Υπάρχουν εποχές όπου η επιστήμη μοιάζει με ήσυχο καταφύγιο. Μια βάρκα που ταξιδεύει σε νερά ατάραχα, στηριγμένη στην παρατήρηση, στο πείραμα, στην αργή αλλά σταθερή οικοδόμηση της γνώσης και υπάρχουν εποχές που η βάρκα αυτή βρίσκεται σε τρικυμία δεχόμενη βολές από κάθε πλευρά. Στην Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ οι επιστήμονες ζουν τη δεύτερη εκδοχή. 

Μέσα σε λίγους μήνες η κυβέρνηση του Ρεπουμπλικανού προέδρου απέλυσε συμβούλους εμβολίων, τερμάτισε ερευνητικές επιχορηγήσεις, διέψευσε δημόσια την ύπαρξη φύλου, κατηγόρησε ομοσπονδιακούς επιστήμονες για διαφθορά, απαξίωσε δημόσια τη δουλειά τους. Το μήνυμα ήταν σαφές: η επιστήμη μπορεί να υπάρχει, αλλά μόνο υπό τους όρους της πολιτικής εξουσίας. 

Εκεί όπου η επιστημονική κοινότητα θα μπορούσε να μείνει σιωπηλή, να σφίξει τα δόντια και να περιμένει, επέλεξε να μιλήσει. Να οργανώσει πορείες και συγκεντρώσεις, να καταγγείλει δημόσια τις αποφάσεις υπουργείων, να παραιτηθεί από θέσεις σε ομοσπονδιακούς οργανισμούς. Οι επαγγελματικές ιατρικές ενώσεις ενώθηκαν και μήνυσαν το Υπουργείο Υγείας για τις περιοριστικές και αβάσιμες αποφάσεις του Ρόμπερτ Κένεντι τζούνιορ πάνω στα εμβόλια. Πανεπιστημιακοί κατήγγειλαν την καταστρατήγηση της χρηματοδότησης ερευνών 

Όμως η αντίσταση αυτή φέρνει μαζί της ένα διπλό ρίσκο. Από τη μία αν οι επιστήμονες μείνουν σιωπηλοί, η “κοινή γνώμη” θα καταπιεί αμάσητο το αφήγημα της εξουσίας. Από την άλλη μιλώντας κινδυνεύουν να παγιδευτούν στο ίδιο δίλημμα που προσπαθούν να αποφύγουν: να εμφανιστούν ως πολιτικοποιημένοι, ως στρατόπεδο της μιας πλευράς απέναντι στην άλλη. Ένας φαύλος κύκλος. Ένα είδος παγίδας. 

Γιατί το ξέρουν και οι ίδιοι: στην πράξη η πολιτική ορίζει ποια έρευνα χρηματοδοτείται, ποια ευρήματα γίνονται πολιτική, ποια θάβονται στα συρτάρια κι όσο κι αν οι επιστήμονες προτιμούν να φαντάζονται το έργο τους αποκομμένο, ουδέτερο, οι κυβερνήσεις έρχονται να τους υπενθυμίσουν ότι δεν υπάρχει καθαρή γραμμή. Η κλιματική αλλαγή παρουσιάζεται από συντηρητικές ομάδες σαν “αμφίβολη θεωρία”. Τα εμβόλια κατά της COVID έγιναν γραμμή διαχωρισμού ανάμεσα σε Ρεπουμπλικανούς και Δημοκρατικούς. Η εμπιστοσύνη στην επιστήμη έχει υπονομευτεί συστηματικά. 

Αν κάποτε η πολιτικοποίηση της επιστήμης έμοιαζε με σπίρτο σε στάχτες, η εποχή Τραμπ ρίχνει ολόκληρο το δοχείο με τη βενζίνη. 

Από τη μία πλευρά γιατροί και επιστήμονες προσπαθούν να δείξουν ότι υπερασπίζονται κάτι ανώτερο: την ίδια την έννοια της απόδειξης, της τεκμηρίωσης, της αλήθειας. Από την άλλη η κυβέρνηση τους κατηγορεί ότι είναι φορείς μιας φιλελεύθερης κοσμοθεωρίας, ότι έχουν αφήσει την ιδεολογία να διαβρώσει το έργο τους. Έτσι κάθε τους λέξη μεταφράζεται σε “πολιτική δήλωση”. Κάθε επιστημονική θέση μοιάζει με κομματική πλατφόρμα. 

