Χθες περίπου στις 14:15 στο κέντρο της Κέρκυρας, ένα άλογο που έσερνε μια τουριστική άμαξα κατέρρευσε στην μέση του δρόμου και πέθανε. Σύμφωνα με την νεκροψία που έγινε το απόγευμα της ίδιας ημέρας δεν υπήρξαν ίχνη κακοποίησης του αλόγου κι ο θάνατος προήλθε από παθολογικά αίτια με πιθανότερο το πνευμονικό εμφύσημα.
Παρόλα αυτά υπενθυμίζουμε ότι η οδηγία που έχει δοθεί στους αμαξηλάτες αναφέρει πως δεν επιτρέπεται να κινούνται οι άμαξες από τις 13:00 έως τις 17:00 τις θερμές ημέρες του καλοκαιριού και με θερμοκρασίες από 35 βαθμούς Κελσίου. Τα ζώα τις ώρες εκείνες θα πρέπει να αναπαύονται σε σκιερά και δροσερά μέρη.
Μιας και δεν άπτεται στις αρμοδιότητές μου, δεν θα αναφερθώ καθόλου στο ελληνικό νομικό πλαίσιο ποινικής προστασίας των ζώων, όπως και στο γεγονός ότι θα έπρεπε να θεωρούμε αυτονόητο στις μέρες μας ότι θα έπρεπε να αποτελεί προστατευόμενο, έννομο αγαθό.
Αντιλαμβάνομαι τη ρητορική που σε άλλες παλαιότερες κοινωνίες τα ζώα, και δη, τα άλογα ήταν απαραίτητα τόσο για την μετακίνηση, όσο και για την επιβίωση των ανθρώπων. Σίγουρα έχει σε όλους αποτυπωθεί στη μνήμη μας η εικόνα από το αλέτρι και το βουβάλι από το σχολικό βιβλίο της ιστορίας -ως αναγκαίο εργαλείο για το όργωμα του χωραφιού στην αγροτική κοινωνία. Κάτι που στις μέρες μας φαντάζει σαν μακρινή εικόνα από το παρελθόν, καθώς καμία αντίστοιχη χρηστική αξία δεν είναι πλέον ενεργή. Η τεχνολογική εξέλιξη, τα προηγμένα μέσα παραγωγής, μεταφορών και μετακίνησης, έχουν καταστήσει την εργαλειοποίηση των ζώων ως πλεονάζουσα.
Δεν μπορώ να σκεφτώ άλλη λειτουργία της διατήρησης αυτής της απαρχαιωμένης πρακτικής πέραν της «τουριστικής ατραξιόν», του τουριστικού αξιοθέατου, ενός ακόμα φετίχ στη λίστα της καλοκαιρινής εξιδανίκευσης. Μια τάση που δεν αφορά μόνο στην εκμετάλλευση των ζώων αλλά όπως είδαμε και πολύ πρόσφατα, και στους ίδιους τους ανθρώπους. Κάπως έτσι, λοιπόν, φαίνεται να διαμορφώνεται η επιθυμητική μηχανή των τουριστών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στον υπόλοιπο πλανήτη.
Ναι, είναι αλήθεια: ο τουρισμός σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να συμβάλει και στην καταπάτηση των δικαιωμάτων των ζώων. Σε ορισμένα τουριστικά θέρετρα, τα ζώα χρησιμοποιούνται για ψυχαγωγικούς σκοπούς ή παρουσιάζονται ως αξιοθέατα, ενώ ταυτόχρονα υφίστανται κακομεταχείριση κι εκμετάλλευση.
Ωστόσο, δεν είναι μόνο τα ζώα που βασανίζονται στο βωμό του τουρισμού αλλά και οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία του τουρισμού που δουλεύουν υπό αντίξοες συνθήκες, μέχρι τελικής πτώσης. Το τελευταίο φετίχ της αστικής τάξης που βγήκε στη μόδα είναι να κουνάνε γη και ουρανό ώστε να τους έρθει το πιάτο σε κάθε ευφάνταστο σημείο, ντελιβεράδες στις βροχές και στα χιόνια, ντελιβεράδες σε ακραία σημεία, μέρη που πολλές φορές μπορεί να μην έχουν καν οδό, για έναν καφέ, ή ένα πακέτο τσιγάρα. Άλλοι την βρίσκουν να μοστράρουν γυναίκες – τρόπαια, κι άλλοι οικόσιτες οικιακοί βοηθοί που κυνηγούν από πίσω τα παιδιά τους που ξεφωνίζουν σαν κακομαθημένα. Μια αισθητική της υποδούλωσης! και όπως έλεγε και ο Βασίλης Ραφαηλίδης, «η αισθητική είναι η ηθική του μέλλοντος».
