Χθες στη Θεσσαλονίκη μια οικογενειακή τραγωδία έλαβε χώρα, όπου ένας πατέρας έπνιξε την 42χρονη ΑμεΑ κόρη του η οποία έπασχε από σκλήρυνση κατά πλάκας. Για να μην υποφέρει. Στην συνέχεια επιχείρησε να αυτοκτονήσει με ψαροτούφεκο και διακομίστηκε στο νοσοκομείο με τραύμα στην κοιλιακή χώρα.
Δεν μπορούσε να την βλέπει να υποφέρει, αυτό ήταν το αίτιο. Η αδυναμία του να αποδεχτεί την αρρώστια, το διαφορετικό, το «προβληματικό» και το μη άρτιο – σύμφωνα με τα κοινωνικά στερεότυπα. Όμως, όπως πίσω από κάθε τραγωδία, βρίσκεται πάντα ένας λόγος. Ή και πολλοί.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι ανάγνωσης της εν λόγω δολοφονίας. Θα πρέπει ωστόσο από τη μια να λάβουμε υπόψη μας ότι δολοφονήθηκε άλλη μια γυναίκα, χωρίς να παραβλέψουμε την απουσία κοινωνικής πρόνοιας και την έλλειψη επιλογών για τα άτομα με βαριές αναπηρίες. Το γεγονός ότι όπως ισχυρίστηκε ο ίδιος ο πατέρας να μην άντεχε να βλέπει την κόρη του σε αυτή την κατάσταση, ενώ σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογεί το φόνο, ίσως μπορεί να τον ερμηνεύσει.
Μια ερμηνεία καθόλα εύκολη, καθώς ακουμπά σε πολλά και ευαίσθητα ζητήματα που περιπλέκονται μεταξύ τους. Το φύλο, την αρρώστια, την οικογένεια, τον στιγματισμό και την κοινωνική πρόνοια. Καταλήγω ότι η απάντηση βρίσκεται μάλλον κάπου στη διασταύρωση της έμφυλης διάστασης της μισαναπηρικής βίας με την απουσία της κοινωνικής πρόνοιας. Κατά τις παγκόσμιες στατιστικές η μισαναπηρική βία έχει σαφώς έμφυλη διάσταση. Όμως το φύλο δεν είναι ο μόνος καθοριστικός παράγοντας στα φαινόμενα μισαναπηρικης βίας. Η κοινωνική τάξη, η καταγωγή όσον αφορά στη φυλή (race), ο σεξουαλικος προσανατολισμός είναι επίσης πολύ σημαντικοί παράγοντες, και φυσικά η απουσία της κοινωνικής πρόνοιας.
Γυναικοκτονία
Και επειδή εδώ πολλοί θα σπεύσουν να ισχυριστούν ότι «όλα τα βαπτίζουμε ως γυναικοκτονίες», ή ότι απλώς μειώνει το θέμα από τις ποικίλες διατάσεις του, ή ότι ο πατέρας μπορεί όντως να υπέφερε, αξίζει να σημειώσουμε πως μια γυναικοκτονία δεν μοιράζεται πάντα τα ίδια χαρακτηριστικά, του εμφανούς σεξισμού και μισογυνισμού. Αφορά τις δολοφονίες ανθρώπων λόγω του φύλου τους που προέρχεται από ένα κοινωνικό-νομικό πλαίσιο, όπως προέκυψε ιστορικά, που δίνει το «ελεύθερο» στους άνδρες να σκοτώνουν τις γυναίκες (συζύγους, συντρόφους, κόρες, υπαλλήλους κ.ά.) σα να είναι ιδιοκτησία τους.
Επομένως η γυναικοκτονία, νομιμοποιεί σ’ επίπεδο κοινωνίας ένα πλέγμα πολιτικών αντιμετώπισης της κακοποίησης γυναικών που ξεκινά, από άποψη μεθόδου, από τις άνισες σχέσεις ισχύος (φύλο), την ύπαρξη κοινωνικών υποδομών υποστήριξης, τη κοινωνικοποίηση (στην οικογένεια, στο σχολείο κ.ά.) ως τη καταγραφή κακοποιητικών συμπεριφορών που βγάζουν συχνά στις γυναικοκτονίες.
