρίδες κάθε χρόνο, χωρίς καμία ουσιαστική ανησυχία για το αν νιώθουν πόνο. 

Ενώ τα κοτόπουλα και τα γουρούνια των φάρμων έχουν απεικονιστεί με συμπάθεια στο Χόλιγουντ — όπως στις ταινίες Chicken Run, Η Σάρλοτ και το Γουρουνάκι και Okja — δεν υπάρχουν αντίστοιχες ταινίες για τις γαρίδες ή τα σκουλήκια γεύματος (mealworms). 

Ο οργανισμός Rethink Priorities, μαζί με έναν αυξανόμενο αριθμό επιστημόνων και φιλοσόφων υποστηρίζει ότι τα ασπόνδυλα, όπως οι γαρίδες και τα έντομα ενδέχεται να είναι έμβια με επίγνωση, δηλαδή να έχουν την ικανότητα να νιώθουν πόνο, ευχαρίστηση και άλλες αισθήσεις. Δεν λένε ότι είναι ισότιμα με ένα κοτόπουλο, αγελάδα ή άνθρωπο, αλλά ότι αξίζει να τους δώσουμε ηθική σημασία, ειδικά με βάση τα αναδυόμενα επιστημονικά δεδομένα και τη μαζική κλίμακα με την οποία εκτρέφονται. 

Η ιστορία έχει δείξει επανειλημμένα ότι οι ηθικές ανησυχίες που γελοιοποιούνται σήμερα, μπορεί να αποδειχθούν τραγωδίες αύριο. Αυτό ίσως ισχύει και για αυτά τα μικροσκοπικά, άγνωστα και μη χαρισματικά ζώα, όσο περισσότερο καταλαβαίνουμε ποια είναι και τι μπορεί να νιώθουν. 

«Τα δεδομένα συσσωρεύονται και δείχνουν ότι υπάρχει κάποια μορφή αισθαντικότητας στα έντομα» υποστηρίζει ο Τζόναθαν Μπέρτς, φιλόσοφος στο London School of Economics και επικεφαλής του προγράμματος Foundations of Animal Sentience. 

Η έρευνα ξεκίνησε με επίκεντρο τις μέλισσες, οι οποίες έχουν δείξει συμπεριφορές που παραπέμπουν σε επίγνωση, όπως περιποίηση πληγών, σύνθετες αποφάσεις που σταθμίζουν πόνο και ευχαρίστηση, ακόμη και παιχνίδι. Κάποιες μελέτες έχουν δείξει ότι ακόμη και οι μύγες των φρούτων ίσως έχουν ικανότητα να νιώσουν πόνο ή να απολαμβάνουν το παιχνίδι. 

Σύμφωνα με τον Μπέρτς και συνεργάτες του, ενήλικες μύγες, κουνούπια, κατσαρίδες και τερμίτες πληρούν έξι από τα οκτώ βασικά κριτήρια για την αισθαντικότητα, ενώ άλλα έντομα πληρούν τρία έως τέσσερα. Ο ίδιος συνεργάζεται με ερευνητές για να μελετήσουν δείκτες πόνου σε προνύμφες μαύρης στρατιωτικής μύγας και γρύλους. 

Παρά τη περιορισμένη μας κατανόηση της ικανότητας των ασπόνδυλων να νιώθουν πόνο, η κατανόηση μας για τις ικανότητες άλλων ζώων μπορεί να εξελιχθεί γρήγορα. Μόλις λίγες δεκαετίες πριν θεωρούνταν ευρέως ότι τα ψάρια (που δεν είναι ασπόνδυλα) δεν ένιωθαν πόνο, αλλά πλέον η επιστημονική κοινότητα τείνει να πιστεύει ότι μπορούν — και ότι μπορεί επίσης να βιώνουν πολλές άλλες σωματικές και ψυχικές καταστάσεις.  

