Σχεδόν 30 χρόνια πριν από τις τρομοκρατικές επιθέσεις του 2001 στις Ηνωμένες Πολιτείες, η 11η Σεπτεμβρίου ήταν περισσότερο γνωστή για ένα άλλο γεγονός που άλλαξε την ιστορία και οδήγησε σε βίαιους θανάτους και εξαφανίσεις χιλιάδων ανθρώπων.

Καθώς οι Αμερικανοί θρηνούν την 22η επέτειο των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ, εκατομμύρια Χιλιανοί θα σηματοδοτήσουν επίσης την 50ή επέτειο αυτού που συχνά αναφέρεται ως «η άλλη 11η Σεπτεμβρίου».

Η άλλη 11η Σεπτεμβρίου συνέβη το 1973, όταν η κυβέρνηση της Χιλής ανατράπηκε από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα υπό τον Augusto Pinochet και με την ενθάρρυνση των Ηνωμένων Πολιτειών.

50 χρόνια πριν, οι ένοπλες δυνάμεις της Χιλής οργάνωσαν πραξικόπημα για να καθαιρέσουν τον Salvador Allende, έναν σοσιαλιστή γιατρό που είχε εκλεγεί πρόεδρος τον Σεπτέμβριο του 1970. Το προεδρικό μέγαρο, La Moneda, βομβαρδίστηκε από βρετανικής κατασκευής μαχητικά αεροσκάφη Hawker Hunter και δέχτηκε επίθεση από τανκ και στρατεύματα πεζικού. 

Για 17 χρόνια μετά το πραξικόπημα του Augusto Pinochet η Χιλή υποβλήθηκε σε στρατιωτική δικτατορία, είδε τους θανάτους και τις εξαφανίσεις τουλάχιστον 3.065 ανθρώπων, εκτεταμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα βάναυσα βασανιστήρια τουλάχιστον 40.000 ατόμων ακόμη και ένα σύστημα εμπορίας παιδιών που έκλεψε μωρά από φτωχές μητέρες και τα έδωσε για υιοθεσία στις ΗΠΑ και σε άλλα έθνη .

Το καθεστώς υπέβαλε τους Χιλιανούς σε ένα ριζοσπαστικό πείραμα στην οικονομία της αγοράς, που διεξήχθη από μια ομάδα οπαδών του Milton Friedman γνωστούς ως “The Chicago Boys“. 

«Ξανά μια Τρίτη, ξανά μια 11η Σεπτεμβρίου γεμάτη θάνατο», έγραψε ο Χιλιανός συγγραφέας Ariel Dorfman περίπου ένα μήνα μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ και σημείωσε «ένας παράλληλος πόνος, ένας παρόμοιος πόνος, ένας ανάλογος αποπροσανατολισμός».

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η Χιλή ήταν πολιτικά πολωμένη. Ο Allende, ανέλαβε τα καθήκοντά του έχοντας κερδίσει μόνο λίγο περισσότερο από το 1/3 των ψήφων. Το Συνέδριο βρέθηκε σε αδιέξοδο.

Στα χρόνια του Allende, «η άκρα αριστερά κινητοποιείται. Η ακροδεξιά κινητοποιείται», λέει ο Peter Siavelis, καθηγητής πολιτικών επιστημών και διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Γουέικ Φόρεστ που έχει μελετήσει εκτενώς τη Χιλή.

«Ο πληθωρισμός αρχίζει να εκτινάσσεται στα ύψη. Η CIA χρηματοδοτεί το πιο σημαντικό συνδικάτο φορτηγατζήδων και οι φορτηγατζήδες απεργούσαν. Υπάρχουν αποκλεισμοί και ελλείψεις. Δεν παραδίδονται τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης και ο κόσμος περιμένει στην ουρά. Και μια γενικευμένη αίσθηση ενός είδους χάους, πόλωση… Ο στρατός βλέπει όλο και περισσότερο ότι δεν υπάρχει άλλη διέξοδος από αυτή την κατάσταση εκτός από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα».

