Το αίσθημα ότι η ζωή δεν έχει νόημα είναι μια εμπειρία που πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουμε κάποια στιγμή, είναι μια υπαρξιακή κρίση και μπορεί να εμφανιστεί όταν οι βαθύτερες ερωτήσεις γύρω από την ταυτότητα, τον σκοπό και την ύπαρξη μας αρχίζουν να κατακλύζουν τη συνείδησή μας. Αν νιώθεις πως «τίποτα δεν έχει σημασία» ή ότι η ζωή σου είναι ένας συνεχής αγώνας χωρίς κατεύθυνση, σίγουρα δεν είσαι ο μόνος και πρέπει να ξέρεις ότι υπάρχουν τρόποι να διασχίσεις αυτή τη δύσκολη περίοδο.

Ως υπαρξιακή κρίση ορίζεται ως μια περίοδος έντονου εσωτερικού αναβρασμού, όπου αμφισβητούμε την ταυτότητά μας, τον ρόλο μας στον κόσμο και τον σκοπό της ζωής μας. Μία τέτοια ψυχική κατάσταση συχνά συνοδεύεται από αρνητικά συναισθήματα όπως είναι το άγχος, η μοναξιά, ο φόβος του θανάτου ή ακόμα και η έλλειψη νοήματος. Αυτή η κρίση δεν είναι απλώς μία κακή διάθεση που προέκυψε, μπορεί να είναι βαθιά και επίμονη, να διαρκεί εβδομάδες ή και μήνες, να επηρεάζει την καθημερινότητα μας και να διαταράσσει την ψυχική μας υγεία.

Επιπλέον, η υπαρξιακή κρίση μπορεί να εμφανίζεται σε κρίσιμες φάσεις της ζωής του καθενός, όπως συχνά συμβαίνει σε νέους ενήλικες, στις λεγόμενες κρίσεις μέσης ηλικίας, σε σημαντικές μεταβάσεις ζωής ή ακόμη και η απώλειας, όλα αυτά μπορούν να λειτουργήσουν ως αφορμή για την εκδήλωση κάτι μεγαλύτερου και πιο δύσκολου στην αντιμετώπιση του.

Ο υπαρξισμός ως φιλοσοφική κατεύθυνση

Αν και ο υπαρξισμός άσκησε μεγάλη επιρροή στον πολιτισμό του εικοστού αιώνα, παρέμεινε απροσδιόριστος ως ξεχωριστό φιλοσοφικό κίνημα. Οι περισσότεροι από όσους ασχολούνταν με αυτή την ιδεολογία δεν αυτοπροσδιορίζονταν δημόσια ως υπαρξιστές, εκτός από την περίπτωση του Γάλλου φιλοσόφου και συγγραφέα Jean- Paul Sartre, ο οποίος διακήρυξε τις υπαρξιστικές του πεποιθήσεις με την αναφώνηση ότι «Ο υπαρξισμός είναι ανθρωπισμός».

Στους μεγαλύτερους υπαρξιστικούς φιλόσοφους περιλαμβάνονται οι Maurice Merleau-Ponty, Karl Jaspers, Albert Camus, Roland Barthes, José Ortega y Gasset και Martin Heidegger. Οι στοχαστές αυτοί επικεντρώθηκαν στη μελέτη της ανθρώπινης ύπαρξης, η οποία αποτελεί μια προσωπική εμπειρία σε αντίθεση με την ίδια την ύπαρξη. Ο υπαρξισμός έχει την προέλευσή του στη λατινική λέξη existential, η οποία υποδηλώνει την «ύπαρξη», αν και αυτή είναι απλώς η αρχή αυτού που αυτοί οι φιλόσοφοι προσπάθησαν να κατανοήσουν.

