Κάποιες μέρες κάθομαι ωραία και αμέριμνα και ξαφνικά -μπαμ!- μου σκάνε τα λόγια της Margaret Atwood εκεί που δεν το περιμένω. Και πάντα μα πάντα, με μαθηματική ακρίβεια, νιώθω την ίδια σφαλιάρα που ένιωσα την πρώτη φορά που τα διάβασα.
«Αντρικές φαντασιώσεις, αντρικές φαντασιώσεις, τα πάντα ελέγχονται από τις αντρικές φαντασιώσεις; Πάνω στο βάθρο ή κάτω γονατιστή, τα πάντα είναι μια αντρική φαντασίωση: ότι είσαι αρκετά δυνατή για να δεχτείς ό,τι σου πετάνε κατά πάνω σου, ή πολύ αδύναμη να κάνεις οτιδήποτε. Ακόμα και το να προσποιείσαι ότι δεν τροφοδοτείς τις αντρικές φαντασιώσεις είναι μια αντρική φαντασίωση: να προσποιείσαι ότι είσαι αόρατη, να προσποιείσαι ότι έχεις μια δική σου ζωή, ότι μπορείς να πλύνεις τα πόδια σου και να χτενίσεις τα μαλλιά σου χωρίς να συνειδητοποιείς τον πάντα παρόντα παρατηρητή, που κοιτάει μέσα από την κλειδαρότρυπα, κοιτάει από την κλειδαρότρυπα μέσα στο κεφάλι σου. Είσαι μια γυναίκα με έναν άντρα μέσα σου που παρακολουθεί μια γυναίκα. Είσαι ο ηδονοβλεψίας σου». (Margaret Atwood, Η κλέφτρα κίσσα, 1993).
Ο όρος «male gaze» (αντρικό βλέμμα) προέρχεται από φεμινίστριες ακαδημαϊκούς κι επεξηγεί πώς τα μέσα ενημέρωσης και η λογοτεχνία απεικονίζουν τις γυναίκες από την οπτική γωνία των στρέιτ ανδρών – σε μεγάλο βαθμό ως σεξουαλικά αντικείμενα. Η σεξουαλική αντικειμενοποίηση αλλάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας. Ως γυναίκα, ακόμα και όταν κοιτάζεσαι απλά στον καθρέφτη, κοιτάς τον εαυτό σου με τον τρόπο που θα σε έβλεπε ένας άντρας. Δεν κοιτάς εσένα, αλλά τον αντικειμενοποιημένο σου εαυτό.
Με πολλούς τρόπους και σε διαφορετικές δόσεις, τρέφω και τρέφομαι από την τοξικότητα της πατριαρχίας χωρίς τη συγκατάθεσή μου. Ο εσωτερικός μου ηδονοβλεψίας έχει παραμορφώσει τις αντιλήψεις μου για τον εαυτό μου, αλλάζοντας τη συμπεριφορά μου. Και το χειρότερο -όπως λέει η Atwood- δε μπορώ να ξεφύγω από αυτό. Ακόμα κι όταν κάνω πως ξεφεύγω, αυτό δε παύει να είναι άλλη μια παράσταση για τα μάτια του εσωτερικού παρατηρητή, για το άγρυπνο αντρικό βλέμμα. Για παράδειγμα, ενώ δεν θέλω να με παρενοχλούν για την εμφάνισή μου, η κοινωνία μου λέει ότι για να είμαι όμορφη, πρέπει να φοράω συγκεκριμένα ρούχα, να βάφομαι με συγκεκριμένο τρόπο και —φυσικά— να χαμογελάω. Είμαι πιο όμορφη όταν χαμογελάω.
Πώς ξεφεύγεις από αυτό; Αγνοείς τα σχόλια, τα παρατεταμένα βλέμματα και τα σφυρίγματα; Αποφασίζεις να φοράς ό, τι θέλεις, να φέρεσαι όπως θέλεις και να φροντίζεις να ζεις με τρόπο που σε κάνει χαρούμενη; Σε έναν ιδανικό κόσμο, θα μπορούσα να ανγοήσω όσους αξιολογούν την προσωπικότητά μου από το πώς παρουσιάζω το σώμα μου, αλλά αυτό απλά είναι αδύνατον.
