«Δεν μπορώ να είμαι απαισιόδοξος διότι ζω. Το να είσαι απαισιόδοξος σημαίνει ότι έχεις συναινέσει πως η ανθρώπινη ζωή είναι ένα ακαδημαϊκό ζήτημα. Οπότε, είναι επιβεβλημένο να είμαι αισιόδοξος. Είναι επιβεβλημένο να πιστεύω ότι μπορούμε να επιβιώσουμε, από οτιδήποτε είναι αυτό που πρέπει να επιβιώσουμε», δήλωνε ο μαύρος Αμερικανός συγγραφέας James Baldwin το 1968 σε μια εμφάνιση που έχει μείνει στην τηλεοπτική ιστορία υπό τον τίτλο «Δεν είμαι ο νέγρος σου».

 

Ακόμα και ανάμεσα στα ανθισμένα «παιδιά των λουλουδιών», οι περισσότερες από τις αιχμές που θέτει στο έργο του ο Baldwin ήταν τολμηρές. «Αλλά ο νέγρος σε αυτή τη χώρα, το μέλλον του νέγρου σε αυτή τη χώρα, είναι ακριβώς τόσο φωτεινό ή τόσο σκοτεινό, όσο και το μέλλον της ίδιας της χώρας. Εναπόκειται εξ ολοκλήρου στον Αμερικανικό λαό και τους εκπροσώπους μας, εάν θα αντιμετωπίσουν, εάν θα ασχοληθούν και θα αγκαλιάσουν τον ξένο που τόσο καιρό κατηγορούν. Αυτό που οι λευκοί άνθρωποι πρέπει να κάνουν είναι να προσπαθήσουν να βρουν στις καρδιές τους γιατί ήταν εξ αρχής απαραίτητο να έχουν έναν νέγρο. Διότι δεν είμαι ένας νέγρος. Είμαι ένας άνδρας».

Οι διαδοχικές φράσεις του Baldwin θέτουν δύο αναγκαίες και ικανές συνθήκες, κατά την ταπεινή άποψη της στήλης, για την κοινωνική πρόοδο, δηλαδή την αισιοδοξία και τον ανθρωπισμό. Αντικαθιστώντας τη λέξη «νέγρος», με την οποία στην ηλιόλουστη Ελλάδα πιθανά δυσκολεύεται να ταυτιστεί κάποιος, με τη λέξη «γύφτος», «Αλβανός», «πρόσφυγας», «μετανάστης», «πρεζάκι», «πουτάνα», «πούστης», το νόημα γίνεται ξεκάθαρο. Ο κατασκευασμένος εχθρός, ο άγνωστος, συνήθως, ο ευάλωτος στόχος και, κυρίως, η στάση της κοινωνίας απέναντί του αντικατοπτρίζει ακριβώς το μέλλον της. Αν βάλουμε κάτω τα μαθηματικά της υπόθεσης, οι λόγοι για τους οποίους εδώ και τώρα κάποιος μπορεί να είναι αισιόδοξος, είναι αντιστρόφως ανάλογοι με την τιμή της μεγαβατώρας ή του ύψους του δημόσιου χρέους. Στην πραγματικότητα, πρέπει να είσαι τρελός για να αισιοδοξείς. Ή επαναστάτης.

Στα ιαπωνικά ιδεογράμματα, η απλούστερη αναπαράσταση μιας λέξης είναι ο αριθμός ένα. Πρόκειται για μια οριζόντια γραμμή. Επίσης, στην ιαπωνική γλώσσα δεν υπάρχει το σχήμα του κύκλου, παρά μόνο η καμπύλη, κι αυτή με ρέγουλα. Μέχρι που ο σπουδαίος καλλιτέχνης καλλιγραφίας Shingai Tanaka αποφάσισε να ανατρέψει όλους τους πατρογονικούς κανόνες και με το πινέλο του να σχηματίσει έναν σχεδόν κλειστό κύκλο, έναν κύκλο του οποίου τα άκρα αγγίζονται, αν και αφήνουν χώρο για την αναπνοή, για τη λέξη «ένα». Δεν μπορεί κανείς να ξέρει τι σκεφτόταν εκείνος, όμως η στήλη σε αυτή την αποτύπωση είδε όλη την επανάσταση του κόσμου, όλη την αισιοδοξία της ομορφιάς. Γιατί ο Tanaka τόλμησε να αμφισβητήσει την ίδια του τη γλώσσα. Να γράψει, τρόπον τινά, «δηκεοσίνη» και οι συμπατριώτες του να τον αναγνωρίσουν γι αυτό.