Ο κίνδυνος δεν είναι θεωρητικός. Οι ίδιοι οι επιστήμονες κινδυνεύουν όχι μόνο θεσμικά αλλά και προσωπικά. Η επίθεση ενόπλου στα κεντρικά του CDC, που είχε δηλώσει αντίθεση στους εμβολιασμούς άφησε πίσω της έναν νεκρό αστυνομικό. Το γεγονός ότι η κυβέρνηση αντέδρασε χλιαρά, χωρίς να αναγνωρίσει τον ρόλο της παραπληροφόρησης αποτέλεσε για πολλούς ερευνητές τη σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Μερικοί παραιτήθηκαν, άλλοι υπέγραψαν δημόσιες καταγγελίες. Όλοι όμως ξέρουν ότι εκτίθενται σε κίνδυνο. 

Και το πιο οξύμωρο; Οι επιστήμονες δεν θέλουν να θεωρούν τους εαυτούς τους πολιτικούς. Δηλώνουν ότι δεν κάνουν πολιτική, ότι απλώς υπερασπίζονται την αλήθεια. Όμως η αλήθεια όταν γίνεται πεδίο μάχης παύει να είναι ουδέτερη. Στα μάτια της κοινωνίας, η υπεράσπιση της επιστήμης γίνεται άλλη μία μάχη ανάμεσα σε “στρατόπεδα”. 

Δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Ρεπουμπλικανοί στηρίζουν σε μεγάλο βαθμό τις περικοπές δαπανών για την έρευνα, ότι βλέπουν με θετικό μάτι την επίθεση κατά των πανεπιστημίων, ότι πιστεύουν πως οι αλλαγές στην πολιτική εμβολίων κάνουν την κοινωνία “πιο ασφαλή”. Οι Δημοκρατικοί βλέπουν το αντίθετο. Έτσι η εμπιστοσύνη στην επιστήμη γίνεται πια κομματική στάση. 

Εδώ βρίσκεται η τραγωδία των καιρών μας: η επιστήμη στηρίζεται στο να εμπνέει εμπιστοσύνη ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης. Όταν μετατρέπεται σε λάφυρο της μιας ή της άλλης πλευράς χάνει το έδαφος που της επέτρεπε να λειτουργεί. Σήμερα όμως αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να μιλήσουν, να αντισταθούν, να ζητήσουν χώρο για την αλήθεια. 

Εν τέλει η παγίδα είναι αυτή: αν σωπάσουν, χάνουν. Αν μιλήσουν, χάνουν κάτι άλλο. Αν παραμείνουν θεατές, η πολιτική θα καθορίσει τα πάντα. Αν μετατραπούν σε μαχητές θα τους κατηγορήσουν ότι πρόδωσαν την ουδετερότητά τους. Θα πέσουν λοιπόν στο πεδίο της μάχης με φόντο τη “δεοντολογία” και τους “όρκους” τους. 

Αν η επιστήμη δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό της απέναντι στην πολιτική εργαλειοποίηση, τότε ποιος θα το κάνει; Η εικόνα είναι ξεκάθαρη: οι επιστήμονες στην Αμερική βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε μια πολιτική παγίδα. Μία κατάσταση όπου κάθε τους λέξη ερμηνεύεται, κάθε τους πράξη παρεξηγείται, κάθε τους σιωπή αξιοποιείται κι όμως μέσα σε αυτήν την ασφυξία, παραμένει ένα καθήκον: να υπερασπίζονται την αλήθεια, ακόμη κι αν η αλήθεια φαντάζει πια σαν πολιτική θέση, γιατί η επιστήμη, ακόμη και πληγωμένη είναι το τελευταίο καταφύγιο της λογικής. Χωρίς λογική, η πολιτική δεν είναι τίποτα άλλο από κραυγές σε μια σκοτεινή αίθουσα. 

*Mε πληροφορίες από το Atlantic.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.