O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι ο αριθμός των ατόμων που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές αυξάνεται παγκοσμίως. Ο Βουδισμός αναγνωρίζει ότι ο πόνος είναι αναπόφευκτο μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης. Τι θα γινόταν όμως αν μπορούσαμε να επανασυνδέσουμε τον εγκέφαλό μας για να νικήσουμε τον πόνο; Σύμφωνα με τον Βουδισμό, μπορείτε.

Ο Βουδισμός είναι μια θρησκεία και ένα φιλοσοφικό σύστημα που ξεκίνησε από την αρχαία Ινδία τον 5ο αιώνα π.Χ. Βασίζεται στις διδασκαλίες του Siddhartha Gautama, γνωστού και ως Βούδα, ενώ υπολογίζεται ότι περίπου 500 εκατομμύρια άνθρωποι ακολουθούν τον Βουδισμό σήμερα.

Όμως, όταν σκεφτόμαστε την εξάπλωση και την εξάπλωση του Βουδισμού, η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό είναι οι γενναίοι Ινδοί που διασχίζουν ερήμους και βουνά για να μεταφέρουν τη θρησκεία τους σε πρόθυμους μαθητές σε όλη την Ασία. Μπορεί να μας αρέσει να φανταζόμαστε ότι ο ινδικός πολιτισμός ήταν τόσο συναρπαστικός που ήταν αναπόφευκτο να υιοθετήσει στοιχεία του η υπόλοιπη Ασία, αλλά καμία από αυτές τις υποθέσεις δεν επιβεβαιώνεται από τα ιστορικά στοιχεία που έχουμε διαθέσιμα.

Καθώς εξετάζουμε τους πραγματικούς μηχανισμούς με τους οποίους εξαπλώθηκε ο Βουδισμός – με αιώνες μετανάστευσης, πολιτισμικών ανακατατάξεων και θρησκευτικοπολιτικών αλλαγών, σύμφωνα με τον Anirudh Kanisetti του The Print, θα δούμε ότι η εξάπλωσή του αμφισβητεί την αντίληψή μας ότι η αρχαία Ινδία ήταν κάποτε κέντρο του κόσμου. Η φύση της ιστορικής αλλαγής είναι σε τέτοιο βαθμό αλληλένδετη που δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε την επιρροή της Ινδίας στον κόσμο χωρίς, παράλληλα, να αναγνωρίσουμε ότι πολλά από αυτά που είναι αποδίδονται στον ινδικό πολιτισμό – ανάμεσά τους και ο Βουδισμός –  αναπτύχθηκαν με τη συμμετοχή λαών που σήμερα δεν τους θεωρούμε Ινδούς.

Στον σύγχρονο Δυτικό κόσμο, η διδασκαλία του Βούδα βρήκε αρκετούς ακολούθους κατά την διάρκεια των δεκαετιών 1960 – 1970, όταν οι χίπις ξεκίνησαν να ταξιδεύουν σε όλον τον κόσμο ψάχνοντας το νόημα της ζωής, ενώ ταυτόχρονα οι νέοι ξεκίνησαν να διαβάζουν βιβλία της Ανατολής. Από εκείνο το σημείο και μετά ο Βούδας απέκτησε αρκετούς οπαδούς και πλέον είμαστε σε θέση να μπορούμε να αναλύσουμε τις διδαχές του και μέσω αυτών να κατανόησουμε την βαθύτερη ουσία της ύπαρξης.

Σύμφωνα λοιπόν με τον Βούδα, η επιθυμία και η άγνοια βρίσκονται στη ρίζα του πόνου. Και τα δύο οδηγούν στη λαχτάρα και την προσκόλληση σε πράγματα που είναι παροδικά, και αυτό μας κάνει να υποφέρουμε όταν βιώνουμε απώλειες ή αλλαγές, επειδή έχουμε μια λανθασμένη πεποίθηση ότι αν τα πράγματα γινόντουσαν αλλιώς, όπως τα είχαμε προγραμματίσει, θα βιώναμε καταστάσεις σίγουρης ευτυχίας. Ο Βουδισμός διδάσκει ότι ο νοητικός πόνος μπορεί να ξεπεραστεί μέσω της ανάπτυξης της κατανόησης και της καλλιέργειας ορισμένων νοητικών καταστάσεων και πρακτικών.

