Περιμένεις λίγο τα μάτια σου να συνηθίσουν το φως. Πριν ακόμα καταλάβεις ότι έχει ξημερώσει απλώνεις το χέρι σου και πιάνεις το κινητό σου. Περνάς μηχανικά το δάχτυλό σου στην οθόνη. Ανοίγει, και σου δείχνει τα δώρα της. 65 email, 100 και βάλε ειδοποιήσεις από τα αγαπημένα σου κοινωνικά δίκτυα. Υπενθυμίσεις συναντήσεων στο ημερολόγιο, υπενθυμίσεις κειμένων που πρέπει να παραδώσεις. Είναι 7 το πρωί και δεν έχεις καμία όρεξη να σηκωθείς να φτιάξεις καφέ, όσο κι αν πιστεύεις ότι το έντονο άρωμά του θα σε ξυπνήσει και θα σε δελεάσει να ξεκινήσεις μια δημιουργική μέρα.

Φόβος απώλειας (FOMO), τεχνο-στρες, ψηφιακή αποτοξίνωση, ψηφιακή απόδραση, υπερφόρτωση συνδεσιμότητας, αυτοί είναι μόνο μερικοί από τους όρους που δημιούργησε η κοινωνία σου τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Όλα συμβολισμοί, σημάδια, ή έστω, συμπτώματα ενός πολιτισμού που έχει κουραστεί από την τεχνολογία. Ή μπορεί να είναι κάτι άλλο; Ίσως κάποιο καλό σημάδι στην υπερφορτωμένη οθόνη του κινητού σου.

Αν δεν το έχετε καταλάβει ακόμα, διανύουμε μια εποχή σημαντικής κοινωνικοπολιτισμικής αλλαγής καθώς ζούμε για να πλοηγούμαστε, να εργαζόμαστε και να παίζουμε στον ψηφιακό και τον φυσικό χώρο ταυτόχρονα. Επεξεργαζόμαστε αμέτρητες πληροφορίες, τόσες πολλές που ειδικά με την άνοδο των μηχανών αναζήτησης έχουμε ξεχάσει και αυτά που ξέρουμε, γιατί γνωρίζουμε ότι όλα θα είναι εκεί όταν θα τα ξεχνάμε και ένα απλό «γκουγκλάρισμα» θα ξελασπώνει την μνήμη μας. Και σαν να μην έφτανε αυτό έρχεται και το Generative AI για να διαμορφώσει τις σχέσεις μας, τις ταυτότητές μας, την πιο άνετη πλοήγησή μας στους νέους τρόπους των σχέσεών μας, της ζωής μας, φυσικής και ψηφιακής. Με λίγα λόγια όλα αλλάζουν.

Εν μέρει, όλο αυτό υποδηλώνει έντονα μια ψηφιακή υπερένταση. Ακόμα και αν δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε, σε μερικούς ανθρώπους, φίλους, γνωστούς, συγγενείς, αγνώστους, αυτή η πίεση προκαλεί κατάθλιψη, άγχος και άλλες κοινωνικές διαταραχές. Μαζί με αυτούς, νιώθουμε κι εμείς απογοήτευση και απελπισία, χαμένοι μέσα σε αυτό το θόρυβο του νέου ψηφιακού μιάσματος.