Μόνο εφόσον τεθεί έτσι το ζήτημα θα ξεφύγουμε από μια ρομαντικοποίηση ή και «ψυχοπαθολογική» προσέγγιση που αποπροσανατολίζει σα να μην υπάρχει πίσω από τον πατέρα, (όχι δεν την σκότωσε γιατί την αγαπούσε, ούτε για να την απελευθερώσει) ένα ολόκληρο άνισο σύστημα ως ένα κορίτσι, πόσω μάλλον προς ένα «άρρωστο κορίτσι». Άλλωστε, ένα εύλογο ερώτημα εδώ θα ήταν, αν ο πατέρας θα έκανε το ίδιο αν το παιδί του ήταν αγόρι;
Κοινωνική απουσία
Η δεύτερη παράμετρος στην οποία θα σταθώ, είναι ότι στα ΑμεΑ στην Ελλάδα, όπως και γενικά στους βαρέως πάσχοντες δεν προσφέρεται από το κράτος καμιά ανακουφιστική επιλογή ή βοήθεια, εκτός από ένα πενιχρό επίδομα που δε φτάνει ούτε για τις βασικές ανάγκες. Οπότε αναγκαστικά τη φροντίδα αναλαμβάνει κάποιος στενός συγγενής.
Μέρος της ευθύνης δηλαδή βαραίνει την απούσα κοινωνία, όπου η μη παροχή της δυνατότητας αναγκαίας ιατρικής φροντίδας, δημιουργεί τις συνθήκες να αποτελεί ο θάνατος ή θανάτωση ανθρώπων που έχουν οι βαριές ή ανίατες ασθένειες τον μοναδικό τρόπο για να σταματήσει το μαρτύριό τους.
Σκέφτομαι τον στιγματισμό που συνοδεύει την αναπηρία στη χώρα μας, την αναπόφευκτη πειθωριοποίηση των ΑμεΑ γενικότερα. Την απαξίωση αλλά και τα καθημερινά προβλήματα που αντιμετώπιζουν τόσο τα ίδια τα άτομα με κινητικά προβλήματα, όσο και οι φροντιστές τους στην καθημερινότητά τους. Μην πάτε πολύ μακριά, σκεφτείτε μόνο τις λακκούβες στα πεζοδρόμια, τα λεωφορεία χωρίς ειδικές ράμπες, και γενικά την απουσία δομών και κοινωνικών παροχών ενός ανθρώπου με αναπηρίες. Επιπλέον, άχνοντας στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης της αρμόδιας Διεύθυνσης Πολιτικών ΑμεΑ της Πρόνοιας σχετικά με την οικονομική ενίσχυση των ατόμων με αναπηρία, βρήκα τα εξής:
Οι ασφαλισμένοι του ΕΔΟΕΑΠ, οι οποίοι πάσχουν από σκλήρυνση κατά πλάκας με ποσοστό αναπηρίας 67% και άνω και δεν εργάζονται, μπορούν να λάβουν μηνιαίο επίδομα 300 ευρώ.
Απαραίτητες προϋποθέσεις:
Ο ασφαλισμένος θα πρέπει να έχει πιστοποιημένο ποσοστό αναπηρίας 67% και άνω λόγω νόσησης αποκλειστικά από ΣΚΠ, ή λόγω νόσησης από ΣΚΠ και κάποιας άλλης παθήσης που σχετίζεται με την εμφάνιση κινητικών προβλημάτων.
Ο ασφαλισμένος δεν θα πρέπει να εργάζεται.
Θυμήθηκα τότε όταν ήμουν στο πανεπιστήμιο στο Λονδίνο, όπου μια από τις εραζόμενες στην υποδοχή του πανεπιστημίου, έπασχε επίσης από σκλήρυνση κατά πλάκα, αλλά παράλληλα μπορούσε να διατηρήσει και την αυτονομία της μέσα από διάφορα υποστηρικτικά προγράμματα του κράτους. Εξασφάλιση εργασίας, ειδικό αμαξίδιο τεχνολογικά εξελιγμένο, παροχές ψυχικής υγείας, επαρκείς φυσιοθεραπείες, βοήθεια στο σπίτι, και αντίστοιχες παροχές για τον φροντιστή, εάν κι εφόσον υπήρχε. Άλλωστε, στην Βρετανία το επίδομα απασχόλησης και ενίσχυσης, που αντικατέστησε το επίδομα ανικανότητας προς εργασία και ενίσχυσης του εισοδήματος, καταβάλλεται λόγω ασθένειας ή αναπηρίας στους νέους αιτούντες από τις 27 Οκτωβρίου 2008.
