Η Αμερική λατρεύει τα talk show σχεδόν όσο και τα reality. Για δεκαετίες, παρουσιαστές όπως ο Johnny Carson, ο David Letterman και στη συνέχεια ο Jimmy Kimmel και ο Jimmy Fallon καθόρισαν τη βραδινή ψυχαγωγία, προσφέροντας χιούμορ, σάτιρα και μερικές φορές αιχμηρή πολιτική κριτική. Όμως, σήμερα, κάθε αστείο μοιάζει να περνά από «έγκριση ασφαλείας» πριν ειπωθεί. Το πρόσφατο κύμα αντιδράσεων γύρω από τον Jimmy Kimmel—είτε λόγω πολιτικών σχολίων είτε επειδή μίλησε για τη πρόσφατη δολοφονία του Kirk—θέτει ένα βασικό ερώτημα: μιλάμε για το φυσικό τέλος μιας κάποτε αγαπημένης τηλεοπτικής φόρμας ή για την σταδιακή απονέκρωση της ελευθερίας του λόγου;

Talk show: Από την επανάσταση σε τηλεοπτική ρουτίνα
Κάποτε, τα talk show ήταν τολμηρά, με ουσιαστικό σχόλιο για την πολίτικη και τη κοινωνία. Ο Carson μπορούσε να «καρφώσει» πολιτικούς, ο Letterman να γελοιοποιήσει celebrities χωρίς φόβο. Σήμερα, ένα απλό αστείο για έναν δισεκατομμυριούχο ή έναν υποψήφιο πρόεδρο ή και τον ίδιο τον πρόεδρο μπορεί να προκαλέσει διαδικτυακές θύελλες, hashtags που απαιτούν «ακύρωση» και χιλιάδες tweets οργής. Τα δίκτυα, φοβισμένα από τη ζημιά στην εικόνα τους, επιβάλλουν περισσότερους κανόνες και λιγότερο αυθορμητισμό. Το αποτέλεσμα; Τα talk show συχνά θυμίζουν προσεκτικά «ελεγμένα» press releases με αδύναμα χαμόγελα και την απογοήτευση ζωγραφισμένη στα μάτια του παρουσιαστή.

Το φαινόμενο της «ακύρωσης» και η υπερβολή
Δεν πρόκειται να υπερασπιστώ κάθε ατυχές αστείο που έχει ειπωθεί ποτέ. Σαφώς υπάρχουν σχόλια που είναι ρατσιστικά, σεξιστικά ή απλώς προσβλητικά. Όμως, έχουμε φτάσει σε σημείο όπου η σάτιρα αντιμετωπίζεται σαν έγκλημα σκέψης. Όταν ο Kimmel—ένας άνθρωπος που έχει αφιερώσει την καριέρα του στην κωμωδία- δέχεται κύματα οργής για ένα σχόλιο του, τότε μήπως το πρόβλημα δεν είναι αυτός; Αν κάθε αστείο πρέπει να είναι αποστειρωμένο για να μην προσβάλλει κανέναν, τότε γιατί να γίνει;

Η υποκρισία του κοινού
Το πιο ειρωνικό στοιχείο είναι πως το κοινό παριστάνει το ευαίσθητο, αλλά εξακολουθεί να καταναλώνει περιεχόμενο που βασίζεται σε ειρωνεία και υπερβολή. Όταν ο Kimmel «τα χώνει» σε κάποιον πολιτικό που δε μας αρέσει, γελάμε. Όταν όμως το ίδιο ύφος στραφεί σε κάποιον που συμπαθούμε, ξαφνικά μιλάμε για «προσβολή» και «κατάχρηση του μέσου». Η ελευθερία του λόγου δεν είναι μπουφές όπου επιλέγεις μόνο ό,τι σε βολεύει. Αν θέλεις να απολαμβάνεις τη σάτιρα όταν χτυπάει τους αντιπάλους σου, πρέπει να αντέχεις και όταν ακουμπά τους δικούς σου. Εδώ και καιρό υπάρχει στο τραπέζι το ερώτημα, αν η σάτιρα πρέπει να τίθεται σε λογοκρισία ή όχι. Προσωπικά πιστεύω ότι η σάτιρα είναι η μορφή έκφρασής που δεν πρέπει να υπόκειται σε καμία μορφή λογοκρισίας αν θέλουμε να υποστηρίζουμε ότι ζούμε σε δημοκρατία.

Το τέλος μιας εποχής;
Βέβαια, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε ότι τα talk show πεθαίνουν και για λόγους πέρα από τη «κουλτούρα της ακύρωσης». Το TikTok, τα podcasts και το YouTube έχουν διαλύσει το παλιό τηλεοπτικό μοντέλο. Γιατί να περιμένεις τα μεσάνυχτα να δεις μία συνέντευξη, όταν μπορείς να τη βρεις κομμένη σε viral κλιπ λίγα λεπτά αργότερα; Τα νεότερα κοινά δεν έχουν συναισθηματικό δέσιμο με τη late-night τηλεόραση. Έτσι, το είδος χάνει τη δυναμική του όχι μόνο λόγω της υπερβολικής πολιτικής ορθότητας αλλά και εξαιτίας των αλλαγών που υφίσταται η συνήθεια κατανάλωσης ψυχαγωγίας.