Αν και οι όροι μπορεί να έχουν αλλάξει ως αποτέλεσμα των επαναστατικών νέων τεχνολογιών, η αλήθεια είναι ότι εδώ ήμασταν στο παρελθόν. Κατά τη βικτοριανή εποχή από τα μέσα έως τα τέλη του 19ου αιώνα, ο νευρολόγος George Miller Beard επινόησε τον όρο «νευρασθένεια» για να περιγράψει τα συμπτώματα της σύγχρονης ζωής, όπως το άγχος και η κατάθλιψη. Κάπου εκεί ανακαλύφθηκε ο όρος «σιδηροδρομική σπονδυλική στήλη» («railway spine»), ένας όρος του 19ου αιώνα για το ψυχικό τραύμα που προκαλούσε ο φόβος από την εμπειρία σιδηροδρομικών ατυχημάτων, τα οποία ήταν άφθονα εκείνη την εποχή. Σπάνια, ίσως πραγματικά ποτέ, δεν ξέραμε ακριβώς τι επιπτώσεις θα είχαν οι νέες επαναστατικές τεχνολογίες στις κοινωνίες μας. Απλά σήμερα, μπορούμε πιθανότατα να κάνουμε κάποιες πιο «καλλιεργημένες» και «μελετημένες» εικασίες.

Η έννοια μιας ψηφιακά κουρασμένης κοινωνίας, όπως αυτή περιγράφεται από διάφορους όρους και συμπτώματα, μπορεί να αναλυθεί σε βάθος, προκειμένου να κατανοηθεί η επίδραση της τεχνολογίας στις κοινωνικοπολιτισμικές δομές. Οι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν αυτή τη νέα πραγματικότητα, όπως η υπερφόρτωση πληροφοριών και η απομόνωση μέσω των ψηφιακών μέσων, δεν είναι απλώς περιγραφικοί, αλλά όντως υποδεικνύουν μια βαθύτερη κρίση στην ανθρώπινη αλληλεπίδραση και την κοινωνική συνοχή.

Κοινωνικές αντιδράσεις και πολιτισμικές αλλαγές

Η τεχνολογία έχει αποδειχθεί ότι λειτουργεί ως καταλύτης για τις κοινωνικές αλλαγές, αλλά αυτή η διαδικασία δεν είναι άμεση. Όπως και να το κάνουμε τα κοινωνικοπολιτισμικά συστήματα αδυνατούν να προσαρμοστούν γρήγορα στις τεχνολογικές εξελίξεις. Αυτό συμβαίνει διότι οι αλλαγές που επιφέρει η τεχνολογία απαιτούν χρόνο για να γίνουν αντιληπτές και κατανοητές από την κοινωνία. Η ανάγκη για προσαρμογή και αναγνώριση των συνεπειών της ψηφιακής εποχής είναι κρίσιμη, καθώς οι άνθρωποι προσπαθούν να κατανοήσουν πώς οι νέες τεχνολογίες επηρεάζουν τις καθημερινές τους ζωές μας και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.

Τώρα καταλαβαίνουμε τις επιπτώσεις που έχουν smartphone στους νέους από πολύ νωρίς στη ζωή τους ή ακόμα και μέσα σε μια τάξη του δημοτικού. Τώρα νιώθουμε τι σημαίνει διακοπή του ύπνου μας κοιτάζοντας τις μπλε οθόνες στις πρώτες ώρες. Για το πώς η διαδικτυακή χολή, και ο διχασμός, και η παραπληροφόρηση μεταφράζονται στον πραγματικό κόσμο. Για το πώς η κοινωνία δεν διασκεδάζει πλέον με όλα αυτά.

Ο νομικός και κοινωνικός αντίκτυπος των ψηφιακών πλατφορμών μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook και το TikTok, έχει γίνει αντικείμενο εκτενών συζητήσεων (και νομικών ενεργειών) από διάφορους φορείς, συμπεριλαμβανομένων σχολικών συμβουλίων και κυβερνήσεων. Αυτές οι ενέργειες, που περιλαμβάνουν αγωγές για “βλάβες”, αναδεικνύουν τις ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια των δεδομένων και την ψυχική υγεία των χρηστών, ιδίως των νέων. Οι κυβερνήσεις σε δυτικές χώρες, αλλά και στην Κίνα, εισάγουν νέους νόμους και κανονισμούς που αφορούν την προστασία της ιδιωτικότητας και τη διακυβέρνηση των δεδομένων, αντανακλώντας μια παγκόσμια τάση για αυστηρότερη ρύθμιση του ψηφιακού χώρου.