Δεν είναι δυνατό γιατί ο υλικός μου εαυτός (το σώμα, η εμφάνισή μου) αντιπροσωπεύει την αξία που έχω ως γυναίκα σε μια πατριαρχική κοινωνία. Και η απόδοση αξιών είναι ο τρόπος με τον οποίο νομιμοποιείται, ισχυροποιείται και αναπλάθεται η πατριαρχική εξουσία. Αμ πώς; Έτσι εύκολα θα έπεφτε;
To 83% των γυναικών και το 43% των αντρών έχουν βιώσει σεξουαλική παρενόχληση κάποια στιγμή στον δρόμο. Οι θύτες είναι στην πλειοψηφία τους άντρες. To 97% των γυναικών ηλικίας 18-24 ετών στη Μ.Βρετανία έχουν πέσει θύματα παρενόχλησης, εκ των οποίων το 96% δεν το κατήγγειλε γιατί θεώρησε ότι αυτό δε θα άλλαζε κάτι. Τα ποσοστά αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία, τη χώρα και την κοινωνικο-οικονομική τάξη.
Στον πυρήνα της σεξουαλικής παρενόχλησης βρίσκεται η υποτίμηση. «Αν δεν αντιλαμβανόμαστε ένα άτομο ως άνθρωπο, είναι πιο εύκολο να τον κακομεταχειριζόμαστε, να τον καταδικάζουμε, να τον αντιμετωπίζουμε ως κατώτερο», λέει η Jules Arthur-Grable, διευθύντρια του γραφείου αντιμετώπισης και πρόληψης σεξουαλικών επιθέσεων του Πανεπιστημίου Μπάτλερ. «Και είναι κάτι που βλέπουμε σε όλο το κοινωνικό φάσμα, όχι μόνο στηη σεξουαλική παρενόχληση. Το βλέπουμε και στον ρατσισμό, στις θρησκευτικές διακρίσεις, το βλέπουμε παντού, οπουδήποτε υπάρχει ένας πληθυσμός που θεωρείται “λιγότερος” ».
Για να ξεπεράσουμε τον σεξισμό, πρέπει όλοι να αλλάξουμε. Διαφορετικά, δημιουργούμε μια τοξική κουλτούρα για όλους.
Κι ενώ το male gaze επηρεάζει κυρίως τις γυναίκες, είναι επίσης επιβλαβές και για τους άντρες. Μας ζητά να μην περιμένουμε τίποτα περισσότερο, τίποτα καλύτερο από αυτούς. Τους παρουσιάζει ως ανίκανους να ξεπεράσουν το «ανδρικό βλέμμα», παραμένοντας πάντα σεξουαλικά ανεξέλεγκτα τέρατα, κάτι που γνωρίζουμε ότι είναι επικίνδυνα αναληθές.
Το να πω ότι δεν περιμένω τίποτα καλύτερο από τους άντρες είναι εύκολο. Δε θέλω να το κάνω εύκολο. Άνδρες, περιμένουμε περισσότερα από εσάς.
Όλοι μπορούμε να αλλάξουμε τη γλώσσα και τη συμπεριφορά μας για να επιτύχουμε μια πιο δίκαιη κοινωνία — για τις γυναίκες, για τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα και για άλλες υποεκπροσωπούμενες φυλετικές, εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες. Είναι θέμα παιδείας, σίγουρα, αλλά πρέπει να γίνουν αλλαγές και ΤΩΡΑ. Ας μην το αφήνουμε να επαφίεται σε ένα αόριστο μέλλον. Ας μη «φοράμε» την ευθύνη αυτή στα παιδιά μας (υπαρκτά και μη), θεωρώντας ότι το χρέος μας το κάναμε. Πρέπει να δημιουργήσουμε τον χώρο τώρα. Οι αλλαγές πρέπει να ξεκινήσουν σήμερα. Κάθε μέρα.
