Η έξαρση των αντισημιτικών επεισοδίων σε ολόκληρη την Ευρώπη έχει φτάσει σε εξαιρετικά επίπεδα τον τελευταίο καιρό ξυπνώντας μνήμες από τις πιο σκοτεινές εποχές στην ιστορία της ευρωπαϊκής ηπείρου.

Η απάντηση του Ισραήλ με αδιάκριτους και ασταμάτητους βομβαρδισμούς στις φρικαλεότητες της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου, που έχουν προκαλέσει το θάνατο χιλιάδων αμάχων και παιδιών έχει δημιουργήσει μία άνευ προηγουμένου αναζωπύρωση αντισημιτικών περιστατικών  και ρητορικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε όλο τον κόσμο: βόμβες μολότοφ πέταξαν σε συναγωγή στη Γερμανία, κατοικίες στην Γαλλία σημαδευτηκαν με το άστρο του Δαβίδ , ένα εβραϊκό νεκροταφείο βεβηλώθηκε στην Αυστρία, εβραϊκά καταστήματα και συναγωγές δέχθηκαν επίθεση στην Ισπανία ενώ διαδηλωτές σε όλη την Ευρώπη φώναζαν συνθήματα μίσους κατά των Εβραίων.

Πώς εκδηλώνεται ο αντισημιτισμός;

Ο αντισημιτισμός έχει πολιτισμική και θρησκευτική βάση και αντανακλά ένα μίσος για τους Εβραίους. Στον θρησκευτικό αντισημιτισμό, ο Χριστιανισμός ανέπτυξε τον μύθο του δομικά κακού Εβραίου. Οι Ναζί το εκμεταλλεύτηκαν αυτό δημιουργώντας μία φυλετική υπεροχή έναντι των Εβραίων στην προσπάθειά τους να δικαιολογήσουν τις γενοκτονίες εις βάρος τους. Μετά το Ολοκαύτωμα, ο ευρωπαϊκός αντισημιτισμός δεν εξαφανίστηκε. Στην αμέσως μεταπολεμική περίοδο, δημοκρατικές κοινωνίες όπως η Νορβηγία, η Ολλανδία και άλλες έκαναν διακρίσεις κατά των Εβραίων με διάφορους τρόπους σε πολλούς τομείς. Συχνά οι Εβραίοι που επέστρεφαν δεν ήταν ευπρόσδεκτοι.

Πολλές κλασικές αντισημιτικές προκαταλήψεις είναι σήμερα ευρέως διαδεδομένες στην ευρωπαϊκή κοινωνία, ενώ νέες αναπτύσσονται ραγδαία. Η πιο πρόσφατη μεγάλη εκδοχή του αντισημιτισμού, η οποία έχει ενταθεί ριζικά τις τελευταίες δεκαετίες, στοχεύει το Ισραήλ, το εβραϊκό κράτος. Αυτή η παραλλαγή του εβραϊκού μίσους αναφέρεται τώρα συνήθως ως «νέος αντισημιτισμός». Οι δράστες του συχνά αυτοαποκαλούνται αντισιωνιστές. Στόχος τους είναι να απομονώσουν το Ισραήλ και να το απεικονίσουν -σύμφωνα με τα λόγια του Κέντρου Έρευνας για τον Αντισημιτισμό του Τεχνικού Πανεπιστημίου του Βερολίνου- «ως ένα κράτος που είναι θεμελιωδώς αρνητικά διαφορετικό από όλα τα άλλα, το οποίο επομένως δεν έχει δικαίωμα ύπαρξης».

Σύμφωνα με μία μελέτη,  οι πολλαπλές κοινωνικές κρίσεις, συμπεριλαμβανομένου του πολέμου στην Ουκρανία, της πανδημίας του κορωνοϊού και του πληθωρισμού, έχουν οδηγήσει σε αξιοσημείωτη αύξηση των μύθων συνωμοσίας και των ολοένα και πιο ριζοσπαστικών πολιτικών απόψεων σχετικά με το ρόλο των Εβραίων στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Αυτό παρείχε γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθεί ο αντισημιτισμός μέχρι και σε μια χώρα όπως η Αυστρία, όπου η πρωτεύουσα, η Βιέννη, είναι ένα από τα μεγάλα ιστορικά ευρωπαϊκά κέντρα του εβραϊκού πολιτισμού. Ένας στους τρεις Αυστριακούς πιστεύει ότι οι Εβραίοι «κυριαρχούν στις διεθνείς επιχειρήσεις» και ασκούν αυξανόμενη «δύναμη και επιρροή» στην πολιτική και τα μέσα ενημέρωσης, σύμφωνα με μια μελέτη που ανατέθηκε από την κυβέρνηση για τον αντισημιτισμό στη χώρα.