Οι περισσότεροι που υποστηρίζουν τα ζώα που εκτρέφονται σε εργοστασιακές συνθήκες επικεντρώνονται σε γουρούνια, αγελάδες, κοτόπουλα και γαλοπούλες. Μόνο οι πιο ποσοτικά σκεπτόμενοι αναλυτές, όπως οι επιστήμονες του στο Rethink Priorities εξετάζουν τα δεδομένα και εστιάζουν στα ψάρια, τις γαρίδες και τα έντομα. 

Μερικοί στον χώρο της υπεράσπισης των ζώων μπορεί να θεωρούν αυτή την επέκταση της ηθικής ανησυχίας — ειδικά για τα έντομα — ως ένα σοβαρό στρατηγικό λάθος που κάνει ένα ήδη περιθωριακό κίνημα να φαίνεται ακόμη πιο παράξενο και επικριτικό.  

Αλλά το ευρύ κοινό μπορεί να είναι πιο ανοιχτό στην ιδέα της ηθικής μεταχείρισης αυτών των ζώων απ’ ό,τι ίσως πιστεύουμε. Η Hannah McKay, αναλύτρια ερευνών στην οργάνωση Rethink Priorities και συν-συγγραφέας της νέας έκθεσης, μου επεσήμανε πρόσφατες έρευνες από το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Βραζιλία, στις οποίες η πλειονότητα των συμμετεχόντων δήλωσε ότι πιστεύει πως οι γαρίδες μπορούν να αισθάνονται πόνο. 

Το 2022, το Ηνωμένο Βασίλειο ψήφισε τον Νόμο για την Ευημερία των Ζώων (Animal Welfare (Sentience) Act), ο οποίος περιέλαβε τα δεκάποδα καρκινοειδή (γαρίδες, αστακούς, καβούρια και καραβίδες) στα ζώα που πρέπει να θεωρούνται “συναισθανόμενα”, σε μεγάλο βαθμό ύστερα από σύσταση του Rethink Priorities. 

Πολλοί υπέρμαχοι των δικαιωμάτων των ζώων σήμερα εύχονται οι προκάτοχοί τους στη δεκαετία του 1950 — που επικεντρώνονταν κυρίως στην ευημερία των κατοικίδιων — να είχαν δώσει περισσότερη προσοχή στις αγελάδες, τα γουρούνια και τις κότες. Αντίθετα, η “ήσυχη άνοδος” της εργοστασιακής κτηνοτροφίας στην Αμερική του 20ού αιώνα πέρασε σχεδόν απαρατήρητη και οδήγησε τελικά στον εγκλεισμό, την κακοποίηση και τη σφαγή δεκάδων δισεκατομμυρίων θηλαστικών και πτηνών κάθε χρόνο. 

Ο Sagar Shah, ανώτερος ερευνητής στην Rethink Priorities και συν-συγγραφέας της έκθεσης μαζί με την McKay, νιώθει το ίδιο για την ιχθυοκαλλιέργεια και την εκτροφή γαρίδων. Αν μπορούσε να γυρίσει τον χρόνο πίσω 30 χρόνια, όταν αυτές οι βιομηχανίες ήταν ακόμα σχετικά μικρές, θα είχε πιέσει για «περισσότερους πόρους αφιερωμένους στο να εξετάσουμε αυτά τα ερωτήματα: Είναι τα ψάρια και οι γαρίδες συναισθανόμενα όντα; Τι σημαίνει καλή ευημερία γι’ αυτά τα ζώα, αν πρόκειται να τα χρησιμοποιούμε;» 

«Συλλογικά, χάσαμε λίγο το τρένο και τώρα έχουμε ήδη μια τεράστιας κλίμακας εκτροφή ψαριών και γαρίδων και προσπαθούμε να αναπληρώσουμε το χαμένο έδαφος» τονίζει ο Shah. «Αλλά για τα έντομα, η βιομηχανία είναι ακόμη στα σπάργανα και αυτό σημαίνει ότι έχουμε την ευκαιρία να ορίσουμε τι σημαίνει καλή ευημερία και να διαμορφώσουμε την ανάπτυξή της από την αρχή». 

*Με στοιχεία από το Vox. 

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.