Πριν από μερικά χρόνια, ο Nick Couldry, καθηγητής κοινωνίας θεωρίας και επικοινωνίας στο LSE είχε υποστηρίξει πως η «τηλεπραγματικότητα είναι το κρυφό θέατρο του νεοφιλελευθερισμού» εξηγώντας πως κάθε κοινωνικό σύστημα αγριότητας δημιουργεί το δικό του θέατρο. Αναφερόταν στα ριάλιτι αλλά η θεωρία του μπορεί να έχει εφαρμογή στις περισσότερες εκπομπές της ελληνικής τηλεόρασης και στα δελτία ειδήσεων που έχουν χαρακτηριστικά ριάλιτι καθώς αυτό που κάνουν είναι να αναπαράγουν και να μεγεθύνουν τη φρίκη.
Πάει καιρός που μιλάμε για τα «σκουπίδια της τηλεόρασης», που έχουν πια γίνει ολόκληρες χωματερές. Πάει καιρός που οι παθογένειες της τηλεόρασης έχουν μεταφερθεί στο διαδίκτυο. Εμείς όμως παραμένουμε στην ίδια θέση.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή… Κάποτε, πριν από περισσότερο από μισόν αιώνα, ήρθε στη χώρα μας η τηλεόραση -στην αρχή μόνο η δημόσια- και μέσα σε λίγο καιρό το φαντασιακό μας μεταβλήθηκε. Για την ακρίβεια ευθυγραμμίστηκε με εκείνο των δυτικών κρατών. Κάποια χρόνια μετά, άρχισαν να λειτουργούν οι πρώτοι ιδιωτικοί τηλεοπτική σταθμοί και ξεκίνησε δειλά δειλά να γίνεται λόγος για τα πρώτα σκουπίδια της τηλεόρασης. Ο 21ος αιώνας έμελλε να μπει χέρι χέρι με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που άρχισαν να λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές της εκάστοτε κακοποίησης. Και ναι, είχαμε γίνει όλοι ενεργά μέλη της ηδονοβλεπτικής κοινωνίας της κλειδαρότρυπας.
Έχετε αναρωτηθεί τι ακριβώς παρακολουθούμε τόσο καιρό κολλημένοι στις οθόνες των έξυπνων συσκευών μας ή σε εκείνες των τηλεοράσεων; Έχετε αναλογιστεί το μέγεθος της δικής μας ευθύνης στο διασυρμό ενός 12χρονου κοριτσιού και της οικογένειας του είτε ως σιωπηλοί θεατές είτε ως φορείς κακοποιητικών λόγων μέσω σοσιαλμιντιακού κανιβαλισμού;
Συμμετέχουμε παθητικά και ψευδοσυναισθηματικά στο οπτικό δρώμενο. Καταναλώνουμε φρικιαστικές λεπτομέρειες μιας ιστορίας, γενετήσιες πληροφορίες από ιατροδικαστικές εκθέσεις και γινόμαστε παθητικοί δέκτες και ενίοτε συνεργοί μιας ηθικής δολοφονίας χαρακτήρων μέσα από την τηλεοπτική και έντυπη αναπαραγωγή κλισέ.
Δημοσιογράφοι από τα συστημικά μίντια πολιορκούν το σπίτι της οικογένειας της 12χρονης στον Κολωνό, παρουσιαστές αναμασούν το κυρίαρχο αφήγημα, ψάχνουν ψεγάδι στη συμπεριφορά της βιασθείσας, καταδικάζουν τη μητέρα της προτού καταδικαστεί από την ελληνική δικαιοσύνη και εμείς παρακολουθούμε από την ψηφιακή κλειδαρότρυπα τη συνεχή ταπείνωση μιας ανήλικης που έχει ήδη βιαστεί και εκπορνευθεί, σε ενημερωτικές και ψυχαγωγικές εκπομπές, σε έντυπα, σάιτ και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κι όμως, δεν αλλάζουμε κανάλι, δεν αποστρέφουμε το βλέμμα από τις ζωές των άλλων και ενθαρρύνουμε την επανάληψη φαινομένων, όπως ενθαρρύνουμε και τον όχλο των αυτόκλητων τιμωρών.
Τόσο η τηλεόραση, όσο και ο όχλος διψούν για λιντσάρισμα και κάνουν λάιβ μετάδοση… Οι παθογένειες της τηλεόρασης είναι οι δικές μας παθογένειες. Το πρόβλημα συνεπώς δεν είναι μόνο οι ίδιες οι παθογένειες αλλά η νομιμοποιητική λειτουργία της τηλεόρασης. Όταν συνεχίζουμε να παρακολουθούμε ζωντανά παρουσιαστές να καυχιόνται στον αέρα πως εκείνη τη στιγμή κοιτάζουν στο κινητό τους τις φωτογραφίες του βιασμού της 12χρονης, όταν παραμένουμε θεατές σχολιαστών που αναπαράγουν σεξιστικό λόγο λέγοντας στις γυναίκες των πάνελ «μαζέψτε τα παιδιά σας, εσείς είστε υπεύθυνες» και αφαιρώντας ευθύνες από παιδοβιαστές και μαστροπούς, τότε ναι… η τηλεόραση αντανακλά τις δικές μας προκαταλήψεις και ιδεοληψίες, τη δική μας νοσηρότητα. Κι όταν το αποδεχτούμε αυτό, ίσως καταφέρουμε και να το αλλάξουμε.