Φυσικά, ο όρος επινοήθηκε από μία από τις κύριες μορφές του υπαρξισμού, τον Søren Kierkegaard. Για τον Kierkegaard, η ύπαρξη σήμαινε την εσωτερική επίγνωση του εαυτού σε σχέση με τον κόσμο γύρω του. Για να ζήσει «με αλήθεια, ποικιλία και πάθος», ένα άτομο πρέπει να επικεντρωθεί στη λήψη μιας συνειδητής επιλογής που προέρχεται από ένα εξωτερικά επικεντρωμένο παθητικό είδος ύπαρξης. Ο υπαρξισμός είναι δύσκολο να αναγνωριστεί ως μορφή «ύπαρξης» επειδή οι ανησυχίες για την καθημερινή ζωή και η σύντομη μεγεθυμένη ευτυχία μπορούν να αποσπάσουν την προσοχή μας από αυτήν.

Σύμφωνα με τους υπαρξιστές, η γνώση μπορεί να αποκτηθεί μόνο σε συγκεκριμένες καταστάσεις όπως για παράδειγμα όταν κάποιος αντιμετωπίζει προκλήσεις της ζωής, ή κάποιος περνάει δυσκολίες ή νιώθει ενοχές απέναντι στη μοίρα και την τύχη του. Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό δείγμα αμφισβήτησης της ύπαρξης το έχει πει ο χαρακτήρας του Άμλετ του Σαίξπηρ και είναι ένα ιδιαίτερα το διάσημο ερώτημα: «Να ζει κάνεις ή να μη ζει;», το ερώτημα αυτό πυροδότησε ο θάνατος του πατέρα του πρίγκιπα.

Τέτοια δύσκολα ερωτήματα συχνά κατακλύζουν τους ανθρώπους όταν ο κόσμος φαίνεται αβέβαιος. Κάποιος μπορεί να βρει απαντήσεις που δεν είναι πάντα ικανοποιητικές, αφήνοντάς τον να αναρωτιέται αν η ζωή του είναι πραγματικά πολύτιμη, αν έχει νόημα. Όταν εξετάζουμε την ανθρώπινη ύπαρξη από μια εξωτερική οπτική γωνία, μερικές φορές συνειδητοποιούμε με σοκ ότι η ανθρώπινη ύπαρξη μπορεί να μην έχει κανέναν εγγενή σκοπό ή νόημα. Αυτό μπορεί να μας εκπλήξει και να μας οδηγήσει σε περιόδους κατάθλιψης ή ακόμα και σε σημαντικές ανακατατάξεις στη ζωή μας, όπως η εγκατάλειψη θέσεων εργασίας και σχέσεων από τη μια μέρα στην άλλη, χωρίς καμία ένδειξη ή προειδοποίηση.

Μια υπαρξιακή κρίση μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε σαν να μας έχουν τραβήξει το χαλί κάτω από τα πόδια μας, αφήνοντας ένα κενό σύγχυσης και αβεβαιότητας. Είναι εκείνη η στιγμή στη ζωή όπου όλα όσα θεωρούσες αληθινά για τον εαυτό σου και τη θέση σου σε αυτόν τον διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο τίθενται υπό αμφισβήτηση. Και ξαφνικά αναρωτιέσαι, «Τι κάνω εδώ;» ή «Πού πάω από εδώ και πέρα;», ή «Τι νόημα έχει πραγματικά η ζωή;».

Μια υπαρξιακή κρίση είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια περαστική σκέψη αμφισβήτησης. Ίσως μπορεί να παρομοιαστεί με ένα τεράστιο κύμα που σκάει επάνω σου, αφήνοντάς σε με κομμένη την ανάσα και κρατώντας στη σκέψη σου απεγνωσμένα οτιδήποτε βρίσκεται κοντά σου για στήριξη. Μερικές φορές, μια υπαρξιακή κρίση μπορεί να προκληθεί από σημαντικές αλλαγές στη ζωή ή γεγονότα που μας αναγκάζουν να αντιμετωπίσουμε τη θνητότητά μας ή το νόημα της ζωής μας.