Εκατομμύρια ναρκισσιστικά stories από τις καλοκαιρινές διακοπές στο instagram, κρύβουν από πίσω καταπιεσμένες ιστορίες αλόγων που στους 45 βαθμούς κελσίου μεταφέρουν άμαξες και τα σέρνουν εξαντλημένα, ατελείωτες ώρες, όλη μέρα, αλλά και σερβιτόρων -που διανύουν χιλιόμετρα στην καυτή άμμο, μέσα σε θάλασσες και σε ποτάμια, που περισσότερο να παίζουν στο survivor μοιάζουν παρά ότι εργάζονται- με αντάλλαγμα likes και καρδουλώματα μπροστά στους πλεούμενους δίσκους με τα λουκούλια γεύματα. Η διαχείριση της «καλοκαιρινής έπαρσης» οργανώνεται βάσει της κυρίαρχης ρητορικής που θέτει τους ανθρώπους πάνω από τα ζώα, την μια κοινωνική ομάδα έναντι στην άλλη, υποτιμά την μια στο άνομα της άλλης, ορίζοντας τες συμβολικά και κυρίαρχα.
Ο Γάλλος πολιτικός θεωρητικός Gilles Dauve ξεκινά με τον ισχυρισμό ότι «δεν είναι μόνο οι μάζες που υποφέρουν από την αυξανόμενη καταπίεση και τη φτώχεια, που όλο και εξαπλώνεται, αλλά και τα ζώα σφάζονται και βασανίζονται περισσότερο από ποτέ». Η ζωή, λέει, έχει χειροτερέψει καθώς ποτέ οι άνθρωποι δεν ήταν τόσο εξαρτημένοι από κάτι πέρα από αυτούς και μέχρι τώρα, ανίκανοι ή απρόθυμοι να αλλάξουν την κατάσταση. Όπως έλεγε η Καταστασιακή Διεθνής, αυτό που μετράει είναι «η κριτική στον πλούτο που παρέχεται από την κοινωνία και όχι στη φτώχεια η οποία επιβάλλεται σε μας». Επειδή όπως λένε «και τα δύο πάνε μαζί».
Όπως ακριβώς η εκμετάλλευση των ζώων, έτσι και ο σεξισμός και ο ρατσισμός, είναι απαραίτητα συστατικά στοιχεία του καπιταλισμού. Αλλά μόνο όταν τα χρειάζεται. Περιοδικά, τα αχρηστεύει, τα αντικαθιστά με καλύτερα προσαρμοσμένες μορφές. Ο ανεπίσημος ή θεσμικός ρατσισμός πάντα θα επιβιώνει σε κάποιες καπιταλιστικές χώρες, αλλά δεν είναι πουθενά απαραίτητος στο Κεφάλαιο.
Ζούμε ανάμεσα σε δυο όνειρα ή εφιάλτες. Ο τεχνολογικός μύθος του «Όλα είναι πιθανά» από τη μία, τον οποίο οι «φυσικές καταστροφές», φρικτές καθώς είναι, διαλύουν αυτές τις πεποιθήσεις από καιρού εις καιρόν. Και ο μύθος της Μάνας Φύσης από την άλλη, συνήθως πιο εύπεπτος αλλά συχνά το ίδιο παράλογος: δεν υπάρχει επιστροφή (σε πιο σημείο;). Η φύση δεν είναι μη βίαιη. Ούτε η ανθρωπότητα. Καμιά ζωή δε θα ήταν τόσο γλυκιά, ώστε να εξαλείψει οποιαδήποτε πιθανότητα επιθετικότητας. Δεν μπορούμε να πούμε τίποτα παραπάνω για τη βία προς τα ζώα σ’ ένα μελλοντικό κόσμο, απ’ ό,τι για τη βία ανάμεσα στους ανθρώπους. Χωρίς αμφιβολία, η εξέλιξη της δεύτερης θα επηρεάσει την πρώτη: μια κοινωνία στην οποία οι άντρες και οι γυναίκες δε θα εκμεταλλεύονται και θα υποδουλώνουν άλλους ανθρώπους, δεν θα βασανίζει τα ζώα.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι πως αν ο βιασμός είναι απίθανο να συμβεί, δε θα συμβαίνει επειδή οι άντρες θα απέχουν απ’ αυτόν για το κοινό καλό ή επειδή θα αποφασίσουν να μην προκαλούν πόνο στις γυναίκες, αλλά γιατί δε θα αισθάνονται την ανάγκη να τον διαπράξουν. Το μόνο που ξέρουμε είναι πως ένας άλλος τρόπος ζωής είναι επιτακτικός, όπου δε θα χρειάζεται πολλές από τις φρίκες του παρόντος και του παρελθόντος, γιατί οι άνθρωποι δε θα θέλουν ή δε θα έχουν την ανάγκη να τις διαπράξουν. Ας μη ζητάμε άλλες εγγυήσεις: δε θα υπάρξουν και δε θα μπορούσαν να υπάρξουν.