Ωστόσο, η αντίδραση της κοινωνίας απέναντι στις ψηφιακές πλατφόρμες είναι επίσης σημαντική. Ομάδες σχηματίζονται με σκοπό την υποστήριξη χρηστών που επιθυμούν να αναφέρουν παραβιάσεις ή να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους. Αυτή η κινητοποίηση μπορεί να θεωρηθεί ως μια μορφή ενός «μπρικολάζ», όπως θα το χαρακτήριζε ο ανθρωπολόγος Claude Lévi-Strauss, ένα έξτρα απαιτούμενο μερεμέτι που πρέπει να γίνει όπου οι πολιτισμικές ομάδες θα συγκεντρώνουν στοιχεία από πολλές διαφορετικές πηγές για να επανακαθορίσουν τη σχέση τους με τις ψηφιακές τεχνολογίες.

Η αυξανόμενη τάση για συμμετοχή σε δραστηριότητες που προάγουν την ευημερία και την ψυχική υγεία μπορεί να δείχνει μια στροφή προς πιο βιώσιμες και συνειδητές μορφές ζωής. Από τα κλαμπ ανάγνωσης βιβλίων μέχρι την αστική γεωργία στα μπαλκόνια μας, η κοινωνία φαίνεται να αναζητά τρόπους για να επανασυνδεθεί με τη φύση και τις παραδοσιακές αξίες, απομακρυνόμενη από την ψηφιακή υπερφόρτωση. Η συμμετοχή σε κλαμπ ανάγνωσης βιβλίων, είτε σε φυσικό είτε σε διαδικτυακό περιβάλλον, προσφέρει όχι μόνο πνευματική διέγερση αλλά και κοινωνική σύνδεση. Ενώ οι πωλήσεις ηλεκτρονικών αναγνωστών (eReaders) έχουν αυξηθεί, οι πωλήσεις έντυπων βιβλίων επίσης σημειώνουν άνοδο, υποδεικνύοντας ότι οι άνθρωποι επιθυμούν να διατηρήσουν την αίσθηση της φυσικής ανάγνωσης. Η αστική γεωργία έχει αναδειχθεί ως μια δημοφιλής δραστηριότητα που ενθαρρύνει την αυτονομία και τη βιωσιμότητα. Η καλλιέργεια τροφίμων σε αστικά περιβάλλοντα προσφέρει στους πολίτες τη δυνατότητα να επανασυνδεθούν με τη φύση και να αποκτήσουν έλεγχο πάνω στην τροφή τους. Παράλληλα, μια πεζοπορία στο βουνό, τον Υμηττό για παράδειγμα, μπορεί να είναι μια πρακτική που μόνο οφέλη προσφέρει στην ψυχική και σωματική υγεία. Τέτοιου είδους δραστηριότητες ενθαρρύνουν τη σωματική δραστηριότητα και την επαφή με το φυσικό περιβάλλον, γεγονός που έχει αποδειχθεί ότι μειώνει το άγχος και βελτιώνει τη συνολική ευημερία.

Αυτό που αρχίζει να κάνει ο πολιτισμός, τώρα που κατανοούμε καλύτερα αυτά τα εργαλεία, είναι να ξεκινήσουμε να εφαρμόζουμε νέους πολιτιστικούς κανόνες, συμπεριφορές και έθιμα, για να αναδιαμορφώσουμε ουσιαστικά αυτές τις τεχνολογίες. Κι αυτός είναι ένας από τους πολλούς λόγους που οι τεχνολογίες χάνουν την εύνοια στις κοινωνίες. Γιατί ο πολιτισμός είναι ο απόλυτος κριτής όλων των τεχνολογιών.