Σε πρώτη φάση, όσες έχουμε βιώσει σεξουαλική παρενόχληση, ας αναγνωρίσουμε το τραύμα και την αδικία που έχουμε αντιμετωπίσει. Σε καμία δεν αξίζει να αντικειμενοποιείται. Σε δεύτερη φάση, ας αρχίσουμε να αποσυναρμολογούμε όλ@ μας το πώς αναπαράγουμε κι εμείς την πατριαρχική γλώσσα και πολιτισμό.
Για να τελειώνουμε με την τοξική αρρενωπότητα.
Μέχρι τότε, εγώ σύντομα θα ξεχάσω τελείως αυτά τα λόγια της Margaret Atwood. Θα ζήσω για λίγο ανέμελα, θα βγω αχτένιστη, θα βγω καλοχτενισμένη. Και κάποια στιγμή, ενώ κοιτιέμαι στον καθρέφτη και βάζω το κραγιόν μου, θα θυμηθώ ότι είμαι ο δικός μου ηδονοβλεψίας. Και όπως πάντα μα πάντα, με μαθηματική ακρίβεια, θα νιώσω την ίδια σφαλιάρα που ένιωσα την πρώτη φορά που το διάβασα.
«Η μονολιθική προσδοκία μου για το πώς θα έπρεπε να μοιάζει το σώμα μιας γυναίκας δεν είχε καμία σχέση με το τι συνέβη πραγματικά στο σώμα μου. Τα δύο αυτά πράγματα ήταν εντελώς άσχετα μεταξύ τους. Δεν έγινα ποτέ η γυναίκα που φανταζόμουν. […] Υποθέτω ότι θα μπορούσα να πω πως περίμενα ότι το σώμα μου θα είχε κάποιου είδους αξία». (Mieko Kawakami, Breasts and Eggs, 2019).
Κάποιες μέρες κάθομαι ωραία και αμέριμνα και ξαφνικά -μπαμ!- μου σκάνε τα λόγια της Margaret Atwood εκεί που δεν το περιμένω. Και πάντα μα πάντα, με μαθηματική ακρίβεια, νιώθω την ίδια σφαλιάρα που ένιωσα την πρώτη φορά που τα διάβασα.
«Αντρικές φαντασιώσεις, αντρικές φαντασιώσεις, τα πάντα ελέγχονται από τις αντρικές φαντασιώσεις; Πάνω στο βάθρο ή κάτω γονατιστή, τα πάντα είναι μια αντρική φαντασίωση: ότι είσαι αρκετά δυνατή για να δεχτείς ό,τι σου πετάνε κατά πάνω σου, ή πολύ αδύναμη να κάνεις οτιδήποτε. Ακόμα και το να προσποιείσαι ότι δεν τροφοδοτείς τις αντρικές φαντασιώσεις είναι μια αντρική φαντασίωση: να προσποιείσαι ότι είσαι αόρατη, να προσποιείσαι ότι έχεις μια δική σου ζωή, ότι μπορείς να πλύνεις τα πόδια σου και να χτενίσεις τα μαλλιά σου χωρίς να συνειδητοποιείς τον πάντα παρόντα παρατηρητή, που κοιτάει μέσα από την κλειδαρότρυπα, κοιτάει από την κλειδαρότρυπα μέσα στο κεφάλι σου. Είσαι μια γυναίκα με έναν άντρα μέσα σου που παρακολουθεί μια γυναίκα. Είσαι ο ηδονοβλεψίας σου». (Margaret Atwood, Η κλέφτρα κίσσα, 1993).