Η σύγχρονη κοινωνία έχει φτάσει σε ένα σημείο όπου οι βασικές μας ανάγκες για τροφή και ασφάλεια καλύπτονται και είναι δεδομένες, ωστόσο, μια υπαρξιακή κρίση εξακολουθεί να μας βασανίζει σαν ένα διαρκές σύννεφο. Αυτό είναι πλέον αναμφισβήτητα ένα από τα πιο πιεστικά προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσει ο καθένας σε όλο τον κόσμο. Ποια είναι, λοιπόν, μερικά σημάδια που υποδηλώνουν ότι παλεύουμε με μια υπαρξιακή κρίση; Καταρχάς, αν αμφισβητείς το νόημα της ζωής και τη θέση σου στο γενικότερο σχέδιο των πραγμάτων και του κόσμου, τότε πιθανότατα βρίσκεσαι στη μέση μιας υπαρξιακής κρίσης. Σε αυτή τη χρονική περίοδο μπορεί να αρχίσεις να βλέπεις ότι τα πάντα είναι χωρίς νόημα ή να αναρωτιέσαι ποιο είναι το νόημα όλων αυτών.

Πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε μια υπαρξιακή κρίση

Το να λειτουργείς μόνος σου και να αντιμετωπίζεις μια υπαρξιακή κρίση δεν είναι εύκολο. Μερικοί άνθρωποι επιλέγουν να αποφεύγουν την αναζήτηση της προσωπικής τους αλήθειας και στρέφονται σε προϋπάρχουσες πεποιθήσεις όπως η θρησκεία ή η παράδοση για παρηγοριά και η αλήθεια είναι ότι μπορεί να υπάρξει προσωρινή παρηγοριά, αλλά μπορεί επίσης να επιβραδύνει την πρόοδο του ανθρώπου στην εύρεση των δικών του νοημάτων για την ζωή.

Καθώς ονομάζουμε αυτή την κρίση «υπαρξιακή», μια πιθανότητα για το πώς να λύσουμε αυτό το πρόβλημα θα μπορούσε να είναι η εφαρμογή της υπαρξιστικής φιλοσοφίας στη ζωή μας. Ωστόσο, η χρήση αυτής της λύσης μάλλον λέει στον άνθρωπο να επικεντρωθεί στις δικές του εσωτερικές εμπειρίες και γνώσεις. Πρέπει να συμβαδίσουμε με την ιδέα του πεπρωμένου, καθώς οι δικές μας πράξεις και αποφάσεις καθορίζουν αν θα είναι ειρηνικό ή θυελλώδες. Ο υπαρξισμός αφορά το να μην περιορίζεται κανείς σε μια ιδέα «νοήματος» στη ζωή του και αφορά στην απόλυτη ελευθερία. Η πρόκληση για το άτομο προέρχεται από το γεγονός ότι είναι υπεύθυνο όχι μόνο απέναντι στον εαυτό του αλλά και απέναντι στους συνανθρώπους του σε όλο τον κόσμο, των οποίων οι ζωές είναι ευάλωτες σε δυνάμεις πέρα ​​από τον έλεγχό του.

Η δυσκολία να αντιμετωπίσει κανείς την εσωτερική του αλήθεια χωρίς να βασίζεται σε εξωτερική κατεύθυνση ή καθοδήγηση είναι μεγάλη γι’ αυτό, ο υπαρξισμός συχνά αποκαλείται «φιλοσοφία της απελπισίας». Ωστόσο, η υιοθέτηση αυτής της προσέγγισης μπορεί να ανοίξει ένα νέο παράθυρο για να δούμε τη ζωή με διαφορετικούς τρόπους. Η υπαρξιακή ψυχολογία βοηθά τα άτομα να αναλάβουν την ευθύνη για τη ζωή τους, βοηθώντας τα να βρουν τον εαυτό τους.

Ο Viktor Frankl ήταν Αυστριακός ψυχοθεραπευτής, ψυχίατρος και ένας αξιοσημείωτος υποστηρικτής αυτού του κινήματος, βρέθηκε για τρία χρόνια κρατούμενος σε ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ο Frankl συναισθηματικά παρέμεινε άθικτος παρά τις κακουχίες που υπέμεινε από τον εγκλεισμό του στα στρατόπεδα, αλλά τα γραπτά του μιλούν για αυτό που ο ίδιος ονόμασε «υπαρξιακό κενό», ο ίδιος το έβλεπε αυτό ως μια μορφή θλίψης η οποία, ιστορικά μιλώντας, εμφανίστηκε τον 20ό αιώνα μια εποχή γεμάτη αναταραχές και καταστροφές.

