Η είδηση του θανάτου του ακτιβιστή Alexei Navalny, πολιτικού αντιπάλου του Vladimir Putin και σφοδρού επικριτή της κρεμλινικής διαφθοράς έχει κάνει τον γύρο του κόσμου ξεσηκώνοντας αντιδράσεις σχετικά με την πιθανή εμπλοκή της ρωσικής κυβέρνησης .

Ο Navalny ήταν μέλος του Συντονιστικού Συμβουλίου της Ρωσικής Αντιπολίτευσης. Αρχηγός του κόμματος «Ρωσία του Μέλλοντος» και ιδρυτής του Ιδρύματος κατά της Διαφθοράς (FBK). Αναγνωριζόταν επίσημα από τη Διεθνή Αμνηστία ως πολιτικός κρατούμενος και του απονεμήθηκε το Βραβείο Ζαχάρωφ για το έργο του στα ανθρώπινα δικαιώματα. Είχε διοργανώσει πλήθος αντικυβερνητικών διαδηλώσεων και μάλιστα είχε θέσει υποψηφιότητα με προεκλογικό πρόγραμμα ένα πλήθος μεταρρυθμίσεων κατά της καταγγελλόμενης διαφθοράς και κατά του Putin.

Για χρόνια παρέμενε ένα «αγκάθι» για το Κρεμλίνο, καθώς συνέχιζε να δημοσιεύει επιβαρυντικά στοιχεία για τον Putin και άλλα κυβερνητικά στελέχη. Μεταξύ άλλων κατηγορούσε τον Ρώσο Πρόεδρο για τη απόκτηση μιας «κρυφής περιουσίας» ακινήτων και πολυτελών σκαφών με κρατικό χρήμα.

Από το 2021 εξέτιε ποινή κάθειρξης 19 ετών, καθώς είχε κατηγορηθεί για αδικήματα που σχετίζονταν κυρίως με την πολιτική του δράση. Τον περασμένο Δεκέμβρη, ο Navalny είχε μεταφερθεί στη σωφρονιστική αποικία IK-3 στο Χαρπ, σε μια περιοχή της Αρκτικής, στην Γιαμάλ-Νένετς στη βόρεια Ρωσία, σε απόσταση περίπου 1.900 χιλιομέτρων βορειοανατολικά της Μόσχας. Πρόκειται για φυλακή «ειδικού καθεστώτος», τη σκληρότερη βαθμίδα στο σωφρονιστικό σύστημα της Ρωσίας. Ο ίδιος είχε δηλώσει πως δεν είχε καμία ελπίδα να αφεθεί ελεύθερος όσο θα ζούσε ο Putin.

Ο θάνατός δεν έχουμε ακόμα πλήρη εικόνα πώς προκλήθηκε. Οι ρωσικές αρχές ανακοίνωσαν στη μητέρα του Navalny, Lyudmila, ότι δεν θα παρέδιδαν τη σορό του για δύο εβδομάδες με σκοπό να πραγματοποιήσουν “χημική ανάλυση” ενώ δήλωσαν ότι ο Navalny υπέστη «σύνδρομο αιφνίδιου θανάτου». Πολιτικοί αξιωματούχοι παγκοσμίως υποστηρίζουν ότι το καθεστώς Putin εμπλέκεται σε αυτόν τον θάνατο ενώ η μητέρα του και η γυναίκα του κατηγόρησαν ευθέως τον Putin υπογραμμίζοντας μάλιστα ότι κρατάνε τη σορό του για να “εξαφανίσουν” τα ενοχοποιητικά στοιχεία.

Μιλώντας σε ανεξάρτητα ρωσικά μέσα ενημέρωσης ο αναισθησιολόγος που αποτέλεσε μέρος της ομάδας των γιατρών που ανέλαβε τον Navalny μετά την υπόθεση δηλητηρίασής του, είπε ότι ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος θα μπορούσε όντως να είναι η αιτία θανάτου του. Αλλά ουσιαστικά αποτελεί απότοκο της δηλητηρίασης που είχε υποστεί τον Αύγουστο του 2020 με νευροπαραλυτική ουσία, το Novichok, μια ομάδα νευρικών παραγόντων που αναπτύχθηκε από τον σοβιετικό στρατό τη δεκαετία του 1970 και του 1980. Ουσιαστικά, δηλαδή, ο γιατρός υποστήριξε πως μπορεί να σώθηκε τότε, αλλά το δηλητήριο συνέχισε να δρα μέσα του για τέσσερα χρόνια.

Η πρακτική της εξουδετέρωσης πολιτικών αντιπάλων και των αντικαθεστωτικών φωνών από το ρωσικό καθεστώς έχει μακρά ιστορία.