Ο όρος «male gaze» (αντρικό βλέμμα) προέρχεται από φεμινίστριες ακαδημαϊκούς κι επεξηγεί πώς τα μέσα ενημέρωσης και η λογοτεχνία απεικονίζουν τις γυναίκες από την οπτική γωνία των στρέιτ ανδρών – σε μεγάλο βαθμό ως σεξουαλικά αντικείμενα. Η σεξουαλική αντικειμενοποίηση αλλάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας. Ως γυναίκα, ακόμα και όταν κοιτάζεσαι απλά στον καθρέφτη, κοιτάς τον εαυτό σου με τον τρόπο που θα σε έβλεπε ένας άντρας. Δεν κοιτάς εσένα, αλλά τον αντικειμενοποιημένο σου εαυτό.
Με πολλούς τρόπους και σε διαφορετικές δόσεις, τρέφω και τρέφομαι από την τοξικότητα της πατριαρχίας χωρίς τη συγκατάθεσή μου. Ο εσωτερικός μου ηδονοβλεψίας έχει παραμορφώσει τις αντιλήψεις μου για τον εαυτό μου, αλλάζοντας τη συμπεριφορά μου. Και το χειρότερο -όπως λέει η Atwood- δε μπορώ να ξεφύγω από αυτό. Ακόμα κι όταν κάνω πως ξεφεύγω, αυτό δε παύει να είναι άλλη μια παράσταση για τα μάτια του εσωτερικού παρατηρητή, για το άγρυπνο αντρικό βλέμμα. Για παράδειγμα, ενώ δεν θέλω να με παρενοχλούν για την εμφάνισή μου, η κοινωνία μου λέει ότι για να είμαι όμορφη, πρέπει να φοράω συγκεκριμένα ρούχα, να βάφομαι με συγκεκριμένο τρόπο και —φυσικά— να χαμογελάω. Είμαι πιο όμορφη όταν χαμογελάω.
Πώς ξεφεύγεις από αυτό; Αγνοείς τα σχόλια, τα παρατεταμένα βλέμματα και τα σφυρίγματα; Αποφασίζεις να φοράς ό, τι θέλεις, να φέρεσαι όπως θέλεις και να φροντίζεις να ζεις με τρόπο που σε κάνει χαρούμενη; Σε έναν ιδανικό κόσμο, θα μπορούσα να ανγοήσω όσους αξιολογούν την προσωπικότητά μου από το πώς παρουσιάζω το σώμα μου, αλλά αυτό απλά είναι αδύνατον.
Δεν είναι δυνατό γιατί ο υλικός μου εαυτός (το σώμα, η εμφάνισή μου) αντιπροσωπεύει την αξία που έχω ως γυναίκα σε μια πατριαρχική κοινωνία. Και η απόδοση αξιών είναι ο τρόπος με τον οποίο νομιμοποιείται, ισχυροποιείται και αναπλάθεται η πατριαρχική εξουσία. Αμ πώς; Έτσι εύκολα θα έπεφτε;
To 83% των γυναικών και το 43% των αντρών έχουν βιώσει σεξουαλική παρενόχληση κάποια στιγμή στον δρόμο. Οι θύτες είναι στην πλειοψηφία τους άντρες. To 97% των γυναικών ηλικίας 18-24 ετών στη Μ.Βρετανία έχουν πέσει θύματα παρενόχλησης, εκ των οποίων το 96% δεν το κατήγγειλε γιατί θεώρησε ότι αυτό δε θα άλλαζε κάτι. Τα ποσοστά αλλάζουν ανάλογα με την ηλικία, τη χώρα και την κοινωνικο-οικονομική τάξη.
Στον πυρήνα της σεξουαλικής παρενόχλησης βρίσκεται η υποτίμηση. «Αν δεν αντιλαμβανόμαστε ένα άτομο ως άνθρωπο, είναι πιο εύκολο να τον κακομεταχειριζόμαστε, να τον καταδικάζουμε, να τον αντιμετωπίζουμε ως κατώτερο», λέει η Jules Arthur-Grable, διευθύντρια του γραφείου αντιμετώπισης και πρόληψης σεξουαλικών επιθέσεων του Πανεπιστημίου Μπάτλερ. «Και είναι κάτι που βλέπουμε σε όλο το κοινωνικό φάσμα, όχι μόνο στηη σεξουαλική παρενόχληση. Το βλέπουμε και στον ρατσισμό, στις θρησκευτικές διακρίσεις, το βλέπουμε παντού, οπουδήποτε υπάρχει ένας πληθυσμός που θεωρείται “λιγότερος” ».