Η μοίρα των θυμάτων -είτε αυτά είναι άνθρωποι, είτε είναι ζώα- θα μπορούσε να αλλάξει απ’ αυτά στα οποία έχει θεμελιωθεί. Οι πριμιτιβιστές Camatte και F.Perlman, ξεκινούν από το γεγονός ότι υπάρχει κυριαρχία πάνω σ όλα: βλέπουν την κοινωνία σαν να στηρίζεται πάνω στον έλεγχο (του οποίου η παραγωγή ή ακόμα και η παραγωγή τουρισμού είναι μονάχα ένα κομμάτι) της κάθε μορφής ζωής. Συνεπώς, το κοινό στοιχείο ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα έχει μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι η διαφορά τους. Εμμένουμε στην άποψή μας πως ο καπιταλισμός κυριαρχεί και πως το Κεφάλαιο βασίζεται στην εργασία που παράγει αξία, κέρδος.
Ο θάνατός του αλόγου στην Κέρκυρα, συνέβη, ήταν ένα ακόμη αποτέλεσμα της άρρωστης φαντασίωσης της ανθρώπινης κυριαρχίας. Εντούτοις, μόνος ριζικός τρόπος να αντιμετωπιστεί αυτό, είναι να συνειδητοποιήσουμε σε μια πρώτη φάση ότι το ζήτημα των ζώων μπορεί να τεθεί μόνο ως ζήτημα των ανθρώπων.
Χθες περίπου στις 14:15 στο κέντρο της Κέρκυρας, ένα άλογο που έσερνε μια τουριστική άμαξα κατέρρευσε στην μέση του δρόμου και πέθανε. Σύμφωνα με την νεκροψία που έγινε το απόγευμα της ίδιας ημέρας δεν υπήρξαν ίχνη κακοποίησης του αλόγου κι ο θάνατος προήλθε από παθολογικά αίτια με πιθανότερο το πνευμονικό εμφύσημα.
Παρόλα αυτά υπενθυμίζουμε ότι η οδηγία που έχει δοθεί στους αμαξηλάτες αναφέρει πως δεν επιτρέπεται να κινούνται οι άμαξες από τις 13:00 έως τις 17:00 τις θερμές ημέρες του καλοκαιριού και με θερμοκρασίες από 35 βαθμούς Κελσίου. Τα ζώα τις ώρες εκείνες θα πρέπει να αναπαύονται σε σκιερά και δροσερά μέρη.
Μιας και δεν άπτεται στις αρμοδιότητές μου, δεν θα αναφερθώ καθόλου στο ελληνικό νομικό πλαίσιο ποινικής προστασίας των ζώων, όπως και στο γεγονός ότι θα έπρεπε να θεωρούμε αυτονόητο στις μέρες μας ότι θα έπρεπε να αποτελεί προστατευόμενο, έννομο αγαθό.
Αντιλαμβάνομαι τη ρητορική που σε άλλες παλαιότερες κοινωνίες τα ζώα, και δη, τα άλογα ήταν απαραίτητα τόσο για την μετακίνηση, όσο και για την επιβίωση των ανθρώπων. Σίγουρα έχει σε όλους αποτυπωθεί στη μνήμη μας η εικόνα από το αλέτρι και το βουβάλι από το σχολικό βιβλίο της ιστορίας -ως αναγκαίο εργαλείο για το όργωμα του χωραφιού στην αγροτική κοινωνία. Κάτι που στις μέρες μας φαντάζει σαν μακρινή εικόνα από το παρελθόν, καθώς καμία αντίστοιχη χρηστική αξία δεν είναι πλέον ενεργή. Η τεχνολογική εξέλιξη, τα προηγμένα μέσα παραγωγής, μεταφορών και μετακίνησης, έχουν καταστήσει την εργαλειοποίηση των ζώων ως πλεονάζουσα.