Οι Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες (Four Noble Truths)

Αυτές παρέχουν ένα πλαίσιο για την κατανόηση του πόνου και τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να τον ξεπεράσουμε.

Η πρώτη ευγενής αλήθεια είναι ότι ο πόνος (dukkha) είναι αναπόφευκτος. Ακριβώς όπως ο εντοπισμός ενός προβλήματος είναι το πρώτο βήμα προς την επίλυσή του, ο Βούδας δίδαξε ότι το πρώτο βήμα για να ξεπεραστεί η δυστυχία είναι η αναγνώριση της ύπαρξης της δυστυχίας. Όταν κάποιος αρνείται ότι ο πόνος υπάρχει, έχει παραισθήσεις. Όταν ένα άτομο δεν είναι σε θέση να αποδεχτεί την πραγματικότητα της κατάστασής, δεν βρίσκει τρόπο να ανακουφίσει τον πόνο του και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έναν φαύλο κύκλο συνεχούς πόνου.

Η δεύτερη ευγενής αλήθεια προσπαθεί να εντοπίσει την αιτία της οδύνης (samudaya), η οποία είναι η λαχτάρα και η προσκόλληση. Η δυστυχία προκύπτει από την προσκόλλησή μας σε πράγματα που είναι παροδικά. Το μονοπάτι προς τη φώτιση περιλαμβάνει την κατανόηση και την αποδοχή αυτής της παροδικότητας. Οι επιθυμίες και οι πόθοι για ευχαρίστηση, υλικά αγαθά και αθανασία, είναι πόθοι που δεν μπορούν ποτέ πραγματικά να ικανοποιηθούν, έτσι η συνεχής επιθυμία τους μπορεί μόνο δυστυχία να φέρει.

Η άρνηση του πόνου, η επιθυμία μας τα πράγματα να διέπονται από μια σταθερότητα και η αντίστασή μας στις απρόοπτες αλλαγές, πηγάζουν από την ανάγκη μας για προγραμματισμό και έλεγχο της ζωής. Αυτά τα δύο συμπεριφορικά χαρακτηριστικά  μπορεί να δημιουργούν μια αίσθηση ολοκλήρωσης και ικανοποίησης, γι’ αυτό και οι άνθρωποι τείνουν να αρνούνται την πραγματικότητα της παροδικότητας.

Η τρίτη ευγενής αλήθεια στον Βουδισμό είναι η κατανόηση ότι είναι δυνατό να τερματιστεί ο κύκλος της οδύνης (nirodha) και να επιτευχθεί μια κατάσταση εσωτερικής γαλήνης και ελευθερίας. Αυτό είναι επίσης γνωστό ως “Νιρβάνα” (Nirvana) ή “Διαφώτιση” (Enlightenment) – η οποία σύμφωνα με τον Βουδισμό, μπορεί να επιτευχθεί είτε σε στη πραγματική ζωή είτε στην πνευματική.

Ένα άτομο που έχει περάσει μια δύσκολη περίοδο στη ζωή του μπορεί να βρει έναν τρόπο να κατανοήσει και να ξεπεράσει τον πόνο του μέσω της αναγνώρισης και χρησιμοποιώντας τον διαλογισμό και άλλες πνευματικές πρακτικές, όπως η ενσυνειδητότητα (mindfulness) – μια από τις βασικές πρακτικές του Βουδισμού, η οποία περιλαμβάνει την προσοχή μας στην παρούσα στιγμή, για να αφήσουν τις όποιες προσκολλήσεις και να προχωρήσουμε.