Η υπερφόρτωση πληροφορίας είναι ένα φαινόμενο που γίνεται ολοένα και πιο έντονο στην εποχή μας, επηρεάζοντας την καθημερινότητα και την ψυχική υγεία όλων μας. Αν και είναι εφικτό να αποφορτίσουμε μέρος αυτής της υπερφόρτωσης, η πλήρης εξάλειψή της φαίνεται ανέφικτη. Ας μην ξεχνάμε ότι η ιστορία δείχνει ότι η υπερφόρτωση πληροφοριών είναι παρούσα από την εποχή που η τυπογραφία επέτρεψε την παραγωγή περισσότερων βιβλίων από όσα μπορούσε να διαβάσει κανείς σε μια ζωή. Οπότε, αντί να προσπαθούμε να εξαλείψουμε την υπερφόρτωση πληροφοριών, ίσως είναι πιο χρήσιμο να την αναγνωρίσουμε ως μια κοινωνικοπολιτισμική αντίδραση. Οι νεοφυείς επιχειρήσεις τεχνολογίας και οι υπάρχουσες τεχνολογικές εταιρείες πρέπει να κατανοήσουν πώς η κοινωνία αναδιαμορφώνει τη σχέση της με τα προϊόντα τους. Η ανάγκη για έλεγχο στη συνδεσιμότητα και η επιθυμία για απλότητα οδηγούν σε μια στροφή προς λιγότερο περίπλοκες τεχνολογίες, όπως τα dumphones και οι eInk συσκευές, οι οποίες παρέχουν μια εναλλακτική λύση στη ψηφιακή υπερφόρτωση.

Όλος αυτός ο κατακλυσμός γνώσης, η αναρχία της πληροφορίας σε έναν φουρτουνιασμένο ωκεανό δεδομένων, είναι ένα σύγχρονο φαινόμενο που επηρεάζει την ψυχική υγεία και την ευημερία όλων, αναγκάζοντας συχνά τις ρυθμιστικές αρχές και τους νομοθέτες να αναλάβουν δράση. Η αναγνώριση αυτού του προβλήματος από κυβερνητικούς φορείς και η ανάπτυξη αντιμονοπωλιακών ρυθμίσεων, όπως αυτές που αφορούν τη Google, υποδεικνύουν μια σημαντική στροφή προς τη ρύθμιση της ψηφιακής σφαίρας. Και αυτή είναι μια κατάσταση που δημιουργεί ευκαιρίες για τις τεχνολογικές εταιρείες να επαναστατήσουν (με θετικό τρόπο) και να προσαρμόσουν τα προϊόντα τους σε μια κοινωνία που επιθυμεί καλύτερο έλεγχο στη διαχείριση των πληροφοριών.

Η ανάγκη για ισορροπία στον ψηφιακό κόσμο γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική, καθώς όλοι μας αναζητούμε τρόπους να προστατεύσουμε την ψυχική μας ευημερία από το σύγχρονο σαβάνωμα της γνώσης. Η συνειδητή επιλογή αξιόπιστων πηγών πληροφόρησης και η εφαρμογή στρατηγικών, όπως η περιοδική ψηφιακή αποτοξίνωση, ήταν και είναι κρίσιμες για τη διατήρηση μιας υγιούς σχέσης με την τεχνολογία. Αλλά, ενώ οι κοινωνίες και οι σύγχρονοι πολιτισμοί προσπαθούν να προσαρμοστούν σε όποιες νέες συνθήκες, είναι σημαντικό να ενισχύσουμε και εμείς οι ίδιοι την αυτογνωσία και την κριτική σκέψη, ώστε να μπορούμε να αξιοποιούμε τις δυνατότητες του ψηφιακού κόσμου, χωρίς να χάνουμε την επαφή με την πραγματικότητα και την καλή μας διάθεση, και χωρίς να μοιράζουμε χολή και βιτριόλι με την πρώτη ευκαιρία.

 

➪ Διαβάστε επίσης: 5 συνήθειες που κλέβουν το 80% του χρόνου και της προσοχής μας

 

 

Ακολουθήστε το OLAFAQ
στο Google News