Όλοι οι δημιουργοί, από τους συγγραφείς μέχρι τους σχεδιαστές και τους ερευνητές, έχουν βιώσει την εμπειρία της «χειρότερης» πρώτης προσέγγισης. Εκείνη τη στιγμή που τα λόγια δεν ρέουν, η ιδέα μοιάζει ανόητη ή προβλεπόμενη, και η δύναμη του εγχειρήματος αποδυναμώνεται. Κι όμως, σύμφωνα με μία νευροεπιστημονική έρευνα, αυτή ακριβώς η φάση, η αδέξια, η πρόχειρη, «κακή» εκδοχή είναι συχνά η απαραίτητη προϋπόθεση για να γεννηθεί κάτι ουσιαστικά πρωτότυπο.

Αρκετές μελέτες δείχνουν ότι η σκέψη μας λειτουργεί με δύο βασικά δίκτυα στον εγκέφαλο, το «Default Mode Network» (DMN), που ευνοεί την ελεύθερη, αποσπασματική σκέψη, και το «Executive Control Network» (ECN), που ασχολείται με τον έλεγχο, τη δομή και τη λογική. Αν η φάση της κρίσης για διόρθωση εισβάλλει πολύ νωρίς, δηλαδή αν αρχίσουμε να διορθώνουμε, να απορρίπτουμε ή να φυλάσσουμε τις ιδέες μας πριν ακόμη χαλάσουν, τότε η δημιουργικότητα μπλοκάρει.

Στο προσωπικό μου παράδειγμα, αυτή η γνώση με απελευθέρωσε στο να επιτρέπω στο αρχικό μου σχέδιο να είναι κατεστραμμένο, ανολοκλήρωτο, γεμάτο αποπίματα και να γράφω «κάτι» χωρίς να ανησυχώ για την ποιότητα. Μετά από αυτό το πρώτο στάδιο αφήνω το γραπτό «κάτσει μέσα μου» και κάνω κάτι άλλο. Στη συνέχεια επιστρέφω με καθαρότερη σκέψη και εκεί εμφανίζονται οι ιδέες που δε θα είχα σκεφτεί αν είχα επιμείνει στην τελειότητα από την αρχή. Με άλλα λόγια η «κακή» πρώτη εκδοχή δεν είναι αποτυχία και δείγμα ότι δε θα τα καταφέρεις, είναι βήμα προς κάτι βαθύτερο. Η έρευνα δείχνει ότι οι πιο πρωτότυπες ιδέες εμφανίζονται όχι στις πρώτες, αυθόρμητες απαντήσεις, αλλά πιθανότατα γύρω στην έβδομη-όγδοη ιδέα, όταν ο νους μας έχει ήδη εξαντλήσει τα προφανή μονοπάτια.

Όταν λοιπόν εγκαταλείπουμε πολύ γρήγορα είτε την προσπάθεια είτε τη «κακή» ιδέα, χάνουμε την ευκαιρία για κάτι που προέκυψε μετά. Η επιβολή κάποιων περιορισμών σε θέμα, πλαίσιο, όριο λέξεων ή χρόνος έχει επίσης αποδειχθεί πως ενισχύει τη δημιουργικότητα. Όταν οι επιλογές μας είναι άπειρες με την εντολή του «γράψε ό,τι θέλεις» το μυαλό μπλοκάρει από έλλειψη κατεύθυνσης και χάνεται ανάμεσα στην ελευθερία της επιλογής. Αντίθετα, όταν δίνουμε κάποιο σχήμα, μία κατεύθυνση, που να οδηγεί τη σκέψη, τότε η εξερεύνηση γίνεται βαθύτερη, λιγότερο προβλέψιμη και πιο φρέσκια.

Η αρχή δεν είναι εύκολη και δεν χρειάζεται να είναι τέλεια

Όταν κάθομαι μπροστά σε μία λευκή σελίδα χωρίς ιδέα, η πρώτη μου σκέψη είναι γενική, χλιαρή και χωρίς κάτι εντυπωσιακό. Αλλά όταν αφήσω τον εαυτό μου να γράψει κάτι πρόχειρο, τότε δημιουργείται ένα πλαίσιο. Από εκεί και πέρα, με απόσταση, ένα διάλειμμα, έναν περίπατο, ένα ύπνο μισής ώρας έρχονται οι πιο ενδιαφέρουσες ιδέες. Δεν είναι τυχαίο που όταν που υπάρχει η φράση «sleep on it», ο ύπνος «καθαρίζει το μυαλό» και πολλές φορές όταν ξυπνήσουμε έχουμε την ιδέα, την απάντηση και όλα γίνονται πιο ξεκάθαρα. Η ιδέα που τελικά δουλεύει δεν ήρθε στην πρώτη προσπάθεια, ήρθε αφού πέρασα τη φάση της αδιαφορίας, της δοκιμής και του λάθους.

Η σκέψη αυτή έχει δύο πολύ χρήσιμες συνέπειες για όποιον δουλεύει δημιουργικά: Πρώτον, αποχωρίζεται την τελειοθηρία στην εκκίνηση. Η πρώτη γραμμή δεν χρειάζεται να είναι τέλεια, αρκεί να υπάρξει. Δεύτερον, δώσε σημασία στη διάρκεια, στο «μείνε μέσα στο πρόβλημα» και μη φύγεις πριν έρθει η επόμενη ιδέα. Η πιο ενδιαφέρουσα λύση δεν εμφανίζεται όταν έχεις ήδη εγκαταλείψει τη σκέψη, εμφανίζεται όταν επιμένεις λίγο παραπάνω. Βέβαια, δεν αποτελεί εγγύηση πως κάθε δεύτερη ή τρίτη προσπάθεια θα οδηγήσει σε μία μεγάλη ιδέα. Όμως η πιθανότητα αυξάνεται σημαντικά και ουσιαστικά η διαδικασία της δημιουργίας μετατρέπεται από «πρέπει να έχεις έμπνευση» σε «πρέπει να επιμείνεις στο χάος και να αντλήσεις από αυτό έμπνευση».

Η παύση μετά από την προσπάθεια λειτουργεί και η έρευνα σημειώνει ότι η δουλειά που φαίνεται να «κολλάει» για την ώρα, μπορεί να αποδώσει περισσότερο αν πάρεις απόσταση και το μυαλό σου δουλεύει υποσυνείδητα. Για μένα, αυτό σημαίνει, γράψε, κράτα απόσταση, επέστρεψε και διάλεξε την ιδέα που έμεινε στο μυαλό όταν όλα τα προφανή είχαν εκτοπιστεί. Η δημιουργική διαδικασία δεν είναι γραμμική. Δεν ξεκινάμε ξεκάθαροι, πετυχημένοι και μετά ανεβαίνουμε, ξεκινάμε άστατα, ανολοκλήρωτα, κακά, με λάθη και μετά φτάνουμε σε κάτι ουσιαστικό. Αντί να ντρεπόμαστε για τις πρώτες απόπειρες, ας τις σεβαστούμε και ας θεωρήσουμε ότι είναι το καύσιμο της ιδέας που έρχεται μετά. Και αν αναρωτιέσαι γιατί η καλύτερη σκέψη σου δεν εμφανίστηκε στην πρώτη σελίδα ή πριν ακόμα καθίσεις μπροστά στη «λευκή σελίδα» και μην ανησυχείς. Αυτό που ψάχνεις θα έρθει όταν περάσεις τη φάση «της αποτυχίας» και τότε θα ανοίξει ο δρόμος για κάτι πραγματικά καινούριο.

 

 

➪ Ακολουθήστε το OLAFAQ στο Facebook, Bluesky και Instagram.