Η τέταρτη ευγενής αλήθεια είναι το Οχταπλό Μονοπάτι (magga) ή “ο Μέσος Δρόμος” (The Middle Way). Είναι το σύνολο των αρχών και πρακτικών που αναφέρονται στη μέθοδο για την επίτευξη της φώτισης και τον τερματισμό της δυστυχίας. Είναι ένα σύνολο κατευθυντήριων γραμμών για την ηθική και νοητική ανάπτυξη του ατόμου, που αποτελείται από τις παρακάτω πρακτικές που έχουν σκοπό να μας βοηθήσουν να αναπτύξουμε σοφία, συμπόνια και ηθική συμπεριφορά.

1. Η Ορθή Κατανόηση (Right View/Understanding), επίσης γνωστή ως “Ορθή Άποψη”, είναι το πρώτο βήμα του Οχταπλού Μονοπατιού. Αναφέρεται σε μια βαθιά κατανόηση των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών, η οποία απαιτεί να κατανοήσουμε ότι ο πόνος υπάρχει και να αναγνωρίσουμε τους παράγοντες που τον προκαλούν, και στη συνέχεια να αρχίσουμε να λαμβάνουμε μέτρα για την ανακούφιση του πόνου ακολουθώντας το Οχταπλό Μονοπάτι.
2. Η Ορθή Πρόθεση (Right Resolve/Intention), γνωστή και ως “Ορθή Σκέψη”, μας βοηθά να οδηγηθούμε προς την ηθική και δεοντολογική συμπεριφορά. Οι υγιείς ή ενάρετες προθέσεις χαρακτηρίζονται από την αποκήρυξη της απληστίας, την αποδέσμευση από τις κοσμικές επιθυμίες, την αποφυγή πρόκλησης βλάβης (στον εαυτό μας ή στους άλλους) και την προώθηση της ευημερίας, της ευτυχίας, της συμπόνιας και της καλοσύνης προς όλα τα όντα. Η Ορθή Πρόθεση είναι στενά συνδεδεμένη με την έννοια του Κάρμα (Karma), η οποία αναφέρεται στη συσσώρευση καλών ή κακών πράξεων που κάνει ένα άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής του. Οι καλές πράξεις, όπως το να είναι κανείς ειλικρινής, γενναιόδωρος, ευγενικός και δίκαιος, επιφέρουν μακροπρόθεσμα ευτυχία.
3. Ο Ορθός Λόγος (Right Speech) είναι η δέσμευση να μιλάμε με τρόπο αληθινό, ευγενικό και ωφέλιμο. Αυτό συνεπάγεται την αποχή από το ψέμα, την ομιλία που είναι σκληρή, υβριστική ή διχαστική, την αποχή από το κουτσομπολιό και την αποχή από επιπόλαιη ομιλία. Ο Ορθός Λόγος μας βοηθά να αναπτύξουμε την ικανότητα να επικοινωνούμε αποτελεσματικά και ευγενικά και να εκφραζόμαστε με τρόπο ειλικρινή και ωφέλιμο για όλους. Βοηθά επίσης στην καλλιέργεια της ενσυνειδητότητας και της αυτογνωσίας, καθώς έτσι συνηθίζουμε να σκεφτόμαστε πριν μιλήσουμε.
4. Το τέταρτο βήμα του Οχταπλού Μονοπατιού στον Βουδισμό είναι η Ορθή Δράση (Right Action/Conduction), γνωστή και ως “Ορθή Συμπεριφορά”. Αναφέρεται στην ηθική και δεοντολογική συμπεριφορά, η οποία περιλαμβάνει την αποχή από το να βλάπτεις τους άλλους, να κλέβεις ή να εκμεταλλεύεσαι τους άλλους.