Δολοφονήθηκε ως ανάπηρη γυναίκα και ως κοινωνικά ευάλωτη
Στις διασταυρώσεις των καταπιέσεων θα βρει κανείς την ευαλωτότητα του κάθε ατόμου. Εδώ μιλάμε για μισαναπηρική γυναικοκτονία, βγήκε ο ίδιος και το είπε, ως πατέρας της την απάλλαξε από μια ζωή ανάξια να βιωθεί. Είναι εμφανές ότι η διάσταση της φροντίδας και της απουσίας των κοινοτικών δομών φροντίδας, αφορούν ακριβώς αυτή τη διασταύρωση του φύλου και της αναπηρίας ή του φύλου της αναπηρίας εν γένει.
Συμπερασματικά, πρόκειται για γυναικοκτονία, όμως οι ερμηνείες που στέκονται μόνο στη δύναμη της πατριαρχιας, αγνοώντας την απουσία του κοινωνικού κράτους για τα άτομα με αναπηρίες στην Ελλάδα και επίσης το πως μπορεί να βιώνεται αυτή η απουσία από τα ίδια τα άτομα και τους οικείους τους, είναι ερμηνείες που αγνοούν κατά τη γνώμη μου ένα μεγάλο κομμάτι της πολυπλοκότητας που χαρακτηρίζει τις συνθήκες ζωής των ανθρώπων με αναπηρίες στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με τον μύθο, οι αρχαίοι Σπαρτιάτες πετούσαν τα ασθενικά τους παιδιά στον Καιάδα. Το αν αυτή η πρακτική επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας, θα πρέπει να μας προβληματίσει σαν κοινωνία ως προς το ποιες ζωές αξίζουν να βιωθούν και ποιες ποιες ζωές παραμένουν εκτοπισμένες από την κανονικότητα της υψηλής ανθρωπινότητας.
Χθες στη Θεσσαλονίκη μια οικογενειακή τραγωδία έλαβε χώρα, όπου ένας πατέρας έπνιξε την 42χρονη ΑμεΑ κόρη του η οποία έπασχε από σκλήρυνση κατά πλάκας. Για να μην υποφέρει. Στην συνέχεια επιχείρησε να αυτοκτονήσει με ψαροτούφεκο και διακομίστηκε στο νοσοκομείο με τραύμα στην κοιλιακή χώρα.
Δεν μπορούσε να την βλέπει να υποφέρει, αυτό ήταν το αίτιο. Η αδυναμία του να αποδεχτεί την αρρώστια, το διαφορετικό, το «προβληματικό» και το μη άρτιο – σύμφωνα με τα κοινωνικά στερεότυπα. Όμως, όπως πίσω από κάθε τραγωδία, βρίσκεται πάντα ένας λόγος. Ή και πολλοί.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι ανάγνωσης της εν λόγω δολοφονίας. Θα πρέπει ωστόσο από τη μια να λάβουμε υπόψη μας ότι δολοφονήθηκε άλλη μια γυναίκα, χωρίς να παραβλέψουμε την απουσία κοινωνικής πρόνοιας και την έλλειψη επιλογών για τα άτομα με βαριές αναπηρίες. Το γεγονός ότι όπως ισχυρίστηκε ο ίδιος ο πατέρας να μην άντεχε να βλέπει την κόρη του σε αυτή την κατάσταση, ενώ σε καμία περίπτωση δεν δικαιολογεί το φόνο, ίσως μπορεί να τον ερμηνεύσει.
Μια ερμηνεία καθόλα εύκολη, καθώς ακουμπά σε πολλά και ευαίσθητα ζητήματα που περιπλέκονται μεταξύ τους. Το φύλο, την αρρώστια, την οικογένεια, τον στιγματισμό και την κοινωνική πρόνοια. Καταλήγω ότι η απάντηση βρίσκεται μάλλον κάπου στη διασταύρωση της έμφυλης διάστασης της μισαναπηρικής βίας με την απουσία της κοινωνικής πρόνοιας. Κατά τις παγκόσμιες στατιστικές η μισαναπηρική βία έχει σαφώς έμφυλη διάσταση. Όμως το φύλο δεν είναι ο μόνος καθοριστικός παράγοντας στα φαινόμενα μισαναπηρικης βίας. Η κοινωνική τάξη, η καταγωγή όσον αφορά στη φυλή (race), ο σεξουαλικος προσανατολισμός είναι επίσης πολύ σημαντικοί παράγοντες, και φυσικά η απουσία της κοινωνικής πρόνοιας.