Για να ξεπεράσουμε τον σεξισμό, πρέπει όλοι να αλλάξουμε. Διαφορετικά, δημιουργούμε μια τοξική κουλτούρα για όλους.
Κι ενώ το male gaze επηρεάζει κυρίως τις γυναίκες, είναι επίσης επιβλαβές και για τους άντρες. Μας ζητά να μην περιμένουμε τίποτα περισσότερο, τίποτα καλύτερο από αυτούς. Τους παρουσιάζει ως ανίκανους να ξεπεράσουν το «ανδρικό βλέμμα», παραμένοντας πάντα σεξουαλικά ανεξέλεγκτα τέρατα, κάτι που γνωρίζουμε ότι είναι επικίνδυνα αναληθές.
Το να πω ότι δεν περιμένω τίποτα καλύτερο από τους άντρες είναι εύκολο. Δε θέλω να το κάνω εύκολο. Άνδρες, περιμένουμε περισσότερα από εσάς.
Όλοι μπορούμε να αλλάξουμε τη γλώσσα και τη συμπεριφορά μας για να επιτύχουμε μια πιο δίκαιη κοινωνία — για τις γυναίκες, για τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα και για άλλες υποεκπροσωπούμενες φυλετικές, εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες. Είναι θέμα παιδείας, σίγουρα, αλλά πρέπει να γίνουν αλλαγές και ΤΩΡΑ. Ας μην το αφήνουμε να επαφίεται σε ένα αόριστο μέλλον. Ας μη «φοράμε» την ευθύνη αυτή στα παιδιά μας (υπαρκτά και μη), θεωρώντας ότι το χρέος μας το κάναμε. Πρέπει να δημιουργήσουμε τον χώρο τώρα. Οι αλλαγές πρέπει να ξεκινήσουν σήμερα. Κάθε μέρα.
Σε πρώτη φάση, όσες έχουμε βιώσει σεξουαλική παρενόχληση, ας αναγνωρίσουμε το τραύμα και την αδικία που έχουμε αντιμετωπίσει. Σε καμία δεν αξίζει να αντικειμενοποιείται. Σε δεύτερη φάση, ας αρχίσουμε να αποσυναρμολογούμε όλ@ μας το πώς αναπαράγουμε κι εμείς την πατριαρχική γλώσσα και πολιτισμό.
Για να τελειώνουμε με την τοξική αρρενωπότητα.
Μέχρι τότε, εγώ σύντομα θα ξεχάσω τελείως αυτά τα λόγια της Margaret Atwood. Θα ζήσω για λίγο ανέμελα, θα βγω αχτένιστη, θα βγω καλοχτενισμένη. Και κάποια στιγμή, ενώ κοιτιέμαι στον καθρέφτη και βάζω το κραγιόν μου, θα θυμηθώ ότι είμαι ο δικός μου ηδονοβλεψίας. Και όπως πάντα μα πάντα, με μαθηματική ακρίβεια, θα νιώσω την ίδια σφαλιάρα που ένιωσα την πρώτη φορά που το διάβασα.
«Η μονολιθική προσδοκία μου για το πώς θα έπρεπε να μοιάζει το σώμα μιας γυναίκας δεν είχε καμία σχέση με το τι συνέβη πραγματικά στο σώμα μου. Τα δύο αυτά πράγματα ήταν εντελώς άσχετα μεταξύ τους. Δεν έγινα ποτέ η γυναίκα που φανταζόμουν. […] Υποθέτω ότι θα μπορούσα να πω πως περίμενα ότι το σώμα μου θα είχε κάποιου είδους αξία». (Mieko Kawakami, Breasts and Eggs, 2019).