Δεν μπορώ να σκεφτώ άλλη λειτουργία της διατήρησης αυτής της απαρχαιωμένης πρακτικής πέραν της «τουριστικής ατραξιόν», του τουριστικού αξιοθέατου, ενός ακόμα φετίχ στη λίστα της καλοκαιρινής εξιδανίκευσης. Μια τάση που δεν αφορά μόνο στην εκμετάλλευση των ζώων αλλά όπως είδαμε και πολύ πρόσφατα, και στους ίδιους τους ανθρώπους. Κάπως έτσι, λοιπόν, φαίνεται να διαμορφώνεται η επιθυμητική μηχανή των τουριστών, τόσο στην Ελλάδα όσο και στον υπόλοιπο πλανήτη.
Ναι, είναι αλήθεια: ο τουρισμός σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να συμβάλει και στην καταπάτηση των δικαιωμάτων των ζώων. Σε ορισμένα τουριστικά θέρετρα, τα ζώα χρησιμοποιούνται για ψυχαγωγικούς σκοπούς ή παρουσιάζονται ως αξιοθέατα, ενώ ταυτόχρονα υφίστανται κακομεταχείριση κι εκμετάλλευση.
Ωστόσο, δεν είναι μόνο τα ζώα που βασανίζονται στο βωμό του τουρισμού αλλά και οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία του τουρισμού που δουλεύουν υπό αντίξοες συνθήκες, μέχρι τελικής πτώσης. Το τελευταίο φετίχ της αστικής τάξης που βγήκε στη μόδα είναι να κουνάνε γη και ουρανό ώστε να τους έρθει το πιάτο σε κάθε ευφάνταστο σημείο, ντελιβεράδες στις βροχές και στα χιόνια, ντελιβεράδες σε ακραία σημεία, μέρη που πολλές φορές μπορεί να μην έχουν καν οδό, για έναν καφέ, ή ένα πακέτο τσιγάρα. Άλλοι την βρίσκουν να μοστράρουν γυναίκες – τρόπαια, κι άλλοι οικόσιτες οικιακοί βοηθοί που κυνηγούν από πίσω τα παιδιά τους που ξεφωνίζουν σαν κακομαθημένα. Μια αισθητική της υποδούλωσης! και όπως έλεγε και ο Βασίλης Ραφαηλίδης, «η αισθητική είναι η ηθική του μέλλοντος».
Εκατομμύρια ναρκισσιστικά stories από τις καλοκαιρινές διακοπές στο instagram, κρύβουν από πίσω καταπιεσμένες ιστορίες αλόγων που στους 45 βαθμούς κελσίου μεταφέρουν άμαξες και τα σέρνουν εξαντλημένα, ατελείωτες ώρες, όλη μέρα, αλλά και σερβιτόρων -που διανύουν χιλιόμετρα στην καυτή άμμο, μέσα σε θάλασσες και σε ποτάμια, που περισσότερο να παίζουν στο survivor μοιάζουν παρά ότι εργάζονται- με αντάλλαγμα likes και καρδουλώματα μπροστά στους πλεούμενους δίσκους με τα λουκούλια γεύματα. Η διαχείριση της «καλοκαιρινής έπαρσης» οργανώνεται βάσει της κυρίαρχης ρητορικής που θέτει τους ανθρώπους πάνω από τα ζώα, την μια κοινωνική ομάδα έναντι στην άλλη, υποτιμά την μια στο άνομα της άλλης, ορίζοντας τες συμβολικά και κυρίαρχα.
Ο Γάλλος πολιτικός θεωρητικός Gilles Dauve ξεκινά με τον ισχυρισμό ότι «δεν είναι μόνο οι μάζες που υποφέρουν από την αυξανόμενη καταπίεση και τη φτώχεια, που όλο και εξαπλώνεται, αλλά και τα ζώα σφάζονται και βασανίζονται περισσότερο από ποτέ». Η ζωή, λέει, έχει χειροτερέψει καθώς ποτέ οι άνθρωποι δεν ήταν τόσο εξαρτημένοι από κάτι πέρα από αυτούς και μέχρι τώρα, ανίκανοι ή απρόθυμοι να αλλάξουν την κατάσταση. Όπως έλεγε η Καταστασιακή Διεθνής, αυτό που μετράει είναι «η κριτική στον πλούτο που παρέχεται από την κοινωνία και όχι στη φτώχεια η οποία επιβάλλεται σε μας». Επειδή όπως λένε «και τα δύο πάνε μαζί».