Γυναικοκτονία
Και επειδή εδώ πολλοί θα σπεύσουν να ισχυριστούν ότι «όλα τα βαπτίζουμε ως γυναικοκτονίες», ή ότι απλώς μειώνει το θέμα από τις ποικίλες διατάσεις του, ή ότι ο πατέρας μπορεί όντως να υπέφερε, αξίζει να σημειώσουμε πως μια γυναικοκτονία δεν μοιράζεται πάντα τα ίδια χαρακτηριστικά, του εμφανούς σεξισμού και μισογυνισμού. Αφορά τις δολοφονίες ανθρώπων λόγω του φύλου τους που προέρχεται από ένα κοινωνικό-νομικό πλαίσιο, όπως προέκυψε ιστορικά, που δίνει το «ελεύθερο» στους άνδρες να σκοτώνουν τις γυναίκες (συζύγους, συντρόφους, κόρες, υπαλλήλους κ.ά.) σα να είναι ιδιοκτησία τους.
Επομένως η γυναικοκτονία, νομιμοποιεί σ’ επίπεδο κοινωνίας ένα πλέγμα πολιτικών αντιμετώπισης της κακοποίησης γυναικών που ξεκινά, από άποψη μεθόδου, από τις άνισες σχέσεις ισχύος (φύλο), την ύπαρξη κοινωνικών υποδομών υποστήριξης, τη κοινωνικοποίηση (στην οικογένεια, στο σχολείο κ.ά.) ως τη καταγραφή κακοποιητικών συμπεριφορών που βγάζουν συχνά στις γυναικοκτονίες.
Μόνο εφόσον τεθεί έτσι το ζήτημα θα ξεφύγουμε από μια ρομαντικοποίηση ή και «ψυχοπαθολογική» προσέγγιση που αποπροσανατολίζει σα να μην υπάρχει πίσω από τον πατέρα, (όχι δεν την σκότωσε γιατί την αγαπούσε, ούτε για να την απελευθερώσει) ένα ολόκληρο άνισο σύστημα ως ένα κορίτσι, πόσω μάλλον προς ένα «άρρωστο κορίτσι». Άλλωστε, ένα εύλογο ερώτημα εδώ θα ήταν, αν ο πατέρας θα έκανε το ίδιο αν το παιδί του ήταν αγόρι;
Κοινωνική απουσία
Η δεύτερη παράμετρος στην οποία θα σταθώ, είναι ότι στα ΑμεΑ στην Ελλάδα, όπως και γενικά στους βαρέως πάσχοντες δεν προσφέρεται από το κράτος καμιά ανακουφιστική επιλογή ή βοήθεια, εκτός από ένα πενιχρό επίδομα που δε φτάνει ούτε για τις βασικές ανάγκες. Οπότε αναγκαστικά τη φροντίδα αναλαμβάνει κάποιος στενός συγγενής.
Μέρος της ευθύνης δηλαδή βαραίνει την απούσα κοινωνία, όπου η μη παροχή της δυνατότητας αναγκαίας ιατρικής φροντίδας, δημιουργεί τις συνθήκες να αποτελεί ο θάνατος ή θανάτωση ανθρώπων που έχουν οι βαριές ή ανίατες ασθένειες τον μοναδικό τρόπο για να σταματήσει το μαρτύριό τους.