Ο Frankl ανέπτυξε μια μορφή ψυχοθεραπείας που αναφέρεται ως λογοθεραπεία η οποία επιτρέπει στους ανθρώπους να ανακαλύψουν το νόημα στη ζωή τους. Ο ίδιος πίστευε ότι αυτό μπορούσε να επιτευχθεί μέσω δημιουργικών δραστηριοτήτων, εκτιμώντας τη ζωή και αποδεχόμενος τις περιστάσεις, ακόμη και όταν δεν μπορούσε να τις ελέγξει. Αρκετές φορές, μια γρήγορη αλλαγή οπτικής γωνίας θα μας βγάλει από την υπαρξιακή παγίδα και θα μας κάνει να δούμε τον εαυτό μας και την τρέχουσα κατάσταση από μια διαφορετική οπτική γωνία.

Για παράδειγμα, σκέψου κάτι που είναι αποκλειστικά δικό σου και για το οποίο οι άλλοι δεν μπορούν να έχουν άποψη. Μπορεί να βρεις κάποια απάντηση που θα σε προκαλέσει να αξιοποιήσεις κι εσύ τις δυνατότητές σου στο έπακρο, ώστε να ζήσεις μια πιο ικανοποιητική ζωή.

Έχει η υπαρξιακή σας κρίση μια θετική πλευρά;

Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, ένας Πολωνός ψυχίατρος ονόματι Kazimierz Dąbrowski ανέπτυξε την ιδέα της «θετικής φθοράς», αυτή η θεωρία υποδηλώνει ότι η ανάπτυξη και η εξέλιξη περιλαμβάνουν την εμπειρία άγχους και στρες. Μέρος της συνολικής θεωρίας της θετικής φθοράς αφορά τα χαρισματικά άτομα, τα οποία, σύμφωνα με τον Dąbrowski, ήταν μοναδικά επειδή ήταν πιο ευαίσθητα, συναισθηματικά, ευφυή, ευφάνταστα, περίεργα και αγχώδη. Επομένως, μεταξύ άλλων, θα μπορούσαν επίσης να είναι ευάλωτα σε μία υπαρξιακή κρίση και κατάθλιψη.

Για εκείνον, αυτό υπονοεί ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερες δυνατότητες ανάπτυξης, αφού βλέπουν τον κόσμο διαφορετικά, έχουν μεγαλύτερη αυτογνωσία και θέλουν να γνωρίζουν πράγματα για τον εαυτό τους καθώς και για τους άλλους. Ωστόσο, η ζωή τους συχνά παραμένει άδεια, εκτός αν αναλύσουν άλλα ζητήματα που γενικά εμφανίζονται στη ζωή τους.

Η υπαρξιακή κρίση είναι μια δύσκολη συνθήκη, αλλά όχι απαραίτητα μία αρνητική εμπειρία. Αν καταφέρουμε να την αντιμετωπίσουμε με αποδοχή, ειλικρίνεια και πρακτικά βήματα, μπορούμε να ανακαλύψουμε βαθύτερες αξίες, νέες επιδιώξεις και τις αυθεντικές σχέσεις στη ζωή μας. Η ζωή δεν χρειάζεται να είναι κάτι που συμβαίνει σε εμάς και για αυτόν ακριβώς τον λόγο μπορούμε να γίνουμε ενεργό μέρος της διαμόρφωσης της. Αν η υπαρξιακή κρίση μοιάζει πολύ βαριά, αναζήτησε βοήθεια από ειδικούς καθώς η ψυχοθεραπεία δεν είναι αδυναμία, αλλά ένας δρόμος αυτογνωσίας και ίσως η γέφυρα προς μια πιο σταθερή και πλήρη ύπαρξη.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.