Το τηλεοπτικό πεδίο συγκροτεί, εδώ και δεκαετίες, ένα χώρο κατασκευής συγκεκριμένων ειδών ταυτότητας και αναπαραστάσεων του εαυτού, συνδεδεμένα με το πρόταγμα του νεοφιλελευθερισμού και το ψηφιακό πανοπτικόν. Σε ελεύθερη μετάφραση; Οι ταυτότητες μας γίνονται πιο σεξουαλικοκεντρικές και το κοινωνικό περιβάλλον ολοένα και πιο ανθρωποφάγο.
Την ίδια στιγμή υποτιμάμε την τηλεόραση που παρά τις όποιες υποτιμήσεις, παραμένει το πιο μαζικό μέσο και λειτουργεί ως διάφανος καθρέφτης της κοινωνίας καθώς ακόμα και όταν δεν ανοίγουμε τη μικρή μας οθόνη, ενημερωνόμαστε για όλα όσα συμβαίνουν εκεί μέσα από τη αναπαραγωγή του περιεχομένου της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η επίδραση της ομιλούσας εικόνας παραμένει μεγάλη και το είδος της ομιλούσας εικόνας δεν μπορεί παρά να είναι σύμπτωμα κοινωνικών διεργασιών.
Η τηλεόραση που έχουμε μοιάζει, λοιπόν, να είναι σύμπτωμα της κοινωνίας του Μεγάλου Αδελφού που κατασκοπεύει ξένες ζωές, άλλοτε παθητικά και σιωπηλά και άλλοτε κακοποιητικά. Οφείλουμε, ωστόσο, να αποσαφηνίσουμε πως το τηλεοπτικό περιεχόμενο δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από την ιδεολογική ταυτότητα του μέσου και το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Πες μου, λοιπόν, τι βλέπεις, να σου πω ποιος είσαι. Εμείς είμαστε, εξάλλου, οι τηλεοπτικές παθογένειες.
Πριν από μερικά χρόνια, ο Nick Couldry, καθηγητής κοινωνίας θεωρίας και επικοινωνίας στο LSE είχε υποστηρίξει πως η «τηλεπραγματικότητα είναι το κρυφό θέατρο του νεοφιλελευθερισμού» εξηγώντας πως κάθε κοινωνικό σύστημα αγριότητας δημιουργεί το δικό του θέατρο. Αναφερόταν στα ριάλιτι αλλά η θεωρία του μπορεί να έχει εφαρμογή στις περισσότερες εκπομπές της ελληνικής τηλεόρασης και στα δελτία ειδήσεων που έχουν χαρακτηριστικά ριάλιτι καθώς αυτό που κάνουν είναι να αναπαράγουν και να μεγεθύνουν τη φρίκη.
Πάει καιρός που μιλάμε για τα «σκουπίδια της τηλεόρασης», που έχουν πια γίνει ολόκληρες χωματερές. Πάει καιρός που οι παθογένειες της τηλεόρασης έχουν μεταφερθεί στο διαδίκτυο. Εμείς όμως παραμένουμε στην ίδια θέση.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή… Κάποτε, πριν από περισσότερο από μισόν αιώνα, ήρθε στη χώρα μας η τηλεόραση -στην αρχή μόνο η δημόσια- και μέσα σε λίγο καιρό το φαντασιακό μας μεταβλήθηκε. Για την ακρίβεια ευθυγραμμίστηκε με εκείνο των δυτικών κρατών. Κάποια χρόνια μετά, άρχισαν να λειτουργούν οι πρώτοι ιδιωτικοί τηλεοπτική σταθμοί και ξεκίνησε δειλά δειλά να γίνεται λόγος για τα πρώτα σκουπίδια της τηλεόρασης. Ο 21ος αιώνας έμελλε να μπει χέρι χέρι με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που άρχισαν να λειτουργούν ως πολλαπλασιαστές της εκάστοτε κακοποίησης. Και ναι, είχαμε γίνει όλοι ενεργά μέλη της ηδονοβλεπτικής κοινωνίας της κλειδαρότρυπας.