Από την σοβιετική ένωση μέχρι το αυταρχικό καθεστώς του Putin, δημοσιογράφοι, αντικρεμλινικοί, ακτιβιστές και πολιτικοί αντίπαλοι έχουν εξαφανιστεί, πεθάνει μυστηριωδώς ή δηλητηριαστεί. Μέσα στα πρώτα της χρόνια, η Σοβιετική Ένωση ανέπτυξε ένα μυστικό εργαστήριο δηλητηριάσεων στις υπηρεσίες ασφαλείας της. Το εργαστήριο, γνωστό μεταξύ των πρακτόρων ασφαλείας ως “kamera” – που σημαίνει “ο θάλαμος” στα ρωσικά – για δεκαετίες ειδικευόταν στην ανάπτυξη δηλητηρίων που ήταν δύσκολο να ανιχνευθούν και, υπό τον Ιωσήφ Στάλιν, δοκίμαζε τα προϊόντα του σε κρατούμενους γκουλάγκ, σύμφωνα με σοβιετικούς αποστάτες.

«Πρέπει να κάνουν τον θάνατο ή την ασθένεια του θύματος να φαίνεται φυσικός ή τουλάχιστον να προκαλεί συμπτώματα που θα μπερδέψουν τους γιατρούς και τους ιατροδικαστές. Για το σκοπό αυτό, η Kamera ανέπτυξε την καθοριστική της ειδικότητα: συνδυάζει γνωστά δηλητήρια σε πρωτότυπες και μη ανιχνεύσιμες μορφές», έγραψε ο Boris Voldarsky πρώην αξιωματικός της σοβιετικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών, σε ένα άρθρο για τη Wall Street Journal το 2005.

Υπήρχαν πολλά διάσημα επεισόδια δηλητηρίασης κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Ο Georgi Markov,, ένας Βούλγαρος αντιφρονών πέθανε όταν ένας πράκτορας της KGB τον τρύπησε με μια ομπρέλα με μύτη με ρικίνη. Το 1957, ο Nikolai Khokhlov, ένας αποστάτης της KGB, έφτασε κοντά στο θάνατο αφού ήπιε ένα φλιτζάνι καφέ με άγνωστο είδος θαλλίου.

Αλλά η πρακτική αυτή φάνηκε να συνεχίζεται και μετά της πρώση της ΕΣΣΔ, από την αρχή τη πολιτικής καριέρας του Putin.

Το 2004, ο Viktor Yushchenko, Ουκρανός πολιτικός που έθεσε υποψηφιότητα για την προεδρία της Ουκρανίας εναντίον υποψήφιου που υποστήριζε το Κρεμλίνο δηλητηριάστηκε με διοξίνη, αφήνοντάς τον παραμορφωμένο. Το Σεπτέμβριο του 2004, αρρώστησε μυστηριωδώς αφού δείπνησε με τον επικεφαλής της υπηρεσίας ασφαλείας της Ουκρανίας. Mεταφέρθηκε επειγόντως σε κλινική της Βιέννης όπου διαγνώστηκε με οξεία παγκρεατίτιδα, λόγω ιογενούς λοίμωξης. Στον οργανισμό του όμως ανιχνεύτηκαν χημικές ουσίες οι οποίες δεν υπάρχουν στα συνηθισμένα τρόφιμα.. Το πρόσωπό του παραμορφώθηκε από τη δηλητηρίαση, ενώ ανακαλύφθηκε ότι τα επίπεδα διοξινών στο αίμα του ήταν 6.000 υψηλότερα από το κανονικό όριο.  Υπάρχουν υποψίες ότι το Κρεμλίνο συνεργάστηκε με την υπηρεσία ασφαλείας της Ουκρανίας για να τον δηλητηριάσει.

Την ίδια χρονιά, η διάσημη ερευνήτρια δημοσιογράφος Anna Politkovskaya η οποία έγραψε ερευνητικά κομμάτια που αποκάλυπταν τις πολιτικές του Κρεμλίνου στην Τσετσενία αρρώστησε ξαφνικά και έχασε τις αισθήσεις της αφού ήπιε ένα φλιτζάνι τσάι ενώ πετούσε στη ρωσική πόλη Μπεσλάν κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του σχολείου εκεί. Επέζησε, αλλά η ανεξάρτητη εφημερίδα της Novaya Gazeta λογοκρίθηκε και τελικά αναγκάστηκε να κλείσει από τη ρωσική κυβέρνηση. Η Politkovskaya, τελικά βρέθηκε νεκρή από πυροβολισμό, πυροβολήθηκε στην πολυκατοικία της τον Οκτώβριο του 2006.