Ο αντισημιτισμός είναι ένας «βαθιά ριζωμένος ρατσισμός στην ευρωπαϊκή κοινωνία» που αποτελεί υπαρξιακή απειλή για την εβραϊκή κοινότητα της ηπείρου και τους θεμελιώδεις στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προειδοποίησε o καθηγητής Michael O’Flaherty, σημερινός Διευθυντής του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η έξαρση του αντισημιτισμού δεν αποτελεί φαινόμενο των πολιτικών περιθωριακών ομάδων, προέρχεται από την μέσο πολίτη, είναι μία αντανακλαστική αντίδραση της κοινωνίας ξυπνώντας μνήμες μιας σκοτεινής περιόδου της ευρωπαϊκής Ηπείρου. Τον Δεκέμβριο του 2018, μια μελέτη της ΕΕ  διαπίστωσε ότι εκατοντάδες Εβραίοι σε δώδεκα χώρες μέλη είχαν αναφέρει σωματική και λεκτική κακοποίηση τους προηγούμενους 12 μήνες. Και πάνω από το ένα τρίτο των 16.000 Γάλλων Εβραίων που ερωτήθηκαν είπαν ότι απέφευγαν να παρευρεθούν σε εβραϊκές εκδηλώσεις από φόβο.

Πολλοί ειδικοί στα εγκλήματα μίσους επισημαίνουν βαθιά ριζωμένες αρνητικές ιδέες για τους Εβραίους που, αν και πάντα παρούσες, εμφανίζονται σε περιόδους κοινωνικού στρες.

Ο Michael O’Flaherty, υπογράμμισε ότι είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι μόνο το 1/3 του γενικού πληθυσμού θεωρεί τον αντισημιτισμό μεγάλο πρόβλημα, όταν δεν υπήρχε αμφιβολία ότι «δραματικές στιγμές στις κοινωνίες μας πυροδοτούν αντισημιτικές απαντήσεις. Συνέβη με τον Covid, συμβαίνει τώρα με τη ρωσική επιθετικότητα [στην Ουκρανία] – και τώρα συμβαίνει ξανά. ΜΜΕ και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών προειδοποιούν για άνοδο του αντισημιτισμού καθώς ξετυλίγεται η κρίση στη Μέση Ανατολή. Ειλικρινά πιστεύω ότι με οποιοδήποτε μεγάλο αρνητικό ζήτημα στην κοινωνία μας, θα βρείτε αντισημιτικά τροπάρια να βρίσκουν τον δρόμο τους εκεί»..

Στη Γερμανία, η οργάνωση παρακολούθησης αντισημιτισμού RIAS ανέφερε αύξηση 240% στα αντισημιτικά περιστατικά από τις 7 Οκτωβρίου, συνολικά ο επίτροπος αντισημιτισμού της χώρας προειδοποίησε ότι κινδύνευε να μεταφέρει τη χώρα πίσω στις «πιο φρικτές στιγμές» της.

Ρατσισμός και αντισημιτισμός

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η άνοδος του εθνικισμού, η αύξηση της δημοτικότητας των ακροδεξιών δημαγωγικών ηγετών, ο αντισημιτισμός και ο ρατσισμός όλα αποτελούν κομμάτι από το ίδιο παζλ. Ο Dr. Robert J. Williams, ο πρόεδρος της επιτροπής κατά του αντισημιτισμού της Διεθνούς Συμμαχίας Μνήμης του Ολοκαυτώματος, υποστηρίζει ότι πολλά από τα ανερχόμενα λαϊκιστικά εθνικιστικά κινήματα στην Ευρώπη έχουν ένα «περίεργο κράμα που είναι αντι-παγκοσμιοποιητικό, αντιμεταναστευτικό, αντιευρωπαϊκό, μερικές φορές αντικομμουνιστικό αντιαμερικανικό και αντιβρετανικό» που απευθύνεται σε ψηφοφόρους που είναι δυσαρεστημένοι με τους κεντρώα κόμματα. Αυτά τα ζητήματα γίνονται μια «έξυπνη δικαιολογία» για ρητορικές μίσους, και συμβάλλουν στη δημιουργία ευρύτερης έκκλησης για ρατσιστικά κινήματα που στοχοποιούν μειοψηφίες ως την πηγή του κάθε κακού. 