Ελευθερία του λόγου: Μύθος ή πραγματικότητα;
Η Αμερική και, κατ’ επέκταση, ο δυτικός κόσμος υπερηφανεύεται για την ελευθερία του λόγου. Όμως, η κοινωνική πίεση και οι εταιρικοί φόβοι λογοκρισίας δημιουργούν ένα άτυπο φίμωτρο. Δε χρειάζεται να επέμβει το κράτος για να περιορίσει την έκφρασή αρκεί ο πανικός στα social media. Έτσι, αντί να έχουμε ελεύθερο διάλογο, έχουμε λογοκρισία. Παρουσιαστές όπως ο Kimmel αναγκάζονται να «μασάνε» τα λόγια τους, γνωρίζοντας πως ένα λάθος αστείο μπορεί να τους κοστίσει την καριέρα τους. Και όταν τελικά το κάνουν η καριέρα τους όντως δέχεται ένα τεράστιο πλήγμα, χωρίς να υπάρχει η παραμικρή σκέψη για την προσωπικότητά και την πορεία του εκάστοτε παρουσιαστή εργαζόμενου.

Η καυστική αλήθεια
Ίσως, τελικά, το ερώτημα δεν είναι αν τελειώνουν τα talk show ή η ελευθερία του λόγου. Ίσως τελειώνει η ικανότητά μας να δεχόμαστε την κριτική με χιούμορ. Ζούμε σε μια εποχή όπου όλοι έχουν φωνή αλλά λίγοι έχουν ανεκτικότητα. Θέλουμε τη σάτιρα, αλλά μόνο όταν συμφωνεί μαζί μας. Θέλουμε την ελευθερία του λόγου, αλλά μόνο όταν επιβεβαιώνει τις απόψεις μας. Αυτό δεν είναι ελευθερία, είναι επιλεκτική ανεκτικότητα και αυτή δεν πρέπει να έχει χώρο σε μία αληθινή δημοκρατία.

Ένα πιθανό μέλλον
Το πιθανότερο είναι ότι τα παραδοσιακά talk show θα συνεχίσουν να συρρικνώνονται, όχι μόνο επειδή κάποιοι προσβλήθηκαν, αλλά επειδή το μέσο έχει ξεπεραστεί. Όμως η πραγματική απώλεια είναι η διάθεση για ριψοκίνδυνη και ουσιαστική κωμωδία. Αν φοβόμαστε τόσο πολύ την προσβολή ώστε να σκοτώνουμε κάθε προσπάθεια σάτιρας, τότε ίσως το επόμενο «θύμα» να μην είναι ένας παρουσιαστής αλλά ο δημόσιος διάλογος συνολικά. Πρέπει να αναρωτηθούμε τι κοινωνία διαμορφώνουμε για τις μελλοντικές γενιές και αν τελικά το political correct είναι όντως σωστό.

Μετά τον Stephen Colbert και τον Jimmy Kimmel, ίσως να μην θρηνήσουμε απλώς το τέλος ενός ακόμη talk show. Ίσως, θρηνήσουμε τη στιγμή που αποφασίσαμε ότι το χιούμορ πρέπει να φοράει χειροπέδες και η όποια άποψη αν δε συμφωνεί με τους κανόνες δεν έχει λόγο ύπαρξης. Και αν αυτή είναι η νέα κανονικότητα, τότε το πρόβλημα δεν είναι ο Kimmel, δεν είναι καν τα τηλεοπτικά δίκτυα. Είμαστε εμείς ένα κοινό που ζητά ασφάλεια από κάθε λέξη, ενώ υποτίθεται πως υπερασπίζεται την ελευθερία του λόγου. Σε αυτή την περίπτωση λοιπόν καλό θα ήταν να μην τρέφουμε ψευδαισθήσεις για την ύπαρξη ενός δημοκρατικού ελεύθερου δυτικού κόσμου.

Αν δεν αντέχουμε λίγη καυστική σάτιρα ή ένα ουσιαστικό σχόλιο αντίθετο από εκείνα που θέλει να επιβάλλει η εταιρική πολίτικη και η πολίτικη γενικότερα, τότε ας πούμε από τώρα αντίο σε έναν δίκαιο και ελεύθερο κόσμο. Τελικά ίσως το πρόβλημα δεν είναι τα talk show που πεθαίνουν, αλλά εμείς που έχουμε ξεχάσει πώς να γελάμε χωρίς όρους και προϋποθέσεις και πως να υπερασπιζόμαστε το δικαίωμα του καθενός να εκφράζεται ανεξάρτητα από τις προσωπικές μας απόψεις.

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.