Μία από τις πιο διάσημες περιπτώσεις δολοφονιών ήταν αυτή του Alexander Litvinenko, πρώην πράκτορα της KGB και στη συνέχεια της FSB. Η εικόνα του στο νοσοκομείο να λιώνει από το ραδιενεργό πολώνιο έκανε το γύρο του κόσμου και δύσκολα θα ξεχαστεί. Ο Litvinenko επέκρινε έντονα την διαφθορά του Putin ενώ είχε υποστηρίξει ότι εκείνος ευθυνοταν για τις διαβόητες βομβιστικές επιθέσεις σε διαμερίσματα της Μόσχας, τις οποίες ο Putin, τότε πρωθυπουργός, είχε χρησιμοποιήσει ως αφορμή για να ξεκινήσει τον Δεύτερο Πόλεμο της Τσετσενίας το 1999. Επιπλέον ενδιαφέρθηκε να διερευνήσει το θάνατό της Anna Politkovskaya .

Πέθανε το 2006 μετά από κατάποση τσαγιού με ραδιενεργό πολώνιο-210. Το δηλητήριο καταναλώθηκε κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης με δύο Ρώσους κατασκόπους στο ξενοδοχείο Millennium στο Λονδίνο και η δολοφονία σύμφωνα με βρετανική έρευνα φαίνεται να φέρει την υπογραφή του ίδιου του Putin . Πριν τον θάνατό του μάλιστα είχε επιβεβαιώσει ότι η Ρωσία του Putin εξακολουθούσε να λειτουργεί το εργαστήριο δηλητηρίων της σοβιετικής εποχής.

Από το 2008 έως το 2018, δημοσιογράφοι, ακτιβιστές, πολιτικοί αντίπαλοι, που απειλούσαν το καθεστώς του Putin βρέθηκαν θύματα ύποπτων ρωσικών δηλητηριάσεων: , δικηγόρος για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο Alexander Perepilichny, Ρώσος επιχειρηματίας και πληροφοριοδότης, o Vladmir Kara-Murza, δύο φορές δηλητηριασμένος ηγέτης της αντιπολίτευσης και ο Sergei Skripal, πρώην διπλός Ρώσος πράκτορας.

Η μεγαλύτερη δολοφονία πολιτικού αντιπάλου τα τελευταία χρόνια ήταν αυτή του Boris Nemtsov. Κάποτε αναπληρωτής πρωθυπουργός υπό τον Μπόρις Γέλτσιν, ο Nemtsov ήταν δημοφιλής πολιτικός και σκληρός επικριτής του Putin. Σύμφωνα με έρευνα του 2015, ο ηγέτης της ρωσικής αντιπολίτευσης βρισκόταν υπό στενή παρακολούθηση από τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες. O Nemtsov ζητούσε την επιβολή διεθνών κυρώσεων κατά της ρωσικής, ηγεσίας, είχε αντιταχθεί στον πόλεμο στο Ντονμπάς και στην προσάρτηση της Κριμαίας και είχε ζητήσει ανεξάρτητη έρευνα για την κατάρριψη του αεροσκάφους της Malaysian Airlines στην ελεγχόμενη από τις δυνάμεις των φιλορώσων αυτονονομιστών στην ανατολική Ουκρανία.

Μια κρύα νύχτα Φεβρουαρίου του 2015, δολοφονήθηκε από επιτιθέμενους σε μια γέφυρα δίπλα στο Κρεμλίνο καθώς περπατούσε με την κοπέλα του σε έναν θάνατο που συγκλόνισε τη χώρα. Λίγες ώρες νωρίτερα ο Νέμτσοφ είχε κάνει έκκληση στο κοινό να υποστηρίξει μια πορεία ενάντια στην εμπλοκή της Ρωσίας στην Ουκρανία. 

O Sergei Skripal, που έδωσε μυστικά στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες βρέθηκε με την κόρη του Yulia αναίσθητοι σε ένα παγκάκι έξω από ένα εμπορικό κέντρο στην αγγλική πόλη του Σάλσμπερι τον Μάρτιο του 2018. Μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο σε κρίσιμη κατάσταση και Βρετανοί αξιωματούχοι είπαν ότι είχαν δηλητηριαστεί από το Novichok. Η χημική ουσία «προκαλεί επιβράδυνση της καρδιάς και περιορισμό των αεραγωγών, οδηγώντας σε θάνατο από ασφυξία», δήλωσε ο ειδικός στη φαρμακολογία καθηγητής Gary Stephens στο Πανεπιστήμιο του Reading.