5. Ο Ορθός τρόπος Ζωής (Right Livelihood) είναι η δέσμευση να κερδίζουμε τα προς το ζην με τρόπο που προάγει την ηθική και δεοντολογική οικονομία. Αυτό σημαίνει να απέχει κανείς από την ενασχόληση με επιβλαβείς ή καταστροφικές βιομηχανίες και να αποφεύγει επαγγέλματα που συνεπάγονται εκμετάλλευση ή περιβαλλοντική ζημία. Ο σωστός βιοπορισμός σημαίνει την ενασχόληση με εργασία που υποστηρίζει την ευημερία του εαυτού μας και των άλλων.
6. Το έκτο βήμα του Οχταπλού μονοπατιού είναι η Ορθή Προσπάθεια (Right Effort), γνωστή και ως “Ορθή Επιμέλεια”. Αυτό αναφέρεται στη δέσμευση να καταβάλλει κανείς συνεπή και διαρκή προσπάθεια για να βελτιώσει την ηθική και πνευματική του ανάπτυξη. Αυτό σημαίνει ενεργή αποβολή των αρνητικών μοτίβων σκέψης. Η ενσυνειδητότητα και η αυτογνωσία βρίσκονται στην καρδιά της σωστής προσπάθειας. Συγκρίσιμη με τις πρακτικές της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας (CBT), απαιτεί συνεπή νοητική πειθαρχία για τη δημιουργία νέων νοητικών οδών.
7. Η Ορθή Ενσυνειδητότητα (Right Mindfulness/Satipatthana), γνωστή και ως “Ορθή Προσοχή”, αναφέρεται στη δέσμευση να έχει κανείς επίγνωση των σκέψεων, των συναισθημάτων και των ενεργειών του στην παρούσα στιγμή. Αυτή η ενσυνειδητότητα είναι περιεκτική, συμπεριλαμβανομένων των φυσικών αισθήσεων και κινήσεων του σώματος, και βοηθά στην καλλιέργεια της αυτογνωσίας και της γείωσης στην πραγματικότητα. Απαιτεί την προσοχή μας στην παρούσα στιγμή αντί να μένουμε προσκολλημένοι στο παρελθόν ή να ανησυχούμε για το μέλλον.
8. Η Ορθή Συγκέντρωση (Right Concentration/Samadhi), γνωστή και ως “Ορθός Διαλογισμός”, είναι το όγδοο και τελευταίο βήμα του Οχταπλού Μονοπατιού του Βουδισμού. Αναφέρεται στη δέσμευση για την ανάπτυξη βαθιών επιπέδων συγκέντρωσης και νοητικής εστίασης μέσω του διαλογισμού. Η ορθή συγκέντρωση περιλαμβάνει την ανάπτυξη της ικανότητας να εστιάζουμε σε ένα μόνο πράγμα, που οδηγεί σε βαθύτερα επίπεδα συγκέντρωσης (και ιδανικά σε ενόραση της φύσης της πραγματικότητας), και απαιτεί συνεπή και διαρκή προσπάθεια. Σχετίζεται με τη σωστή ενσυνειδητότητα, τη σωστή προσπάθεια και τη σωστή κατανόηση και βοηθά στην καλλιέργεια της νοητικής πειθαρχίας και της συγκέντρωσης που είναι απαραίτητες για την επίτευξη της εσωτερικής ειρήνης και της φώτισης.

Σύμφωνα με τον Βουδισμό, το μονοπάτι για την πνευματική απελευθέρωση από τον πόνο και την επίτευξη της διαρκούς ευτυχίας βρίσκεται στη σφαίρα του νου. Μέσω της καλλιέργειας της σοφίας, της ηθικής και της νοητικής πειθαρχίας, μπορούμε να το επιτύχουμε αυτό. Ακολουθώντας το Οκταπλό Μονοπάτι, αναπτύσσοντας τη νοημοσύνη και τη συμπόνια και αποδεχόμενοι την παροδικότητα, μπορούμε να σκεφτούμε τον δρόμο μας προς την ελευθερία από τον υπαρξιακό πόνο.