Η κυβέρνηση Richard Nixon στις Ηνωμένες Πολιτείες ενθάρρυνε και υποστήριξε το πραξικόπημα που άνοιξε το δρόμο για αυτές τις φρικαλεότητες.

Από τότε που ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ James Monroe  ανακοίνωσε ουσιαστικά ένα προτεκτοράτο στο δυτικό ημισφαίριο τον Δεκέμβριο του 1823, γνωστό ως Δόγμα Monroe, οι ΗΠΑ παρεμβαίνουν σε έθνη σε όλη τη Λατινική Αμερική, συχνά επιδιώκοντας τα δικά τους συμφέροντα, αλλά πάντα με το πρόσχημα της προστασίας η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα στην «αυλή» της.

Το πραξικόπημα του 1973 στη Χιλή ήταν μια τέτοια παρέμβαση.

Επίσημα έγγραφα και μεταγραφές τηλεφωνικών κλήσεων που αποχαρακτηρίστηκαν και δημοσιοποιήθηκαν με τα χρόνια δίνουν μια σαφή εικόνα του πώς η Ουάσιγκτον εργάστηκε για να εξασφαλίσει την πτώση του Allende από τότε που σημείωσε οριακή νίκη στις προεδρικές εκλογές της 8ης Σεπτεμβρίου 1970.

Οι ΗΠΑ ξόδεψαν 8 εκατομμύρια δολάρια σε μυστικές ενέργειες μεταξύ του 1970 και του πραξικοπήματος του 1973, σύμφωνα με έκθεση της Γερουσίας του 1975. Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι υποστήριξαν επίσης οικονομικά μέτρα για να συμπιέσουν την κυβέρνηση του  Allende.

Σύμφωνα με χειρόγραφες σημειώσεις του τότε διευθυντή της CIA Richard Helms, μόλις περισσότερο από μια εβδομάδα μετά τη νίκη του  Allende, στις 15 Σεπτεμβρίου 1970, ο Πρόεδρος Nixon  τον διέταξε να «κάνει την οικονομία να ουρλιάξει» στη Χιλή για να «αποτρέψει τον Allende να έρθει στην εξουσία ή να τον καθαιρέσει». 

«Αυτή ήταν η πολιτική των Ηνωμένων Πολιτειών: να τον δυσκολέψουν να κυβερνήσει με επιτυχία», λέει ο Peter Kornbluh, διευθυντής του Chile Documentation Project στο National Security Archive, μια μη κερδοσκοπική ερευνητική ομάδα που εργάζεται για να φέρει μυστικά κυβερνητικά έγγραφα στο φως.

«Ο αόρατος αποκλεισμός, η διακοπή της διεθνούς νομισματικής βοήθειας, η ασφυξία των δανείων από την Παγκόσμια Τράπεζα και τη [Διαμερικανική Τράπεζα Ανάπτυξης], η αποκοπή των εξαγωγικών πιστώσεων από τις Ηνωμένες Πολιτείες, η προφανώς διοχέτευση χρημάτων στη μαχητική αντιπολίτευση υπέρ του πραξικοπήματος και η επέκταση των επαφών με τον στρατό της Χιλής.»

Αυτό που η CIA πιστεύει ότι βοήθησε πραγματικά στη δημιουργία του σκηνικού για το πραξικόπημα ήταν το σχέδιο “El Mercurio”. Η El Mercurio, μια μεγάλη καθημερινή εφημερίδα του Σαντιάγο που αντιτίθεται στον Allende, έλαβε τουλάχιστον 1,5 εκατομμύρια δολάρια από τη CIA. 

3 χρόνια μετά τη δολοφονική διακυβέρνηση του Pinochet, τον Ιούνιο του 1976, ο Kissinger επισκέφτηκε προσωπικά την πρωτεύουσα της Χιλής, το Σαντιάγο, για να επιβεβαιώσει την υποστήριξη της Ουάσιγκτον στον δικτάτορα.

