Έχετε σκεφτεί πως θα είχαν εξελιχθεί κάποιοι πολιτισμοί μέσα στο χώρο και στο χρόνο αν είχαν διαφορετικό κλίμα; Έχει αναλογιστεί πόσο επηρεάζει την ψυχολογία σας ο καιρός και οι ακραίες μεταβολές του;

Τα τελευταία χρόνια γίνεται εκτενής λόγος για τις ψυχολογικές επιπτώσεις στον διαρκώς θερμαινόμενο κόσμο μας. Είναι κοινή παραδοχή πως το μεταβαλλόμενο περιβάλλον απειλεί την ψυχική, κοινωνική και πνευματική μας ευεξία. Η Διεθνής Ψυχαναλυτική Εταιρεία έχει, μάλιστα, αναγνωρίσει την κλιματική αλλαγή ως «τη μεγαλύτερη απειλή για την ψυχική υγεία τον 21ο αιώνα».  Ο ίδιος ο Φρόιντ είχε περιγράψει, τον περασμένο αιώνα, την ανθρωπότητα ως ένα φοβισμένο και ανυπεράσπιστο παιδί μπροστά σε μια ισχυρή Μητέρα Φύση με συντριπτική δύναμη.

Η οικολογική κρίση είναι -κατά επιστημονική ομολογία- υπαρξιακή και το οικολογικό πρόβλημα είναι και ανθρωπολογικό – όπως έχει επισημάνει ο Γάλλος ψυχαναλυτής Ρολάν Γκορί-  για να δείξει πως η οικολογία είναι αλληλένδετη με τις κοινωνικές μάχες και με μια νέα πολιτική φιλοσοφία.

Και αυτό αποδεικνύεται καθημερινά τόσο βιωματικά όσο και θεωρητικά μέσα από έρευνες.. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν συνδεθεί με αυξημένα ποσοστά μετατραυματικού στρες, χρήση ουσιών και αυτοχειρίες ενώ οι ψυχολογικές αποκρίσεις μας στην κλιματική αλλαγή, όπως η παραίτηση και η ανημπόρια, πολλαπλασιάζονται.

Επιστήμονες σε όλο τον κόσμο μιλούν, πλέον, με κάθε ευκαιρία για τις  παρανέργειες της οικολογικής κρίσης, διερευνώντας πώς η ανθρώπινη συμπεριφορά, ατομική και συλλογική, συμβάλλει στην καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος και αντίστροφα. Ο όρος «προ-τραυματικό στρες για το κλίμα  εκφράζει την οικολογική αγωνία της νέας γενιάς για το μέλλον του πλανήτη, μια αγωνία ισοδύναμη με ματαίωση που αποθαρρύνει τους μαθητές να ονειρευτούν το μέλλον τους και τους νέους να αποφασίσουν να κάνουν οικογένεια και  μακροπρόθεσμα σχέδια.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται λόγος και για τη «Γενιά κλίμα» ,  μια γενιά πιο μελαγχολική εξαιτίας της οικολογικής υποβάθμισης, για κάποιους απαθής και για άλλους ονειροπόλα και δραστήρια. Το βέβαιο είναι πως σε αρκετά κράτη της  Κεντρικής Ευρώπης ολοένα και περισσότεροι νέοι αντιλαμβάνονται την προστασία του κλίματος ως  αποστολή της γενιάς τους,  και εκφράζουν μια «ψυχική δυσφορία» για τον τρόπο με τον οποίο «κατοικούμε» τον πλανήτη, για τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε την κλιματική αλλαγή, η οποία μας φέρνει αντιμέτωπους με τον «φόβο του θανάτου».