Όπως ακριβώς η εκμετάλλευση των ζώων, έτσι και ο σεξισμός και ο ρατσισμός, είναι απαραίτητα συστατικά στοιχεία του καπιταλισμού. Αλλά μόνο όταν τα χρειάζεται. Περιοδικά, τα αχρηστεύει, τα αντικαθιστά με καλύτερα προσαρμοσμένες μορφές. Ο ανεπίσημος ή θεσμικός ρατσισμός πάντα θα επιβιώνει σε κάποιες καπιταλιστικές χώρες, αλλά δεν είναι πουθενά απαραίτητος στο Κεφάλαιο.
Ζούμε ανάμεσα σε δυο όνειρα ή εφιάλτες. Ο τεχνολογικός μύθος του «Όλα είναι πιθανά» από τη μία, τον οποίο οι «φυσικές καταστροφές», φρικτές καθώς είναι, διαλύουν αυτές τις πεποιθήσεις από καιρού εις καιρόν. Και ο μύθος της Μάνας Φύσης από την άλλη, συνήθως πιο εύπεπτος αλλά συχνά το ίδιο παράλογος: δεν υπάρχει επιστροφή (σε πιο σημείο;). Η φύση δεν είναι μη βίαιη. Ούτε η ανθρωπότητα. Καμιά ζωή δε θα ήταν τόσο γλυκιά, ώστε να εξαλείψει οποιαδήποτε πιθανότητα επιθετικότητας. Δεν μπορούμε να πούμε τίποτα παραπάνω για τη βία προς τα ζώα σ’ ένα μελλοντικό κόσμο, απ’ ό,τι για τη βία ανάμεσα στους ανθρώπους. Χωρίς αμφιβολία, η εξέλιξη της δεύτερης θα επηρεάσει την πρώτη: μια κοινωνία στην οποία οι άντρες και οι γυναίκες δε θα εκμεταλλεύονται και θα υποδουλώνουν άλλους ανθρώπους, δεν θα βασανίζει τα ζώα.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι πως αν ο βιασμός είναι απίθανο να συμβεί, δε θα συμβαίνει επειδή οι άντρες θα απέχουν απ’ αυτόν για το κοινό καλό ή επειδή θα αποφασίσουν να μην προκαλούν πόνο στις γυναίκες, αλλά γιατί δε θα αισθάνονται την ανάγκη να τον διαπράξουν. Το μόνο που ξέρουμε είναι πως ένας άλλος τρόπος ζωής είναι επιτακτικός, όπου δε θα χρειάζεται πολλές από τις φρίκες του παρόντος και του παρελθόντος, γιατί οι άνθρωποι δε θα θέλουν ή δε θα έχουν την ανάγκη να τις διαπράξουν. Ας μη ζητάμε άλλες εγγυήσεις: δε θα υπάρξουν και δε θα μπορούσαν να υπάρξουν.
Η μοίρα των θυμάτων -είτε αυτά είναι άνθρωποι, είτε είναι ζώα- θα μπορούσε να αλλάξει απ’ αυτά στα οποία έχει θεμελιωθεί. Οι πριμιτιβιστές Camatte και F.Perlman, ξεκινούν από το γεγονός ότι υπάρχει κυριαρχία πάνω σ όλα: βλέπουν την κοινωνία σαν να στηρίζεται πάνω στον έλεγχο (του οποίου η παραγωγή ή ακόμα και η παραγωγή τουρισμού είναι μονάχα ένα κομμάτι) της κάθε μορφής ζωής. Συνεπώς, το κοινό στοιχείο ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα έχει μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι η διαφορά τους. Εμμένουμε στην άποψή μας πως ο καπιταλισμός κυριαρχεί και πως το Κεφάλαιο βασίζεται στην εργασία που παράγει αξία, κέρδος.
Ο θάνατός του αλόγου στην Κέρκυρα, συνέβη, ήταν ένα ακόμη αποτέλεσμα της άρρωστης φαντασίωσης της ανθρώπινης κυριαρχίας. Εντούτοις, μόνος ριζικός τρόπος να αντιμετωπιστεί αυτό, είναι να συνειδητοποιήσουμε σε μια πρώτη φάση ότι το ζήτημα των ζώων μπορεί να τεθεί μόνο ως ζήτημα των ανθρώπων.