Σύμφωνα με μια αποχαρακτηρισμένη απομαγνητοφώνηση της συνομιλίας τους, ο Κίσινγκερ συμβούλεψε τον Pinochet για το πώς να βελτιώσει την εικόνα του στη διεθνή σκηνή και απέρριψε κάθε κριτική για το ιστορικό του καθεστώτος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως «αριστερή προπαγάνδα».

«Στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως γνωρίζετε, είμαστε σύμφωνοι με αυτό που προσπαθείτε να κάνετε εδώ», είπε ο Kissinger  στον Pinochet, ο οποίος μέχρι τότε είχε ήδη σκοτώσει και εξαφανίσει χιλιάδες επικριτές του καθεστώτος του: «Θέλουμε να βοηθήσουμε, όχι να σας υπονομεύσουμε. Προσφέρατε πολλά στη Δύση ανατρέποντας τον Allende».

 

Η δικτατορία τελικά έληξε τον Μάρτιο του 1990 με την ορκωμοσία ενός δημοκρατικά εκλεγμένου προέδρου, του Patricio Aylwin.

Μισό αιώνα αργότερα, οι Χιλιανοί εξακολουθούν να προσπαθούν να κατανοήσουν τα τραγικά γεγονότα που κατέστρεψαν τόσες πολλές ζωές.

Παρά το γεγονός ότι είναι μία από τις πλουσιότερες χώρες της Λατινικής Αμερικής και ζει σε δημοκρατία, τόσα χρόνια καταπίεσης και στρατιωτικής δικτατορίας έχουν αφήσει κοινωνικές και οικονομικές πληγές στη χώρα. 

Η κληρονομιά των Chicago Boys είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα στη Χιλή. Από τη μία πλευρά, η οικονομική ανάπτυξη της Χιλής ήταν εξαιρετική: το ΑΕΠ της εκτινάχθηκε από 14 δισεκατομμύρια δολάρια το 1977 σε 247 δισεκατομμύρια δολάρια το 2017. Από την άλλη πλευρά, η οικονομική ανισότητα της χώρας είναι εκπληκτική: το 28,1% του συνολικού εισοδήματος συγκεντρώνεται στο 1% τον πληθυσμό, καθιστώντας τη Χιλή ένα από τα πιο άνισα έθνη του κόσμου.

Πολλοί ήλπιζαν ότι η 50ή επέτειος του πραξικοπήματος θα ήταν μια στιγμή συμφιλίωσης – ότι οι παλιοί εχθροί και οι αντίπαλοι θα συναντηθούν επιτέλους για να καταδικάσουν την αναστολή της δημοκρατικής διακυβέρνησης και τις εκτεταμένες καταχρήσεις που ακολούθησαν.

 Σίγουρα οι πολιτικοί και από τις δύο πλευρές θα διακήρυτταν έντονα ότι το έθνος δεν πρέπει «ποτέ ξανά» να επιτρέψει στον εαυτό του να τραυματιστεί τόσο πολύ.

Υπάρχει απογοήτευση με την αυξημένη εγκληματικότητα, την οικονομία που βουλιάζει και την εισοδηματική ανισότητα, με πολλούς κατοίκους να κατηγορούν την αριστερή κυβέρνηση και να φτάνουν να νοσταλγούν το καθεστώς του Pinochet ως σωτήρια λύση για τη φτώχεια. 

Δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι περισσότερο από το 1/3 του πληθυσμού της χώρας αισθάνεται ότι η 11η Σεπτεμβρίου 1973 απελευθέρωσε τη Χιλή από τον μαρξισμό.

«Όλο και περισσότεροι πιστεύουν ότι το καθεστώς Pinochet  ήταν δικαιολογημένο, ότι η παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ήταν λυπηρή αλλά αναπόφευκτη… και ισχυροί ηγέτες όπως ο Pinochet  μπορούν να δικαιολογηθούν» υποστηρίζει ο Iván Jakšić, διευθυντής του Προγράμματος Σπουδών Bing Overseas του Πανεπιστημίου Stanford στη Χιλή.

«Είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι ο μισός πληθυσμός της Χιλής γεννήθηκε μετά το πραξικόπημα και ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού υποστήριξε το πραξικόπημα αρχικά, αφού οι στόχοι για θάνατο και βασανιστήρια ήταν σε μεγάλο βαθμό αριστεροί πολιτικοί αντίπαλοι».

Μια άλλη πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι η πλειοψηφία των Χιλιανών πιστεύει ότι η χώρα πρέπει να δώσει προτεραιότητα σε μια σταθερή κυβέρνηση έναντι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

«Οι άνθρωποι είναι απογοητευμένοι από τη δημοκρατία και έχει επιδεινωθεί από την τρέχουσα κυβέρνηση, μια αριστερή κυβέρνηση που είναι πολύ ριζοσπαστική κατά κάποιο τρόπο», είπε ο Jakšić.

Tο πραξικόπημα κατά του Allende στη Χιλή ήταν ίσως η πιο καταστροφική παρέμβαση των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική, αλλά δεν ήταν η πρώτη ούτε η τελευταία.

Όταν άρχισε να εργάζεται για την αποσταθεροποίηση της κυβέρνησης Allende στη Χιλή, η Ουάσιγκτον είχε ήδη σχεδιάσει ένα πραξικόπημα για να ανατρέψει τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση Arbenz στη Γουατεμάλα το 1954, εισέβαλε στη Δομινικανή Δημοκρατία με 24.000 στρατιώτες το 1965 και είχε κάνει αμέτρητες απόπειρες να δολοφονήσει τον Cuba. Κάστρο.

Και, αφού έβαλε επιτυχώς τη δολοφονική αλλά φιλική προς τις ΗΠΑ κυβέρνηση Pinochet στην εξουσία στη Χιλή, συνέχισε να χρηματοδοτεί περίπου 6.000 αντικαθεστωρικούς για να ανατρέψει την κυβέρνηση των Sandinista της Νικαράγουας, προσφέροντας στρατιωτική εκπαίδευση στους στρατούς πολλών δικτατόρων της περιοχής, εισβάλλουν στον Παναμά με 24.000 στρατιώτες για να καθαιρέσουν τον de facto ηγεμόνα του.

Ακριβώς 50 χρόνια από τον θάνατο του Αλιέντε και 200 χρόνια από την πρώτη άρθρωση του Δόγματος Monroe, η απειλή της επέμβασης των ΗΠΑ συνεχίζει να είναι μεγάλη στη Λατινική Αμερική.

Η Ουάσιγκτον εξακολουθεί να προκαλεί αμέτρητα δεινά σε άλλα κράτη για να διασφαλίσει ότι όλοι κυβερνώνται με τρόπο που δεν αμφισβητεί τα συμφέροντα των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, εξακολουθεί να διατηρεί την Κούβα στον κατάλογο των χωρών που υποστηρίζουν την τρομοκρατία με την ελπίδα ότι η επακόλουθη οικονομική δυσπραγία θα πυροδοτούσε πραξικόπημα.

Έχει επίσης κατασχέσει δισεκατομμύρια δολάρια περιουσίας της Βενεζουέλας και προσπαθεί να στραγγαλίσει την οικονομία της με κυρώσεις για να οδηγήσει στην κατάρρευσης την κυβέρνησής της, χωρίς να δίνει σημασία στις επαχθείς συνέπειες για το μέλλον του λαού. 

Καταδικάζει, σύμφωνα με τα λόγια του συμβούλου Εθνικής Ασφάλειας του Τραμπ, Τζον Μπόλτον, «την τρόικα της τυραννίας» (Κούβα, Βενεζουέλα και Νικαράγουα), αλλά λέει λίγα για τις διεφθαρμένες δεξιές κυβερνήσεις στο Ελ Σαλβαδόρ, τη Γουατεμάλα, τον Ισημερινό και, μέχρι πρόσφατα, Κολομβία, Ονδούρα και Βραζιλία.

Με πληροφορίες από: Project Syndicate, Al Jazeera, Amnesty International