Η Ρενέ Λέρτζμαν εισήγαγε πριν από μερικά χρόνια την έννοια της  «περιβαλλοντικής μελαγχολίας» Η κλιματική ψυχολόγος είχε εναντιωθεί στον  «µύθο της απάθειας», σύμφωνα µε τον οποίο «αδιαφορούμε ή αδρανούμε επειδή δεν μας νοιάζει», εξηγώντας πως πίσω από την απάθεια κρύβεται μεγάλη αγωνία, η οποία πυροδοτεί ασυνείδητους αμυντικούς μηχανισμούς, με αποτέλεσμα την άρνηση, την παράλυση, την αδυναμία ανάληψης δράσης… σαν να πρόκειται για κάτι που δεν θα συμβεί ποτέ σε εμάς. Είχε επιχειρήσει δηλαδή να ακτινογραφήσει το φαινόμενο της ατομικής ή συλλογικής άρνησης μπροστά στη συντελούμενη καταστροφή με στόχο να αναδείξει τους ασυνείδητους μηχανισμούς κάτω από την «απάθεια»

Για να μη μιλήσουμε για τη σχέση μεταξύ καιρού και πολιτισμού. Στο «Πολιτισμός και Κλίμα», ο Έσγουορθ  Χάντιγκτον έχει εκφράσει την πεποίθηση πως η ανθρώπινη δραστηριότητα κατά κύριο λόγο εξαρτάται από τις κλιματολογικές συνθήκες. Το περιβάλλον κάνει δηλαδή κάποιες επιλογές πιο πιθανές από άλλες.    Για παράδειγμα η κοινωνική σταθερότητα είναι πιο γενικευμένο φαινόμενο στα ψυχρότερα κλίματα. Κάποιοι επιστήμονες αποδίδουν την αναγκαιότητα της κοινωνικής οργάνωσης  στις επιβιωτικές αξίες, δηλαδή στο γεγονός πως όταν έχει να αντιμετωπίσει άσχημες καιρικές συνθήκες, δεν ασχολείσαι με την αμφισβήτηση της εξουσίας.  Άλλοι εκτιμούν πως ένα ψυχρό κλίμα σε ωθεί στη μελέτη και στην εργασία αλλά σου στερεί την ευχάριστη διάθεση.  Γι’ αυτό θεωρούν πω στα θερμά κλίματα καταγράφονται συμπεριφορές μεγαλύτερης νωθρότητας αλλά και μικρότερης μελαγχολίας.

Στερεοτυπικές αντιλήψεις; Το θέμα είναι υπό συζήτηση καθώς διχάζει τους γεωγράφους και τους κοινωνικούς ανθρωπολόγους. Το βέβαιο είναι πως βάσει των ιστορικών καταγραφών οι πολιτισμοί, από την αρχαιότητα , διαμορφώθηκαν και.. υπό το πρίσμα των καιρικών συνθηκών.

Ενδεικτική  και άξια αναφορά είναι μια έρευνα μιας διεθνούς ομάδα επιστημόνων που πριν από μερικά χρόνια υποστήριξε πως βρήκε την απάντηση για την άνοδο και την πτώση ενός προ ινδουιστικού πολιτισμού στα σημερινά εδάφη του Πακιστάν, της Βορειοδυτικής Ινδίας και του Ανατολικού Αφγανιστάν.

Αφότου οι επιστήμονες ανέλυσαν για δέκα χρόνια τα γεωλογικά, τοπογραφικά και αρχαιολογικά στοιχεία κατέληξαν πως ο προινδουιστικός πολιτισμός καταστράφηκε εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Το κλίμα ευνόησε, δηλαδή, την άνοδο του πολιτισμού στην κοιλάδα του Ινδού και το κλίμα προκάλεσε την πτώση του. Και αυτό είναι ένα από τα πολλά παραδείγματα. Δεν μπορούμε να ξεχάσουμε τους Φοίνικες ή τους Αιγύπτιους.  Ούτε φυσικά τους εαυτούς μας… Πες μου τι κλίμα έχεις για να σου πω ποιος είσαι. Ή μήπως το αντίστροφο;