Μερικά πρώην αντισημιτικά κόμματα – για παράδειγμα στην Ουγγαρία ή την Ουκρανία – έχουν μειώσει την αντισημιτική τους γλώσσα πρόσφατα για να επικεντρώσουν την οργή τους ενάντια στους μετανάστες μουσουλμάνους, ισχυριζόμενοι μάλιστα ότι προστατεύουν τους Εβραίους από την ισλαμική επιθετικότητα και εισβολή. «Όπου υπάρχει αύξηση του αντισημιτισμού, υπάρχει επίσης αύξηση της ισλαμοφοβίας, του ρατσισμού κατά των Ρομά», λέει ο Dr James Renton ιστορικός αντισημιτισμού και ισλαμοφοβίας στο Πανεπιστήμιο Edge Hill.

Ο Josef Joffe, εκδότης της γερμανικής εβδομαδιαίας εφημερίδας Die Zeit, σχολιάζει ότι ορισμένοι κύκλοι στην Ευρώπη και τον αραβικό κόσμο συνδέουν το μίσος για την Αμερική με το μίσος για τους Εβραίους. Υποστηρίζουν ότι η εβραϊκή επιθυμία να κυβερνήσουν τον κόσμο πραγματοποιείται σήμερα κυρίως μέσω της «αμερικανικής κατάκτησης».

Ο Alvin Hirsch Rosenfeld,  Αμερικανός καθηγητής και μελετητής που έχει γράψει για το Ολοκαύτωμα και τον νέο αντισημιτισμό υπογράμμισε «Ο αντιαμερικανισμός λειτουργεί σχεδόν με τον ίδιο τρόπο που ο αντισημιτισμός έχει ανά τους αιώνες – ως βολική εστία για δυσαρέσκεια και μια έτοιμη εξήγηση εσωτερικών αδυναμιών, απογοητεύσεων και αποτυχιών ». Το κλασικό αντισημιτικό μοτίβο μιας εβραϊκής συνωμοσίας με στόχο να κυριαρχήσει στον κόσμο επανεμφανίζεται με νέες μορφές και αντικατροπτίζεται συχνά και από φωνές τις λαϊκιστικής αριστεράς στην Ευρώπη. Και πράγματι, στον απόηχο της επίθεσης της Χαμάς, η αντίδραση ορισμένων τμημάτων της “προοδευτικής” αριστεράς της Ευρώπης ήταν η πιο τρανταχτή, με αντισημιτικά αισθήματα όπως την περίπτωση του Εργατικού κόμματος στην Αγγλία.

Ο δικηγόρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Adam Wagner, από το Doughty Street Chambers, παρακολουθεί στενά τη συζήτηση στο Ηνωμένο Βασίλειο σχετικά με τις αντισημιτικές τάσεις στις τάξεις του Εργατικού κόμματος. «Από την προσωπική μου εμπειρία ως  Βρετανός Εβραίος, έχω λάβει πολλά αντισημιτικά σχόλια, ιδιαίτερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία προέρχονται ξεκάθαρα από το κίνημα γύρω από τον (ηγέτη των Εργατικών Jeremy) Corbyn…. Και είναι σίγουρα η εμπειρία πολλών δημοσίων Εβραίων στο Ηνωμένο Βασίλειο». Έχοντας συνδέσει την αμερικανική δύναμη με το παγκόσμιο σιονιστικό λόμπι, πολλά αριστερά κινήματα εκφράζουν αντισημιτικές απόψεις, ακροβατώντας στα όρια του ρατσισμού, στην προσπάθειά τους να υπερασπιτσούν τα δικαιώματα των Παλαιστινίων και των αγώνων τους κατά της Ισραηλινής καταπίεσης. 

Ξενοφοβία και ρατσισμός στην Ευρώπη

Η οικονομική κρίση, η πανδημία, ο λαϊκισμός και η παραπληροφόρηση έχουν δοθεί σαν βασικές αιτίες της ανόδου της ακροδεξιάς. Ωστόσο, αυτό που δεν λαμβάνεται υπόψη και δε συζητείται, είναι η κανονικοποίηση της ακροδεξιάς ρητορικής από την παραδοσιακή δεξιά αλλά και τους ίδιους τους θεσμούς της ΕΕ. Το δικαίωμα μετανάστευσης έχει περιοριστεί και υπάρχουν πιο πολλά εμπόδια εισόδου για άτομα που ζητούν άσυλο σε ολοένα και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες που προσπαθούν να περάσουν στην Ευρώπη έχουν πλέον περάσει στο μυαλό των πολιτών ως παρείσακτα άτομα που απειλούν την ασφάλεια και την κοινωνική τους ομοιογένεια.

Ο Renton λέει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν επίσης βοηθήσει στην κανονικοποίηση του ρατσισμού και του αντισημιτισμού. Η ευκολία να εκφραστούν ρατσιστικές απόψεις μέσα από την ανωνυμία ενός πληκτρολογίου αλλά και να βρεις ομοϊδεάτες που στηρίζουν τη ρητορική σου έχουν ενισχύσει τη διάχυση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας εν γένει.