Έχετε αναρωτηθεί τι ακριβώς παρακολουθούμε τόσο καιρό κολλημένοι στις οθόνες των έξυπνων συσκευών μας ή σε εκείνες των τηλεοράσεων; Έχετε αναλογιστεί το μέγεθος της δικής μας ευθύνης στο διασυρμό ενός 12χρονου κοριτσιού και της οικογένειας του είτε ως σιωπηλοί θεατές είτε ως φορείς κακοποιητικών λόγων μέσω σοσιαλμιντιακού κανιβαλισμού;
Συμμετέχουμε παθητικά και ψευδοσυναισθηματικά στο οπτικό δρώμενο. Καταναλώνουμε φρικιαστικές λεπτομέρειες μιας ιστορίας, γενετήσιες πληροφορίες από ιατροδικαστικές εκθέσεις και γινόμαστε παθητικοί δέκτες και ενίοτε συνεργοί μιας ηθικής δολοφονίας χαρακτήρων μέσα από την τηλεοπτική και έντυπη αναπαραγωγή κλισέ.
Δημοσιογράφοι από τα συστημικά μίντια πολιορκούν το σπίτι της οικογένειας της 12χρονης στον Κολωνό, παρουσιαστές αναμασούν το κυρίαρχο αφήγημα, ψάχνουν ψεγάδι στη συμπεριφορά της βιασθείσας, καταδικάζουν τη μητέρα της προτού καταδικαστεί από την ελληνική δικαιοσύνη και εμείς παρακολουθούμε από την ψηφιακή κλειδαρότρυπα τη συνεχή ταπείνωση μιας ανήλικης που έχει ήδη βιαστεί και εκπορνευθεί, σε ενημερωτικές και ψυχαγωγικές εκπομπές, σε έντυπα, σάιτ και μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Κι όμως, δεν αλλάζουμε κανάλι, δεν αποστρέφουμε το βλέμμα από τις ζωές των άλλων και ενθαρρύνουμε την επανάληψη φαινομένων, όπως ενθαρρύνουμε και τον όχλο των αυτόκλητων τιμωρών.
Τόσο η τηλεόραση, όσο και ο όχλος διψούν για λιντσάρισμα και κάνουν λάιβ μετάδοση… Οι παθογένειες της τηλεόρασης είναι οι δικές μας παθογένειες. Το πρόβλημα συνεπώς δεν είναι μόνο οι ίδιες οι παθογένειες αλλά η νομιμοποιητική λειτουργία της τηλεόρασης. Όταν συνεχίζουμε να παρακολουθούμε ζωντανά παρουσιαστές να καυχιόνται στον αέρα πως εκείνη τη στιγμή κοιτάζουν στο κινητό τους τις φωτογραφίες του βιασμού της 12χρονης, όταν παραμένουμε θεατές σχολιαστών που αναπαράγουν σεξιστικό λόγο λέγοντας στις γυναίκες των πάνελ «μαζέψτε τα παιδιά σας, εσείς είστε υπεύθυνες» και αφαιρώντας ευθύνες από παιδοβιαστές και μαστροπούς, τότε ναι… η τηλεόραση αντανακλά τις δικές μας προκαταλήψεις και ιδεοληψίες, τη δική μας νοσηρότητα. Κι όταν το αποδεχτούμε αυτό, ίσως καταφέρουμε και να το αλλάξουμε.
Το τηλεοπτικό πεδίο συγκροτεί, εδώ και δεκαετίες, ένα χώρο κατασκευής συγκεκριμένων ειδών ταυτότητας και αναπαραστάσεων του εαυτού, συνδεδεμένα με το πρόταγμα του νεοφιλελευθερισμού και το ψηφιακό πανοπτικόν. Σε ελεύθερη μετάφραση; Οι ταυτότητες μας γίνονται πιο σεξουαλικοκεντρικές και το κοινωνικό περιβάλλον ολοένα και πιο ανθρωποφάγο.
Την ίδια στιγμή υποτιμάμε την τηλεόραση που παρά τις όποιες υποτιμήσεις, παραμένει το πιο μαζικό μέσο και λειτουργεί ως διάφανος καθρέφτης της κοινωνίας καθώς ακόμα και όταν δεν ανοίγουμε τη μικρή μας οθόνη, ενημερωνόμαστε για όλα όσα συμβαίνουν εκεί μέσα από τη αναπαραγωγή του περιεχομένου της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η επίδραση της ομιλούσας εικόνας παραμένει μεγάλη και το είδος της ομιλούσας εικόνας δεν μπορεί παρά να είναι σύμπτωμα κοινωνικών διεργασιών.
Η τηλεόραση που έχουμε μοιάζει, λοιπόν, να είναι σύμπτωμα της κοινωνίας του Μεγάλου Αδελφού που κατασκοπεύει ξένες ζωές, άλλοτε παθητικά και σιωπηλά και άλλοτε κακοποιητικά. Οφείλουμε, ωστόσο, να αποσαφηνίσουμε πως το τηλεοπτικό περιεχόμενο δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από την ιδεολογική ταυτότητα του μέσου και το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Πες μου, λοιπόν, τι βλέπεις, να σου πω ποιος είσαι. Εμείς είμαστε, εξάλλου, οι τηλεοπτικές παθογένειες.