Σκέφτομαι τον στιγματισμό που συνοδεύει την αναπηρία στη χώρα μας, την αναπόφευκτη πειθωριοποίηση των ΑμεΑ γενικότερα. Την απαξίωση αλλά και τα καθημερινά προβλήματα που αντιμετώπιζουν τόσο τα ίδια τα άτομα με κινητικά προβλήματα, όσο και οι φροντιστές τους στην καθημερινότητά τους. Μην πάτε πολύ μακριά, σκεφτείτε μόνο τις λακκούβες στα πεζοδρόμια, τα λεωφορεία χωρίς ειδικές ράμπες, και γενικά την απουσία δομών και κοινωνικών παροχών ενός ανθρώπου με αναπηρίες. Επιπλέον, άχνοντας στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης της αρμόδιας Διεύθυνσης Πολιτικών ΑμεΑ της Πρόνοιας σχετικά με την οικονομική ενίσχυση των ατόμων με αναπηρία, βρήκα τα εξής:
Οι ασφαλισμένοι του ΕΔΟΕΑΠ, οι οποίοι πάσχουν από σκλήρυνση κατά πλάκας με ποσοστό αναπηρίας 67% και άνω και δεν εργάζονται, μπορούν να λάβουν μηνιαίο επίδομα 300 ευρώ.
Απαραίτητες προϋποθέσεις:
Ο ασφαλισμένος θα πρέπει να έχει πιστοποιημένο ποσοστό αναπηρίας 67% και άνω λόγω νόσησης αποκλειστικά από ΣΚΠ, ή λόγω νόσησης από ΣΚΠ και κάποιας άλλης παθήσης που σχετίζεται με την εμφάνιση κινητικών προβλημάτων.
Ο ασφαλισμένος δεν θα πρέπει να εργάζεται.
Θυμήθηκα τότε όταν ήμουν στο πανεπιστήμιο στο Λονδίνο, όπου μια από τις εραζόμενες στην υποδοχή του πανεπιστημίου, έπασχε επίσης από σκλήρυνση κατά πλάκα, αλλά παράλληλα μπορούσε να διατηρήσει και την αυτονομία της μέσα από διάφορα υποστηρικτικά προγράμματα του κράτους. Εξασφάλιση εργασίας, ειδικό αμαξίδιο τεχνολογικά εξελιγμένο, παροχές ψυχικής υγείας, επαρκείς φυσιοθεραπείες, βοήθεια στο σπίτι, και αντίστοιχες παροχές για τον φροντιστή, εάν κι εφόσον υπήρχε. Άλλωστε, στην Βρετανία το επίδομα απασχόλησης και ενίσχυσης, που αντικατέστησε το επίδομα ανικανότητας προς εργασία και ενίσχυσης του εισοδήματος, καταβάλλεται λόγω ασθένειας ή αναπηρίας στους νέους αιτούντες από τις 27 Οκτωβρίου 2008.
Δολοφονήθηκε ως ανάπηρη γυναίκα και ως κοινωνικά ευάλωτη
Στις διασταυρώσεις των καταπιέσεων θα βρει κανείς την ευαλωτότητα του κάθε ατόμου. Εδώ μιλάμε για μισαναπηρική γυναικοκτονία, βγήκε ο ίδιος και το είπε, ως πατέρας της την απάλλαξε από μια ζωή ανάξια να βιωθεί. Είναι εμφανές ότι η διάσταση της φροντίδας και της απουσίας των κοινοτικών δομών φροντίδας, αφορούν ακριβώς αυτή τη διασταύρωση του φύλου και της αναπηρίας ή του φύλου της αναπηρίας εν γένει.
Συμπερασματικά, πρόκειται για γυναικοκτονία, όμως οι ερμηνείες που στέκονται μόνο στη δύναμη της πατριαρχιας, αγνοώντας την απουσία του κοινωνικού κράτους για τα άτομα με αναπηρίες στην Ελλάδα και επίσης το πως μπορεί να βιώνεται αυτή η απουσία από τα ίδια τα άτομα και τους οικείους τους, είναι ερμηνείες που αγνοούν κατά τη γνώμη μου ένα μεγάλο κομμάτι της πολυπλοκότητας που χαρακτηρίζει τις συνθήκες ζωής των ανθρώπων με αναπηρίες στην Ελλάδα.
Σύμφωνα με τον μύθο, οι αρχαίοι Σπαρτιάτες πετούσαν τα ασθενικά τους παιδιά στον Καιάδα. Το αν αυτή η πρακτική επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας, θα πρέπει να μας προβληματίσει σαν κοινωνία ως προς το ποιες ζωές αξίζουν να βιωθούν και ποιες ποιες ζωές παραμένουν εκτοπισμένες από την κανονικότητα της υψηλής ανθρωπινότητας.