Η περίπτωση του Navalny προς το παρόν φαίνεται να μοιάζει με δύο άλλες ύποπτες περιπτώσεις δηλητηρίασης προσωπικοτήτων της αντιπολίτευσης.

Ο Vladimir Kara-Murza, ακτιβιστής υπέρ της δημοκρατίας από την οργάνωση “Ανοιχτή Ρωσία”, μια ομάδα που χρηματοδοτείται από τον αντίπαλο του Putin Mikhail Khodorkovsky, παραλίγο να πεθάνει δύο φορές το 2015 και το 2017, αφού τα όργανά του άρχισαν ξαφνικά να καταρρέουν. Ένα γαλλικό εργαστήριο βρήκε υψηλά επίπεδα βαρέων μετάλλων στο αίμα του, αλλά δεν μπόρεσε να αναγνωρίσει το δηλητήριο. Ο Kara-Murza επέζησε και ο δικηγόρος του υποστήριξε ότι η αστυνομία αρνήθηκε να διερευνήσει την υπόθεση. Πέρυσι, κατηγορήθηκε για προδοσία και καταδικάστηκε σε 25 χρόνια φυλάκιση. Τον Ιανουάριο μεταφέρθηκε σε φυλακή στη Σιβηρία και τέθηκε σε απομόνωση για μια υποτιθέμενη μικρή παράβαση.

Ο Petr Verzilov, καλλιτέχνης και ακτιβιστής που έγινε γνωστός ως ο ανεπίσημος εκπρόσωπος του συγκροτήματος Pussy Riot, πριν από δύο χρόνια ξαφνικά αρρώστησε ανεξήγητα και βαριά. Μεταφέρθηκε στη Γερμανία για θεραπεία, όπου τον έβαλαν σε τεχνητό κώμα ενώ οι γιατροί αποφάνθηκαν ότι είχε δηλητηριαστεί. Το νοσοκομείο Charité που νοσήλευσε και τον Navalny είπε ότι η ανάλυσή του έδειξε ότι πάσχει από δηλητηρίαση από αναστολείς χολινεστεράσης, χημικές ουσίες που ανήκουν σε μια πολύ ευρεία ομάδα ουσιών που κυμαίνονται από φυτοφάρμακα και φάρμακα έως νευρικούς παράγοντες στρατιωτικής ποιότητας, συμπεριλαμβανομένου του Novichok.

Ο Verzilov επέζησε και υποστήριξε ότι τα συμπτώματά του ήταν πολύ παρόμοια με του Navalny και κατηγόρησε και για τις δύο δηλητηριάσεις προσωπικά τον Putin.

Ένα αεροπορικό δυστύχημα τον περασμένο Αύγουστο που σκότωσε τον Yevgeny Prigozhin και τους επικεφαλής της ιδιωτικής στρατιωτικής του εταιρείας Wagner ήρθε δύο μήνες μετά την ημέρα που ξεκίνησε το πραξικόπημά τους που ο Putin χαρακτήρισε «μαχαίρι στην πλάτη» και «προδοσία». Αν και δεν ήταν επικριτικός με τον Putin, ο Prigozhin επέκρινε τη ρωσική στρατιωτική ηγεσία και αμφισβήτησε τις ρωσικές αποφάσεις για τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Ο βοηθός του προέδρου της Ουκρανίας Mykhaylo Podolyak έγραψε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι το αεροπορικό δυστύχημα ήταν «ένα μήνυμα από τον Putin προς τις ελίτ της Ρωσίας ενόψει των εκλογών του 2024. “Προσοχή! Η απιστία ισούται με θάνατο». Σχολιάζοντας το περιστατικό, η πολιτική αναλύτρια Tatiana Stanovaya είπε ότι η αιτία της συντριβής του αεροσκάφους δεν είναι σημαντική – πιο σημαντικό είναι το μήνυμα που στέλνει σε οποιονδήποτε άλλο πιθανό στασιαστή: «Όλοι θα το δουν αυτό ως μια πράξη αντιποίνων και ανταπόδοσης… Από την οπτική γωνία του Putin , όπως και πολλοί από τους αξιωματούχους ασφαλείας και του στρατού, ο θάνατος του Prigozhin πρέπει να χρησιμεύσει ως μάθημα».

Είτε είναι δηλητήριο, είτε πυροβολισμός, είτε μία “τυχαία” πτώση αεροπλάνου, η γραμμή του ρωσικού καθεστώτος είναι ξεκάθαρη απέναντι στους αντικρεμλινικούς και στέλνει ηχηρό μήνυμα σε οποιοδήποτε τολμήσει να σταθεί εμπόδιο στην πολιτική του καθεστώτος: “Αυτά παθαίνει όποιος τα βάζει με τον Putin”.