Πέρα από τα λόγια του Baldwin και την τέχνη του Tanaka, η στήλη δεν μπορεί να παρουσιάσει μετρήσιμες αποδείξεις γιατί η αισιοδοξία είναι επαναστατική πράξη, ούτε γιατί η επανάσταση συναντάται με άπειρες μορφές, εάν κάποιος την κουβαλάει μέσα του. Ωστόσο, μπορεί να υποστηρίξει ότι ο ανθρωπιστής άνθρωπος οφείλει να είναι αισιόδοξος και να μάχεται ώστε οι ελπίδες του να μετασχηματίζονται σε πραγματικότητες. Οφείλει, δηλαδή, να μην αποδέχεται τη ζωή ως «ακαδημαϊκό ζήτημα», να αμφιβάλει προς τα μέσα και προς τα έξω, να δημιουργεί ρωγμές εκεί που δεν φαίνεται καν ότι χρειάζονται.

Παρεμπιπτόντως, η ιδιότητα του ανθρώπου δεν εγγυάται τον ανθρωπισμό, τουναντίον. Υπάρχουν άπειροι μισάνθρωποι και μερικές φυλές (κυριολεκτικά) κανίβαλων που ταυτόχρονα ήταν εξαιρετικά ανθρωπιστικές, δηλαδή σέβονταν στο ακέραιο τους διπλανούς τους, όσο ήταν ζωντανοί.

Λίγο πριν ξεσπάσει επισήμως η πανδημία, που σερνόταν ήδη για μήνες στην άλλη άκρη της γης οπότε ο δυτικός κόσμος σφύριζε αδιάφορα, η στήλη είχε ευχηθεί στους φίλους της, με λίγη επιρροή από John Lennon, «το 2020 να φορέσετε όλα τα ωραία σας βρακιά!» διότι «ζωή είναι αυτό που συμβαίνει όταν φυλάμε τα ωραία μας βρακιά για μια ειδική περίσταση, χωρίς να υπολογίζουμε σωστά ότι τα ωραία βρακιά δημιουργούν την ειδική περίσταση». Μετά όσο που δεν έπεσε ο ουρανός στα κεφάλια μας και κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο ετών, η ευχή αυτή ήταν σαν το τραινάκι του τρόμου, κάποτε εξαιρετικά επίκαιρη και κάποτε εντελώς για γέλια και για κλάματα. Όμως, αυτό που προσπαθούσα να πω, χρησιμοποιώντας ένα ανορθόδοξο ενδυματολογικό παράδειγμα, είναι ότι έχουμε τη δύναμη να δημιουργούμε τη συνθήκη, να μην περιμένουμε να ωριμάσει σε κάποιο ιδανικό σύμπαν. Από αγάπη προς τον εαυτό και τους γύρω μας, οφείλουμε να τη δημιουργούμε, πόσο μάλλον που στο συγκεκριμένο ενδυματολογικό παράδειγμα λειτουργεί καλύτερα συμπεριλαμβάνοντας τους άλλους.

Εάν ενώσουμε τις νοητές γραμμές του Baldwin, του Tanaka και του Lennon, από την Αμερική έως την Ασία και πίσω στην Ευρώπη, η ουσία που μένει είναι ότι μόνο εάν ο ανθρωπιστής, δηλαδή για εμένα εκείνος που καλλιεργεί την τρυφερότητα και τον σεβασμό, είναι σε διαρκή επαγρύπνηση, διατηρεί την αισιοδοξία του και εργάζεται γι αυτή, ο κόσμος θα βελτιώνεται πάντα για όλους. Δεν αρκεί να αγωνιστούμε. Δεν αρκεί να νικήσουμε. Οφείλουμε να αγωνιζόμαστε πάντα. Οφείλουμε να νικάμε πάντα. Αλλά πάντα για όλους. Καλή χρονιά!